Prawo cywilne z umowami w

administracji – wprowadzenie

Dr Joanna Nowińska

Sylabus

• 1. Pojęcie prawa cywilnego. Systematyka

prawa cywilnego, jego zasady i źródła.

• 2. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego, ich

rodzaje; prawa podmiotowe;

• 3. Osoby fizyczne i osoby prawne. Dobra

osobiste;

• 4.Przedmioty stosunków cywilnoprawnych.
• 5. Czynności prawne; Wady oświadczenia

woli; Pełnomocnictwo, przedawnienie.

Sylabus

• 6. Pojęcie zobowiązań. Miejsce zobowiązań w prawie

cywilnym. Źródła prawa zobowiązań. Charakterystyka

stosunku zobowiązaniowego

• 7. Elementy stosunku zobowiązaniowego. Powstanie

stosunku zobowiązaniowego. Ochrona wierzyciela w

razie niewypłacalności dłużnika.

• 8. Umowy zobowiązaniowe. Rodzaje umów.

Przygotowanie i zawarcie umowy – culpa in

contrahendo, umowa przedwstępna. Treść umów

zobowiązaniowych. Umowy z udziałem konsumentów i

ich cechy. Umowy zawierane z udziałem osób trzecich.

• 9. Zastosowanie umów w administracji.

• 10.Charakterystyka poszczególnych umów

cywilnoprawnych mających zastosowanie w

administracji

Literatura

• Zarys prawa cywilnego, Filipiak

T.A., Mojak J., Nazar M., Niezbecka
E., VERBA Lublin 2009 r.

• Prawo cywilne - część ogólna,

Radwański Z., C.H.Beck 2009 r.

• Prawo cywilne. Zarys części

ogólnej, Wolter A., Ignatowicz J.,
Stefaniuk K., LexisNexis 2008 r.

A. Kawałko, H. Witczak, Prawo

cywilne – część ogólna,

Warszawa 2009.

A. Kawałko, H. Witczak, Prawo

cywilne. Zarys prawa, Warszawa

2008.

• Z. Radwański, A. Olejniczak,

Zobowiązania – część ogólna, Warszawa
2006.

• Z. Radwański, J. Panowicz – Lipska,

Zobowiązania – część szczegółowa,
Warszawa 2008.

• A. Doliwa, Zobowiązania, Warszawa 2006.
• W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan,

E. Skowrońska – Bocian, Zobowiązania –
zarys wykładu, Warszawa 2004.

A. Kawałko, H. Witczak,

Zobowiązania, Warszawa

2008.

Akty prawne

• Ustawa z dnia 23 kwietnia

1964 r. kodeks cywilny,
tekst jednolity Dz. U. 1964,
Nr 16, poz. 93.

Gałęzie prawa

Prawo

Prawo publiczne

Prawo prywatne

Prawo cywilne

Prawo prywatne

• Normy prawne, których zadaniem

jest ochrona interesu jednostek i

regulacja stosunków pomiędzy nimi;

• Zadaniem norm prawa prywatnego

jest przynoszenie korzyści

poszczególnym jednostkom, co

odróżnia je od prawa publicznego,

które tworzone jest w interesie

całego społeczeństwa lub państwa.

Gałęzi prawa prywatnego

• Prawo cywilne
• Prawo rodzinne
• Prawo pracy
• Prawo handlowe

Prawo prywatne a prawo

publiczne

• Prawo prywatne:
• - równorzędność stron
• - autonomia woli stron
• - normy względnie obowiązujące

• Prawo publiczne:
• - imperium
• - normy bezwzględnie

obwiązujące

• - podrzędność stron

Definicja prawa cywilnego

• Prawo cywilne to zespół przepisów

regulujących stosunki majątkowe i

niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi

i osobami prawnymi w oparciu o regułę

autonomii i równorzędności podmiotów.

• System prawny jest oparty na wspólnych ideach i

regułach wynikających przede wszystkim z

Konstytucji a także z ratyfikowanych i

obowiązujących w Polsce umów

międzynarodowych. Dlatego normy prawa

międzynarodowego z jednej strony muszą

uwzględniać te idee i regulacje ale z drugiej

strony nie mogą pomijać rozwiązań zawartych w

innych częściach tego systemu (prawie pracy,

prawie handlowym, prawie spółdzielczym itd.).

Pojęcie prawa cywilnego

• Na pojęcie prawa cywilnego

składają się trzy elementy:

• - przedmiot
• - podmioty działające na

podstawie jego przepisów

• - metoda regulacji

• ad. 1) przedmiotem regulacji

cywilnoprawnej są stosunki cywilne

(definitio idem per idem ). Prawo cywilne

reguluje stosunki społeczne o

charakterze majątkowym ( stosunki

mające za przedmiot interes natury

ekonomicznej, własnościowe.

• Dotyczą one społecznego korzystania z

dóbr i wymiany tych dóbr i usług ) i

niemajątkowym ( są to dobra nie mające

jako takiej bezpośredniej wartości

ekonomicznej )

• ad. 2 ) wynika to z art. 1 KC -

podmiotami stosunków cywilnoprawnych

które reguluje kodeks są osoby fizyczne (

ludzie ) i osoby prawne ( twory prawne

wyposażone w zdolność prawną )

• ad. 3 ) podstawowym kryterium

wyróżniającym prawo cywilne od innych

gałęzi prawa jest metoda regulacji. Dla

stosunków cywilnoprawnych

charakterystyczna jest zasada

równorzędności stron – żadna ze stron

nie jest podporządkowana drugiej.

Systematyka prawa

cywilnego

• 1) część ogólna – uregulowana w księdze pierwszej k.c.,

obejmuje zasady ogólne, wspólne dla pozostałych działów

prawa cywilnego, z uwzględnieniem działów uregulowanych

poza k.c.,

• 2) prawo rzeczowe – zawarte w księdze drugiej k.c. (i

przepisach odrębnych), obejmuje regulację prawa własności i

innych praw rzeczowych (użytkowania wieczystego i

ograniczonych praw rzeczowych), w szczegółach dotyczy treści,

nabycia i utraty oraz ochrony praw rzeczowych (i posiadania),

• 3) prawo zobowiązań – zawarte w księdze trzeciej k.c. (i

odrębnym ustawodawstwie). Obejmuje regulację wymiany dóbr

i świadczeń usług. W części ogólnej prawa zobowiązań zawarto

przepisy dotyczące wszelkich stosunków zobowiązaniowych w

części szczegółowej znajdujemy regulacje poszczególnych,

różnorodnych umów zobowiązujących do świadczenia,

• 4) prawo spadkowe – zawarte w księdze czwartej k.c.,

reguluje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci

osoby fizycznej, w szczególności tryb powołania do

dziedziczenia i dalsze skutki,

• 5) prawo rodzinne – uregulowane w odrębnym kodeksie

rodzinnym i opiekuńczym, obejmuje materię małżeństwa,

pokrewieństwa, opieki i kurateli,

• 6) prawa na dobrach niematerialnych (prawa własności

intelektualnej) – regulacja pozakodeksowa obejmuje

problematykę prawa autorskiego, prawa wynalazczego,

znaków towarowych itd.,

• 7) prawo handlowe – uregulowane w kodeksie handlowym,

w którym zawarto obszerną regulację prawną spółek

osobowych (sp. jawna i komandytowa) oraz spółek

kapitałowych (sp. z o.o. i s.a.).

• Prawo rolne
• Prawo spółdzielcze
• Prawo pracy?

Źródła prawa cywilnego

• Źródła prawa – są to fakty uznawane w

danym systemie prawnym za fakty

prawotwórcze. Ich wytworem są generalne i

abstrakcyjne normy prawne, wskazujące

należyty sposób postępowania;

• Hierarchia źródeł prawa w art. 87

Konstytucji RP:

• - Konstytucja
• - ratyfikowane umowy międzynarodowe
• - ustawy
• - rozporządzenia
• - akty prawa miejscowego;

Konstytucja

• Art. 47. 
• Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia

prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego

imienia oraz do decydowania o swoim życiu

osobistym.

• Art. 77. 
• 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody,

jaka została mu wyrządzona przez niezgodne

z prawem działanie organu władzy publicznej.

• 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi

sądowej dochodzenia naruszonych wolności

lub praw.

Ustawy

• Kodeks cywilny obowiązujący od I.1965

(z 23 IV 1964r),

• Kodeks spółek handlowych z 1 I 2000 r
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy 23.II.

1964r.

• Ustawa z 6.VII.1982 r. o księgach

wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r.,

Nr 124, poz. 1361 ze zm).

• Ustawa z 29.IX. 1986 r. prawo o aktach

stanu cywilnego, tekst jedn. Dz. U. z

2004 r., Nr 161, poz. 1688.

• Zwyczaje- powszechnie stosowana w danym

okresie, w danym środowisku i w danych

stosunkach społecznych praktyka określonego

postępowania.

• Same przez się nie mają doniosłości

normatywnej; nie są więc faktami

prawotwórczymi w zakresie PC.

• Pośrednio uzyskują doniosłość prawną przez

to, że w wielu przypadkach przepisy prawne

odsyłają do nich. „Czynność prawna wywołuje

nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również

te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia

społecznego i z ustalonych zwyczajów”.

• Przesłanką konieczną stosowania przez sąd

zwyczajów nie jest ich znajomość przez osoby,

których sprawę sąd rozstrzyga. Wystarczy, że osoby

te należą do grupy społecznej (zawodowej,

regionalnej), w której określony zwyczaj jest

upowszechniony.

• Przyjmuje się założenie, że każdy uczestnik

stosunku cywilnoprawnego zna zwyczaje

społeczności, do której należy.”.

• Można powoływać się na zwyczaje: ustalone, zgodne

z ocenami moralnymi (czyli nie łapówki!), normy

bezwzględnie wiążące.Zwyczaj uznany przez organy

stosujące prawo staje się prawem zwyczajowym.

• Musi być długotrwałe i powszechne przekonanie o

obowiązywaniu zwyczaju. Prawo zwyczajowe może

być stosowane bez przepisu – samodzielnie.

• Prawo zwyczajowe- to norma prawne.

Faktem prawotwórczym jest tu praktyka

stałego stosowania przez organy państwowe

określonej reguły postępowania. Zwyczaj

uznany przez organy stosujące prawo staje się

prawem zwyczajowym. Musi być długotrwałe i

powszechne przekonanie o obowiązywaniu

zwyczaju. Prawo zwyczajowe może być

stosowane bez przepisu – samodzielnie.

• Normy prawa zwyczajowego odróżnić należy od

zwyczajów prawnych, tzn. od pewnej

praktyki dokonywania czynności prawnych.

Żadne przepisy prawa stanowionego nie

regulują kwestii dopuszczalności prawa

zwyczajowego w polskim systemie prawnym

• Zasada współżycia społecznego- odwołuje się ona

do powszechnie uznanych w kulturze naszego

społeczeństwa wartości, które są zarazem

dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej.

• Zasady współżycia społecznego chronią przed

negatywnymi skutkami.

• Art. 5 KC (koncepcja nadużycia prawa): „Nie można

czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny

ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego

prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie

działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest

uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z

ochrony”.

• Czy można wynająć łono matki? Czy narusza to zasady

współżycia społecznego? Jeśli ktoś zawiera taką

umowę to narusza zasady współżycia społeczngo, więc

umowa jest nieważna. Nie można naruszać tych zasad!

Zasady prawa cywilnego

• 1) Zasada jedności prawa cywilnego – ogół

przepisów regulujących obrót profesjonalny

(prawo handlowe) nie stanowi odrębnej gałęzi

prawa ale jest tylko wyspecjalizowanym

działem;

• 2)Zasada ochrony osoby ludzkiej - czyli

przypisująca każdemu człowiekowi zdolność

prawną oraz ochrona podmiotowości każdego

człowieka;art.8

3) Zasada ochrony dziecka poczętego -

przyznająca mu zdolność prawną. Art. 8

4) Zasada równości - przyznająca wszystkim

obywatelom równość wobec prawa.

5) Zasada praw podmiotowych - czyli zespół

norm ochraniających prawa jednostki.

• 6) Zasada autonomii woli stron - czyli samodzielność w

kształtowaniu stosunków prawnych osób fizycznych bądź

prawnych.

7) Zasada ochrony dobrej wiary - chroniąca osobę której

działanie obarczone jest błędem nie wynikającym z jej złej

woli. Art. 7

7) Zasada łagodzenia - czyli dążność stron do jak

najmniejszej destabilizacji porządku prawnego.

8) Zasada jednakowej ochrony każdej własności - czyli

ochrona interesów bez względu na pochodzenie tytułu

własności (prywatna, komunalna).

9) Zasada odpowiedzialności cywilnej - czyli

odpowiedzialność za długi całym swym majątkiem.

10) Zasada odpowiedzialności za szkodę - czyli obowiązek

naprawienia szkody przez osobę która ją wyrządziła.

11) Zasada dziedziczenia - czyli przejście majątku na

spadkobiercę.

Stosowanie prawa

• 3 etapy stosowania prawa:
• - ustalenie stanu faktycznego
• - znalezienie właściwej normy

prawnej

• - zastosowanie odpowiedniej

normy prawnej;

Stosowanie prawa

cywilnego

Normy prawa

cywilnego

Bezwzględnie

Obowiązujące –

Ius cogens, strony

Nie mogą własną

Wolą ich wyłączyć

Lub ograniczyć;

Jednostronnie

Względnie

Obowiazujące –

Semiimperatywne

Uregulowanie

Korzystniejsze

Dla jednej

Strony;

Względnie

Obowiązujące –

Ius dispositivum;

Stosowane, gdy

Strony inaczej nie

Uregulowały

Stosunku prawnego

• PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE

OBOWIĄZUJĄCE ius cogens
(imperatywne) – to takie przepisy,
których wolą stron nie można
wyłączyć, ograniczyć ani zmienić.
Przepisy te ich adresatom narzucają
w sposób kategoryczny powinność
określonego zachowania się, nie
dając jednocześnie żadnej swobody

• PRZEPISY WZGLĘDNIE

OBOWIĄZUJĄCE ius dispositivum

(dyspozytywne) – przepisy te z

woli ustawodawcy znajdują

zastosowanie dopiero wtedy, gdy

strony stosunku cywilnoprawnego

nie skorzystały z odmiennej

przewidzianej w ustawie regulacji.

• Np. miejsce wykonania umowy;

•

PRZEPISY SEMIIMPERATRYWNE – mają

zastosowanie wówczas, gdy jedna ze stron

wymaga szczególnej ochrony;

•

wyznaczają minimalny zakres ochrony

interesów jednej strony i dlatego

zastosowanie takich norm może być

uchylone lub ograniczone przez strony tylko

wtedy, gdy postanowienia umowy są

korzystniejsze dla strony objętej ochroną

normatywną. Charakter taki mają z reguły

normy ustalające np. minimalny lub

maksymalny zakres świadczeń jednej ze

stron (czynsz, ceny) ;

• DOMNIEMANIE polega na wywnioskowaniu

na podstawie faktu udowodnionego o fakcie
nie udowodnionym, ale mającym istotne
znaczenie dla sprawy. Dowód na podstawie
domniemania jest dowodem pośrednim,
tzn. przedmiotem dowodu nie jest
bezpośrednio sporny fakt, lecz inny fakt,
czyniący fakt sporny prawdopodobnym.

• Domniemania dzieli się na faktyczne i

prawne.

• DOMNIEMANIE FAKTYCZNE polega na

ustaleniu faktu na podstawie wniosku

wyprowadzonego z innych faktów. Nie

jest to wnioskowanie w ścisłym tego

słowa znaczeniu, ale jest ono oparte o

logikę, doświadczenia życiowe czy

osiągnięcia nauki,

• Przykład: sąd na podstawie

domniemania faktycznego może uznać,

że jeżeli list został wysłany jako

polecony to adresat go otrzymał

• DOMNIEMANIE PRAWNE wyznaczone

jest normą prawną, która każe w swoisty

sposób wiązać ze sobą dwie klasy faktów:

podstawę domniemania z wnioskiem

domniemania. Jeżeli sąd ustali zgodnie z

ogólnymi regułami fakt stanowiący

podstawę domniemania, to obowiązany

jest przyjąć bez dowodu istnienie faktu

wskazanego we wniosku domniemania.

• Domniemania prawne dzielimy na

usuwalne i nieusuwalne.

• DOMNIEMANIA USUWALNE to takie, które mogą

być obalone tzw. dowodem przeciwnym. W

niektórych przypadkach domniemanie może być

obalone:

• tylko na żądanie określonej osoby (osób),
• w określonym trybie,
• przed upływem terminu zawitego,
• poprzez zastosowanie określonych reguł

dowodowych.

• Przykład:
• Art. 9. W razie urodzenia się dziecka

domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

• DOMNIEMANIA NIEUSUWALNE to

takie, których nie można obalić
przy pomocy dowodu
przeciwnego.

• Przykład – zasada rękojmi wiary

publicznej ksiąg wieczystych (art.
5 ustawy o ks. wiecz. i hipotece)

• DOBRA WIARA rozumiana jest jako błędne (mylne),

ale w danych okolicznościach usprawiedliwione

przekonanie o istnieniu prawa lub stosunku prawnego.

Dobra wiara w tym znaczeniu jest subiektywnym

odczuciem danej osoby. To, że musi być ono w danych

okolicznościach usprawiedliwione oznacza, że dana

osoba pomimo zachowania należytej staranności nie

mogła dowiedzieć się o rzeczywistym stanie.

• DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY (art. 7 KC)

• We wszystkich przypadkach, gdy ustawa uzależnia

zaistnienie skutków prawnych od dobrej lub złej wiary,

domniemywa się istnienie dobrej wiary.

• Domniemanie dobrej wiary, jako domniemanie

prawne, jest wiążące dla orzekającego sądu, aż do

czasu gdy zostanie obalone dowodem złej wiary.

• W ZŁEJ WIERZE jest ten, kto zna

rzeczywisty stan prawny, lub kto mógł
się o nim, przy zachowaniu należytej
staranności dowiedzieć.

• Przykład: w jednym z orzeczeń SN

stwierdził, że w złej wierze jest ten, kto
wie, że treść księgi wieczystej jest
niezgodna z rzeczywistym stanem
prawnym, albo ten, kto z łatwością
mógł się o tym dowiedzieć.

Zasady prawa

międzyczasowego

• Normy prawne przestają obowiązywać

wskutek:

• - uchylenia ich obowiązywania w akcie

normatywnym (derogacja):

• A) bezpośrednia – wyraźne wskazanie

w akcie normatywnym – najczęściej

przepisy końcowe

• Art. II Przepisów wprowadzających KC -

„Z dniem wejścia w życie Kodeksu

cywilnego tracą moc wszystkie

przepisy dotyczące przedmiotów w tym

kodeksie unormowanych…”

• B) pośrednia – uchylenie

następuje wskutek wejścia w życie

aktu normatywnego regulującego

ten sam stosunek prawny – lex

posterior derogat legi anteriori;

• Ale nie uchyla regulacji

specjalnych - Wejście w życie KC z

1964 r. nie uchyliło ustaw z 1934

r. prawo wekslowe i czekowe;

• Derogacja wskutek niezgodności

normy prawnej z przepisami
Konstytucji –

• Kompetencja TK (art. 188 ust. 1

Konstytucji )

• Orzeczenia TK moc powszechnie

obowiązującą i ostateczne (art.
190 ust. 1 Konstytucji)

• Wskutek upływu czasu – akty

normatywne czasem wydawane
na określony czas, po upływie
którego tracą moc prawną normy
w nim zawarte;

• rzadkość

• Czas obowiązywania normy

prawnej – nie pokrywa się z
czasem jej stosowania;

• Norma prawna nawet już uchylona

może znaleźć zastosowanie do
oceny treści stosunków prawnych i
skutków zdarzeń prawnych
zaistniałych w czasie jej
obowiązywania;

• Prawo międzyczasowe

(intertemporalne) – oznaczenie
czasowe zasięgu stosowania przepisów
prawa cywilnego;

• Wskazanie, jakie przypadki (zdarzenia

cywilnoprawne, stosunki
cywilnoprawne) mają być po wejściu w
życie nowej ustawy rozstrzygane na
podstawie przepisów dotychczasowych,
a jakie na podstawie nowej;

• Zasady prawa międzyczasowego:
• - lex retro non agit
• - zasada bezpośredniego

działania ustawy nowej

• - zasada dalszego stosowania

ustawy dawnej;

Lex retro non agit

• Zasada nieretroakcji – nowa ustawa

wchodząca w życie nie ma
zastosowania do oceny skutków
zdarzeń prawnych mających miejsce
pod rządem ustawy dawnej i do oceny
treści stosunków prawnych, które
istniały pod rządem dawnej ustawy

• Art. 3 KC – ustawa nie ma mocy

wstecznej, chyba że to wynika z jej
brzmienia lub celu;

Zasada bezpośredniego

działania ustawy nowej

• Nowa ustawa znajduje

bezpośrednie zastosowanie do
oceny skutków zdarzeń prawnych
i stosunków prawnych, które
nastąpiły po jej wejściu w życie,
oraz do oceny treści stosunków
prawnych pod rządami ustawy
dawnej do chwili wejścia jej w
życie;

• Przykład – W dniu 24 grudnia

Zenon T. został pobity przez Jana
W. W styczniu 1965 r. wystąpił z
roszczeniami odszkodowawczymi.
Zdarzenie – pod rządami kodeksu
zobowiązań z 1933 r., zatem
ocena skutków tego zdarzenia
nastąpi na podstawie kodeksu
zobowiązań;

Zasada dalszego

stosowania ustawy dawnej

• Ustawa dawna znajduje zastosowanie mimo

jej uchylenia, do oceny skutków zdarzeń

prawnych i treści stosunków prawnych, które

zaistniały w czasie jej obowiązywania

• Jeżeli zdarzenie prawne nastąpiło przed

wejściem w życie ustawy nowej, do oceny

jego skutków stosuje się ustawę dawną;

• Wyjątek – zdarzenia zmieniające lub

umarzające stosunki prawne – związane z

istotą stosunku prawnego (odwołanie

darowizny, odwołanie pełnomocnictwa,

wyrażenie zgody przez wierzyciela na zmianę

dłużnika);

• Przykład: Teodora W. i Zyta K.

zawarły umowę darowizny

nieruchomości w 1963 r..

• Zyta K. okazała się niewdzięczna,

zaś Teodora W. popadła w

niedostatek i odwołała darowiznę

składając w 1965 r. oświadczenie

woli – pod rządami ustawy nowej,

ale ocena wg ustawy dawnej;