

Leki po wchłonięciu się z miejsca
zastosowania i przedostaniu się do
krwiobiegu ulegają tu częściowemu związaniu
z białkiem osocza krwi, głównie z
albuminami.



Stopień wiązania zależy przy tym od budowy
cząsteczki leku oraz od stężenia białka.



Wiązanie leku z białkiem jest jednym z
podstawowych czynników warunkujących siłę
i czas trwania działania farmakologicznego
danego leku.



Część leku związana z białkiem staje się
biologicznie nieczynna.



W takiej postaci lek nie może przenikać przez
bariery ustrojowe, a tym samym wchodzić w
reakcje z miejscami receptorowymi w
odpowiednich narządach.



Nie metabolizuje się, ani też w tej postaci nie
jest wydalany z organizmu.



Proces wiązania z białkiem przedłuża
natomiast działanie farmakologiczne na skutek
stopniowego uwalniania leku z kompleksu.



Wiązanie leku z białkiem osocza jest na
ogół reakcją odwracalną, podlegającą
prawu zachowania mas.



Trwałość kompleksu lek-białko zależy od
typu wiązania zachodzącego między
cząsteczką białka a cząsteczką leku. Znane
są różnego typu wiązania: kowalencyjne,
tworzenie chelatów i wiązania jonowe.



Kompleks lek-białko może ulec rozerwaniu
pod wpływem różnych czynników a
uwolniona frakcja czynnego leku może
wiązać się z odpowiednim receptorem,
inicjując swoistą dla siebie reakcję.



Liczba miejsc w cząsteczkach białek, które
są zdolne do wiązania leków, jest
ograniczona, dlatego też jedynie określona
ilość wprowadzonego leku może je wysycić.



Teoria kompartmentowa rozmieszczania
leków w organizmie zakłada podział
organizmu na 2 główne kompartmenty:
wewnątrzkomórkowy i pozakomórkowy.



W kompartmencie pozakomórkowym
wyróżnia się ponadto kompartment
wewnątrznaczyniowy i śródmiąższowy.



Pod pojęciem kompartmentu centralnego
określa się rozmieszczenie leku we krwi,
natomiast obwodowego - w tkankach.



Ważnym czynnikiem wpływającym na
rozmieszczenie leku w organizmie i
przenikanie go do tkanek jest stopień
ukrwienia danej tkanki.



Leki przenikają szybciej do tkanek silniej
ukrwionych niż do tkanek ukrwionych
słabo.



Przenikanie leku z krwi do mózgu jest
regulowane przez kilka barier:



barierę krew-mózg,



krew-płyn mózgowo-rdzeniowy



płyn mózgowo-rdzeniowy-mózg



Proces przenikania leku przez barierę
naczyniowo-mózgową odbywa się według
ogólnych zasad fizykochemicznych kierujących
przenikaniem przez błony komórkowe.



Oznacza to, że związki małocząsteczkowe
niezwiązane z białkiem, niezjonizowane i
rozpuszczalne w tłuszczach pokonują barierę
naczyniowo-mózgową łatwiej niż związki o
dużej cząsteczce, związane z białkiem,
zjonizowane i rozpuszczalne w wodzie.



W związku z tym stężenie niektórych
związków, np. alkoholu etylowego i
tiopentalu, osiąga w mózgu bardzo szybko
wartości stężenia w osoczu, podczas gdy
dla innych związków, np. insuliny, kwasu
sulfanilowego, metotreksatu, stosunek
stężenia w mózgu i w osoczu nigdy nie jest
większy od 0,1.



Dzieląc całkowitą wchłoniętą dawkę leku
przez jego stężenie we krwi uzyskuje się
wartość mającą wymiar objętości.



Jeśli lek jest rozmieszczony równomiernie
we wszystkich płynach ustrojowych, to
wielkość ta opowiada objętości, w której
jest rozpuszczony lek, a więc rzeczywistej
objętości dystrybucji.



Jednak rozmieszczenie leku jest z reguły
nierównomierne, więc uzyskana wielkość
zwykle nie odpowiada rzeczywistej
objętości dystrybucji i jest wartością
fikcyjną.



Mimo to ten parametr, jako tzw. pozorna
objętość dystrybucji może udzielić
informacji o sposobie rozmieszczenia leku
w organizmie.



Pozorną objętość dystrybucji można
określić również jako objętość płynu, w
której należałoby rozpuścić wchłoniętą
dawkę leku, aby uzyskać takie stężenie jak
we krwi. Objętość tę można wyrazić w
litrach, w litrach na kilogram masy ciała,
jako odsetek ogólnej objętości płynów
ustrojowych bądź jako odsetek masy ciała.



W tym ostatnim przypadku można posłużyć
się wzorem:

V

d

[%]

=

Dawka leku [g] x 100

Stężenie w surowicy [g/l] x masa
ciała [kg]



Jeśli objętość dystrybucji wyniesie ok. 7%
masy ciała, to można przypuszczać, że lek
nie jest w znaczących ilościach
transportowany poza łożysko naczyniowe.



Podobnie, objętość dystrybucji zbliżona do
25 lub 75% wskazuje, że lek jest
rozmieszczony we wszystkich płynach
ustrojowych.



Pozorna objętość dystrybucji może
przekraczać (nieraz bardzo znacznie)
całkowitą objętość płynów ustrojowych.
Sytuacja taka występuje wówczas, gdy lek
jest gromadzony w jakimś kompartmencie,
np. w tkance tłuszczowej.



Wydalanie przez nerki



Wydalanie pozanerkowe



Szybkość wydalania leków z moczem zależy
od

◦

wielkości klirensu nerkowego,

◦

stopnia wiązania leku z białkami osocza,

◦

szybkości procesów biotransformacji,

◦

zakresu wydalania leku drogami pozanerkowymi i
jego rozmieszczenia w organizmie.



W kłębuszkach ulegają przesączeniu
wszystkie znajdujące się w osoczu leki
niezwiązane z białkiem, niezależnie od ich
właściwości fizykochemicznych.



Do przesączu mogą przenikać przez pory
śródbłonka naczyń włosowatych nawet
duże cząsteczki związków, o m.cz. do 60
000.



Z żółcią



Ze śliną



Przez błonę śluzową jelit



Przez płuca



Przez skórę



Z potem



z mlekiem



Proces wydalania leków z żółcią odbywa się

częściowo wskutek dyfuzji prostej, częściowo

wskutek przenoszenia czynnego.



W ten sposób przenoszone są z krwi do żółci

niektóre antybiotyki, np. penicylina, tetracykliny,

makrolidy, chloramfenikol, środki cieniujące.



Osiągają one zazwyczaj bardzo duże stężenie w

żółci, przekraczające znacznie ich stężenie we krwi.



Leki lipofilowe są wydalane z żółcią do jelit, skąd

zostają ponownie wchłonięte do krwi. Proces ten

może się odbywać do chwili, aż lek ulegnie, w

wyniku biotransformacji, przemianom

umożliwiającym wydalanie go z organizmu.



Wydalanie leków ze śliną zależy od wielkości
cząsteczki, stopnia jonizacji, rozpuszczalności w
tłuszczach.



Przez gruczoły ślinowe są wydalane w znikomych
ilościach związki jodu, ołowiu, rtęci, bizmutu. Mogą
one drażnić w zatruciu przewlekłym błonę śluzową
jamy ustnej, tworząc ciemny osad na brzegu dziąseł.



Ze śliną są ponadto wydalane związki salicylowe i
niektóre alkaloidy.



Wydalanie leków ze śliną ma raczej większe
znaczenie dla toksykologii, zwłaszcza w przypadku
związków metali ciężkich, niż dla farmakologii.



Przez błonę śluzową jelit są wydalane
związki metali ciężkich (żelazo, rtęć,
bizmut), które z kałem zostają usunięte z
organizmu.



Morfina zresorbowana z jelita cienkiego
dostaje się z krwi do żołądka, a stąd do
jelita cienkiego, gdzie ponownie ulega
wchłonięciu.



Przez płuca są wydalane głównie związki
lotne, jak alkohol, etery, chloroform i jego
homologi, aceton, kwas octowy, fenol,
kamfora, olejki eteryczne, kreozot,
gwajakol.



Szybkość wydalania zależy od różnicy
ciśnienia cząsteczkowego gazu w
pęcherzykach płucnych i we krwi.



Związki trudno rozpuszczalne we krwi, jak
benzen, disiarczek węgla i inne, są wydalane
szybko, w ciągu 1 lub kilku godzin, natomiast
dobrze rozpuszczalne, jak alkohole, są
wydalane powoli, nawet do kilku dni.



Duży wpływ na wydalanie przez płuca ma
również wielkość przepływu krwi przez płuca i
stopień wentylacji płuc.



Przez skórę leki są wydalane głównie z
potem - do nich należą związki bromu, fenol i
inne.



Powodują one przy tym podrażnienie skóry,
wywołując niekiedy stany zapalne skóry,
rumień, trądzik, wysypki, swędzenie.



Objawy powyższe, jak również nieżyt błon
śluzowych, występują po zastosowaniu
wymienionych związków w większych
ilościach (zatrucia) lub na tle uczuleniowym.



Z potem jest wydalana w dużym stopniu
witamina B, i jej metabolity, nadając potowi
charakterystyczny zapach drożdży.



Wydalanie leków z mlekiem ma duże
znaczenie ze względu na stosunkowo łatwe
ich przechodzenie przez nabłonek
pęcherzyków gruczołu sutkowego, który
odgrywa rolę błony lipidowej dla wielu leków
i związków szkodliwych przenikających z
krwi do mleka.



Związki o charakterze słabych zasad łatwiej
przenikają do mleka, osiągając stężenie
nawet większe niż w osoczu, natomiast leki
kwaśne przenikają do mleka gorzej.



Leki nieulegające jonizacji są rozdzielane
równomiernie między krew a mleko.



Leki przechodzą do mleka stosunkowo
szybko, zależnie od sposobu podania,
właściwości leku i innych czynników
pojawiają się w mleku po kilkunastu
minutach do godziny.