Wolność w kontekście

komunikacji społecznej

Erich Fromm

1900-1980

Erich Fromm - Urodzony w Niemczech
amerykański filozof Żydowskiego pochodzenia,
psycholog i psychoanalityk.
Studiował na Uniwersytetach w Heidelbergu, Monachium
i Berlinie. W 1933 roku wyemigrował do USA. Wykładał
w Nowym Jorku i na Uniwersytecie w Meksyku.

Dzieła: „Ucieczka od wolności”, „Psychoanaliza i religia”,
„O sztuce miłości” „Kryzys psychoanalizy”,
„Anatomia ludzkiej destrukcyjności”, „Mieć czy być?”

Ucieczka od wolności

Według Fromma wolność niesie ze sobą dwa znaczenia –

negatywne i pozytwyne.

Negatywne – ludzie uwalniają się spod władzy

tradycyjnych autorytetów, ale w tym samym czasie

stają się samotni i odizolowani. Zostają bezsilnym

narzędziem zewnętrznych uwarunkować. W tym stanie

człowiek jest słaby i przestraszony - podświadomie na

nowo szuka poddania.

Pozytywne – jednostki umożliwiają sobie pełną realizację

swojego potencjału poprzez aktywne, spontaniczne

życie. Koncept bliższy popularnemu rozumieniu

wolności (jako braku przymusu - sytuację, w której

możemy dokonywać wyborów spośród wszystkich

dostępnych opcji)

Czy wolność może stać się ciężarem,

czmyś przed czym człowiek chce uciec?

Fromm twierdzi, że oprócz wewnętrznego
dążenia do wolności istnieje w człowieku
instynktowna potrzeba zależności i
poddania – powiązania z zewnętrznym
światem i uniknięcia odosobnienia.
Religijny fundamentalizm, ekstremalny
nacjonalizm, szowinistyczny patriotyzm i
wojna, nie ważne jak bardzo degradują
ludzkie życie, łączą jednostki w grupy i
chronią przed izolacją.

Gdy człowiek uwalnia się spod zewnętrznej

władzy i staje się indywidualnością, jest

postawiony przed wyborem między

wolnością pozytywną i negatywną. Może

realizować siebie poprzez „wolne” życie

rozumiane jako brak przeszkód i wolną

wolę lub budować takie relacje ze

światem, które na nowo niszczą jego

wolność, ale w zamian dają mu

bezpieczeństwo i ocalają przed izolacją

(totalitaryzm, sekty religijne, nacjonalizm).

Narzędziem tej ucieczki od wolności jest

konformizm.

Wolność w dziejach ludzkości

Potrzeba kooperacji w celu zdobycia

pożywienia i bezpieczeństwa zjednoczyła

ludzkość w klany i społeczeństwa. W

skutek rozwoju cywilizacji wyłoniła się

hierarchia i pojawiły się klasy dominujące

życie socjalne i ekonomiczne. Ich pozycja

dopełniła się wraz z wykształceniem

systemu feudalnego. Wasale stracili

indywidualność i wolność, ale mimo to

postrzegali siebie jako część naturalnego

porządku - mieli ziemię pod uprawę,

jedzenie i bezpieczeństwo (suweren

chronił ich przed militarnym

niebezpieczeńswem)

Życie osobiste, ekonomiczne i

socjalne wasali było zdominowane
przez zasady i zależności wobec
suwerenów. Fromm twierdzi, że
mimo tego, że człowiek nie był
wolny we współczesnym sensie
tego słowa, przynależenie do
społecznej hierarchii dawało
jednostce uczucie bezpieczeństwa
i przynależności.

Czasy Reforamcji

Protestancka reformacja i narodziny kapitalizmu

powoli przywróciły wolność cywilizacji

europejskiej. Była to jednak bardziej „wolność

od czegoś” niż „wolność ku czemuś”.

W epoce renesansu feudalne struktury społeczne

uległy rozbiciu. Klasy, które urzednio

znajdywału się pod panowaniem utraciły

bezpieczeństwo poprzedniego statusu.

Narodziny protestantyzmu były odpowiedzią na

potrzeby przestraszonych mas, które musiały

na nowo zdefiniować relacje łączące je ze

światem.

Feudalizm zniewalał jednostkę.

Reformacja zniosła ograniczenia i
dała ludziom poczucie
niepodległości, ale w tym samym
czasie napełniła ich zwątpieniem i
niepokojem, co poprowadziło do
poddania się ideologii,
kompulsywnej i irracjonalnej
aktywności (doktryna Kalwina i
Lutra – oddanie pracy, obsjesja
oszczędności, asceza)

• Wypełnienie pustki po feudalnym

porządku poprzez idee reformacji
skutkowało narodzinami kapitalizmu.
Nowy model stosunków społecznych i
ekonomicznych przyczynił się do rozwoju
wolności pozytywnej, obudził w człowieku
aktywność i odpowiedzialność. Niestety,
nie bez konsekwencji. Jednostka
podporządkowała się produkcji dóbr i
stała się niewolnikiem maszyny, którą
sama powołała do życia.

Psychologia Nazizmu

Dojście do władzy nazistów w Niemczech

pokazuje potrzebę identyfikacji
jednostki ze społeczeństwem. Strach
przed odosobnieniem, utratą
przynależnści, a nawet oskarżeniem o
niewypełnienie patriotycznych
powinności prowadzi do „oddania”
wolności, rezygnacji z indywidualności i
samospełnienia.

No dobra. Ale jaki to ma związek z
komunikacją społeczną?

Ludzie rezygnują z indywidualności

w kontaktach międzyludzkich, by
chronić poczucie bezpieczeństwa i
przynależności. Decydują się na
konformizm, aby nie wypaść poza
nawias grupy.

Arthur Schopenhauer

1788-1866

Wybitny filozof niemiecki, urodzony w
Gdańsku. Autor koncepcji filozoficznej
uznającej świat doświadczalny za przejaw
ludzkiego umysłu, a wolę, pojmowaną jako
podłoże zjawisk, za przyczynę wszelkiego

zła i cierpienia.

„O wolności ludzkiej woli”

Schopenhauer wyróżnił 3 typy wolności:
Wolność fizyczna – brak fizycznych

przeszkód w działaniu.

Wolność intelektualna – wiedza o

ludzkiej motywcji. Brak wpływu emocji

i namiętności na zachowania.

Wolność Moralna – brak wpływu innych

ludzi na motywy jednostki.

Według Schopenhauera ludzie mylą

akt wolnej woli z wolnością fizyczną.
W zamian mówi: „Możesz robić co
chcesz, ale w każdym danym
momencie swojego życia masz wolę
robienia tylko jednej rzeczy i żadnej
innej”. Według tego rozumowania
odpowiedź na pytanie norweskiej
akademii brzmi „nie”.

Każda zmiana w świecie jest

poprzedzona poprzez zmiane

zachodzącą w innym elemencie

systemu. W świetle tego każda

ludzka działalność jest

umotywowana zewnętrzną

zależnością. Człowiek waży w

swojej świadomości różne

możliwości działania i wybiera tę,

która wygrywa z innymi.

Charakter

Każdy człowiek inaczej reaguje na bodźce

zewnętrzne. Schopenhauer nazywa to

charakterem. Ludzki charakter ma 4 cechy:

Indywidualność – charakter każdego człowieka jest

inny. Zachowania nie mogą być przewidziane na

podstawie znajomości natury bodźca.

Empiryzm – można go poznać tylko przez

doświadczenie.

Stałość – charater się nie zmienia. Zmiana

zachowania polega na poznaniu innych dróg

realizacji tych samych celów.

Charakter jest wrodzony – warunkuje go natura,

nie środowsko.

Schopenhauer przekłada swoje

wnioski na język filozofii Kanta,
odpowiadając tym samym na
pytanie o wolność moralną i
odpowiedzialność. Jeżeli charakter
decyduje o zachowaniach
człowieka, a to co robimy zależy od
pobudek, które do nas najsliniej
przemawiają, to odpowiedzialność
za każde zachowanie spada na nas.