Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU

WOLNEGO

Wykład I

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

Bibliografia

Literatura podstawowa:

1.

Denek Kazimierz: Pedagogiczne aspekty czasu wolnego. „Lider”

2006 nr 12 s. 8-14.

2.

Izdebka Jadwiga: Wypoczynek współczesnej polskiej rodziny –

istota, cechy charakterystyczne, próba typologii. W: Czas wolny

w różnych jego aspektach. Red. J. Kędzior, M. Wawrzak-

Chodaczek. Wrocław 2000.

3.

Pedagogika. T. 1-3. Red. B. Śliwerski. Gdańsk 2006.

4.

Pedagogika. Podręcznik akademicki. T. 1-2. Red. Z. Kwieciński, B.

Śliwerski. Warszawa 2003-2004.

5.

Pięta Jan: Pedagogika czasu wolnego. Wyd. 2. Warszawa 2008.

6.

Tauber Roman Dawid, Siwiński Wiesław: Pedagogika czasu

wolnego. Poznań 2002.

7.

Trześniowski Roman: Zabawy i gry ruchowe. Warszawa 1995.

8.

Wolność jako wartość i problem edukacyjny. Red. A. M. de

Tchorzewski. Bydgoszcz 1999

Bibliografia

Literatura uzupełniająca:

1.

Bombol Małgorzata, Dąbrowska Anna: Czas wolny: konsument, rynek, marketing.

Warszawa 2003.

2.

„Czas ukoi nas?”. Jakość życia i czas wolny we współczesnym społeczeństwie.

Red. Wojciech Muszyński. Toruń 2008.

3.

Czas wolny w różnych jego aspektach. Red. J. Kędzior, M. Wawrzak-Chodaczek.

Acta Universitatis Wratislaviensis No 2186. Prace Pedagogiczne CXXXII. Wrocław

2000.

4.

Czerepaniak-Walczak Maria: Wychowanie do czasu wolnego: poszukiwanie

miejsca dla homo ludens w świecie homo faber. W: Wychowanie. Pojęcia –

procesy – konteksty. Red. M. Dudzikowa, M. Czerepaniak-Walczak. Gdańsk 2007.

5.

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1 - . Red. T. Pilch. Warszawa 2003 -.

6.

Jung Bohdan H.: Ekonomia czasu wolnego. Zarys problematyki. Warszawa 1989.

7.

Kunowski Stefan: Podstawy współczesnej pedagogiki. Warszawa 2000.

8.

Lepa Adam: Pedagogika mass mediów. Wyd. 2 poszerz. Łódź 2000.

9.

Łobocki Mieczysław: Teoria wychowania w zarysie. Kraków 2005.

10.

Media. Leksykon PWN. Red. E. Banaszkiewicz-Zygmunt. Warszawa 2000.

11.

Nowe tendencje w turystyce i rekreacji. Red. J. Biliński, M. Przydział. Rzeszów

2004.

12.

Okoń Wincenty: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 2001.

13.

Pedagogika społeczna. T. 1-2. Red. E. Marynowicz-Hetka. Warszawa 2007.

14.

Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe). Red. I. Kiełbasiewicz-

Drozdowska, W. Sowiński. Poznań 2001.

15.

Wojtycza Janusz: Organizacja turystyki młodzieży szkolnej. Kraków 2000.

16.

Woronowicz Bohdan Tadeusz: Bez tajemnic o uzależnieniach i ich leczeniu.

Warszawa 2001.

Wykład I

Pedagogika jako nauka

Opracowała

dr Bożena Sowińska

Pojęcie nauki

Nauką nazywamy społecznie zorganizowaną

działalność ludzi, która systematycznie stawia i w

sposób przemyślany rozwiązuje problemy tak

teoretyczne jak i praktyczne, tj. prowadzi

badania naukowe.

Jan Pięta

Naukę odróżnia od innych form zorganizowanej działalności społecznej

następujące kryteria:

• własny przedmiot badań,

• własny system pojęciowy,

• własne metody badań,

• własne teorie opisujące i wyjaśniające przedmiot badań.
Przedmiot badań nauki stanowi naczelne kryterium określające rację jej istnienia.

Nauka realizuje swoje cztery podstawowe funkcje:

• Opisową (diagnostyczną) – nauka odpowiada na pytanie: jak jest?

• Wyjaśniającą (eksplikacyjną) – dlaczego jest tak a tak?

• Prognostyczną – jak będzie?

• Techniczną (praktyczną) – jak działać, aby osiągnąć to, a to?

Kryteria wyróżniające pedagogikę

jako naukę

Przedmiotem badań

tłumaczącym

rację

istnienia

pedagogiki jako nauki jest szeroko rozumiana praktyka edukacji

(np. działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w

nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanych

oddziaływaniom edukacyjnym, itd.). Przedmiot pedagogiki istniał

znacznie wcześniej, niż powstała pedagogika naukowa. Zatem

pedagogika nie tworzy praktyki edukacyjnej. Ona istnieje

niezależnie od intencji i działań uczonych. Ich zadaniem jest

opisywanie tej praktyki, wyjaśnianie zjawisk, które np.

destabilizują działanie edukacyjne, odkrywanie rezultatów, do

których edukacja prowadzi.
Pedagogika naukowa potrzebna jest praktykom, którzy czasem

nie wiedzą, dlaczego ich działanie przynosi określone efekty. Nie

wiedzą, bo żyją w centrum zdarzeń, tworzą je, tracąc tym samym

zewnętrzną perspektywę ich oglądu. Pedagogika naukowa

obserwuje te zjawiska i mówi działacie „tak i tak”, dlatego

osiągacie takie rezultaty. Gdybyście zrobili „tak i tak”, to

osiągnęlibyście inne rezultaty.

Kryteria wyróżniające pedagogikę

jako

naukę

System pojęć.

Podstawowym warunkiem prawidłowej komunikacji pomiędzy

praktykami

edukacji a uczonymi jest zrozumiały dla jednych i drugich system pojęć. Desygnaty

pojęć znajdują

się w rzeczywistości edukacyjnej. Pedagodzy definiują te pojęcia na podstawie

tworzonych przez

siebie założeń teoretycznych lub wyników badań praktyki edukacyjnej. Praktycy

uczą się ich na

studiach i wkraczając w edukacyjną codzienność, sprawnie się nimi posługują.

O dojrzałości danej dyscypliny nauki decyduje właśnie system pojęć, jakim się ona

posługuje.

W pedagogice nie wszystkie pojęcia są jeszcze precyzyjnie zdefiniowane i nie zawsze

panuje

zgodność co do ich znaczeń, ponieważ:
1.

Na przedmiot pedagogiki składa się wiele zjawisk zachodzących na siebie

zakresami znaczeniowymi. Utrudnia to budowanie takich definicji pojęć, które

jednoznacznie i w każdym zakresie odróżniałyby się od definicji innych pojęć.

2.

Pedagogika jest nauką młodą, która musi jeszcze długo poznawać praktykę

edukacyjną, zanim dotrze do jednostkowych faktów, poddających się

jednoznacznemu zdefiniowaniu. Kluczem do osiągnięcia tego stanu są

systematycznie prowadzone badania nad praktyką edukacyjną.

Kryteria wyróżniające pedagogikę

jako

naukę

Metody badań

,

czyli zbierania danych o praktyce edukacyjnej, to

kolejny wyróżnik

pedagogiki naukowej. Nauki humanistyczne i społeczne nie badają

swoich

przedmiotów, osiągając tak duże prawdopodobieństwo jak nauki przyrodnicze

, a

zwłaszcza dedukcyjne działy fizyki.
Pedagogika obserwuje fakty w świecie edukacji i obserwacje swoje uogólnia

(metody ilościowe) lub odnosi wyłącznie do badanego kontekstu

(metody jakościowe):

1.

Metody ilościowe (np. eksperyment pedagogiczny, metoda sondażu

diagnostycznego) – nadają się do określania ogólnych tendencji w

przebiegu pewnych zjawisk edukacyjnych, takich jak np. osiągnięcia

dydaktyczne z matematyki uczniów liceum. Metody te pozwalają opisać

i wyjaśnić związek pomiędzy zjawiskami (np. związek osiągnięć z

matematyki z płcią ucznia).

2.

Metody jakościowe (np. metoda indywidualnych przypadków;

obserwacja uczestnicząca zwana etnograficzną) – nadają się do

opisywania przebiegu zjawisk edukacyjnych w kontekstach działania

konkretnych podmiotów, np. strategie zachowania się nauczycieli

matematyki wobec dziewczynek i chłopców w konkretnym liceum.

Metody te pozwalają zrozumieć uwarunkowania konkretnych praktyk

edukacyjnych (np. obniżenie wymagań wobec dziewczynek, a

podwyższenie wobec chłopców na lekcjach matematyki).

Kryteria wyróżniające pedagogikę

jako

naukę

Teorie.

Badanie – opisywanie, wyjaśnianie i rozumienie –

praktyki edukacyjnej prowadzi w konsekwencji do budowania jej
teorii, czyli jej poznawczych i symbolicznych reprezentacji.
Reprezantacje te złożone z twierdzeń ogólnych pozwalają już w
pewnym stopniu przewidzieć praktykę edukacyjną. Pedagogika
(podobnie jak większość nauk humanistyczno-społecznych) jest
nauką w stanie tworzenia swoich teorii.

Pedagogika jako nauka

Pedagogika to dyscyplina nauki

zajmująca się badaniem szeroko

rozumianych procesów

edukacyjnych

Teresa Hejnicka-Bezwińska

W niektórych państwach pedagogika jest traktowana jako odrębna dyscyplina nauki, natomiast

w innych

(zwłaszcza w krajach anglosaskich) nie jest wyróżniana wprost. Na uniwersytetach istnieją

jednak wydziały

o edukacji, np.:
- Department of Education na Uniwersytecie w Oksfordzie,
- School of Education na Uniwersytecie Harvarda w Cambridge,
gdzie można zdobyć stopień doktorski w zakresie “edukacji”. Podkreślając wieloaspektowość

procesów

edukacyjnych i konieczność ich interdyscyplinarnej analizy, operuje się tam pojęciem badań

edukacyjnych

bądź nauk o edukacji. Podejście takie zyskuje zwolenników także w krajach Europy

kontynentalnej, m. in.

w Niemczech i Polsce (np. Wydział Studiów Edukacyjnych na Uniwersytecie w Poznaniu).

Pedagogika jako nauka

Twórcą pedagogiki naukowej był

Jan Fryderyk Herbart (1776-
1841).

Wprowadził on podstawowy

podział pedagogiki na:

• pedagogikę ogólną;
• dydaktykę;
• historię wychowania

Subdyscypliny pedagogiki

1. Kryterium celów działalności

edukacyjnej

– Przebieg procesów nauczania i uczenia

się: dydaktyka → w jej obrębie
dydaktyki

szczegółowe,

m.in.

dydaktyki przedmiotowe, jak metodyka
nauczania matematyki, chemii itd.

– Działalność

wychowawcza:

teoria

wychowania → bardziej szczegółowe
teorie

wychowania

estetycznego,

moralnego, seksualnego, fizycznego
itd.

Subdyscypliny pedagogiki

2. Kryterium metodologiczne

–

Obszar analiz ogólnych odnoszących się do
samej pedagogiki jako nauki oraz wszelkich
uwarunkowań

procesów

i

czynności

edukacyjnych: pedagogika ogólna wraz z
metodologią

pedagogiki

(nauka

o

metodach badań pedagogicznych) i historią
wychowania..

–

Obszar

analiz

oddziaływania

różnych

środowisk wychowawczych i socjalizacyjnych
(rodzina, szkoła, media, grupy rówieśnicze
itd.): pedagogika społeczna.

Subdyscypliny pedagogiki

3. Kryterium rozwojowe

Subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające

różnym okresom i etapom życia człowieka
poddanego oddziaływaniom edukacyjnym:

– pedagogika wieku przedszkolnego;
– pedagogika wieku wczesnoszkolnego;
– pedagogika dzieci i młodzieży;
– pedagogika dorosłych (andragogika);
– pedagogika ludzi w wieku

poprodukcyjnym (geragogika,
gerontologia).

Subdyscypliny pedagogiki

4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych

człowieka

W myśl tego kryterium wyróżniona została pedagogika

specjalna ze swoimi dyscyplinami szczegółowymi:

–

oligofrenopedagogika (zajmuje się edukacją osób

upośledzonych umysłowo);

–

surdopedagogika (zajmuje się edukacją osób

głuchych i niedosłyszących);

–

tyflopedagogika ( zajmuje się edukacją

osób niewidomych i niedowidzących);

–

pedagogika rewalidacyjna (zajmuje się

edukacją osób chorych i niepełnosprawnych);

–

pedagogika resocjalizacyjna (zajmuje się

edukacją osób niedostosowanych społecznie).

Subdyscypliny pedagogiki

5. Kryterium instytucjonalne

Obszar analiz działalności praktycznej

przebiegającej

w

instytucjach

edukacyjnych

(badanie

organizacji

szkolnictwa,

monitorowanie

wprowadzania

zmian,

krytyczna

analiza programów szkolnych itd.):

– pedagogika przedszkolna;
– pedagogika szkolna;
– pedagogika szkoły wyższej.

Subdyscypliny pedagogiki

6. Kryterium problemowe

Wyróżniono subdyscypliny ze względu na

typ problematyki edukacyjnej:

– pedagogika

porównawcza

(problematyka systemów edukacji w
kraju i na świecie);

– pedeutologia

(problematyka

dotycząca zawodu nauczyciela).

Subdyscypliny pedagogiki

7.

Kryterium dziedzin działalności

ludzkiej

Kryterium to nawiązuje do rodzaju

działalności

człowieka,

które

pedagogika obejmuje swoim polem
badawczym:

– pedagogika pracy socjalnej;
– pedagogika wychowawcza;
– pedagogika terapeutyczna;
– pedagogika czasu wolnego, itd.

Podstawowe pojęcia w

pedagogice

Pedagogika zajmuje się

identyfikowaniem, nazywaniem oraz

definiowaniem wszystkich faktów

składających się na praktykę edukacji

NAUCZANIE

SYSTEM OŚWIATOWO-WYCHOWAWCZY

środowisko wychowawcze,
proces wychowania,
sytuacja wychowawcza,
akt wychowawczy, pojęcia
związane z okresami rozwojowymi
wychowanków, interakcja
wychowawcza, cele, treści,
metody formy wychowania,
pojęcia wychowania moralnego,
estetycznego, intelektualnego,
fizycznego, zdrowotnego itd.

cele nauczania,
treści nauczania,
zasady nauczania,
metody nauczania,
formy organizacyjne
nauczania, środki
nauczania, ogniwa
procesu nauczania,
programy szkolne,
jednostka
metodyczna, itd.

czynności ucznia,
zasady uczenia się,
rodzaje uczenia się,
wiedza szkolna,
zainteresowania
uczniów, przedmiot
uczenia się,
niepowodzenia
szkolne, trudności
dydaktyczne, itd.

Pojęcia jednorodne w poszczególnych subdyscyplinach

pedagogicznych

UCZENIE SIĘ

WYCHOWANIE

KSZTAŁCENIE

EDUKACJA

OGÓLNA STRUKTURA SYSTEMU POJĘĆ

PEDAGOGICZNYCH

Podstawowe pojęcia w

pedagogice

Edukacja to ogół oddziaływań służących

formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności

życiowych człowieka.

Niejednorodność tego pojęcia ukryta jest w pojęciach:
ogół oddziaływań:

- instytucjonalne i indywidualne;
- świadome i nieświadome;

- systematyczne i niesystematyczne;
- przygodne i zaplanowane, itd.

Systematyczne i zaplanowane działania edukacyjne mają miejsce w np. w

szkole. Niesystematyczne i przygodne zachodzą m. in. w interakcjach

rówieśniczych, kryją się w przekazach kultury, np. dziełach literatury.
zmienianie, rozwijanie:
- zmienianie: np. takie organizowanie pracy na lekcji, aby w jego efekcie

uczeń
stopniowo osiągnął jakiś standard rozwojowy przyjmowany przez

psychologię,
np. umiejętność abstrakcyjnego myślenia.
- rozwijanie zdolności życiowych może być efektem ubocznym

podejmowania
przez człowieka jakiejś aktywności, np. gra w siatkówkę może prowadzić

do
wyuczenia się zasad współpracy w grupie.
zdolności życiowe człowieka mogą dotyczyć wielu obszarów jego

funkcjonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego,

motywacyjnego, fizycznego, itd.

Podstawowe pojęcia w

pedagogice

Wychowanie

to świadome i

celowe działanie pedagogiczne

zmierzające do osiągnięcia

względnie stałych skutków (zmian

rozwojowych) w osobowości

wychowanka

Wychowanie tym różni się od kształcenia, że
oddziałuje na osobowość wychowanka, a więc na
jego potrzeby, emocje, motywacje, relacje
międzyludzkie.

Podstawowe pojęcia w

pedagogice

Kształcenie

to system działań

zmierzających do tego, aby uczącej

się jednostce umożliwić poznanie

świata, przygotowanie się do

zmieniania świata i ukształtowanie

własnej osobowości

Kształcenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery
psychiki człowieka. Wprawdzie – jak pokazuje
definicja – kształcenie także wpływa na rozwój
osobowości, jednak nie jest to jego zasadniczym
celem.

Podstawowe pojęcia w

pedagogice

Uczenie się

jest procesem

nabywania względnie trwałych zmian

w szeroko rozumianym zachowaniu

(wiadomości, umiejętności, nawyki,

postawy) w toku bezpośredniego i

pośredniego poznawania

rzeczywistości (doświadczenia i

ćwiczenia)

Podstawowe pojęcia w

pedagogice

Nauczanie

jest procesem

kierowania uczeniem się uczniów w

toku planowej pracy nauczyciela z

uczniami

Związek pedagogiki z innymi

naukami

Nauki humanistyczno-społeczne wyodrębniły się stopniowo z

filozofii „zabierając” swój przedmiot badań. Jednakże

niemożliwe było dokonanie podziału rozłącznego, bo np.

praktyki edukacji nie można oderwać od procesów

społecznych i psychiki, tak samo prawidłowości rozwoju

człowieka nie można wyabstrahować od oddziaływań

edukacyjnych.

Filozofia

:

Pedagogika

jako

dyscyplina

naukowa

wyodrębniła się w XIX w. z filozofii, która do dzisiaj

traktowana jest jako dyscyplina podstawowa dla pedagogiki –

dostarcza ogólnej i abstrakcyjnej refleksji nad faktami

edukacyjnymi. Pozwala uporządkować kategorie nadające

znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnić zróżnicowane

sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. Np.:



Ontologia

– stawiając pytania o naturę bytu, stawia także

pytania o sposoby istnienia edukacji


Epistemologia

– stawia pytania o naturę ludzkiego

poznania. W kontekście pedagogiki stawia pytania o naturę

naukowego poznania faktów edukacyjnych; o naturę poznania

świata przez uczniów.

Związek pedagogiki z innymi

naukami

Psychologia.

Szczególnie przydatna okazuje się

wiedza

z

zakresu:

psychologii

rozwojowej;

psychologii wychowawczej i społecznej. Opisane

przez

psychologów

prawidłowości

procesów

wychowania, nauczania i uczenia się oraz procesów

wzajemnego ustosunkowania się ludzi do siebie

stanowią źródło ważnych hipotez w badaniach

faktów edukacyjnych.

Socjologia

np.

socjologia

małych

grup

społecznych

wyjaśnia

dynamikę

zjawisk

zachodzących w klasie szkolnej. Również analizy

socjologiczne

pomagają

w

diagnozowaniu

nierówności w dostępie do oświaty, ujawniają

praktyki marginalizowania przez szkoły uczniów ze

względu na pochodzenie, miejsce zamieszkania,

płeć czy narodowość. Socjologia edukacji pozwala

pedagogom opisywać i wyjaśniać zjawiska będące

skutkami reform edukacji, odkrywać obszary

wtórnego analfabetyzmu, itd.

Związek pedagogiki z innymi

naukami

Medycyna

(pedagogika specjalna)

Prawo

(pedagogika resocjalizacyjna)

Ekonomia

(pedagogika społeczna, pedagogika

ogólna).

Antropologia (

pedagogika ogólna, teoria

wychowania).

Bibliografia

1. Hejnicka-Bezwińska Teresa.: Pedagogika. W: Wielka

encyklopedia PWN. T. 20. Red. J. Wojnowski.

Warszawa 2004, s. 414.

2. Pięta Jan: Pedagogika czasu wolnego. Warszawa

2008.

3. Rubacha Krzysztof: Pedagogika jako nauka. W:

Pedagogika. Podręcznik akademicki. T. 1. Red. Z.

Kwieciński, B. Śliwerski. Warszawa 2003, s. 24-29.

4. Śliwerski Bogusław: Pedagogika. W: Encyklopedia

pedagogiczna XXI wieku. T. IV. Warszawa 2005,

s.100-102.

5. Śliwerski Bogusław: Wprowadzenie do pedagogiki.

W: Pedagogika. T.1. Red. B. Śliwerski. Gdańsk 2006,

s. 79-113.

Propozycje pytań

egzaminacyjnych

1. Wymień kryteria odróżniające naukę od innych form zorganizowanej

działalności społecznej.

2. Wymień cztery podstawowe funkcje nauki.
3. Podaj definicję pedagogiki jako nauki.
4. Co jest przedmiotem badań pedagogiki?
5. Podaj rodzaje metod badań pedagogicznych.
6. Wymień subdyscypliny pedagogiki uwzględniając, np. kryterium

rozwojowe, kryterium instytucjonalne, kryterium dziedzin działalności
ludzkiej.

7. Edukacją jakich osób zajmują się niżej wymienione dyscypliny

szczegółowe pedagogiki specjalnej:

- oligofrenopedagogika;
- surdopedagogika;
- tyflopedagogika;
- pedagogika rewalidacyjna;
- pedagogika resocjalizacyjna.

Propozycje pytań

egzaminacyjnych c.d.

8. Wyjaśnij pojęcie edukacja.
9. Wyjaśnij pojęcie wychowanie.
10. Wyjaśnij pojęcie kształcenie.
11. Wyjaśnij pojęcie uczenie się.
12. Wyjaśnij pojęcie nauczanie.
13. Wyjaśnij pojęcie system oświatowo-wychowawczy.
14. Z dorobku jakich nauk korzysta pedagogika?

Dziękuję za uwagę