dr hab. Jerzy Supernat

Instytut Nauk Administracyjnych

Uniwersytet Wrocławski

Istota
struktury organizacyjnej

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Pojęcie struktury organizacyjnej

R.H. Hall, P.S. Tolbert

: układ organizacyjnych części

(organizational structure can be considered as the
arrangement of organizational parts).

P.M. Blau

: rozmieszczenie (według różnych linii) ludzi na

stanowis-kach społecznych, które determinuje stosunki
organizacyjne między tymi ludźmi (the distribution, along
various lines, of people among social positions that influence
the role relations among these people).

S. Ranson, B. Hinings, R. Greenwood

: złożony mechanizm

kontroli, który wyłania się w trakcie wzajemnego
oddziaływania

ludzi,

a

jedno-cześnie

kształtuje

te

oddziaływania: struktura organizacyjna jest za-równo
determinowana, jak i determinująca (a complex medium of
control which is continually produced and recreated in
interaction and yet shapes that interaction: structures are
constituted and constitu-tive).

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Funkcje struktury organizacyjnej

•

zapewnić efektywność organizacji

•

zminimalizować lub przynajmniej uregulować

wpływ na organizację przypadkowych zachowań
członków organiza-cji (to jednostki mają się
dostosować do wymagań orga-nizacji, a nie
organizacja do wymagań jednostek)

•

stworzyć warunki do:



korzystania z władzy (struktura organizacyjna

przypi-suje władzę do stanowisk)



podejmowania

decyzji

(struktura

organizacyjna okre-śla przebiegi informacji)

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Wielość struktur organizacyjnych



mylny jest spotykany często pogląd, że w danej

organi-zacji jest tylko jedna struktura (pomiędzy
różnymi

częścia-mi

i

różnymi

szczeblami

organizacji zachodzą, często isto-tne, różnice
strukturalne)



strukturalne różnice wewnątrzorganizacyjne są

szcze-gólnie

widoczne

w

organizacjach

wielonarodowych (mię-dzy zlokalizowanymi w
różnych

krajach

oddziałami

organi-zacji

międzynarodowej)

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Formy / typy struktury organizacyjnej



typ idealny biurokracji (i typ realny biurokracji)



organizacja mechanistyczna i organizacja

organiczna



adhokracja

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Typ realny biurokracji 1 / 3

(typ realny biurokracji tworzą odchylenia od idei i zasad
typu idealnego biurokracji)

•

brak ciągłości realizacji zadań

•

zwłoka w realizacji zadań

•

podejmowanie decyzji na podstawie determinant

innych niż prawne lub nieakceptowanych przez prawo

•

nieznajomość i/lub błędna interpretacja prawa

•

nieprecyzyjne określanie i nadużywanie kompetencji

•

nepotyzm

•

kolesiostwo

•

korupcja

•

zatrudnianie

na

podstawie

przesłanek

niemerytorycznych

•

brak właściwej systematycznej kontroli

•

brak i/lub błędy dokumentowania

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Typ realny biurokracji 2 / 3

(o patologiach biurokracji można mówić jeszcze wtedy,
kiedy

biurokratyczna

administracja

wprawdzie

funkcjonuje zgodnie z przedstawionymi ideami i
zasadami, ale czyni to nieumiejętnie czy niewłaściwie)

•

nadmierna specjalizacja

•

sztywność, inercja i autonomizacja procedur

•

nieelastyczność organizacji

•

myślenie grupowe (groupthink)

•

tworzenie przepisów wzajemnie sprzecznych

•

konserwatyzm i opór przeciwko innowacjom

•

tendencja do oligarchizacji

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Typ realny biurokracji 3 / 3

Najbardziej radykalnej krytyki biurokracji dokonują badacze
systemów totalitarnych, którzy wskazują, że doprowadzona
do skrajności wsze-chogarniająca organizacja biurokratyczna
niesie ze sobą ogromne antyhumanistyczne zagrożenie,
powodując całkowite uprzedmiotowie-nie administrowanych
zbiorowości ludzkich i – w efekcie – ich zniewo-lenie.
Podobną argumentację przeprowadził polski socjolog

Zygmunt Bau-man

w głośnej pracy Modernity and the

Holocaust. Jego zdaniem, eksterminacja Żydów przez reżim
hitlerowski stała się możliwa wtedy, gdy doprowadzona do
perfekcji machina biurokratyczna zaczęła trak-tować masowe
zabijanie ludzi całkowicie bezosobowo, jako zadanie czysto
techniczne, którego jedynymi kryteriami były wydajność i
szyb-kość. Zawieszenie wszelkich impulsów moralnych
wobec ofiar stało się możliwe dzięki skrajnej realizacji tego
imperatywu organizacji biu-rokratycznej, który żąda pełnej
depersonalizacji stosunków społecz-nych.

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Adhokracja

Adhokracja jest przeciwieństwem biurokracji.

Stuart

Crainer

tra-ktuje adhokrację jako wzorzec dla

organizacji nowego typu (the new organization), którą
charakteryzuje następująco:

•

nowa organizacja jest elastyczna i łatwo się

przekształca

•

nowa organizacja nie jest hierarchiczna

•

nowa organizacja jest oparta na uczestnictwie

•

nowa organizacja jest twórcza i przedsiębiorcza

•

nowa organizacja wykorzystuje powiązania sieciowe

•

w nowej organizacji ważniejsze od wąsko określonych

celów funkcjonalnych są cele całościowe

•

jednym z najważniejszych zasobów wykorzystywanych

w no-wej organizacji jest technologia informacyjna

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Strukturalne cechy organizacji

•

złożoność

•

formalizacja

•

centralizacja

Złożoność, formalizacja i centralizacja mogą się
zmieniać w obrębie jednej organizacji: są
zjawiskami wielowymia-rowymi.

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Złożoność struktury organizacyjnej

Złożoność struktury organizacyjnej ma istotny wpływ na
zacho-wania członków organizacji, na pozostałe
strukturalne

cechy

or-ganizacji

(formalizację

i

centralizację), na procesy w organizacji oraz na relacje
pomiędzy organizacją i jej otoczeniem.

Wymiary złożoności struktury organizacyjnej:

•

zróżnicowanie horyzontalne

•

zróżnicowanie wertykalne

•

zróżnicowanie (rozproszenie) geograficzne

Większość organizacji jest w takiej czy innej konfiguracji
wska-zanych elementów bardziej lub mniej złożona
(organizacją wy-soce złożoną horyzontalnie, wertykalnie
i geograficznie jest oczywiście administracja publiczna).

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Formalizacja struktury organizacyjnej



nie jest abstrakcją (wyrasta ze sposobu postrzegania

przez kierownictwo kwalifikacji i postawy podwładnych,
ich

zdolności

do

rozwiązywania

problemów,

podejmowania decyzji itd.)



nie jest pojęciem neutralnym:



może być pomocna, ponieważ sformalizowane

procedury ułatwiają pracę



zmusza

ludzi

do

posłuszeństwa:

zakres

indywidualnej

swobody

jest

odwrotnie

proporcjonalny

do

zakresu

zapro-gramowania

zachowania w organizacji

Powyższe wskazuje, że formalizacja jest nie tylko
zjawiskiem strukturalnym, ale ma także znaczenie
etyczne i polityczne.

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Centralizacja struktury organizacyjnej

Centralizację powszechnie odnosi się do dystrybucji
władzy / prawa podejmowania decyzji w organizacji: If
most decision making occurs at the top, the
organization is centralized.

Sprawa nie jest jednak taka prosta. Centralizacja nie
jest tylko kwestią tego, kto podejmuje decyzje:

•

jeżeli

pracownicy

na

niższych

szczeblach

organizacyjnych po-dejmują wiele decyzji, ale decyzje
są decyzjami zaprogramowa-nymi, to nadal istnieje
wysoki stopień centralizacji

•

jeżeli ocena dokonywana jest przez osoby na szczycie

organi-zacji, to mamy do czynienia z centralizacją
niezależnie

od

tego,

na

którym

szczeblu

organizacyjnym podejmowane są decyzje

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Bycie w centrum

Od centralizacji należy odróżnić bycie w centrum
(centrality). Bycie w centrum związane jest z miejscem
osoby (członka organizacji) w procesie pracy, w
strukturze łączności czy w układach koleżeńskich i
odnosi się do osób, które są postrze-gane przez innych,
w tym przez przełożonych, jako wpływowe.

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Stopień centralizacji w organizacjach



mówi wiele o społeczeństwie: w społeczeństwie,

w

któ-rym

większość

organizacji

jest

scentralizowana w wysokim stopniu, pracownicy
mają niewielki wpływ na swoją pracę, a ich
partycypacja w życiu społecznym jest prawdopodo-
bnie także niewielka



jest

wskaźnikiem

tego,

jak

organizacje

postrzegają swo-ich członków:

•

wysoka centralizacja wyrasta z przekonania,

że czło-nkowie musza być ściśle kontrolowani

•

niska centralizacja sugeruje, że członkowie

mogą sa-mi sobą kierować

Istota struktury organizacyjnej

dr hab. Jerzy Supernat

Zmieniający się stopień centralizacji ma
jednak

naj-większe

znaczenie

dla

samej

organizacji.

Wysoki stopień centralizacji oznacza:



lepszą koordynację, ale gorszą elastyczność



spójną politykę ogólnoorganizacyjną, ale

prawdopodo-bnie

gorsze

dostosowanie

do

warunków lokalnych



możliwość szybkiego podejmowania decyzji w

sytua-cjach kryzysowych, ale przeciążone kanały
komunikacyjne w trakcie codziennego przepływu
informacji w górę i w dół hierarchicznej struktury

Stand with anybody
that stands RIGHT.
Stand with him
while he is right
and PART with him
when he goes wrong,
The Collected Works
of Abraham Lincoln
edited by Roy P. Basler,
volume II,
"Speech at Peoria,
Illinois" (October 16,
1854), p. 273.

Myśl końcowa

dr hab. Jerzy Supernat

The only things that evolve by themselves
in an organization are disorder, friction, and
malperfor-mance.

Peter F. Drucker (1909-2005)