Przedłużony dzień roboczy

Problemy zdrowia i bezpieczeństwa

ERGONOMIA

Co rozumie się przez przedłużony dzień
roboczy?

Przedłużone dni robocze wiążą się z
planami

(harmonogramami)

pracy

charakteryzującymi

się

dłuższymi

niż

normalne dniami roboczymi. Jednakże nie
ma zgody co do długości przedłużonego
dnia pracy. Niektóre źródła podają, że jest
to czas między ósmą a dwunastą godziną
pracy, inne zaś utrzymują, że określenie to
ma zastosowanie tylko wtedy, kiedy
dniówki są dłuższe niż 12 godzin.

Zazwyczaj osoby pracujące według planów

(harmonogramów) o przedłużonych dniach

roboczych pracują mniej niż 5 dni w

tygodniu. Gdy tradycyjny tydzień roboczy,

trwający od 36 do 40 godzin, jest

ograniczony do 3 albo 4 dni, liczba kolejnych

przepracowanych dni zmniejsza się, a liczba

kolejnych dni wolnych od pracy zwiększa się.

Nie zawsze tak jest, dlatego praca zgodnie z

programem

(harmonogramem)

o

przedłużonych dniach roboczych nie oznacza

automatycznie tego samego, co praca w

systemie skondensowanego (skróconego)

tygodnia roboczego.

Jakie są najważniejsze zalety i wady
przedłużonych dni roboczych?

Plany (harmonogramy) pracy są ważne zarówno dla

organizacji (przedsiębiorstwa) jak i dla zatrudnionych.

Wpływają

one

na

zdrowie

pracownika,

jego

bezpieczeństwo, życie rodzinne i społeczne. W wielu

szpitalach,

przedsiębiorstwach

przemysłowych,

transportowych, zakładach górniczych i biurach

wprowadza się przedłużony dzień roboczy, wychodząc

z założenia, że oferuje on pewne korzyści. Jednakże

decyzja dotycząca ustanowienia dłuższych dniówek

roboczych (do 12 godzin i więcej) nie powinna być

podejmowana pochopnie.

Prowadzone na ten temat studia nie
dostarczają przekonujących argumentów za
podjęciem ostatecznych decyzji na korzyść
wprowadzenia

przedłużonych

dniówek

roboczych

albo

przeciw.

W

tabeli

zestawiono przykłady „za” i „przeciw” w
odniesieniu do tego zagadnienia.

Zalety

Więcej dni wolnych od pracy i więcej kolejnych dni wolnych od pracy

Więcej czasu dla rodziny i więcej czasu wolnego

Więcej dni na odpoczynek i odzyskanie sił po zmęczeniu

Mniej kolejnych dni roboczych

Poprawa morale

Zwiększona satysfakcja z pracy

Zredukowana absencja

Skrócony czas dojazdu do pracy

Wady

Pracownicy tracą kontakt ze swoimi zadaniami

Długi czas podróży i wyczerpująca rekreacja mogą
powodować zmęczenie po powrocie do pracy

Spadek bezpieczeństwa i czujności

Wolniejszy postęp prac

Pracownicy potrzebują więcej przerw

Co powinniśmy wiedzieć o „zmęczeniu”?

Zmęczenie jest informacją (sygnałem) dla

organizmu, że konieczny jest odpoczynek.

Nie jest ono problemem, gdy dana osoba

może odpoczywać i odpoczywa. Jednakże,

jeżeli odpoczynek nie jest możliwy,

zmęczenie może narastać, aż staje się nie

do zniesienia.

Symptomy zmęczenia różnią się u

poszczególnych osób i zależą od stopnia

zmęczenia lub braku snu.

Należą do nich

:



znużenie



senność



drażliwość (nerwowość)



obniżona czujność, koncentracja, zdolność
pamiętania



brak motywacji



zwiększona skłonność do chorób



depresja



ból głowy



zawroty głowy (roztargnienie)



utrata apetytu i problemy trawienne.

Wiele okoliczności może prowadzić do

zmęczenia.

Na

przykład,

zmęczenie

wynikające z długich okresów pracy i

krótszego czasu między dniówkami roboczymi

jest istotnym problemem dla zdrowia i

bezpieczeństwa pracowników zatrudnionych

w

systemie

o

przedłużonych

dniach

roboczych. Niektórzy naukowcy donoszą, że

często przedłużony dzień roboczy jest

bardziej męczący niż ośmiogodzinny dzień

pracy. Ponadto twierdzą, że pracownicy są tak

zmęczeni pod koniec 10- albo 12-godzinnego

dnia roboczego, iż narażają swoje zdrowie jak

również bezpieczeństwo innych pracowników

na stanowiskach pracy.

Z różnych badań wynika również, że plan

(harmonogram)

pracy

przewidujący

ośmiogodzinny dzień roboczy wiąże się ze

zmęczeniem, w szczególności wówczas, gdy

trzeba przepracować wiele kolejnych dniówek,

a liczba kolejnych dni wolnych od pracy jest

mała. Zaleta właściwie zaprojektowanego planu

(harmonogramu) pracy o przedłużonym dniu

roboczym

w

stosunku

do

planu

(harmonogramu) pracy o ośmiogodzinnym dniu

roboczym polega na tym, że wymaganych jest

mniej kolejnych dniówek, a dłuższe okresy

wolne

od

pracy

między

„tygodniami

roboczymi” pozwalają na lepszy wypoczynek

.

Dłuższe okresy wolne od pracy mogą zrekompensować

dłuższe dni robocze, jeżeli pracownik zachowuje zdrowy i

regularny model snu.

Innym przedmiotem troski związanym z przedłużonym

dniem roboczym jest to, że podczas tygodnia roboczego

pracownicy mogą wykonywać tylko pracę, jeść i spać.

Stwarza to dwa problemy. Po pierwsze, większość

pracowników potrzebuje pewnego czasu na relaks po

pracy, przed snem. Jeżeli między dniówkami jest przerwa

wynosząca tylko dwanaście albo czternaście godzin, ten

czas jest zredukowany. Po drugie, pracownicy posiadający

innego typu zobowiązania, jak na przykład opiekę nad

dzieckiem, mogą odczuwać przedłużony dzień pracy jako

męczący, ponieważ wciąż mają zadania do wykonania,

również po powrocie z pracy.

Wiele czynników w miejscu pracy wymaga

wysiłku fizycznego i psychicznego, co wpływa

na

zdrowie,

nastrój,

wydajność,

bezpieczeństwo i zmęczenie. Przykładami

takich czynników są: organizacja pracy,

oświetlenie, jakość powietrza i konstrukcja

stanowiska pracy. Zredukowanie każdego

źródła zmęczenia pomoże pracownikom uporać

się z tymi wymaganiami związanymi z ich

pracą, łącznie z planem (harmonogramem)

pracy.

Na przykład dobrze zaprojektowane narzędzia,

dodatkowa przerwa na odpoczynek albo lepsze

krzesło

mogą

pomóc

w

zredukowaniu

obciążenia związanego z wykonywaną pracą.

Kwestie związane z „życiem społecznym”

Podstawowa zaleta harmonogramu z przedłużonym

dniem roboczym polega na tym, że zapewnia on

więcej kolejnych dni wolnych od pracy niż większość

innych systemów pracy. Pozwala to na uzyskanie

większej liczby dni wolnych dla rodziny i na inne

zajęcia. Jednakże wadą jest to, że większa liczba

godzin pracy skraca czas wolny w dni robocze. To

może również wpłynąć na życie rodzinne i społeczne.

Czy zaleta polegająca na dłuższych blokach czasu

wolnego od pracy przeważy wadę, jaką jest krótszy

czas wolny od pracy w dni robocze, i odwrotnie – nie

jest sprawą jasną i zależy od indywidualnych

przypadków.

Wydaje się, że istotny czynnik, który może uzasadnić

przedłużony dzień roboczy, związany jest z takimi

cechami jak wiek, stan cywilny, stan rodzinny, pasje i

zainteresowania. Pracownicy, którzy mają większe

obowiązki poza pracą, mogą mieć większe trudności ze

sprzecznymi wymaganiami dotyczącymi czasu wolnego

po przedłużonych dniach roboczych, w szczególności w

odniesieniu do dwunastogodzinnego dnia pracy. Z

drugiej strony, pracownicy nieżonaci (pracownice

niezamężne) mogą cieszyć się z dłuższych „bloków”

czasu wolnego i związanej z tym możliwości korzystania

z życia towarzyskiego i innych form wypoczynku.
Czas zużywany na przejazd do pracy i z pracy jest przez

pracowników uważany za czas stracony. Przedłużony

dzień roboczy oznacza mniej przejazdów – mniej czasu

straconego i mniejsze koszty.

Problemy dotyczące bezpieczeństwa

Kwestią często występującą jest wpływ

zmęczenia na wskaźniki wypadkowości i

urazowości w miejscu pracy. Przedmiotem

troski jest to, że większe zmęczenie może się

przyczyniać

do

powstania

wypadków.

Jakkolwiek taka obawa wydaje się logiczna, nie

można jej poprzeć wyraźnymi dowodami.

Spośród

nielicznych

badań

dotyczących

wskaźników wypadkowości, niektóre wykazują

wzrost wypadków, podczas gdy inne nie

znajdują zmian w tych wskaźnikach. Jest rzeczą

jasną, że wypadek zdarza się jako część

procesu obejmującego kombinację czynników

technicznych, środowiskowych i osobistych,

związanych z zachowaniem się pracownika.

Długość dnia roboczego odniesiona do
poziomu zmęczenia pracownika jest tylko
jednym

z

czynników,

które

należy

rozpatrywać, analizując przyczyny zaistnienia
wypadku. Poziomy zmęczenia nie są łatwe do
zmierzenia albo określenia ilościowego,
dlatego trudno jest wyszczególnić wpływ
przedłużonego

dnia

roboczego

na

jakiekolwiek

zmiany

we

wskaźnikach

wypadkowości i urazowości.

Problemy dotyczące narażenia na
zagrożenia fizyczne i chemiczne



Narażenie na zagrożenia fizyczne i chemiczne wiąże

się zawsze z kwestią zdrowia i bezpieczeństwa. Gdy

dzień roboczy jest przedłużony, należy dokonać

ponownej

oceny

stopnia

narażenia

w

celu

zapewnienia,

że

nie

zostały

przekroczone

dopuszczalne poziomy. Szczególną uwagę poświęca

się narażeniu na działanie chemikaliów, hałas,

wibracje i ekstremalne temperatury. Każda metoda

określenia poziomu narażenia w odniesieniu do

przedłużonego

dnia

roboczego

powinna

być

stosowana roztropnie i pod kontrolą. Mogą być

konieczne porady ekspertów celem określenia

dopuszczalnego

narażenia

w

stosunku

do

przedłużonego dnia roboczego.

Należy również rozważyć właściwe i
skuteczne

użycie

środków

ochrony

indywidualnej w ciągu przedłużonego dnia
roboczego. Na przykład, ochronniki słuchu
nie mogą zapewnić ochrony pracownikom,
którzy uważają, że są one niewygodne i nie
noszą ich wtedy, kiedy to jest konieczne.
Komfort w ciągu całej zmiany roboczej jest
ważny dla użytkownika sprzętu ochronnego.

Jakie typy prac są odpowiednie dla
przedłużonego dnia roboczego?

Być

może

najtrudniejszą

decyzją

dotyczącą

przedłużonego dnia roboczego jest określenie typu

pracy, odpowiedniego dla tego schematu jej

organizacji. Nie ma tu łatwych rozwiązań, ponieważ w

przeprowadzonych badaniach nie zdołano dać

definitywnej odpowiedzi „tak” albo „nie” w stosunku

do żadnego z rozwiązań. W większości przypadków

korzystny byłby okres próbny w miejscu pracy w celu

monitorowania aspektów zdrowia i bezpieczeństwa dla

poszczególnych

prac

i

określenia

warunków

akceptowanych przez pracowników.

Fizyczny i umysłowy wysiłek związany z

charakterem pracy, warunki środowiskowe,

takie jak temperatura i wibracje, oraz cechy

pracy, takie jak monotonia i powtarzające się

czynności,

przyczyniają

się

do

akceptowalności

przedłużonego

dnia

roboczego. Mając te punkty na uwadze,

można

sformułować

pewne

ogólne

stwierdzenia. Dostępne, skąpe informacje

wykazują, że prace, które nie wymagają

znacznego

wysiłku

fizycznego

albo

charakteryzują się naturalnymi okresami

odpoczynku,

mogą

być

najbardziej

odpowiednie dla systemu o przedłużonym

dniu roboczym.

Na przykład cykle czasu między nastawieniami

umożliwią maszyniście zmniejszenie uwagi w trakcie

pracy maszyny, dlatego prawdopodobnie może on

pracować w systemie przedłużonych dni roboczych.

Natomiast operator danych wejściowych, który musi w

sposób ciągły wprowadzać dane, siedzieć w jednej

pozycji i utrzymywać koncentrację przez dłuższy czas,

uzna przedłużony dzień roboczy za trudniejszy. Ludzie,

których praca wymaga działań kreatywnych, mogą

skorzystać z tego reżimu pracy, ponieważ pozwala on

na intensywniejszą pracę nad projektami, zapewniając

więcej czasu na odpoczynek poza pracą.

Osoby pracujące w systemie ośmiogodzinnej

rotacyjnej pracy zmianowej mogą preferować

przedłużony dzień roboczy, ponieważ wymaga

on mniej kolejnych zmian nocnych i daje

dłuższy czas na regenerację sił.

Pomimo nieprzekonywających wyników badań i

sprzecznych

odpowiedzi

pracowników

dotyczących

długości

zmian

roboczych

prawdopodobnie rzetelne jest stwierdzenie, że

ciężkie prace fizyczne i/albo prace wymagające

nieprzerwanej uwagi w ciągu dnia roboczego

nie nadają się do systemu pracy o

przedłużonym

dniu

roboczym.

Bardziej

odpowiednie byłyby prace polegające jedynie

na wykonywaniu lekkich i przerywanych

czynności (operacji).

Jakie są wytyczne do stosowania
przedłużonego dnia roboczego?

Przede wszystkim należy stwierdzić, czy

istnieje możliwość prawna wprowadzenia

więcej niż ośmiu godzin pracy na dzień i

uśrednienia godzin w dłuższym okresie.

Istniejące ustawodawstwo może wymagać,

aby

przedsiębiorstwo

wykazało,

iż

pracownicy są świadomi i rozumieją, co

wiąże się z przedłużonym dniem roboczym i

rzeczywiście chcą pracować w ramach

takiego systemu.

Wskazówki, jakie należałoby wziąć pod uwagę przy
podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu lub kontynuowaniu pracy w
systemie o przedłużonym dniu roboczym:

Należy przeprowadzić konsultacje z pracownikami
dotyczące ich życzeń, co do planu (harmonogramu)
pracy, a szczególnie przedłużonego dnia roboczego.

Należy rozważyć fizyczne wymagania związane z
pracą, zagrożenia zawodowe, takie jak narażenie na
chemikalia lub hałas, oraz aspekty projektowania
pracy,

takie

jak

harmonogramy

przerw

na

odpoczynek. Zmiany w środowisku albo w organizacji
pracy mogą niekiedy uczynić przedłużony dzień
roboczy bardziej możliwym do przyjęcia

.

Należy rozważyć psychiczne i emocjonalne
wymagania pracy. Praca, która wymaga
stałej uwagi albo intensywnego wysiłku
umysłowego, może być w mniejszym stopniu
akceptowalna

w

odniesieniu

do

przedłużonego dnia roboczego.

Należy wprowadzić dodatkowe przerwy na
odpoczynek albo zmiany w zakresie zadań
pracy, aby pomóc zmniejszyć napięcie
związane

z

przedłużonym

dniem

produkcyjnym.

Należy rozważyć inne wymagania

dotyczące czasu pracowników. Osoby,

które każdego dnia po pracy mają inne

odpowiedzialne zadania, mogą

wymagać dodatkowej pomocy, jak na

przykład opieki nad dzieckiem.

Należy również rozważyć sezonowe

wymagania. Jeżeli podjęto decyzję

odnośnie do próby wprowadzenia

przedłużonego dnia roboczego, należy

ustanowić okres próbny.

Rozszerzony dzień roboczy należy wprowadzić stopniowo dla małych grup,

aby umożliwić większą elastyczność i lepszą analizę sytuacji.

Należy ocenić powodzenie nowego harmonogramu, czyniąc, co

następuje:



monitorować zdrowie i bezpieczeństwo



sprawdzić wszelkie zmiany dotyczące wskaźników

wypadkowości, poziomów zdrowia, a szczególnie zmęczenia



sprawdzić wszelkie zmiany związane z absencją w pracy.

Jakkolwiek absencja nie zawsze wiąże się ze stanem zdrowia,

jej wzrost może sugerować problem. Jej spadek zaś może

wskazywać, że wprowadzenie przedłużonego dnia pracy jest

przedsięwzięciem pomyślnym



pytać pracowników o ich reakcje i wysłuchać ich komentarzy,

aby stwierdzić, w jakim stopniu są oni zadowoleni z

przedłużonego dnia roboczego oraz czy dobrze go przyjęli i

przystosowali się do niego.

Zmienne pośredniczące w tolerancji pracy
nocnej

Zmienna

Czynniki

Cechy indywidualne

Wiek, płeć ,stan zdrowia, staż pracy zmianowej, faza
życia, cechy behawioralne i osobowościowe
( chronotyp, introwersja- ekstrawersja, neurotyzm ),
zwyczaje dotyczące snu i żywienia

Sytuacja rodzinna

Stan cywilny, liczba dzieci i ich wiek, status społeczno-
ekonomiczny, praca ( zmianowa ) współmałżonka,
warunki mieszkaniowe, postawy wobec pracy

zmianowej

;

Sytuacja pracy

Sektor gospodarki, środowisko pracy i obciążenie
pracą , charakterystyka zawodów, płaca, wymagania
kwalifikacyjne, zadowolenie z pracy i możliwość
awansu, relacje interpersonalne, ułatwienia socjalne,
opieka lekarska, czas dojazdu do pracy i środki

komunikacji

;

System zmianowy

Ciągły lub półciągły, rotacyjny lub stały, długość
trwania cyklu, liczba kolejnych nocy, liczba zmian
nocnych w roku, kierunek i szybkość rotacji zmian,
liczba wolnych weekendów w jednym cyklu, liczba
godzin w tygodniu, godziny rozpoczynania i kończenia
pracy, liczba brygad

Warunki środowiskowe i

społeczne

Rynek pracy, lokalne tradycje pracy zmianowej,
sposób spędzania czasu wolnego, wsparcie społeczne,

wielkość gminy i jej polityka wobec pracy zmianowej

.

Patologia pracy zmianowej ujawnia się
pod postacią zespołu nietolerancji
pracy nocnej. Do podstawowych
objawów należą: zaburzenia snu
( ilość i jakość), zmęczenie
chroniczne, zaburzenia układu
trawienia, krążenia oraz zaburzenia
psychoneurotyczne

Objawy nietolerancji pracy zmianowej

Objaw

Opis

Zaburzenia snu

Ilość i jakość snu, senność w pracy;

Zmęczenie chroniczne

Zespół symptomów emocjonalnych, behawioralnych,

intelektualnych oraz dolegliwości psychosomatycznych;

Zaburzenia układu trawienia

Zaburzenia apetytu, zgaga, nieregularność wypróżnień z

przewagą zaparcia, wzdęcia , bóle brzucha, choroba wrzodowa

żołądka, nieżyt żołądka, dwunastnicy;

Zaburzenia układu krążenia

Związek pomiędzy stażem pracy zmianowej a chorobą

niedokrwienną serca;

Zaburzenia

psychoneurotyczne

Nerwica pracownika zmianowego – nerwowość, stany lękowe,

zaburzenia seksualne, zaburzenia snu, depresja, skutkiem

może być nadużywanie alkoholu i leków