Zarządzanie kryzysem w

przedsiębiorstwie

Etymologia i znaczenie

Słowo

kryzys

pochodzi od łac. crisis, (z greckiego

krísis od krínō ‘rozróżniam, rozstrzygam’) i oznacza

moment rozstrzygający, punkt zwrotny, okres

przełomu;

1. ekon. załamanie się procesu wzrostu gospodarczego,

poważne naruszenie stanu równowagi gospodarczej

i regres w rozwoju ekonomicznym kraju;

2. med. nagłe, gwałtowne przesilenie się choroby z

następującym po nim szybkim spadkiem gorączki i

ustąpieniem innych objawów chorobowych;

3. polit. kryzys rządowy – sytuacja wywołana upadkiem

rządu w wyniku wyrażenia mu przez parlament

wotum nieufności.

Znaczenie ogólne

Kryzys religii, wartości, zaufania do czegoś itp.

to sytuacja, w której tracą one swoje

znaczenie, przykłady „od lat już socjologowie

zwracają uwagę na kryzys wartości wśród

młodzieży, … ostatnie wydarzenia pogłębiły

kryzys zaufania do rządu”

Jeśli ktoś przeżywa kryzys, to jest w bardzo

złym stanie psychicznym i nie może

normalnie pracować ani myśleć. „Takie

kryzysy zdarzały się jemu dwa, trzy razy do

roku… Pocieszała mnie, że też miała taki

kryzys i że to mija… Musisz przezwyciężyć

ten kryzys.”

• Kryzys w sensie ekonomicznym może być

rozpatrywany w ujęciu
makroekonomicznym (załamanie się
procesu wzrostu gospodarczego, zły stan
koniunktury, faza cyklu koniunkturalnego) i
mikroekonomicznym.

• Kryzys tworzy dla jednych podmiotów

zagrożenie ich istnienia, podczas gdy dla
innych staje się szansą rozwoju.

Historia kryzysów

• Przez wieki kryzys był i nadal jest

nieodłączną

częścią

historii

społeczeństw i cywilizacji. Towarzyszył
on

zarówno

upadkowi

wielkich

imperiów, czy oryginalnych kultur, jak
również

współtworzył

nowe

mocarstwa.

Wybrane kryzysy światowe

(ujęcie historyczne)

• epidemia dżumy i wywołany nią kryzys w XIV-wiecznej

Europie,

• XVII w. fala spekulacji na rynku tulipanów w Holandii i w

efekcie kryzys,

• 1720 r. kryzys finansowy we Francji wskutek wprowadzenia w

życie tzw. systemu Johna Lawa,

• 1825 r. pierwszy kryzys krajowy (Anglia) ściśle wiązany z

cyklami koniunkturalnymi,

• 1857 r. pierwszy kryzys w skali międzynarodowej wskutek

przeszacowania chłonności i potrzeb rynków

południowoamerykańskich (objął Europę i Amerykę) – stał się

on jedną z przyczyn wojny secesyjnej w USA,

• 1873 r. najdłuższy i najcięższy kryzys XIX w. spowodowany

spekulacjami w zwycięskich (po wojnie z Francją) Niemczech,

a następnie wybuchem paniki na giełdzie wiedeńskiej,

• 1890 r. “kryzys banku Baringa”, wywołany

przeinwestowaniem gospodarki argentyńskiej,

Wybrane kryzysy światowe

(ujęcie historyczne)

• Wielki Kryzys lat 1929-1933,
• lata po II wojnie światowej - zmienna koniunktura,
• lata 1973-4 i 1979 szoki naftowe,
• lata 80. kryzysy “zadłużeniowe”,
• załamanie globalnej koniunktury po rozpadzie

bloku komunistycznego,

• lata 90. kryzysy walutowe,
• W ostatnich latach (rozpad systemu gospodarczego

w Argentynie, seria afer giełdowych w USA,

zapoczątkowana spektakularnym upadkiem

Enronu)

• Obecny kryzys gospodarczy

Kryzys – pojęcie, objawy,

rodzaje

• Kryzys jest jedną z faz w

ewolucyjnym rozwoju
przedsiębiorstwa, a jego
pojawienie się stanowi dla
organizacji nową jakościowo
sytuację decyzyjną

Kryzys to sytuacja:

• w której działalność organizacji zostaje

trwale zakłócona,

• w której organizacja trwale lub pozornie

utraciła kontrolę nad swoją działalnością

• zagrażająca realizacji celów strategicznych

firmy,

• charakteryzująca się ambiwalencją

możliwości rozwoju i naprawy,

• która może zniszczyć podstawy

publicznego zaufania i wewnętrznej wiary w

organizację czy zaszkodzić jej wizerunkowi.

Kryzys to stan:

• naruszający równowagę wewnętrzną

organizacji,

• który może zagrozić istnieniu

organizacji lub jej części,

• który narusza kondycję finansową

organizacji, ograniczając jej
możliwości rozwojowe.

Charakterystyczne wymiary kryzysu

jako sytuacji decyzyjnej (wg Hermana):

• czas podejmowania decyzji – krótki

(natychmiastowy),

• stopień przewidywalności –

zaskoczenie,

• obawy wynikające z niepewności -

strach

Schemat naturalnych reakcji

na pojawianie się kryzysu w

organizacji

Źródło: Zelek A., 2003: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytutu Organizacji i
Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ”.

Upadek - bankructwo

Kryzys właściwy

Błędne działanie

Bezczynność

Zaślepienie - uśpienie

Błędna ocena

sytuacji

S

to

p

ie

ń

e

s

k

a

la

c

ji

k

ry

zy

s

u

Zjawiska kryzysowe w przedsiębiorstwie

mogą być traktowane jako proces
rozwiązywania problemów
(podejście zorientowane na proces w
odróżnieniu od podejścia
nastawionego na podmioty procesu)
przy wykorzystaniu behawioralnego
rozumienia organizacji. Pojawia się
zatem konieczność:

• charakterystyki sytuacji

kryzysowej rozumianej jako opis
stanu organizacji i zmian w tym
stanie, co prowadzi do ustalenia
przejawów i cech sytuacji kryzysowej
(co to jest sytuacja kryzysowa i w
czym się przejawia);

• diagnozy sytuacji kryzysowej

polegającej na analizie danego stanu lub

zmian w tym stanie; główne pytania to:

co wywołało ten stan (zmianę), dlaczego

właśnie to, jakie są skutki tego stanu

(lub jego zmiany) dla funkcjonowania

organizacji; prowadzi to do wyjaśnienia

podłoża sytuacji kryzysowych w

przedsiębiorstwie, ustalenia typowych

problemów na to wpływających;

• reagowania przedsiębiorstwa w

sytuacji kryzysowej; określenie
rodzajów bodźców (decyzji), które
powodują (lub nie) określone reakcje
(zachowanie organizacji) oraz skutki
tych bodźców i reakcji na nie danej
organizacji.

Kryzys (ujęcie procesowe -

eskalacja)

• Kryzys potencjalny – zagrożenie dla działalności

przedsiębiorstwa i realizacji celów wynikające z

niekorzystnych oddziaływań różnorodnych zjawisk

wewnętrznych i zewnętrznych.

• Kryzys ukryty – trudności w realizacji celów

przedsiębiorstwa i gospodarowaniu zasobami,

które są traktowane jako trudności przejściowe,

stanowiące immanentną cechę działalności

gospodarczej i przydarzające się wszystkim

przedsiębiorstwom.

• Kryzys właściwy (jawny) – pojawienie się trudności

w funkcjonowaniu firmy, które z całą konsekwencją

zagrażają jej bytowi ekonomicznemu.

Fazy rozwoju sytuacji kryzysowej

w przedsiębiorstwie

Źródło: Zelek A., 2003: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytutu Organizacji i
Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ”.

ŹRÓDŁA KRYZYSU

Zewnętrz

ne

Wewnętrzn

e

KRYZYS

POTENCJALNY

KRYZYS UKRYTY

KRYZYS WŁAŚCIWY

(JAWNY)

DZIAŁANIA

ANTYKRYZYSOWE

ESKALACJA KRYZYSU

SANACJA

UPADEK

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

1) Przyczyny („zapalniki”) sytuacji

kryzysowej

Egzogeniczne
• „złej koniunktury”
• makrootoczenia
• sektorowy
• popytu
• konkurencyjności
• losowy

Endogeniczne
• zasobowy
• strategii
• zarządzania
• personalny
• innowacyjności

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

2)

Objawy (symptomy) sytuacji kryzysowej

Finansowe
• efektywności
• rentowności
• płynności
• zadłużenia
• przeinwestowania
• wartości rynkowej
• „zakażenia”

Pozafinansowe
• zasobowy
• zarządzania
• produkcji
• marketingu
• personalny
• struktury

organizacyjnej

• logistyczny
• medialny

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

3)

Przebieg sytuacji kryzysowej

Czas trwania
• krótkookresowy (do

1 roku)

• średniookresowy

(1-3 lata)

• długookresowy

(powyżej 3 lat)

Fazy
• sygnalizujący
• eskalujący
• właściwy
• interwencja

kryzysowa

• wygasający
• ożywienie

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

4)

Sfery oddziaływania kryzysu

Całościowy
• globalny

Częściowy
• produkcji
• marketingu
• finansowy
• personalny
• struktury

organizacyjnej

• medialny

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

5)

Płaszczyzna oddziaływania kryzysu

• strategii
• wykonawstwa
• płynności
• bankructwo - rozpad

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

6)

Faza rozwoju organizacji

• przywództwa
• autonomii
• decentralizacji
• biurokratyzacji
• dojrzałości

Kryzys jako fazy ewolucyjnego rozwoju

organizacji

Młod
a

Dojrzał
a

Wiek
organizacji

Kryzys
przywództ
wa

Kryzys
autonomii

Kryzys
decentraliza
cji

Kryzys
biurokratyzac
ji

Kryzys
dojrzałości

M

a

ła

D

u

ż

a

R

o

zm

ia

ry

o

rg

a

n

iz

a

c

ji

Fa

za

I

W

z

ro

s

t

p

rz

e

z

k

re

a

ty

w

n

o

ś

ć

Fa

za

I

I

W

zr

o

s

t

p

rz

e

z

fo

rm

a

li

za

c

ję

Fa

za

I

II

W

zr

o

s

t

p

rz

e

z

d

e

le

g

a

c

ję

u

p

ra

w

n

ie

ń

Fa

z

a

I

V

W

z

ro

s

t

p

rz

e

z

k

o

o

rd

y

n

a

c

ję

Fa

za

I

W

z

ro

s

t

p

rz

e

z

w

s

p

ó

łp

ra

c

ę

Źródło: Zelek A.: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „ORGMASZ”.
Warszawa 2003.

Klasyfikacja kryzysów przedsiębiorstw

7)

Charakter ujawnienia się kryzysu

• potencjalny
• ukryty
• jawny
• palący możliwy do opanowania
• palący niemożliwy do opanowania

CHARAKTERYSTYKA FAZ KRYZYSU WG

BEDNARSKIEGO (ujęcie psychologiczne

)

• Pierwsza – stopniowe utrwalanie

niedomagań działalności, które nie wywołują

jeszcze istotnych zmian i zakłóceń,

• Druga – niedomagania prowadzą do

popełniania błędów i pogłębiania

nieprawidłowości,

• Trzecia – ujawniają się istotne zakłócenia w

działalności, w szczególności w zakresie

wypłacalności przedsiębiorstwa (właściwy

kryzys finansowy),

• Czwarta (końcowa) – następuje upadłość, a

w konsekwencji likwidacja przedsiębiorstwa.

Rozwinięty, wielofazowy model

przebiegu sytuacji kryzysowej w

przedsiębiorstwie

Źródło: Zelek A., 2003: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytutu Organizacji i
Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ”.

W

y

n

ik

i

e

k

o

n

o

m

ic

zn

e

Fazy rozwoju sytuacji kryzysowej w

przedsiębiorstwie

Sympto

my

kryzysu

Eskalacj

a

kryzysu

Kryzys

właściwy

Interwencj

a

Wygasani

e kryzysu

Ożywieni

e

Proces

upadłośc

i

Determinanty kryzysów w organizacji

wynikające z braku zgodności planów
strategicznych i ich realizacji wg
Kaplana

• bariera zarządzania
• bariera zasobów
• bariera motywacyjna (ludzka)
• bariera wizji.

Czynniki kryzysogenne zależne

od kierownictwa

• złe zarządzanie,

• dymisje zarządu,

• przestępstwa kadry kierowniczej,

• straty finansowe,

• wrogie przejęcia,

• zagrożenie bezpieczeństwa w miejscu pracy,

• negocjacje z pracownikami

• wady i/lub wezwania do wymiany,

• molestowanie seksualne

• zły wizerunek w mediach.

Czynniki kryzysogenne

niezależne od kierownictwa

• powództwo zbiorowe przeciw firmie,
• akcje konsumenckie,
• dyskryminacja konkurencyjna,
• katastrofy – czynniki losowe,
• nieszczęśliwe wypadki,
• problemy ekologiczne.

Sygnały słabnącej kondycji

finansowej

i pozafinansowej jako symptomy

kryzysu

Czynniki finansowe

Czynniki

pozafinansowe

• Powstanie i powiększenie się straty

netto lub znaczące zmniejszenie się

kwoty zysku netto,

• Spadek produkcji

i produktywności,

• Spadająca płynność finansowa i

związane

z tym pogłębienie braku pokrycia

finansowego (wypłacalności) – często

związane ze wzrostem trudno

ściągalnych należności lub/i

nadmiernym narastaniem

zobowiązań,

• Brak przyszłościowych,

realnych planów

rozwoju

przedsiębiorstwa,

• Widoczne powiększenie się

zapotrzebowania na kredyty i

pożyczki (zwykle krótkoterminowe)

oraz zakłócenia

w ich spłacie,

• Częste zmiany na

stanowiskach

kierowniczych w

przedsiębiorstwie,

• Zjawisko pętli kredytowej

(narastanie odsetek od

niespłaconych i wymagalnych

kredytów),

• Spadek morale

przedsiębiorstwa,

redukcja

zaangażowania,

cd. Sygnały słabnącej kondycji

finansowej

i pozafinansowej jako symptomy

kryzysu

Czynniki finansowe

Czynniki

pozafinansowe

• Pozyskiwanie środków na

finansowanie bieżącej działalności

poprzez dyskonto faktur i weksli,

• Malejący udział

przedsiębiorstwa w

ogólnej sprzedaży na

rynku,

• Wzrost stanu produkcji nie

zakończonej oraz zapasu wyrobów

zbywalnych, występowanie

przeterminowanych zapasów

materiałowych i wadliwa ich

struktura,

• Utrata najważniejszych

odbiorców i rzetelnych

finansowo klientów lub

korzystnych źródeł

dostaw,

• Presja na wyprzedaż składników

majątku trwałego po cenie niższej od

wartości księgowej,

• Niski poziom

technologiczny

produkcji,

• Rosnące zamrożenie środków w

inwestycjach zaniechanych lub

niezakończonych w terminie.

• Utrata lub pogarszanie

się wizerunku

przedsiębiorstwa

wewnątrz i na zewnątrz

organizacji

Zapalniki sytuacji kryzysowej

Sfera marketingu

Przestarzała technologia

wytwarzania

Presja innowacyjności w

sektorze

Niska konkurencyjność produktu

Spadek wielkości sprzedaży

Spadek udziału w rynku

Sfera produkcji i logistyki

Wzrost stanu zapasów

Wzrost produkcji w toku

Spadek wydajności produkcji

Sfera finansów

Spadek przychodów ze sprzedaży

Wzrost kosztów

Utrata płynności finansowej

Sfera organizacyjno
- behawioralna

Redukcja zatrudnienia

Konflikty

Spadek morale firmy

Diagnostyka kryzysu

finansowego w

organizacji

System identyfikacji zagrożeń

kryzysowych

• Wczesne rozpoznanie symptomów

kryzysu, ich identyfikację i
przetwarzanie wybranych sygnałów
pochodzących z otoczenia lub
przedsiębiorstwa powinien zapewniać
system wczesnego ostrzegania
(system wczesnego rozpoznania
zagrożeń).

Zintegrowany system diagnozy

stanu przedsiębiorstwa i

otoczenia

• powinien łączyć w sobie elementy analizy

strategicznej, finansowej i ekonomiczno-

technicznej,

• powinien stanowić podstawę bezpieczeństwa –

szybkiego reagowania na zagrożenia zewnętrzne

i wewnętrzne,

• powinien być elastyczny i ustrukturyzowany w

zależności od potrzeb decyzyjnych,

• powinien być podstawą analizy i zarządzania

ryzykiem,

• powinien inspirować do poprawy efektywności w

każdej dziedzinie.

• Działalność gospodarcza jest trwale powiązana z

przymusem ciągłej oceny kondycji finansowej

przedsiębiorstw.

• Ustalenie kondycji finansowej w sposób

jednoznaczny jest bardzo trudne i wymaga wiedzy

analizującego a także umiejętności powiązania

danych badanego przedsiębiorstwa z ogólną

sytuacją w gospodarce i wpływu ogólnej

koniunktury w skali makroekonomicznej na

funkcjonowanie przedsiębiorstwa.

• W sytuacji gdy część wskaźników finansowych

analizowanego przedsiębiorstwa wykazuje

wartości powszechnie uznawane za dopuszczalne,

natomiast część osiąga wartość krytyczną lub

ostrzegawczą może pojawić się problem

jednoznacznej oceny podmiotu gospodarczego.

• System informacji wczesnego

ostrzegania przed kryzysami
(identyfikacji zagrożeń) najczęściej
składa się z tradycyjnych ogniw
analizy (elementy analizy
strategicznej, finansowej,
ekonomiczno-technicznej).

Komponenty systemu identyfikacji

zagrożeń kryzysowych

Źródło: Zelek A., 2003: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytutu Organizacji i
Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ”.

SYSTEMY IDENTYFIKACJI ZAGROŻEŃ

KRYZYSOWYCH

ANALIZA

STRATEGICZNA

Integracja

informacji



Analiza makrootoczenia



Analiza mikrootoczenia



Analiza portfela
działalności



Analiza SWOT, SPACE



Analiza efektywności
(rentowności)



Analiza płynności
finansowej



Analiza wartości firmy



Analiza przepływów
finansowych



Analiza bilansowa

ANALIZA

FINANSOWA



Analiza produktywności



Analiza cyklu operacyjnego



Analiza logistyczna



Analiza organizacyjna



Analiza efektywności
inwestycji



Analiza kosztów

ANALIZA

EKONOMICZNO-

TECHNICZNA

zakłócenia/nieprawidło

wości

• Poważnym problemem w procesie

identyfikacji zagrożeń kryzysowych
firmy jest dostępność informacji i jej
korelacja z poziomem ich istotności.

Dostępność a istotność informacji w

systemie identyfikacji zagrożeń

kryzysowych

Źródło: Zelek A., 2003: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytutu Organizacji i
Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ”.

Obszar
informacyjny

Rodzaj
informacji

Dostępność/istotność

Niska

Średnia

Wysoka

makrootoczenie

mikrootoczenie

organizacja

Aktualne parametry

makroekonomiczne

Przyszłe

parametry

makroekonomiczn

e

Aktualny popyt

Przyszły popyt

Aktualna struktura

konkurencji

Przyszła struktura

konkurencji

Strategie

konkurentów

Polityka cenowa

konkurentów

Pozycja kosztowa

konkurentów

Siła finansowa

konkurentów

Strategia działania

Polityka cenowa

Pozycja kosztowa

Siła finansowa

• Kluczowym zadaniem kadr

zarządzających na polu eliminacji
zagrożeń kryzysowych jest
systematyczna, profesjonalna ocena
kondycji ekonomicznej firmy, której
celem jest bieżące reagowanie na
niepokojące zjawiska.

• Opracowanie modelu prognozowania upadłości

przedsiębiorstw, choć trudne, jest bardzo istotne,

ponieważ upadłość przedsiębiorstw jest

nieodłącznym elementem funkcjonowania

gospodarki rynkowej. Zgodnie z teorią o cyklu

życia i rozwoju przedsiębiorstwa rozróżnia się trzy

etapy: szybki wzrost, stabilizacja oraz spadek.

• Ostatnia faza prowadzi do upadłości likwidacyjnej.
• Czas trwania oraz przebieg wymienionych faz

bywa różny i wynika z decyzji podejmowanych

przez kierownictwo oraz wpływu otoczenia.

Czas trwania

poszczególnych faz

Znacząc

e

rezultat

y –

powrót

do fazy

wzrostu

FAZA

IV

Strategie sanacji –

terapia – oznaki

poprawy sytuacji

FAZA III

Odkrycie

zaniedbań –

podjęcie

działań

antycypacyjny

ch

FAZA II

Czynniki
kryzyso-
genne

FAZA I

WYNIK

I EK

ONOM

ICZN

E

PR

ZED

SIĘB

IORST

WA

Neg

atywn

e

Poz

ytywn

e

Czas

• Model Argentiego obejmuje aspekty

finansowe, problemy organizacyjne,
sprawności działania, a także
psychologiczne postawy wobec
kryzysu.

• Jest to model ekspercki prowadzący

analizę w trzech obszarach:
zarządzanie rachunkowość i sygnały
finansowe

Model diagnozy kryzysu wg

Argentiego

ZARZĄDZANIE

Waga

Czynnik

8

Autokratyczny dyrektor wykonawczy

4

Jeżeli dyrektor jest prezesem

2

Pasywny zarząd

2

Brak równowagi w zarządzie – zbyt dużo inżynierów lub zbyt dużo

finansistów

1

Uboga ścieżka kariery dla zarządzających

RACHUNKOWOŚĆ

3

Brak budżetu lub kontroli budżetowej

3

Brak planu finansowego lub brak jego realizacji

3

Brak „systemu kosztów”

15

Słaba wrażliwość na zmiany, przestarzałe produkty, linia produkcyjna,

nieaktualny marketing

SYMPTOMY

5

Sygnały finansowe

4

Twórcza rachunkowość (świadome ukrywanie zadłużenia „upiększanie ”

sprawozdań finansowych)

3

Niefinansowe sygnały, np. zaniedbane biura, zamrożone płace, choroby

zarządzających, duża rotacja pracowników

1

„Terminal sings”

Suma wag klasyfikuje spółkę do

określonej grupy:

0-10 pkt - sytuacja bardzo dobra
11-18 pkt - powody do zaniepokojenia
19-35 pkt – sygnał ostrzegawczy
35 – wysokie ryzyko bankructwa

SPACE – metoda analizy

strategicznej

• SPACE (Strategic Position and Action Evaluation - analiza

pozycji strategicznej i ocena działalności firmy) jest jedną z

metod badania ogólnej zdolności rozwojowej firmy. Ułatwia

ona podejmowanie decyzji dotyczących dywersyfikacji

działalności firmy i ocenę poszczególnych jej domen.

Etapy postępowania

• Wyznaczenie czterech wymiarów przestrzeni, w której

identyfikuje się pozycję firmy, jak i charakteryzujących je

zmiennych.

• Narysowanie układu współrzędnych, którego półosie (+x,

-x, +y, -y stanowią odpowiednio: IS, CA, FS, ES).

• Skwantyfikowanie wymiarów i determinant.

• Określenie pozycji strategicznej firmy.

Determinanty wymiarów zewnętrznych i wewnętrznych to: siła sektora i

stabilność otoczenia dla zewnętrznych oraz potencjał finansowy i

przewaga konkurencyjna dla wewnętrznych

Determinanty wymiarów zewnętrznych i wewnętrznych

Wymiary zewnętrzne

Wymiary wewnętrzne

Siła sektora (IS - ang. industry

strength)

•potencjał wzrostu,

•potencjał rynku,

•stabilność finansowa,

•technologiczne know-how,

•wykorzystanie zasobów,

•intensywność wzrostu kapitału,

•łatwość wejścia na rynek,

•produktywność.

Potencjał finansowy (FS - ang.

financial strength)

•zwrot z inwestycji,

•leverage,

•płynność finansowa,

•kapitał obrotowy,

•przepływy pieniężne,

•łatwość zmiany rynku,

•ryzyko branżowe.

Stabilność otoczenia (ES -

ang. environmental stability)

•zmiany w technologii,

•stopa inflacji,

•poziom cen wyrobów, 

•bariery wejścia na rynek,

•intensywność działania

konkurencji,

•elastyczność popytowa cen.

Przewaga konkurencyjna (CA -

ang. competitive advantage)

•udział w rynku,

•jakość wyrobów,

•cykl życia wyrobów,

•lojalność klientów,

•wykorzystanie potencjału

wytwórczego,

•technologiczne know-how,

•nadzór nad dostawcami i

systemem dystrybucji.

Strategiczny wymiar

kryzysu

Siła finansowa

Stabilność sektora

Zdolność

konkurencyjna

Atrakcyjność

sektora

obszar

rozwoju

strategiczne

go

obszar

kryzysu

finansowego

obszar

kryzysu

strategiczne

go

obszar

kryzysu

rynkowego

• Analiza kondycji finansowej przedsiębiorstwa przez

modele szybkiego ostrzegania powinna być

poprzedzona wstępną analizą sprawozdań

finansowych w celu aprobaty lub wykluczenia

danych w nich zawartych.

• Istota analizy wskaźnikowej polega na odpowiednim

obliczeniu oraz wykorzystaniu obliczonych na

podstawie danych zawartych w sprawozdaniu

finansowym wskaźników finansowych.

• Analiza wskaźnikowa jest jednym z najważniejszych

elementów analizy finansowej stosowanej dla oceny

przedsiębiorstw. Obliczone wskaźniki stanowią

relacje odpowiednich pozycji aktywów i pasywów

bilansu w przekroju pionowym oraz poziomym, są

także zestawieniem wyniku finansowego oraz

wybranych pozycji sprawozdania finansowego.

Sygnały kryzysu (1)

– płynność finansowa

Wsk. płynności bieżącej

Liczba lat poprzedzających bankructwo

Symptomy kryzysu (2)

– majątek obrotowy

Liczba lat poprzedzających upadłość

Wsk. udziału majątku
obrotowego w aktywach

Symptomy kryzysu (3) –

wydajność ekonomiczna

Liczba lat poprzedzających upadłość

Wsk. produktywności majątku

• W świecie stosowane są trzy systemy

analizy finansowej. Są one dostosowane
na potrzeby konkretnej gospodarki.

• Przy czym analiza finansowa wykonana

systemem nie dostosowanym do miejsca
prowadzenia działalności przedsiębiorstwa
daje wyniki niezgodne z rzeczywistością.
Wydaje się , że powodem różnic w analizie
danych są znaczne różnice gospodarek.

• system amerykański – akcentuje konkurencyjność

oraz zadowolenie klientów jednostki, miernikiem jest

głównie zysk, rentowność kapitału własnego,

rentowność kursów akcji, rynkowa wartość dodana,

ekonomiczna wartość dodana,

• system japoński – na pierwszym miejscu stawia

poszukiwanie takich przedsięwzięć, które mogą

zapewnić rozwój jednostki w długim okresie, czyli

takim, który preferuje znaczący udział w rynku, duży

udział w finansowaniu przedsięwzięć kapitału

obcego, przy zapewnieniu właściwej rentowności

inwestycji.

• system europejski – jest głównie zorientowany na

potrzeby ekstremalne, czyli krótkookresowe oraz

długookresowe określanie celów ogólnych oraz

szczegółowych; jest systemem zbliżonym bardziej

do amerykańskiego niż japońskiego co najczęściej

wyraża się w preferowaniu wskaźników rentowności

i kursu akcji jako podstawy do planowania

dominującego źródła finansowania, czyli zysku.

Złożone modele

prognozy bankructwa

Istota systemów wczesnego

ostrzegania

• są jednymi z elementów procesu oceniania

sytuacji ekonomiczno finansowej jednostki

prowadzącej działalność gospodarczą.

• Ich zadanie polega na ujawnieniu pogarszającej się

płynności finansowej i ogólnej sytuacji

ekonomiczno finansowej badanego

przedsiębiorstwa (głównie wychwycenie

elementów sygnalizujących zagrożenie

upadłością).

• są wstępnym narzędziem analitycznym, nie

dostarczają wskazówek i sposobów prowadzących

do poprawy kondycji finansowej i ekonomicznej

przedsiębiorstwa.

Podstawowe założenia do

konstrukcji systemu wczesnego

ostrzegania

1) Skuteczność, czyli system powinien wskazywać zagrożenie

upadłością przy zminimalizowanej liczbie błędów (za

skuteczny uznaje się taki, którego wyniki przekraczają 90%

trafnych ocen w rocznym horyzoncie czasowym).

2) Ujawnienie zagrożenia upadłością jednostki dokonane z

odpowiednim wyprzedzeniem, aby jednostka samodzielnie

lub przy pomocy zewnętrznych instytucji finansujących

mogła wdrożyć właściwe działania naprawcze.

3) Ze względu na fakt, iż system wczesnego ostrzegania

potwierdza swoją skuteczność tylko w długim okresie,

ważne jest aby warunki, w których jest on testowany były

w miarę niezmienne. (W sytuacji gospodarki polskiej,

cechującej się dużą zmiennością instytucjonalną,

spełnienie tego warunku jest niezwykle trudne.)

Występowanie dużej zmienności warunków powoduje

konieczność ciągłej aktualizacji systemu i utrudnia

porównania w czasie.

4) podstawowym celem systemów wczesnego

ostrzegania jest wyselekcjonowanie

przedsiębiorstw zagrożonych upadłością, konieczne

jest zatem właściwe zdefiniowanie momentu

upadłości przedsiębiorstwa

W tym przypadku wskazany może być podział

przedsiębiorstw według kryterium

• własności,
• kraju, w którym prowadzi działalność

przedsiębiorstwo, gdyż przedsiębiorstwa

zakwalifikowane w jednym kraju jako upadłe w

innym mogą być uznane za funkcjonujące

normalnie.

Typologia systemów

wczesnego ostrzegania

Kształt systemów wczesnego ostrzegania zależy od

sektora i specyfiki działania badanej jednostki.

Przy tworzeniu systemu wczesnego ostrzegania należy

brać pod uwagę przede wszystkim:

• wielkość przedsiębiorstwa,

• branżę działania jednostki,

• formę własności (prywatna, państwowa,

spółdzielcza),

• formę prawną,

• zakres prowadzonej ewidencji przychodów i kosztów,

• zasięg działalności (międzynarodowy, krajowy czy

lokalny).

• Nie ma możliwości stworzenia jednego,

uniwersalnego systemu wczesnego

ostrzegania dla wszystkich przedsiębiorstw.

• Wybór metody analitycznej, mającej na celu

wyodrębnienie przedsiębiorstw zagrożonych

upadłością, sprowadza się do opowiedzenia

się za jednym z trzech grup systemów:

• opartym na danych sprawozdawczych,
• wykorzystującym analizę wskaźnikową,
• stosującym analizę dyskryminacyjną.

• Analiza dyskryminacyjna jest rodzajem analizy

wykorzystującej analizę wskaźnikową i sformalizowane

narzędzia wnioskowania metody analizy statystycznej.

• Na podstawie danych statystycznych, konstruowany

jest bowiem wskaźnik syntetyczny (agregatowy),

składający się z kilku wskaźników lub wielkości

finansowych, którym przypisane są współczynniki -

wagi (określające znaczenie poszczególnych

elementów cząstkowych w ocenie końcowej -

wskaźniku syntetycznym).

• Zastosowanie analizy dyskryminacyjnej prowadzi

zatem do redukcji wielowymiarowej przestrzeni

pewnej liczby zmiennych do jednej zmiennej

agregatowej.

Metody badawcze w zależności od przyjętego sposobu

wnioskowania o zagrożeniu upadłością

przedsiębiorstwa, dzielą się na:

• metody logiczno-dedukcyjne (bazują na założeniu,

że zagrożenie upadłością jednostki można oceniać

jedynie na podstawie analizy określonych

czynników, odzwierciedlających jej aktualną

sytuację finansową),

• metody empiryczno-indukcyjne (wykorzystują

zależności, określone na podstawie zgromadzonych

materiałów statystycznych, występujące w danej

grupie przedsiębiorstw, które upadły oraz grupie

przedsiębiorstw, nadal funkcjonujących.

• Metody empiryczno indukcyjne klasyfikuje się jako

metody jednowymiarowe (test dychotomiczny), lub

metody wielowymiarowe (wielowymiarowa analiza

dyskryminacyjna).

W metodach jednowymiarowych zakłada się, że

każda zmienna analizowana jest oddzielnie, tzn.

dla konkretnych wskaźników ustala się wartość

rozgraniczającą, służącą do oddzielenia grupy

przedsiębiorstw, którym grozi i nie grozi upadłość.

Zaletą tych metod jest brak konieczności

spełniania założenia co do normalności rozkładu

wskaźników, zaś wadą jest fakt, że przy ich

zastosowaniu dochodzi bardzo często do

sprzecznych kwalifikacji, (jeden z analizowanych

wskaźników może wskazywać na potrzebę

zakwalifikowania danego przedsiębiorstwa do

grupy „bankrutów", a drugi ze wskaźników może

sygnalizować dobrą sytuację ekonomiczno-

finansową tego samego przedsiębiorstwa).

Metody wielowymiarowe opierają się na

analizie co najmniej dwóch wskaźników, przy
czym wskaźniki te muszą charakteryzować
się rozkładem normalnym. Ponadto
analizowane wskaźniki muszą być niezależne,
posiadać dużą zdolność dyskryminacyjną i
być kompletne (analityk powinien posiadać
informacje na temat wartości wszystkich
analizowanych wskaźników dla wszystkich
badanych przedsiębiorstw).

Jednowymiarowe systemy

wczesnego ostrzegania

• należą do stosunkowo prostych narządzi

diagnostycznych badania kondycji

finansowej przedsiębiorstwa,

• mogą być stosowane wyłącznie w grupie

przedsiębiorstw dla, której zostały

opracowane.

• Zastosowanie modelu opracowanego dla

określonej branży i sumy bilansowej a nawet

miejsca jego działania w przedsiębiorstwie

odbiegającym specyfikom daje często

wyniki odbiegające od właściwych.

System wczesnego

ostrzegania P. J. Fitz

Patricka

• W 1932 roku P. J. Fitz Patrick, jako pierwszy, porównał wielkości

wskaźników finansowych dla przedsiębiorstw amerykańskich

funkcjonujących i upadłych.

• Wielkości tych wskaźników zostały obliczone za okres trzech lat

dla dziewiętnastu przedsiębiorstw w dobrej kondycji i

dziewiętnastu przedsiębiorstw bankrutujących, czyli razem

trzydziestu ośmiu jednostek.

• Wybrane przedsiębiorstwa prowadziły działalność w jednej

branży i były o podobnym poziomie sumy bilansowej oraz

poziomie obrotów. Zbliżone było również położenie geograficzne.

• Wskaźniki najbardziej jego zdaniem diagnostyczne jeśli chodzi o

określenie zagrożenia upadłością:

• X1 = wynik finansowy netto / kapitał/fundusz własny,

• X2 = kapitał/fundusz własny / kapitał obcy.

• Znaczenie omawianego systemu jest stosunkowo duże, ponieważ

autor zaproponował procedurę „porównywania parami"

przedsiębiorstw wypłacalnych i niewypłacalnych.

System wczesnego

ostrzegania C. L. Merwina

•

W 1942 roku C. L. Merwin podał wyniki badań. poddanych analizie 939 przedsiębiorstw

amerykańskich, w czego 538 przedsiębiorstw upadających i 401 przedsiębiorstw w dobrej

kondycji.

•

Do grupy przedsiębiorstw upadających zaklasyfikował przedsiębiorstwa wykreślone z

rejestru handlowego w latach 1926-

•

1936.

•

Jako najbardziej diagnostyczne wskaźniki C. L. Merwin uznał:

•

X1 = kapitał obrotowy netto / kapitał całkowity,

•

X2 = kapitał/fundusz własny / kapitał obcy,

•

X3 = aktywa bieżące / pasywa bieżące.

•

Z przeprowadzonych badań wynikało, że na sześć lat przed wykreśleniem z rejestru

spółek podane wskaźniki wykazywały znaczące różnice pomiędzy grupami jednostek

wypłacalnych oraz niewypłacalnych, oraz różnice stawały się zdecydowanie bardziej

widoczne, w miarę zbliżania się z obliczeniami do roku wykreślenia z rejestru.

•

C. L. Merwin jako pierwszy zastosował w swoich badaniach średnie arytmetyczne dla grup

poszczególnych jednostek. Zastosował również analizę profilową w celu porównań,

przedsiębiorstw wypłacalnych oraz niewypłacalnych, za pomocą wskaźników

finansowych.

•

Zastosowanie średnich arytmetycznych polegało na obliczeniu średnich arytmetycznych

wskaźników finansowych dla przedsiębiorstw wykreślonych z rejestru oraz

przedsiębiorstw nadal funkcjonujących.

•

Analiza profilowa polegała na przedstawieniu w czasie, za pomocą wykresu liniowego,

średnich arytmetycznych danego wskaźnika finansowego obliczonych dla poszczególnych

grup przedsiębiorstw wypłacalnych oraz niewypłacalnych.

System wczesnego

ostrzegania W. H. Beavera

• W. H. Beaver w 1966 roku opublikował wyniki swoich badań, przeprowadzonych

na podstawie metody testowej, mającej na celu określanie możliwości

rozpoznania zagrożenia upadłością. Za pojęcie upadłości autor uznał:

1. ogłoszenie upadłości,
2. zaprzestanie obsługi obligacji,
3. powstanie salda debetowego na rachunku bankowym
4. niewypłacenie dywidendy z tytułu akcji uprzywilejowanych.

• Zakres podmiotowy badań autor ograniczał do siedemdziesięciu dziewięciu

jednostek z grupy wypłacalnych oraz takiej samej liczby niewypłacalnych, czyli

łącznie zbadał sto pięćdziesiąt osiem przedsiębiorstw, które w okresie badania

znajdowały się w obrocie publicznym na rynku USA. Sugeruje to, że wybrał

przedsiębiorstwa o dużej sumie bilansowej. W analizowanych przedsiębiorstwach

zainwestowane było ponad 90% kapitału rynkowego USA (również w formie

kredytów bankowych, oraz inwestycji kapitałowych). O ile grupa analizowanych

przedsiębiorstw była w zasadzie jednorodna pod względem formy prawnej i

wielkości, o tyle nie była jednorodna pod względem branży obejmujących handel i

produkcję. W. H. Beaver w momencie wyboru wskaźników diagnozujących

pokierował się trzema przesłankami:

1. stopniem rozpowszechnienia wskaźników w literaturze przedmiotu,
2. wynikami uzyskanymi we wcześniejszych badaniach,
3. przydatnością, wskaźników z uwagi na przyjętą koncepcję systemu

przedsiębiorstwa.

• Drugi etap to wybór 6 wskaźników z pierwotnej

grupy 30.

1. X1 = nadwyżka finansowa netto / zobowiązania

ogółem,

2. X2 = wynik finansowy netto / aktywa ogółem,
3. X3 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem,
4. X4 = kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem,
5. X5 = aktywa bieżące / zobowiązania

krótkoterminowe,

6. X6 = [(gotówka + krótkoterminowe papiery

wartościowe + należności + zobowiązania

krótkoterminowe) / (koszty operacyjne -

amortyzacja)] x 360 - wskaźnik luki

bezkredytowej.

• Według autora największą wagą w grupie sześciu analizowanych

wskaźników charakteryzuje się pierwszy wskaźnik. Charakteryzuje

się on bardzo małym prawdopodobieństwem błędu rzędu 13%. Dużą

siłę prognostyczną posiadał również drugi wskaźnik. Statystyczne

wartości trzeciego wskaźnika ulegały systematycznemu wzrostowi w

okresie pięciu lat badanego okresu dla przedsiębiorstw zagrożonych

upadłością. Wysokie zadłużenie przy braku płynności zawsze

prowadziło do upadłości.

• Pierwszy etap to wyselekcjonowanie 30 wskaźników,

sklasyfikowanych w 6 różnych grup. Założył też, dużą większą

korelację pomiędzy wskaźnikami wewnątrz każdej grupy niż korelacja

pomiędzy wskaźnikami pochodzącymi z różnych grup.

• Według W. H. Beavera przedsiębiorstwo narażone jest na bardzo

wysokie ryzyko niewypłacalności, jeżeli wszystkie sześć wyżej

wymienionych wskaźników znajduje się w strefie wysokiego ryzyka.

W sytuacji gdy więcej niż trzy wskaźniki znajdują się poniżej wartości

granicznej, ma miejsce niewypłacalność przedsiębiorstwa. W

przypadku gdy jeden lub dwa wskaźniki znajdują się w obszarze

krytycznym, a pozostałe leżą w szarej strefie, przedsiębiorstwo

trzeba poddać dodatkowej analizie.

Ze swoich badań W. H. Beaver

wyciągnął dwa wnioski:

1. nie wszystkie wskaźniki mają równą

zdolność prognostyczną.

2. analiza wskaźników finansowych jest

użyteczna tylko przy ocenie

symptomów zbliżającej się upadłości

przynajmniej na okres pięciu lat

przed jej faktycznym wystąpieniem

System wczesnego

ostrzegania P. Weibela

• P. Weibel w swoich badaniach stosował,

analizę profilowaną oraz jednowymiarowy

dychotomiczny test klasyfikacyjny.

• W 1973 roku P. Weibel opublikował wyniki

analizy 36 przedsiębiorstw niewypłacalnych i

36 przedsiębiorstw wypłacalnych będących

klientami jednego z dużych szwajcarskich

banków w okresie od 1 stycznia 1960 roku do

31 sierpnia 1971 roku.

• Analizowane podmioty stanowiły jednorodną

grupę pod względem ich wielkości, długości

działania na rynku, miejsca działania, formy

prawnej i branży.

• P. Weibel wybrał do swoich analiz czterdzieści jeden kluczowych

wskaźników opartych wyłącznie na danych pobranych z bilansu.

Przetestował je, porównując wartości tych samych wskaźników

dla pary przeciwstawnych przedsiębiorstw, (jedno wypłacalne,

drugie upadające) przyjmując hipotezę oczekiwanego związku

między wskaźnikiem przedsiębiorstwa wypłacalnego i

upadającego (wskaźnik przedsiębiorstwa upadającego powinien

być wyższy niż wskaźnik przedsiębiorstwa wypłacalnego),

obydwa przedsiębiorstwa zaklasyfikował do grupy wypłacalnych

bądź niewypłacalnych.

• W następnym etapie dokonał porównania wyników klasyfikacji z

rzeczywistym statusem obu przedsiębiorstw, otrzymując tym

sposobem, błąd prognozy liczony jako stosunek błędnie

zakwalifikowanych par do liczby klasyfikowanych par. Określając

relatywną, a nie absolutną, wartość dyskryminacyjną.

Bezwzględną wartość, rozdzielającą dwie grupy przedsiębiorstw,

wyznaczył metodą testu dychotomicznego, zastosowanego

również przez Beavera.

Przy wyborze 41 wskaźników przedsiębiorstw. Weibel kierował się

trzema kryteriami:

1. Ich przydatność do prognozowania upadłości została potwierdzona w

innych badaniach,

2. dodatkowe wskaźniki, które rozszerzałyby zasób informacji

dostarczanych przez wskaźniki wybrane za pomocą dwóch

pierwszych kryteriów.

3. Analizowane wskaźniki były wcześniej wskazywane w literaturze, jako

wskaźniki dotyczące analizy wskaźnikowej.

Ze wskaźników obliczonych dla 41 Przedsiębiorstw Weibel wybrał 6:
1. X1 = nadwyżka finansowa netto / zobowiązania krótkoterminowe,
2. X2 = aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,
3. X3 = (należności + papiery wartościowe + gotówka – zobowiązania

krótkoterminowe) / (koszty ogółem - amortyzacja)

4. X4 = (przeciętny stan zapasów / nakłady materiałowe) x 365,
5. X5 = (przeciętny stan kredytów krótkoterminowych / zakupione

towary) x 365,

6. X6 = zobowiązania ogółem / pasywa ogółem.

W wyniku badania P. Weibel skonstruował trzy klasy ryzyka:
1. przedsiębiorstwa obarczone małym ryzykiem upadku - dla

których wartość wszystkich sześciu wskaźników leży w

obszarze przedsiębiorstw wypłacalnych,

2. przedsiębiorstwa obciążone nadzwyczajnym ryzykiem

upadłości - dla których wartość ponad połowy z sześciu

wskaźników leży w obszarze przedsiębiorstw

niewypłacalnych,

3. przedsiębiorstwa ryzykowne - których nie można zaliczyć

ani do pierwszej ani do drugiej klasy ryzyka.

Z wyników badań P. Weibela można wyciągnąć następujące

dwa wnioski:

1. jako diagnostyczne uznać należy wskaźniki struktury

finansowania, obrotowości i płynności,

2. do prognozowania upadku przedsiębiorstwa niezbędne są

dane bilansowe.

Wielowymiarowe systemy

wczesnego ostrzegania

• należą do bardziej rozbudowanych.

• proces ich opracowywania jest stosunkowo

złożony, a ich powstanie możemy zawdzięczać

budowie sieci neuronowych.

• Ich wadą jest stosunkowo wąski zakres badanych

przedsiębiorstw, zaś zaletą fakt, iż podany wynik

nie podlegający interpretacji. Sama ocena nie

wymaga od analityka wiedzy, ponieważ wartość

przedziałów dopuszczalnych wartości jest podana

przez autora modelu.

• Jedyną trudność może stanowić dla badającego

wybór odpowiedniego modelu.

System wczesnego

ostrzegania E. I. Altmana

• E. I. Altman to prekursor badań w dziedzinie

wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej do

prognozowania upadłości przedsiębiorstw.

• W 1968 roku do zbudowania systemu (tzw. Z-score

model) E. I. Altman wykorzystał dane finansowe 66

przedsiębiorstw amerykańskich, z których 33 upadły. a

pozostałe 33 funkcjonowały na rynku.

• Analizowane przedsiębiorstwa zostały wybrane przy

uwzględnieniu kryterium branży (przedsiębiorstwa

produkcyjne) i wartości sumy bilansowej.

• Autor, w trakcie dalszych badań, modyfikował

pierwotny system (różne postacie systemu

charakteryzują się różnymi wagami oraz wartościami

progowymi).

Model Altmana

Z(ALTMAN)

= 1,2*x1 + 1,4*x2 + 3,3*x3 + 0,6*x4 +

1,0*x5

gdzie:

• x1= kapitał obrotowy netto / aktywa ogółem,

• x2 = zysk netto / aktywa ogółem,

• x3 = (zysk przed odliczeniem podatków i spłatą odsetek tzw. EBIT

+ odsetki od kredytów bankowych i pożyczek) / aktywa ogółem,

• x4 = wartość rynkowa kapitału / zobowiązania ogółem,

• x5=sprzedaż netto / aktywa ogółem.

Z < 1,8 – wysokie prawdopodobieństwo
upadku,
1,8 < Z < 3 – średnie lub niepewne
zagrożenie;
Z > 3 – brak zagrożenia upadłością.

Skuteczność systemu

Altamana w kolejnych latach:

• 95% trafnych prognoz upadku

przedsiębiorstw w przypadku

przewidywania z jednorocznym

wyprzedzeniem,

• 72% trafnych prognoz w przypadku

dwuletniego wyprzedzenia,

• 48% trafnych prognoz z trzyletnim

wyprzedzeniem,

• 36% trafnych prognoz z czteroletnim

wyprzedzeniem,

• 28% trafnych prognoz z piecioletnim

wyprzedzeniem.

• Kolejne badanie Altman przeprowadził

wraz z zespołem (R. G. Haldeman i

P.Narayanana) w 1977 roku.

• Analizie poddano 58 przedsiębiorstw

„niebankrutów" i 53 „bankrutów".

• Podstawowe modyfikacje w stosunku do

pierwotnego systemu polegały na

włączeniu do zobowiązań wartości

skapitalizowanych odsetek, wyznaczeniu

siedmiu zmiennych i braku określenia wag,

a co za tym idzie funkcji dyskryminacyjnej.

Siedem wyznaczonych zmiennych przyjęło następującą postać:
1. X1 = wynik finansowy netto / aktywa ogółem,
2. X2 = stabilność dochodów (mierzona odchyleniem od wartości

początkowej),

3. X3 = odsetki / wynik finansowy przed spłatą odsetek i

opodatkowaniem,

4. X4 = Zysk skumulowany / Aktywa ogółem,
5. X5 = aktywa bieżące / pasywa bieżące,
6. X6 = kapitał akcyjny / kapitał całkowity,
7. X7 = kapitał akcyjny / aktywa całkowite.
System oparty na siedmiu wskaźnikach (tzw. model ZETA)

charakteryzował się

dużą zdolnością prognostyczną w okresie pięciu lat przed

bankructwem

przedsiębiorstwa.
Na rok przed bankructwem przedsiębiorstwa trafność prognoz

wynosiła 96%, a na pięć lat przed upadłością 70%.

• Kolejną wersją systemu jest model opracowany w

1983 roku dla przedsiębiorstw nie notowanych na

parkiecie

• Altman zamienił wagi przypisywane do

poszczególnych wskaźników.

• Nie dokonał zamian w wyborze i konstrukcji

poszczególnych, przyjętych w pierwszej wersji

wskaźników (zmiana dotyczyła wyłącznie czwartego

wskaźnika, zdefiniowanego jako relacja księgowej

wartości akcji zwykłych i uprzywilejowanych do

księgowej wartości zobowiązań ogółem).

• Zmiana wag spowodowała zmianę wartości

progowych systemu.

Zmodyfikowany model

Altmana

Służy do analizy firm niegiełdowych

Z’(ALTMAN)

= 0,717*x1 + 0,847*x2 + 3,107*x3 + 0,420*x4 +

0,998*x5,

gdzie:
• x1, x2, x3, x5 definiowane są identycznie jak

wcześniej

• x4 = kapitał własny / zobowiązania ogółem.

Z’ > 2,9 – przedsiębiorstwo wypłacalne,
1,23 < Z’ < 2,9 – strefa niepewności
Z’ < 1,23 – przedsiębiorstwo zagrożone
bankructwem.

• Przy tak określonej funkcji

dyskryminacyjnej i przyjętych

wartościach progowych błąd prognozy

określono na 6%.

• Chcąc zminimalizować wpływ

koniunktury oraz specyfikę branży, do

której przynależy badana spółka,

wyeliminował z systemu ostatni ze

wskaźników, czyli wskaźnik rotacji

aktywów.

Model Altmana dla warunków

polskich

W = 1,5 X1 + 0,08 X2 + 10,0 X3 + 5,0 X4 + 0,3 X5 + 0,1 X6

gdzie:

• X1- (wynik brutto + amortyzacja) / zobowiązania krótko-

i długoterminowe; 

• X2 - suma bilansowa / zobowiązania krótko- i długoterminowe; 

• X3 - wynik brutto / aktywa; 

• X4 - wynik brutto / obroty; 

• X5 - zapasy / obroty; 

• X6 - obroty / aktywa

W < 0

przedsiębiorstwo zagrożone

upadłością;
0 < W < 1 przedsiębiorstwo o dość słabym
wyniku, ale nie zagrożone upadłością;
1 ≤ W < 2 przedsiębiorstwo dość dobre.
W ≥ 2

przedsiębiorstwo bardzo dobre 

•

E. I. Altman oszacował dwa podstawowe rodzaje błędów, które mogą obciążąć

•

obliczony wskaźnik „Z".

•

I typ blędu polega na tym, że przedsiębiorstwo zbankrutuje mimo pozytywnej oceny

kondycji ekonomiczno-finansowej.

•

II typ blędu pomimo uzyskania wyniku wskazującego na szybką upadłość,

przedsiębiorstwo będzie działało dalej.

•

Prawdopodobieństwo błędu I typu E. I. Altman oszacował na 6%, natomiast

prawdopodobieństwo błędu II typu na 3% (dane dotyczą pierwszej postaci systemu

Altmana).

•

Dotychczasowe doświadczenia wskazują jednak, że prawdopodobieństwo błędu II

typu zostało przez E. I. Altmana niedoszacowane.

•

System Altmana posiada wiele niedociągnięć oraz kwestii dyskusyjnych. m.in.

•

nie uwzględnia on zmian zjawisk ekonomicznych, czyli analiza opiera się na

nierealistycznym założeniu o niezmienności wzajemnych relacji,

•

jest on kombinacją kilku wskaźników, których dobór, a w zasadzie brak uzasadnienia

wyboru, budzi zastrzeżenia,

•

jednocześnie dowolność ustalania wag dla poszczególnych wskaźników jest bez

wątpienia jego mankamentem,

•

kontrowersje budzi także konstrukcja wybranych wskaźników, przede wszystkim

ujmujących skumulowany wynik finansowy oraz wartość rynkową kapitału. (Altman

pod pojęciem skumulowanego wyniku finansowego rozumiał zysk zatrzymany na

potrzeby przedsiębiorstwa w ciągu całego okresu jego funkcjonowania.

Średnie wartości wskaźnika Z w wybranych krajach

(Źródło: A. Hołda Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach

gospodarki polskiej z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej ZH,

„Rachunkowość" 2001, nr 5 s. 307).

Kraj

USA

USA

Australia

Brazylia

Japonia

Rok

badania

1968

1977

1981

1979

1981

Poziom Z

wśród

bankrutów

-0,258

1,271

1,707

1,124

0,667

poziom Z

wśród

niebankrut

ów

4,885

3,878

4,003

3,053

2,070

Systemy wczesnego

ostrzegania dla polskiej

gospodarki

Polscy naukowcy opracowali modele przeznaczone dla

przedsiębiorstw działających w polskich warunkach

rynkowych.

Analiza polskich przedsiębiorstw zachodnimi modelami

daje wyniki odbiegające od właściwych.

Polskie przedsiębiorstwo badane modelami, np.

Altmana z

całą pewnością będzie przedsiębiorstwem

upadającym, choć w rzeczywistości będzie w

zupełnie dobrej kondycji.

Warunki polskie charakteryzują się możliwością

funkcjonowania przedsiębiorstw z bardzo niskim

wskaźnikiem płynności finansowej.

System wczesnego

ostrzegania J. Gajdki i D.

Stosa

• pierwszy i najbardziej znany

systemem wczesnego ostrzegania
dla polskiej gospodarki.

• Zbudowany jest w oparciu o pięć

wskaźników, którym przypisano
określone wagi.

• Wartość graniczna została określona

na poziomie 0,45.

Postać system wczesnego

ostrzegania J. Gajdki i D.

Stosa

Z = 0. 773206 - 0, 085642 * X 1 + 0,00077 X 2 +

0.922098 X 3 + 0,653599 X 4-0,59469 X 5

X1 = przychody ze sprzedaży / przeciętny stan

aktywów ogółem,

X2 = (przeciętny stan zobowiązań

krótkoterminowych / koszty wytworzenia

produkcji sprzedanej) x 360,

X3 = wynik finansowy netto / przeciętny stan

aktywów ogółem,

X4 = wynik finansowy brutto / przychody ze

sprzedaży netto,

X5 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem.

System wczesnego

ostrzegania Hamrola

• Model Hamrola nazywany też często poznańskim jest

modelem skutecznym dla polskiej gospodarki (został

stworzony przez grupę naukowców w składzie: prof.

Mirosław Hamrol, mgr Bartłomiej Czajka, mgr Maciej

Piechocki),

• najczęściej stosowanym przez analityków badających

przedsiębiorstwa działające w Wielkopolsce

We wstępnej fazie selekcji wskaźników do modelu zostały

wybrane wskaźniki istotne z merytorycznego punktu

widzenia, reprezentujące wszystkie aspekty działalności

przedsiębiorstw na rynku, czyli:

• płynność,

• rentowność,

• zadłużenie,

• struktura aktywów i pasywów,

• wykorzystanie zasobów.

• Biorąc pod uwagę sposób, w jaki wartości

poszczególnych wskaźników wpływają na

prawdopodobieństwo upadłości przedsiębiorstw,

dokonano ich podziału na stymulanty i destymulanty.

• Do stymulant zaliczono relacje finansowe

przedsiębiorstwa, których wyższy poziom

przynajmniej teoretycznie oznacza zmniejszenie

szans upadłości

• Do destymulant zaliczono te, których większa

wartość wiąże się ze zwiększonym

prawdopodobieństwem bankructwa.

• Zatem założono, iż wagi wskaźników stymulant będą

miały modelu znak dodatni a destymulant ujemny.

• Model ten ma postać :
FD = 3,562W7 + 1,588W16 + 4,288W5 +

6,719 W13 - 2,368

gdzie:

• W7 - Wynik finansowy netto / Majątek

całkowity;

• W16 - (Majątek obrotowy - Zapasy) /

Zobowiązania krótkoterminowe;

• W5 - Kapitał stały / Majątek całkowity;

• W13 - Wynik finansowy ze sprzedaży /

Przychody ze sprzedaży.

• Ocena dowolnego przedsiębiorstwa za pomocą

tego modelu sprowadza się do podstawienia

wartości czterech wskaźników finansowych:

rentowności i majątku, płynności szybkiej,

trwałości struktury finansowania oraz rentowności

sprzedaży, a następnie obliczenia wartości funkcji

FD.

• Jeżeli otrzymany wynik jest liczbą większą od zera,

analizowaną jednostkę należy zaliczyć do dobrych.

W przeciwnym wypadku jest ona kandydatem do

rychłego bankructwa.

• Model cechuje się bardzo wysoką jakością, bowiem

posiada 96% trafność prognoz.

System wczesnego

ostrzegania E. Mączyńskiej

• Model Z-score ma następującą postać:
W = 1,50X1 + 0,08X2 + 10,00X3 + 5,00X4 + 0,30X5 + 0,10X6
gdzie:

• X 1 = (amortyzacja + wynik finansowy z działalności operacyjnej)/

zobowiązania

• ogółem

• X 2 = suma bilansowa / zobowiązania ogółem

• X 3 = roczny wynik finansowy przed opodatkowaniem / suma bilansowa

• X 4 = roczny wynik finansowy przed opodatkowaniem / roczne

przychody

• X 5 = zapasy / roczne przychody

• X 6 = roczne przychody / suma bilansowa
przedziały wartości:

• W < 0 oznacza zagrożenie niewypłacalnością

• W = 0 jest wartością graniczną

• W > 0 oznacza brak zagrożenia niewypłacalności

• 0 = < W < 1 oznacza słabą kondycję finansową przedsiębiorstwa

QUICK TEST Mączyńskiej

Wskaźnik

Skala ocen

B.

dobra

Dobra Średni

a

Zła

Bardzo

zła

Udział kapitału

własnego w

aktywach

> 30%

> 20%

> 10%

< 10% Ujemny

Udział zysku i

amortyzacji w

przychodach

> 12%

> 9%

> 7%

< 7%

Ujemny

Zyskowność

aktywów

> 17%

> 13%

> 10%

< 10% Ujemny

Zadłużenie w

latach

< 3

lata

< 5 lat

< 12

lat

> 12

lat

> 30 lat

Systemy wczesnego

ostrzegania D. Hadasik

M' = 0,703585W 1 - 1,2966W 2 - 2,21854W 5 + 1,52891W 7 +

0,00254296W 9 -0,0140733W 12 + 0,01860057W 17 +

2,76843

gdzie:
W 1 aktywa bieżące / zobowiązania bieżące
W 2 (aktywa bieżące - zapasy) / zobowiązania bieżące
W 5 zobowiązania ogółem / aktywa ogółem
W 7 kapitał pracujący / pasywa ogółem
W 9 należności x 365 dni / przychody ze sprzedaży
W 12 zapasy x 365 dni / przychody ze sprzedaży
W 17 Zysk netto / Zapasy
przedziały wartości

• M' > 1,42754 oznacza przedsiębiorstwo o dobrej kondycji

finansowej

• M' < -1,42754 oznacza przedsiębiorstwo zagrożone upadłością

• M" = 0,335969W1 - 0,71245W2 - 2,4716W5

+ 1,46434W7 + 0,00246069W9 -

0,0138937W12 + 0,0243387W17 + 2,59323

gdzie wskaźniki W takie same jak przy modelu

M’ przedziały wartości

• M" > -0,42895 przedsiębiorstwo o dobrej

kondycji finansowej

• M" < -0,42895 przedsiębiorstwo zagrożone

upadłością

System wczesnego

ostrzegania A. Hołdy

•

Model A. Hołdy powstał na podstawie analizy 80 przedsiębiorstw działających w

polskiej gospodarce (40 przedsiębiorstw upadłych i 40 działających nie zagrożonych,

zdaniem autora, upadłością).

•

Analizowane przedsiębiorstwa pochodziły z jednorodnej grupy, uwzględniając branże

w jakiej działały, tzn. przedsiębiorstwa klasyfikowały się w grupach 45-74 Europejskiej

Klasyfikacji Działalności (EKD).

•

Badanie dotyczyło 3 lat (1993-1996), a w odniesieniu do „bankrutów" wskaźniki

wyznaczano na rok przed ogłoszeniem upadłości przedsiębiorstwa.

•

W pierwszym etapie analizy wybrano 28 wskaźników finansowych, które podzielono

na tradycyjne grupy wskaźników: płynności, obrotowości, stopnia zadłużenia i

rentowności. W analizie pominięto wielkości pochodzące z tzw. przepływów

pieniężnych.

•

W drugim etapie wyodrębniono 13 wskaźników, a w trzecim 5 wskaźników, których

rozkłady statystyczne w grupach „bankrutów" i przedsiębiorstw działających były

zbliżone do rozkładu normalnego:

•

X 1 = aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,

•

X 2 = zobowiązania ogółem / aktywa ogółem,

•

X 3 = wynik finansowy netto / przeciętny stan aktywów ogółem,

•

X 4 = przeciętny stan zobowiązań krótkoterminowych / (koszty działalności

operacyjnej - pozostałe koszty operacyjne),

•

X5 = przychody ogółem / przeciętny stan aktywów ogółem.

• Dla systemu jednowymiarowego

(funkcję dyskryminacyjną stanowi
jeden wskaźnik) zdolność
prognostyczna wahała się między
86% a 56% (wysokie wartości
dotyczyły trzech pierwszych
wskaźników).

Wady wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej

• wskaźniki finansowe zmieniają się w czasie, dotyczy to

głównie najbardziej zmieniającej się części składowej wzoru

(kapitału akcyjnego),

• pojedynczy wskaźnik „Z” niewiele mówi o przedsiębiorstwie

bez porównania ze wskaźnikami przeciętnymi,

charakterystycznymi dla danej branży,

• wielkość wskaźnika w danym roku może mieć charakter

przypadkowy, dlatego należy ustalić tendencję na

przestrzeni kilku lat,

• wskaźnik „Z” nie uwzględnia struktur holdingowych firm

oraz monopolistycznej pozycji firm,

• podstawą obliczenia wskaźnika jest jednorodność danych

dostarczanych w kolejnych latach przez spółkę,

• w warunkach wysokiej inflacji przy interpretacji wskaźnika

trzeba uwzględnić zmiany cen.

• Weryfikując zatem zasadę kontynuacji działalności

przedsiębiorstwa, bardzo przydatnym i użytecznym narzędziem

jest wykorzystanie analizy dyskryminacyjnej wzbogaconej jednak o

analizę branży, przyszłych planów i ich efektywności oraz innych

czynników, które mogą mieć istotny wpływ na prowadzoną

działalność w przyszłości.

• Analiza dyskryminacyjna bowiem opiera się na danych typu ex

post nie uwzględniając perspektyw rozwojowych w przyszłości.

• Wielowymiarowa funkcja dyskryminacyjna, zapewniająca

najmniejszą liczbę błędnych wskazań, przejęła postać:

• (ZH = 0,605 + 0,681 * X1 - 0,0196 * X2 + 0,00969 * X3 +

0,000672 * X4 + 0,157 * X5)

• Wielkość 0.605 jest wyrazem wolnym, pozwalającym ustalić

wartość graniczną systemu, przy klasyfikacji do grupy

przedsiębiorstw wypłacalnych i niewypłacalnych, na poziomie 0.

Przedziały wartości:

• ZH < 0 klasyfikowane są do grupy „bankrutów",

• ZH > 0 klasyfikowane są jako zagrożone upadłością.

Zalety systemów wczesnego

ostrzegania

1) brak subiektywizmu (tzn. wszystkie czynniki są mierzalne, a ich dobór

jest weryfikowany statystycznie), przy czym trzeba zauważyć, że w

pewnym sensie wybór przedsiębiorstw do analizy nie ma charakteru

przypadkowego, ponieważ w całej grupie badanych przedsiębiorstw jest

zbyt duży udział przedsiębiorstw upadłych niż wynikałoby to z

rzeczywistego udziału takich przedsiębiorstw w gospodarce,

2) ograniczenie liczby wskaźników do najważniejszych, a w efekcie

końcowym do jednego wskaźnika globalnego (eliminacja przestrzeni

wielowymiarowej do przestrzeni jednowymiarowej), przy czym takie

podejście nie pozwala na szerszą analizę problemu (zawartość

informacyjna uzyskanego wyniku jest niewielka, gdyż podczas agregacji

wiele informacji zostaje zaciemnionych; mogą to być przykładowo

informacje, które wskaźniki i w jakim stopniu są dla badanego

przedsiębiorstwa lepsze niż dla innego, a w jakim stopniu gorsze; w ten

sposób dopuszcza się zatem kompensację ocen złych ze względu na

określone kryteria przez oceny dobre ze względu na inne kryteria; wadą

takiego podejścia jest także to, że nie przeprowadza się analiz

wrażliwości wyników na zmiany wag przypisywanych wskaźnikom),

3) wysoka skuteczność.
4) zmniejszenie kosztów analiz.

Wady systemów wczesnego

ostrzegania

1)

fakt niemożności bycia jedynymi i ostatecznymi miernikami oceny kondycji

ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw, przy czym są one z pewnością

względnie skutecznymi i obiektywnymi narzędziami sygnalizującymi

prawdopodobieństwo bankructwa przedsiębiorstwa,

2) brak ujęcia dynamicznego (system trzeba stale zmieniać, gdyż dane

pochodzą z jednego momentu czasowego), tzn. raz oszacowana funkcja

nie jest narzędziem analitycznym skutecznym przez długie lata, ponieważ

w rzeczywistości występują zmiany ogólnej koniunktury gospodarczej,

przeobrażenia w branży, sezonowe wahania rentowności czy nawet

wieloletnie cykle koniunkturalne; aby analiza była skuteczna należy

zatem, co jakiś czas od początku szacować parametry funkcji

dyskryminacyjnej i budować nowy system,

3) konieczność istnienia odmiennych systemów dla różnych branż,
4) potrzeba istnienia odrębnych systemów dla przedsiębiorstw prowadzących

różną sprawozdawczość,

5) potrzeba istnienia różnych systemów dla różnych krajów,
6) oparcie analizy na danych historycznych, z przeszłości, tzn. nie

uwzględnianie w analizie takich elementów jak np. szanse rozwojowe,

koniunktura gospodarcza, kadra zarządzająca (co oznacza także

niemożność zastosowania tej metody do oceny wniosków o kredyty

inwestycyjne – brak informacji chociażby na temat przyszłych strumieni

przepływów pieniężnych.

Objaśnienia

• Aktywa bieżące = aktywa obrotowe
• Pasywa bieżące= zobowiązania

krótkoterminowe

• Kapitał stały = kapitał własny +

zobowiązania długoterminowe

• Suma bilansowa = aktywa (pasywa) razem
• Wynik finansowy (brutto, netto) = zysk

(brutto, netto) lub strata (brutto, netto)

• Obroty= przychody ze sprzedaży

Strategie wyjścia

z kryzysu

• Praktyka zarządzania oraz liczne

doświadczenia przedsiębiorstw pogrążonych

w kryzysie wskazują, że nie każda sytuacja

krytyczna może być skutecznie i zwycięsko

zażegnana. Sukces działań antykryzysowych

zależy od wielu czynników (m.in. przyczyn

konfliktu i ich prawidłowej identyfikacji,

objawów kryzysu, nasilenia kryzysu, jego

czasu trwania, fazy wzrostu organizacji,

dotychczasowej strategii firmy, jej

współpracy z otoczeniem, struktury kosztów,

struktury i kultury organizacji).

Cechy charakterystyczne dotyczące szans

wyjścia przedsiębiorstwa z kryzysu trafnie

określa Koncepcja Slattera z 1984 r.

1. Wątle szanse uratowania firmy występują w

sytuacji, kiedy kryzys:

• został wywołany przez wiele zróżnicowanych

czynników,

• jest długotrwały,
• silnie oddziałuje na firmę,
• zaburza jej dotychczasową strategię działania,
• jest efektem sytuacji konfliktowej w organizacji,
• niekorzystnego stanu sektora,
• niekorzystnej struktury kosztów i cen.

cd. koncepcji Slattera

2. Znaczne szanse opanowania kryzysu i

ustabilizowania sytuacji firmy występują w

sytuacji, kiedy kryzys:

• został wywołany przez konkretny, łatwy do

zdiagnozowania czynnik,

• przebiega łagodnie,
• czas jego trwania stosunkowo krótki,
• pozycja firmy pozostaje niezakłócona,
• brak występowania niekorzystnych

trendów w rozwoju rynku.

W ocenie działań

antykryzysowych wyróżnia się

następujące scenariusze:

• fiasko restrukturyzacji,
• przetrwanie w krótkim okresie,
• uratowanie przed upadłością,
• trwale uzdrowienie firmy.

Przebieg strategii

antykryzysowej

Przec. ROI

w branży

ROI

UPADŁOŚĆ

Trwałe
uzdrowieni
e

Uratowanie
przed upadkiem

Przetrwanie w
krótkim
okresie

Fiasko
restrukturyzacji

Upadłość przedsiębiorstwa jako

skutek kryzysu finansowego

Źródło: Zelek A., 2003: Zarządzanie kryzysem w przedsiębiorstwie. Wyd. Instytutu Organizacji i
Zarządzania
w Przemyśle „ORGMASZ”.

W

y

n

ik

i

e

k

o

n

o

m

ic

zn

e

Fazy rozwoju sytuacji kryzysowej w

przedsiębiorstwie

UPADŁOŚ

Ć

Sygnały Eskalacj

a

Kryzys

właściwy

Interwencj

a

Wygasani

e

Ożywieni

e

Antycypacj

a kryzysu

System

szybkiego

reagowani

a

Restrukturyza

cja finansowa

Strategie

wyjścia

z kryzysu

Strategie

wzmocnie

nia

Fazy strategii naprawczych

Wykrywan

ie

sygnałów

kryzysu

Przygotowa

nie /

zapobiegan

ie

Powstrzymyw

anie /

ograniczanie

szkód

Normaliza

cja

Uczenie się

ŹRÓDŁA SYTUACJI

KRYZYSOWYCH

ŹRÓDŁA SYTUACJI

KRYZYSOWYCH

TYPOWE STRATEGIE NAPRAWCZE

TYPOWE STRATEGIE NAPRAWCZE

Błędy w zarządzaniu

Wymiana kadry zarządzającej

Zmiany organizacyjne

Decentralizacja lub scentralizowanie
władzy

Poprawa kontroli finansowej

Restrykcje finansowe

Decentralizacja

Wymiana kadry zarządzającej

Redukcja kosztów

Reorientacja rynkowa

Racjonalizacja funkcji marketingowej

Nowa strategia marketingowa

Reorientacja rynkowa

Redukcja kosztów

Reorientacja rynkowa

Racjonalizacja funkcji marketingowej

Redukcja aktywów

Nowa strategia wzrostu

Redukcja aktywów

Redukcja aktywów

Nowa strategia finansowa

Nieodpowiednia kontrola

finansowa

Wysoki poziom kosztów

Błędy marketingowe

Brak lub osłabienie

przewagi konkurencyjnej

Duże projekty inwestycyjne

(przeinwestowanie)

Słabnąca kondycja

finansowa

Strategie naprawcze a cykl

życia organizacji

Faza wzrostu

start

ekspansja przełom dojrzałość

schyłek

Strategie naprawcze

Usprawnienie marketingu

Reorientacja rynkowa /

produktowa

Redukcja kosztów

Redukcja aktywów

Inwestycje / wzrost potencjału

produkcyjnego

Dodatkowe źródła finansowania

wskazane

niezbędne

OPCJA

SANACYJNA

OPCJA

LIKWIDACYJNA

OPCJA WZROSTU

OPCJA

UPADŁOŚCI

Stabilizacja

kryzysu

Restrukturyz

acja

finansowa

Restrukturyz

acja

operacyjna

Postępowan
ie układowe

Sprzedaż

obcej firmie

MANAGEMENT

BAYOUT (MBO)

EMPLOYEE

BAYOUT (EBO)

Żniwa

i likwidacja

Inwestycje

własne

Fuzje i

przejęcia

Alianse

strategiczne

Upadłość

Opcje strategii wyjścia z kryzysu

Opcja sanacyjna

Podjęcie działań mających na celu

trwałe uzdrowienie sytuacji w

przedsiębiorstwie w drodze

restrukturyzacji organizacyjnej

lub / i finansowej, ewentualnie

podjęcie próby postępowania

układowego.

• Restrukturyzacja przedsiębiorstwa –

zestaw działań o strategicznym
znaczeniu dla przetrwania firmy

Rodzaje:
• naprawcza,
• rozwojowa.

RESTRUKTURYZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA

RESTRUKTURYZACJA PRZEDSIĘBIORSTWA

RESTRUKTURYZACJA ROZWOJOWA

RESTRUKTURYZACJA NAPRAWCZA

Restrukturyzacja operacyjna

Restrukturyzacja

finansowa

Restrukturyzacja

własnościowa

Restrukturyzacj

a

marketingowaRestrukturyzacj

a zasobowa

Restrukturyzacj

a organizacyjna

Zmiany w
strukturze

kapitału

Zmiany w
strukturze

aktywów

Zmiany w

strukturze

własności

RESTRUKTURYZACJA

PRZEDMIOTOWA

RESTRUKTURYZACJA

PODMIOTOWA

Nowe

kredyty

Prolongata spłat

zadłużenia/odsetek

Zbycie spółek

zależnych

joint venture

Konwersja zadłużenia

na udziały/akcje

Nowy

kapitał

Umorzenie

długu/odsetek

Zbycie

składników

majątku

Zgoda na czasową

niewypłacalność

FINANSOWE INSTRUMENTY

WSPOMAGANIA W SYTUACJ ACH

KRYSYSOWYCH

PRZEDSIĘBIORSTW

Inwestor

strategiczny

Instrumenty restrukturyzacji

finansowej

Oddziaływanie instrumentów

sanacji finansowej

przedsiębiorstwa

FINANSOWE INSTRUMENTY WSPOMAGANIA

W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

PRZEDSIĘBIORSTW

Nowe kredyty

Prolongata

spłaty

zadłużenia

Zbycie spółek

zależnych

Joint Venture

Inwestor

strategiczny

Zgoda na

czasową

niewypłacalnoś

ć

Sprzedaż

składników

majątku

Umorzenie

długu / odsetek

Nowy kapitał

INSTRUMENTY O ZNACZENIU

OPERACYJNYCM

INSTRUMENTY O ZNACZENIU

STRATEGICZNYM

Opcja likwidacyjna

Podjęcie dobrowolnych działań,

mających na celu zakończenie

działalności przedsiębiorstwa w

dotychczasowej formie organizacyjno -

prawnej

Metody likwidacji firmy

• Sprzedaż obcej firmie (rodzaj dobrowolnego

przejęcia) – na ogół sprzedaż taka odbywa się

znacznie poniżej wartości rynkowej firmy

• MBO – MANAGEMENT BAYOUT – wykup akcji /

udziałów przez kadrę zarządzającą – na ogół w

drodze leasingu majątku przedsiębiorstwa lub

poprzez kredytowanie

• EBO – EMPLOYEE BAYOUT – wykup akcji / udziałów

przez pracowników (tzw. akcjonariat pracowniczy) –

na ogół w drodze leasingu majątku przedsiębiorstwa

• Likwidacja – Żniwa – zakończenie działalności firmy –

możliwe tylko w warunkach spłaty wszystkich

zobowiązań; często stosowane przez spółki prawa

cywilnego

Opcja wzrostu

Podjęcie działań mających na celu

zasilenie słabej organizacji nowym

strumieniem kapitału lub innych

zasobów strategicznych

Strategie wzrostu w procesie

wyjścia z kryzysu

• Inwestycje własne
• Fuzje i przejęcia
• Alianse strategiczne

Upadłość

Zgłoszenie wniosku o

upadłość przez firmę

„bankruta” lub w efekcie

wniosku wierzycielskiego

Upadłość przedsiębiorstwa można

rozpatrywać w aspekcie prawnym jak i

ekonomicznym.

• Upadłość w sensie prawnym ustalana jest

sądownie.

• Przejawem zagrożenia funkcjonowania

przedsiębiorstwa z punktu widzenia

ekonomicznego może być strata

przedsiębiorstwa, ale wcale nie musi być

ona przyczyną upadłości jednak bardzo

często stanowi jej pośrednią przyczynę,

dlatego w modelach prognozujących

upadłość często wprowadza się wskaźniki

rentowności, jednak zawsze w powiązaniu z

wielkością sumy bilansowej.

Aspekty prawne upadłości

• Upadłość - procedura wszczynana w razie

niewypłacalności dłużnika, polegająca

głównie na wspólnym dochodzeniu roszczeń

przez wszystkich jego wierzycieli (tzw.

egzekucja generalna, w odróżnieniu od

egzekucji singularnej prowadzonej przez

poszczególnych wierzycieli). Umożliwia ona

często także restrukturyzację

przedsiębiorstwa dłużnika (np. w drodze

układu), a w niektórych porządkach

prawnych także zwolnienie dłużnika z reszty

długów.

• W prawie polskim upadłość to

postępowanie przewidziane w ustawie z
dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze, prowadzone
w stosunku do dłużnika (zwanego w
ustawie "upadłym"), który stał się
niewypłacalny. Wszczęcie postępowania
upadłościowego następuje wskutek
ogłoszenia upadłości przez sąd.

• Dla wszczęcia postępowania upadłościowego wymagana jest zdolność

upadłościowa (art. 5-9 pr.up.n.) oraz niewypłacalność dłużnika (art.

10-12 pr.up.n.).

• Zdolność upadłościowa przysługuje co do zasady przedsiębiorcom

(art. 5 pr.up.n.), którymi są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki

organizacyjne posiadające zdolność prawną (np. spółki osobowe)

prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub

zawodową.

• Niewypłacalność w rozumieniu Prawa upadłościowego i

naprawczego zachodzi jeżeli dłużnik nie wykonuje swoich

wymagalnych zobowiązań (art. 11 ust. 1 pr.up.n.). Wymagalność to

stan, w którym wierzyciel ma prawną możność żądania zaspokojenia

przysługującej mu wierzytelności (np. wskutek nadejścia terminu

świadczenia). Dłużnika nie będącego osobą fizyczną uznaje się za

niewypłacalnego także w sytuacji, gdy jego zobowiązania

przewyższają wartość majątku, choćby na bieżąco wykonywał swoje

zobowiązania.

• Dodatkowym warunkiem wszczęcia postępowania upadłościowego

jest możliwość pokrycia jego kosztów z majątku dłużnika (art. 13

pr.up.n.).

• Postępowanie upadłościowe -

zespół norm regulujących zasady
wspólnego dochodzenia roszczeń
wierzycieli od niewypłacalnych
dłużników będących
przedsiębiorcami oraz skutki
ogłoszenia upadłości.

Postępowanie upadłościowe prowadzi się w trybie

upadłości likwidacyjnej albo upadłości
układowej.

• Upadłość likwidacyjna ma na celu zasadniczo

likwidację majątku upadłego i zaspokojenie
wierzycieli z uzyskanych w ten sposób środków.

• Upadłość układowa ma na celu, oprócz

zaspokojenia wierzycieli, także restrukturyzację
przedsiębiorstwa upadłego w drodze układu.

Podmioty postępowania

upadłościowego

• przedsiębiorca, czyli osoba fizyczna, osoba prawna

albo jednostka organizacyjna nieposiadająca

osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje

zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu

działalność gospodarczą lub zawodową,

• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki

akcyjne nieprowadzących działalności gospodarczej,

• wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszący

odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez

ograniczenia całym swoim majątkiem (osobistym);

• wspólnicy spółki partnerskiej,

• oddziały banków zagranicznych w rozumieniu

przepisów prawa bankowego.

Nie można ogłosić

upadłości:

• Skarbu Państwa,
• jednostek samorządu terytorialnego,
• publicznych samodzielnych zakładów

opieki zdrowotnej,

• instytucji i osób prawnych utworzonych w

drodze ustawy oraz utworzonych w

wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą,

• osób fizycznych prowadzących

gospodarstwo rolne,

• uczelni.

• Naczelną zasadą postępowania

upadłościowego jest jego
prowadzenie w taki sposób aby
roszczenia wierzycieli mogły zostać
zaspokojone w jak najwyższym
stopniu, a jeśli racjonalne względy na
to pozwolą - dotychczasowe
przedsiębiorstwo dłużnika zostało
zachowane.

• Sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd

upadłościowy w składzie trzech sędziów zawodowych.

Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy - sąd

gospodarczy. Do rozpoznania spraw o ogłoszenie

upadłości właściwy jest sąd upadłościowy, właściwy

dla zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. O

właściwości miejscowej sądu decyduje w pierwszej

kolejności siedziba przedsiębiorstwa; jeżeli składa się

ono z kilku zakładów, położonych w okręgu

właściwości różnych sądów właściwość miejscową

oznacza się według siedziby zakładu głównego. Jeżeli

dłużnik ma kilka przedsiębiorstw położonych w

okręgach różnych sądów, osobie zgłaszającej żądanie

ogłoszenia upadłości przysługuje wybór sądu spośród

tych, w okręgu których znajdują się przedsiębiorstwa

dłużnika

• Wniosek o ogłoszenie upadłości może

zgłosić dłużnik lub każdy z jego
wierzycieli.

Wniosek może zostać również zgłoszony:

• w stosunku do spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki

komandytowej oraz spółki komandytowo-akcyjnej - każdy ze

wspólników odpowiadających bez ograniczenia za

zobowiązania spółki;

• w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych

nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa

przyznaje zdolność prawną - każdy, kto ma prawo je

reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami;

• w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego - także organ

założycielski;

• w stosunku do jednoosobowej spółki Skarbu Państwa - także

minister właściwy do spraw Skarbu Państwa;

• w stosunku do osoby prawnej, spółki jawnej, spółki partnerskiej

oraz spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej, będących

w stanie likwidacji - każdy z likwidatorów;

• w stosunku do osoby prawnej wpisanej do Krajowego Rejestru

Sądowego - kurator ustanowiony na podstawie art. 26 ust. 1

ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze

Sądowym;

• w stosunku do dłużnika, któremu została udzielona pomoc

publiczna o wartości przekraczającej 100 000 euro - organ

udzielający pomocy.

Skutki ogłoszenia upadłości

co do osoby upadłego

• Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku

upadłego, upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi

cały swój majątek, a także wydać wszystkie dokumenty dotyczące

jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi

rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i

korespondencję. Wykonanie tego obowiązku upadły potwierdza w

formie oświadczenia na piśmie, które składa sędziemu-

komisarzowi.

• Upadły jest obowiązany udzielać sędziemu-komisarzowi i

syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących

swojego majątku.

• Sędzia-komisarz może postanowić, aby upadły będący osobą

fizyczną nie opuszczał terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez

jego zezwolenia.

• Jeżeli upadły ukrywa się lub ukrywa swój majątek w sprawie, w

której wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej

likwidację jego majątku, sędzia-komisarz może zastosować wobec

upadłego środki przymusu określone w Kodeksie postępowania

cywilnego dla egzekucji świadczeń niepieniężnych.

Skutki ogłoszenia upadłości

co do majątku upadłego

• Z dniem ogłoszenia upadłości

majątek upadłego staje się masą
upadłości, która służy zaspokojeniu
wierzycieli upadłego. W skład masy
upadłości wchodzi majątek należący
do upadłego w dniu ogłoszenia
upadłości oraz nabyty przez
upadłego w toku postępowania
upadłościowego.

Skutki ogłoszenia upadłości

co do zobowiązań upadłego

• Nieważne są postanowienia umowy

zastrzegające na wypadek ogłoszenia

upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku

prawnego, którego stroną jest upadły.

• Po ogłoszeniu upadłości zmiana lub

wygaśnięcie stosunku prawnego, którego

stroną jest upadły, są możliwe tylko według

przepisów ustawy, a czynność prawna

dokonana z naruszeniem ustawy jest

bezskuteczna wobec masy upadłości, nawet

jeżeli umowa stron przewiduje inny skutek.

Skutki ogłoszenia upadłości co do

zobowiązań upadłego w razie

ogłoszenia upadłości z możliwością

zawarcia układu

• Po ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu, upadły ani

zarządca nie mogą spełniać świadczeń, które z mocy ustawy są

objęte układem. Za zgodą sędziego-komisarza mogą być spełniane

świadczenia wynikające z zobowiązań powstałych po dniu

ogłoszenia upadłości oraz tych zobowiązań powstałych przed

ogłoszeniem upadłości, które są objęte układem za zgodą

wierzycieli, jeżeli jest to niezbędne do prowadzenia działalności

gospodarczej lub podniesienia efektywności przedsiębiorstwa

upadłego.

• W czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zawarcia

układu albo zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z

możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu

upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, wierzyciel, bez

zgody rady wierzycieli, nie może wypowiedzieć umowy najmu lub

dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których prowadzone jest

przedsiębiorstwo upadłego (dotyczy to także umów leasingu,

ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów

poręczeń i gwarancji bankowych oraz akredytyw, jak również umów

obejmujących licencje udzielone upadłemu). Układ może ustanowić

zakaz wypowiedzenia tych umów do czasu wykonania układu.

Postępowanie po

ogłoszeniu upadłości

1. Zgłoszenie i ustalenie wierzytelności
2. Zawarcie układu bądź ewentualnie,

likwidacja masy upadłości

3. W przypadku likwidacji masy

upadłości - podział funduszów masy
upadłości

4. Zakończenie i umorzenie

postępowania upadłościowego

• Układ - zawierany jest gdy wierzyciele

są zainteresowani w utrzymaniu
przedsiębiorstwa upadłego, którego
funkcjonowanie stwarza możliwość
zaspokojenia choćby części ich
wierzytelności. Są oni nawet skłonni do
rezygnacji z części przysługujących im
wierzytelności po to, by w ogóle coś
odzyskać.

• Do zawarcia układu potrzebna jest zgoda

większości wierzycieli, która obowiązuje

także mniejszość. Układ obowiązuje, jeżeli

zatwierdzi go sąd.

• Stanowi on zarazem umowę dłużnika z

wierzycielem, jak i orzeczenie sądu.

• Układ wiąże wszystkich wierzycieli, których

wierzytelności według ustawy objęte są

układem, choćby nie zostały umieszczone

na liście.

• Likwidacja masy upadłości - sąd wydając

postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej

likwidację majątku upadłego, wyznacza sędziego-

komisarza i syndyka. Syndyk niezwłocznie przystępuje do

spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości oraz

sporządzenia planu likwidacyjnego. Te dokumenty, syndyk

składa sędziemu-komisarzowi w terminie jednego

miesiąca. Po przedstawieniu tych dokumentów sędziemu-

komisarzowi, syndyk przystępuje do likwidacji masy

upadłości, choćby termin miesięczny od dnia ogłoszenia

upadłości jeszcze nie upłynął i choćby postanowienie o

ogłoszeniu upadłości nie było jeszcze prawomocne.

Kolejność dokonywania czynności likwidacyjnych

pozostawia się uznaniu syndyka. Likwidacji masy

upadłości dokonuje się przez sprzedaż przedsiębiorstwa

upadłego w całości lub jego zorganizowanych części,

sprzedaż nieruchomości i ruchomości, przez ściągnięcie

wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych

jego praw majątkowych wchodzących w skład masy

upadłości albo ich zbycie. W razie ogłoszenia upadłości

obejmującej likwidację majątku upadłego można

prowadzić dalej przedsiębiorstwo upadłego, jeżeli możliwe

jest zawarcie układu z wierzycielami lub możliwa jest

sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego

zorganizowanych części.

• Postępowanie naprawcze - postępowanie

naprawcze to rodzaj postępowania wprowadzonego

przez przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.

"Prawo upadłościowe i naprawcze" (Dz. U. Nr 60 poz.

535).

• Postępowanie to stosuje się wobec przedsiębiorców,

którzy są zagrożeni niewypłacalnością, a jego

podstawowym celem jest uchronienie takich

przedsiębiorców przed upadłością i doprowadzenie

do układu z wierzycielami.

• Przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością,

jeżeli pomimo wykonywania swoich zobowiązań,

według rozsądnej oceny jego sytuacji ekonomicznej

jest oczywistym, że w niedługim czasie stanie się

niewypłacalny.

Jeśli przedsiębiorca uzna, że jest zagrożony niewypłacalnością, wówczas może

złożyć w sądzie oświadczenie o wszczęciu postępowania naprawczego,

oraz:

• plan naprawczy,

• aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników,

• aktualne sprawozdanie finansowe, a jeżeli na podstawie odrębnych przepisów

nie ma obowiązku sporządzania takiego sprawozdania - bilans sporządzony dla

celów tego postępowania, na dzień nie późniejszy niż trzydzieści dni przed

złożeniem wniosku;

• spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z

nich oraz terminów zapłaty, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez

wierzycieli na jego majątku wraz z datami ich ustanowienia;

• oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w

terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku;

• spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z

określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty;

• wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko

dłużnikowi;

• informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika

hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych i zastawów skarbowych oraz innych

obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak

również o prowadzonych innych postępowaniach sądowych lub

administracyjnych dotyczących majątku dłużnika;

• miejsce zamieszkania i adresy reprezentantów spółki lub osoby prawnej i

likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.

• oświadczenie z podpisem notarialnie poświadczonym o prawdziwości danych i

oświadczenia, zawartych w oświadczeniu o wszczęciu postępowania

naprawczego i załączonych dokumentach (za złożenie nieprawdziwych danych

ustawa przewiduje odpowiedzialność

karną).

•

Jeżeli przedsiębiorca jest wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego lub innego właściwego rejestru, do oświadczenia należy dołączyć odpis

z rejestru.

• O złożeniu oświadczenia o wszczęciu postępowania naprawczego

przedsiębiorca ogłasza w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

oraz w co najmniej jednym dzienniku o zasięgu lokalnym i w

jednym o zasięgu ogólnopolskim.

• Ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nie może

nastąpić przed upływem 14-dniowego terminu (który

rozpoczyna się od złożenia oświadczenia sądowi), w którym sąd

może zakazać wszczęcia postępowania naprawczego. Sąd może,

wciągu 14 dni od złożenia oświadczenia o wszczęciu postępowania

naprawczego, zakazać wszczęcia tego postępowania jeżeli

oświadczenie to zostało złożone z naruszeniem przepisów lub

jeżeli zawarte w nim lub w załączonych dokumentach dane lub

oświadczenia są nieprawdziwe.

• Data ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym jest dniem

wszczęcia postępowania naprawczego. Z dniem wszczęcia

postępowania naprawczego przedsiębiorca składa wniosek o wpis

informacji o wszczęciu postępowania naprawczego odpowiednio

do Krajowego Rejestru Sądowego albo ewidencji działalności

gospodarczej.

• Po wszczęciu postępowania sąd ustanawia

nadzorcę sądowego (koszty jego pracy

pokrywa przedsiębiorca prowadzący

postępowanie naprawcze - w wysokości

podwójnego przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw)

nadzorca sądowy ma za zadanie czuwać

nad prawidłowym przebiegiem

postępowania naprawczego, ponadto sąd

może powołać biegłego w celu sprawdzenia

prawdziwości danych w oświadczeniu

przedsiębiorcy i sprawdzenia stanu

przedsiębiorstwa.

Skutki wszczęcia postępowania naprawczego są

następujące:

• zawieszone zostają spłaty zobowiązań

przedsiębiorcy;

• nie nalicza się odsetek należnych od przedsiębiorcy;
• Nie mogą być wszczynane przeciwko przedsiębiorcy

egzekucje i postępowania zabezpieczające, a

wszczęte podlegają z mocy prawa zawieszeniu.

• Od dnia wszczęcia postępowania naprawczego do

dnia prawomocnego zatwierdzenia układu albo

umorzenia postępowania przedsiębiorca nie może

zbywać ani obciążać swego majątku.

• Głównym celem postępowania naprawczego

i planu naprawy przedsiębiorstwa jest

przywrócenie przedsiębiorcy zdolności do

konkurowania. Sposób naprawy (propozycje

rozwiązań układowych) powinien określać

restrukturyzację zobowiązań, które

mogą być objęte układami w postępowaniu

upadłościowym oraz stan majątku oraz

zatrudnienia w przedsiębiorstwie.

• Restrukturyzacja zobowiązań następuje w

drodze układu zawartego na zgromadzeniu

wierzycieli.