Czystość mikrobiologiczna
powietrza
w szpitalach.
Czynniki wpływające na
stężenie mikroorganizmów w
powietrzu
sal operacyjnych.

Wstęp – zakażenia szpitalne

Czystość powietrza wewnętrznego w szpitalach jest

zagadnieniem podstawowym.

Prezes PTZS - M. Bulanda niedawno stwierdziła: „Im

bogatszy kraj i nowocześniejsza medycyna, tym zagrożenie

wystąpienie zakażenia szpitalnego jest potencjalnie

większe.

Zakażeń nie będzie tylko wtedy, gdy w szpitalu w ogóle nie

będzie chorych. Tylko, że wtedy nie będzie też szpitala.

Każda hospitalizacja niesie za sobą konieczne ryzyko.”

O wadze problemu czystości powietrza w szpitalach, a zwłaszcza

w salach operacyjnych, świadczą dane statystyczne.

„Określa się ich skalę na nie mniej niż 10% operowanych

pacjentów (w skali światowej)”

„Światowa Organizacja zdrowia (WHO), podaje że od 3-5%

zakażeń

jest bezpośrednią przyczyną zgonów, a 8% - wtórną.

Oznacza to, że w Polsce każdego roku prawdopodobnie umiera z

tego powodu 74 000 – 88 000 hospitalizowanych osób”

Jak wskazują dane statystyczne i ogólna wiedza,

szczególnej czystości i nawet wysokiej aseptyki wymagają

przede wszystkim sale i całe bloki operacyjne. To im

poświęca się najwięcej miejsca w publikacjach naukowych

z tego zakresu. Dziś już nie trzeba nikogo przekonywać,

że to właśnie cząstki zanieczyszczonego powietrza niosą

ze sobą zarazki wirusów i bakterii.

Wprowadzenie – mikroklimat szpitalny

Poza całą grupą regulacji dotyczących systemu przeciwdziałającego

przenoszeniu zakażeń, coraz większą wagę przykłada się dziś słusznie,

do urządzeń kształtujących w sposób bezpośredni mikroklimat

pomieszczeń szpitalnych, zatem do systemów wentylacyjnych i

klimatyzacyjnych. Klimatyzacja sal i całych bloków operacyjnych jest

współcześnie uznawana jako niezbędna instalacja technologiczna.

Poza stwarzaniem i zachowaniem najbardziej odpowiednich

warunków, co do temperatury, wilgotności

i prędkości powietrza, bardzo ważnym zadaniem jest ograniczenie

liczby cząstek zanieczyszczeń, zwłaszcza w obszarze pola

operacyjnego.

Szpitale są rodzajem obiektów, w których kształtowanie

mikroklimatu pomieszczeń jest, w porównaniu z innymi

obiektami, zadaniem wyjątkowo trudnym.

Jakość powietrza wewnętrznego w szpitalnictwie jest

najwyższym wyzwaniem dla inżynierów klimatyzacji i

wentylacji, m.in. za sprawą kluczowego znaczenia aseptyki

dla zdrowia i życia pacjentów. Jest wiele niebezpiecznych

drobnoustrojów, rozwijających się silnie w sprzyjającym

środowisku, a wnoszonych do szpitala przez

zainfekowanych pacjentów oraz personel medyczny.

Drobnoustroje te trafiają na podatny grunt za przyczyną

zmniejszonej odporności, a także wielu stosowanych

procedur ułatwiających przedostanie się ich do organizmu

pacjentów, zwłaszcza np. w chirurgii otwartej rany.

Zdrowy mikroklimat nie tylko znacząco zmniejsza liczbę

infekcji szpitalnych, ale także przyśpiesza okres

dochodzenia do zdrowia. Tym samym wpływa na

skrócenie okresu rekonwalescencji pacjentów.

Zdrowy mikroklimat sprzyja zatem zmniejszaniu kosztów

leczenia w coraz droższym dziś lecznictwie. Właśnie pod

takim kątem powinny być prowadzone procesy

projektowania, budowy, montażu oraz eksploatacji

i konserwacji urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych,

przeznaczonych dla pomieszczeń szpitalnych. Budujące

jest, że pomimo obecnej słabej kondycji Służby Zdrowia w

Polsce, sami lekarze dostrzegają potrzebę zapewnienia

odpowiednich warunków mikroklimatu w pomieszczeniach

bloków operacyjnych.

Do dwóch zasadniczych celów skutecznej wentylacji należą :

•

maksymalna czystość w strefie roboczej – doprowadzone

powietrze czyste (zawierające wymaganą ilość powietrza

zewnętrznego) powinno zostać możliwie w całości doprowadzone

do strefy roboczej pomieszczenia,

tzn. nie powinien występować przepływ obejściowy poza tą strefą,

•

hermetyzacja źródeł zanieczyszczeń – ze względu na

usytuowanie źródeł emisji substancji szkodliwych w

pomieszczeniu powietrze czyste należy doprowadzić w taki

sposób, aby zanieczyszczenia trafiały jak najszybciej do

strumienia powietrza usuwanego i w możliwie jak

najmniejszej części do strefy roboczej.

W szpitalu wyróżnia się :

• I klasę czystości pomieszczeń (pomieszczenia o najwyższej możliwie

aseptyce, minimalny poziom bakterii) o dopuszczalnym stężeniu bakterii

wynoszącym

70 bakterii/1 m3 powietrza,

• II klasę czystości pomieszczeń (pomieszczenia o niskim poziomie

bakterii) o dopuszczalnym stężeniu bakterii wynoszącym 300 bakterii/1

m3 powietrza,

• III klasę czystości pomieszczeń (pomieszczenia o normalnym poziomie

bakterii) o dopuszczalnym stężeniu bakterii wynoszącym 700 bakterii/1

m3 powietrza.

Wyniki badań i dyskusja

Niepokój budzą zastrzeżenia zgłaszane przez inżynierów

biorących udział w projektowaniu, budowie i eksploatacji

klimatyzacji w szpitalach. Dotyczą one między innymi

posiadania odpowiedniej wiedzy

i wykazywania dbałości o prawidłową eksploatację

klimatyzacji przez administratorów szpitali oraz

pracowników pionu technicznego i personelu medycznego.

Aparaty do kontroli czystości
powietrza. Oddzielają
zanieczyszczenia mechaniczne
z próbki powietrza.

W prezentacji wykorzystano wyniki i wnioski z pomiarów stężenia

bakterii

i grzybów w powietrzu pomieszczeń szpitalnych. Pomiary te zostały

wykonane przez pracowników Zakładu Higieny Komunalnej PZH.

Badane nieklimatyzowane sale operacyjne to pomieszczenia

wyposażone

w wentylację grawitacyjną albo mechaniczną bez filtrów powietrza

lub wyposażoną w filtry o niskiej sprawności. Wszystkie

klimatyzowane sale operacyjne, uwzględnione w badaniu, były

wyposażone w trzystopniowy system filtracji powietrza z nawiewem

laminarnym i zamontowanymi w sali operacyjnej filtrami klasy EU13.

Stężenie mikroorganizmów w powietrzu atmosferycznym jest w lecie
wyższe od stężenia w zimie. Wyniki pokazują dominujący wpływ
stężenia grzybów w powietrzu atmosferycznym na ich stężenie w
powietrzu pomieszczeń nieklimatyzowanych. Średnie stężenie grzybów
w powietrzu sal operacyjnych jest ponad dziesięć razy wyższe w okresie
ciepłym

(122,8 – 661,8 jtk/m3), w porównaniu z stężeniem w okresie zimowym

( 7,6 – 51,3 jtk/m3).

W zimie dzięki niskiemu stężeniu grzybów w powietrzu zewnętrznym
ich stężenie w powietrzu nieklimatyzowanych sal operacyjnych obniża
się

i zbliża się do wartości notowanych w salach klimatyzowanych.

Zależność stężenia bakterii w powietrzu sal operacyjnych
nieklimatyzowanych od ich stężenia w powietrzu atmosferycznym
nie jest tak wyraźna jak

w przypadku grzybów:

(zima 199 – 1452 jtk/m3, lato 379 – 1828 jtk/m3).

Tą różnicę łatwo wyjaśnić.

W salach operacyjnych nie ma wewnętrznych źródeł
zanieczyszczenia powietrza grzybami. Przenikają one z zewnątrz,
najczęściej z powietrza atmosferycznego.

W przeciwieństwie do grzybów dominującym źródłem bakterii w
salach operacyjnych, nie jest powietrze atmosferyczne, lecz
przebywający w nich ludzie.

W salach nieklimatyzowanych mamy podobne stężenie mikroorganizmów

w powietrzu pobieranym pod ścianami sali operacyjnej jak i w powietrzu
stykającym się z polem operacyjnym.

W salach klimatyzowanych z nawiewem laminarnym powietrze
napływające

w pobliże pola operacyjnego przez filtry EU13 zawiera wielokrotnie
mniejsze stężenie mikroorganizmów od powietrza na obrzeżach sali. W
efekcie ochrona pola operacyjnego przed kontaktem z mikroorganizmami,
zapewniona przez system klimatyzacji, jest znacznie skuteczniejsza niż
wskazuje na to porównanie wyników pomiarów wykonanych pod ścianami
sal.

Wysokie, powyżej 100 jtk/m3 stężenie bakterii zmierzone

na obrzeżach klimatyzowanych sal operacyjnych może być

wynikiem zbyt małej intensywności nawiewu powietrza

uzdatnionego i/lub niekontrolowanego dopływu powietrza

zanieczyszczonego z pomieszczeń sąsiednich.

Nie musi świadczyć o zwiększonej liczbie bakterii

docierających do pola operacyjnego, choć jest sygnałem że

takie

niebezpieczeństwo

istnieje.

Mierzenie czystości
mikrobiologicznej powietrza w
sali operacyjnej.

Wnioski

• Intensywny nawiew uzdatnionego powietrza pozwala na

uniezależnienie stężenia mikroorganizmów w powietrzu
sali operacyjnej od ich stężenia w powietrzu
atmosferycznym.

• Filtry o wysokiej sprawności i eliminacja napływu

zanieczyszczonego powietrza z pomieszczeń sąsiednich są
warunkiem utrzymania niskiego stężenia bakterii i
grzybów w powietrzu sal operacyjnych i innych
pomieszczeń klimatyzowanych.

• Wszyscy pracownicy muszą być zaznajomieni z celem

działania systemu klimatyzacji i jego prawidłową obsługą.

Bibliografia

• Roczniki Państwowego Zakładu

Higieny – Kwartalnik 2011 TOM 62 Nr
1

• Praca doktorska - dr Rafała

Spławskiego