Układ wydalniczy

Układ wydalniczy…



…pomaga w utrzymaniu homeostazy
w trojaki sposób, przez:



osmoregulację;



wydalanie zbędnych produktów
metabolizmu;



regulację stężenia poszczególnych
składników płynów ustrojowych.

Układ wydalniczy…



…gromadzi płyn pochodzący w
zasadzie z krwi i płynu tkankowego, a
następnie reguluje skład tego płynu,
selektywnie zwracając potrzebne
związki do płynów ciała.



Produkt wydalniczy (mocz)
zawierający nadmiar określonych
substancji lub związki potencjalnie
toksyczne, wydalany jest na zewnątrz.



Do zasadniczych zbytecznych produktów

metabolicznych należą u większości

zwierząt: woda, dwutlenek węgla i związki

zawierające azot.



Do zbędnych związków azotowych należy

amoniak, kwas moczowy i mocznik.



Mocznik powstaje głównie w wątrobie z

amoniaku i dwutlenku węgla w tzw. cyklu

ornitynowym.



Mocznik jest mniej toksyczny niż amoniak,

a ponieważ dobrze rozpuszcza się w odzie

wydalany jest w postaci wodnego roztworu.

Cykl ornitynowy

Elementy układu wydalniczego



para nerek (4)



drogi odprowadzające krew

a) tętnica doprowadzająca

b) żyła odprowadzająca:



Moczowody (3)



pęcherz moczowy (2)



cewka moczowa (1)

Nerki…



…są głównym narządem
osmoregulacyjnym i wydalniczym
kręgowców.



Funkcje ich polegają na filtracji
(przesączaniu), resorpcji (powtórnym
wchłanianiu i wydzielaniu
(zagęszczaniu).

Nerki zbudowane są z:



kory nerki (jaśniejsza)



rdzenia nerki (ciemniejszy) utworzonego z:



piramid nerkowych (podstawami zwrócone do

kory wierzchołkami do wewnątrz)



kielichów nerkowych



miedniczek nerkowych

Nefron…



…to jednostka funkcjonalna

nerki.



Składa się z torebki Bowmana

i kanalika nerkowego.



Wewnątrz torebki Bowmana

znajduje się splot naczyń

włosowatych (kłębuszek

nerkowy).



Kanalik nerkowy składa się z

trzech części: kanalika

krętego pierwszego rzędu,

pętli Henlego, kanalika

krętego drugiego rzędu,

który uchodzi do kanalika

zbiorczego.



W sieci naczyń włosowatych w kłębuszku
nerkowym zachodzi filtracja krwi. Część
osocza (ok. 10%) trafia do torebki Bowmana.



Osocze krwi filtrowane jest niewybiórczo, tak
że przesącz (mocz pierwotny), który
przechodzi do kanalików nerkowych zawiera
wszystkie składniki z wyjątkiem krwinek,
płytek i związków wielkocząsteczkowych (np.
białek)



Około 99% filtratu ulega resorpcji w
kanalikach nerkowych.



Resorpcja umożliwia precyzyjną
regulację chemiczną składu krwi przez
nerki. Potrzebne związki takie jak
glukoza czy aminokwasy, zwracane są
do krwi, natomiast zbędne produkty
przemiany materii, nadmiar soli
mineralnych oraz innych związków
pozostają w przesączu i wydalane są
wraz z moczem.

Resorbcja



Około 65% przesączu (moczu
pierwotnego) ulega resorpcji w
kanalikach krętych pierwszego rzędu.



Tu wchłaniane są m.in. woda,
aminokwasy, witaminy, glukoza, wiele
jonów (m.in. jony sodowe, potasowe,
chlorkowe i wodorowęglanowe).



Część z nich przemieszcza się na
drodze dyfuzji, cześć zaś w wyniku
transportu aktywnego.



Przepływając dalej przez kanalik drugiego

rzędu, odzyskiwana jest dalej woda

(resorpcja nadobowiązkowa - o ile jest to

konieczne) oraz sole. Następuje tu również

zakwaszanie moczu przez dodawanie jonów

wodorowych.



Tak zostaje mocz ostateczny. W skład

moczu ostatecznego wchodzą: woda, jony

sodu (1% jonów obecnych we krwi), jony

potasu, jony wodorowe, mocznik, kwas

moczowy, bilirubina, zbędne produkty

przemiany materii, toksyny, metabolity

leków oraz substancje obecne we krwi w

stężeniu przewyższającym ich próg nerkowy.

Próg nerkowy



Dla każdej substancji można wyznaczyć

tzw. próg nerkowy – progowe stężenie

substancji w osoczu, powyżej którego

nie w całości ulega on resorpcji w

kanalikach, lecz wydalana jest w moczu.



Jeżeli stężenie danej substancji w osoczu

(np. cukru) przekracza wartość jej progu

nerkowego, to ta część, która nie zostaje

zresorbowania w kanalikach, wydostaje

się poza organizm z moczem.



Dobowa ilość moczu wydalanego przez
zdrowego człowieka waha się od 600 do
2500 ml. Zależy ona od wielu czynników,
m.in. ilości spożytych płynów i
temperatury otoczenia, wykonywanej
pracy.



W moczu zdrowego człowieka nie
powinny znajdować się cukry, białka,
krwinki czerwone i krwinki białe oraz
bakterie. Obecność któregoś z tych
czynników może być objawem choroby

Objętość moczu regulowana jest
przez hormon antydiuretyczny
(ADH)



Ilość wytwarzanego moczu zależy od potrzeb

organizmu.



Przepuszczalność ścian kanalików regulowana jest

przez hormon antydiuretyczny = wazopresynę.

Gdy organizm musi zatrzymać wodę wazopresyna

uwalniana jest z tylnego płata przysadki mózgowej.

Hormon ten zwiększa przepuszczalność ściany

kanalików nerkowych dla wody.



Wydzielanie wazopresyny jest pobudzane przez

specjalne receptory w podwzgórzu. Centralny

układ nerwowy reaguje na zmiany ciśnienia

osmotycznego krwi. Duże spożycie płynów

powoduje obniżenie ciśnienia osmotycznego krwi,

zmniejsza się więc wydzielanie wazopresyny, a tym

samym zmniejsza się resorpcja wody w kanalikach

nerkowych.



Aldosteron – hormon wytwarzany przez korę

nadnerczy pomaga regulować równowagę

jonową, a tym samym bierze udział w

utrzymywaniu równowagi płynów ustrojowych.



W odpowiedzi na działanie aldosteronu więcej

sodu ulega wchłanianiu w kanalikach nerkowych i

większe ilości potasu wydalane są z moczem.

Wzrost stężenia jonów sodowych powoduje

zwiększenie objętości płynu tkankowego, a w

efekcie wzrost objętości i ciśnienia krwi.



Gdy produkcja aldosteronu przez korę nadnerczy

jest niedostateczna, znaczne ilości sodu wydalane

są z moczem. Wskutek wzrostu ciśnienia

osmotycznego moczu wraz z sodem wydalane są

znaczne ilości wody i objętość krwi zmniejsza się

drastycznie, w efekcie gwałtowanie dochodzi do

niebezpiecznego spadku ciśnienia krwi, który w

skrajnych przypadkach spowodować może śmierć.

Układ
wydzielniczy

Układ dokrewny = układ
wydzielniczy…



…jest zbiorem rozmaitych

gruczołów i tkanek, które

wydzielają hormony

(przekaźniki chemiczne)

regulujące wiele istotnych

funkcji życiowych organizmu.



…współpracuje z układem

nerwowym w utrzymaniu

homeostazy wewnętrznej.



Endokrynologia to nauka o

czynnościach układu

dokrewnego.



Hormon – jest to związek chemiczny

wytwarzany przez gruczoły zbudowane

z komórek dokrewnych (bez przewodów

wyprowadzających), przenoszony przez

krew i wpływający na czynności innych

narządów i tkanek.



Hormony, których wydzielanie

pozostaje pod wpływem pobudzenia

nerwowego (oksytocyna, wazopresyna,

adrenalina, noradrenalina) określa się

mianem neurohormonów.



Swoista reakcja w odpowiedzi na
zmianę poziomu określonego
hormonu zachodzi jedynie w
tkankach docelowych. Tkanką
docelową może być inny gruczoł
wydzielania wewnętrznego lub inny
organ, np. kość lub nerka.



Hormony pokonują często znaczną
odległość od gruczołu dokrewnego do
tkanki docelowej.

Hormony

Ze względu na budowę chemiczną

hormony można podzielić na:



hormony sterydowe



pochodne aminokwasów



peptydy i białka



pochodne kwasów tłuszczowych

Wydzielanie hormonów…



…regulowane jest na zasadzie ujemnego

sprzężenia zwrotnego. Wydzielany hormon działa

na komórkę docelową powodując wzrost wydzielania

substancji (zwykle innego hormonu). Substancja ta

działa zwrotnie, najczęściej hamująco, na gruczoł,

którego wydzielina stymulowała jej sekrecję. Jest to

ujemne sprzężenie zwrotne.



Przykład - hormon tyreotropowy, wydzielany przez

przysadkę mózgową działa stymulująco na tarczycę,

pobudzając ją do produkcji tyroksyny. Wysoki poziom

tyroksyny we krwi działa hamująco na przysadkę

mózgową i powoduje zmniejszenie produkcji hormonu

tyreotropowego. To ogranicza wydzielanie tyroksyny

przez tarczycę i po pewnym czasie jej poziom we krwi

się obniża. Jest to sygnałem dla przysadki mózgowej

do wznowienia produkcji hormonu tropowego i albo

cykl się powtarza, albo ustala się stan równowagi

między tyreotropiną a tyroksyną.



Cząsteczki hormonu łączą się z białkami

receptorowymi na powierzchni lub wewnątrz

komórek w tkance docelowej.



Hormon pasuje do receptora jak klucz do

zamka.



Jeżeli receptor hormonu znajduje się na

zewnątrz komórki, to przeniesienie wpływu

hormonu do właściwego miejsca we wnętrzu

komórki docelowej dokonuje się za

pośrednictwem wtórnego przekaźnika.



Jeżeli obecność jednego hormonu wzmacnia

efekt działania innego, mówi się, że

hormony takie działają w sposób

synergistyczny.

Zaburzenia hormonalne



Uszkodzenia lub schorzenia gruczołów

dokrewnych prowadzić mogą do zaburzeń w

produkcji hormonów.



Nadczynność gruczołu polega na

wydzielaniu nadmiernych ilości hormonu i

zbyt silnej stymulacji komórek docelowych.



Niedoczynność gruczołu oznacza

wydzielanie niedostatecznej ilości hormonów

i pozbawienie docelowych tkanek

wystarczającej stymulacji.



Wszystkie nieprawidłowości prowadzą do

przewidywalnych zaburzeń metabolicznych i

wywołują określone objawy kliniczne.

Gruczoły dokrewne człowieka

Aktywność wydzielnicza

kontrolowana jest
bezpośrednio lub

pośrednio przez

podwzgórze, które

kontroluje

funkcjonowanie

układów

nerwowego i

wydzielniczego.

W odpowiedzi na bodziec docierający z innych ośrodków

mózgu lub w odpowiedzi na zmianę poziomu hormonów

we krwi neurony podwzgórza wydzielają hormony, które

regulują z kolei produkcję hormonów w przysadce

mózgowej.

Przysadka mózgowa…



…połączona jest z podwzgórzem.



…produkuje ok. 9 różnych typów hormonów,

które wywierają wpływ na funkcjonowanie

innych narządów.



Hormony podwzgórza pobudzające

uwalnianie hormonów przysadki to

hormony uwalniające, natomiast hormony

hamujące uwalnianie hormonów przysadki

to hormony hamujące uwalnianie.



Przysadka dzieli się na trzy części: przednią,

środkową i tylną.



Tylny płat przysadki mózgowej gromadzi

i uwalnia dwa hormony: oksytocynę i

wazopresynę (hormon antydiuretyczny

= ADH). Oba te hormony wytwarzane są

przed podwzgórze.

WAZOPRESYNA



Powoduje zagęszczanie moczu poprzez

resorpcję wody i jonów sodu w kanalikach

nerkowych.



Oddziałuje również na naczynia krwionośne

powodując ich skurcz.



Wydzielanie wazopresyny jest pobudzane

głównie przez wzrost ciśnienia osmotycznego

osocza krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.

OKSYTOCYNA



Zasadniczą tkanką docelową tego hormonu są

gruczoły mleczne. Kiedy niemowlę zaczyna ssać

pierś neurony czuciowe pobudzają podwzgórze do

wydzielania oksytocyny. Powoduje ona skurcze

komórek mięśniowych wokół gruczołów mlecznych

ułatwiające wypływ mleka z przewodów mlecznych.



Powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie

podczas akcji porodowej.



Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu

(powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które

ułatwiają transport nasienia do jajowodów).



Estrogeny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a

progesteron je hamuje.



Bezpośrednio po porodzie, oksytocyna powoduje

obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie

macicy naczyń krwionośnych, tamując w ten

sposób krwawienie po urodzeniu łożyska.



Środkowy płat przysadki mózgowej
wydziela hormon melanoforowy
MSH który pobudza komórki
barwnikowe skóry do syntezy
melaniny.



Przedni płat przysadki mózgowej
produkuje hormon wzrostu,
prolaktynę oraz kilka hormonów
tropowych stymulujących aktywność
innych gruczołów dokrewnych.

Prolaktyna PRL…



…pobudza wzrost piersi podczas ciąży i

wywołuje laktację.



Działa także na gonady, komórki limfoidalne i

wątrobę.



U kobiet karmiących piersią prolaktyna hamuje

wydzielanie hormonu folikulotropowego

(FSH) i luteinizującego (LH), blokując

owulację i menstruację, szczególnie w

pierwszych miesiącach po porodzie.



Podwzgórze hamuje wydzielanie prolaktyny

wydzielając prolaktostatynę (dopaminę).



Wydzielanie jest zwiększane pod wpływem

oddziaływania prolaktoliberyn i estrogenów.

Hormon wzrostu GH =
somatotropina



Wydzielanie GH jest pobudzane przez specyficzny

hormon uwalniający (GHRH) i hamowane przez

somatostatynę wydzielane przez podwzgórze.



GH nasila syntezę kwasów nukleinowych i wychwyt

aminokwasów, syntezę białek, kolagenu. Wykazuje

działanie antagonistyczne w stosunku do insuliny,

nasila lipolizę, zwiększa masę mięśniową, wywołuje

efekty prolaktynopodobne. U dzieci stymuluje

osteoblasty i wzrost kości długich.



Hormon wzrostu jest wydzielany pulsacyjnie.

Największa częstość i wielkość pulsów przypada na

pierwsze godziny snu, w ciągu dnia stężenia

hormonu są niskie. Do czynników wyzwalających

dodatkowe pulsy należą: stres, głód, wysiłek

fizyczny, niedocukrzenie, wzrost stężenia wolnych

aminokwasów. GH jest niezbędny do wzrostu w

okresie pourodzeniowym.

Nieprawidłowo wysokie wydzielanie

hormonu wzrostu prowadzi do wystąpienia
schorzeń:



w wypadku gdy ma ono miejsce przed
zakończeniem wzrostu kośćca prowadzi do
gigantyzmu, który charakteryzuje się
nadmiernym wzrostem



u osób dorosłych prowadzi do akromegalii

Brak lub niedobór wydzielania hormonu wzrostu

u dzieci prowadzi do karłowatości przysadkowej.

Hormony tropowe (ACTH, TSH,
FSH i LH)



Hormony tropowe wydzielane przez część gruczołową

przysadki kontrolują zależne gruczoły dokrewne.



Hormony zależnych gruczołów dokrewnych: kory

nadnerczy, tarczycy i gruczołów płciowych działają na

detektory w podwzgórzu i zwrotnie hamują sekrecję

odpowiednich podwzgórzowych hormonów

uwalniających. Jest to mechanizm zewnętrznego

sprzężenia zwrotnego.



Hormony tropowe są wydzielane do krwi w sposób

pulsacyjny, a więc w niewielkich porcjach w

odstępach od kilkunastu do kilkudziesięciu minut



Hormon adrenokortykotropowy ACTH pobudza

korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu słabo

działających androgenów.



Hormon tyreotropowy TSH powoduje zwiększenie

masy tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez ten

narząd oraz nasilenie produkcji i wydzielania

hormonów tarczycy - tyroksyny i trójjodotyroniny.



Hormon folikulotropowy FSH u kobiet pobudza

dojrzewanie pęcherzyków Graafa i produkcję

estrogenów. U mężczyzn pobudza spermatogenezę

(wytwarzanie plemników).



Hormon luteinizujący LH u kobiet szczytowe

stężenie tego hormonu we krwi podczas ostatnich dni

fazy pęcherzykowej cyklu miesiączkowego doprowadza

do rozpoczęcia owulacji. Po uwolnieniu się komórki

jajowej do jajowodu, hormon luteinizujący odpowiada

za powstawanie ciałka żółtego z pękniętego

pęcherzyka Graafa. U mężczyzn odpowiedzialna jest za

funkcjonowanie komórek śródmiąższowych jąder, które

z kolei produkują testosteron.

Tarczyca



Tarczyca wytwarza trzy hormony – tyroksynę,

trójodotyroninę i kalcytoninę.



KALCYTONINA odgrywa istotną rolę w regulacji

gospodarki wapniowo-fosforanowej ustroju.



Mechanizm działania kalcytoniny w tkance kostnej

polega na hamowaniu resorpcji kości, poprzez

zmniejszenie liczby i aktywności komórek

kościogubnych (osteoklastów) i zwiększenie

aktywności komórek kościotwórczych (osteoblastów).



Kalcytonina wykazuje również działanie przeciwbólowe

najprawdopodobniej poprzez uwalnianie endorfin w

ośrodkowym układzie nerwowym.



Hamujący wpływ na sekrecję soku żołądkowego może

być wykorzystany w chorobie wrzodowej.



Bodźcem do wydzielania kalcytoniny jest zwiększone

stężenie wapnia w surowicy oraz substancje tj.:

gastryna, cholecystokinina, glukagon, sekretyna.

Tyroksynę i trójodotyronina…



…konieczne są dla prawidłowego przebiegu

procesów wzrostu, pobudzają tempo metabolizmu w

większości tkanek ciała. Są także niezbędne w

procesach różnicowania się komórek.



Najwięcej jodu występuje w tarczycy, która ma

zdolność aktywnego gromadzenia tego pierwiastka.

Bez jodu niemożliwa jest produkcja w pęcherzykach

tarczycy hormonów tarczycy, tyroksyny (T4) i

trójjodotyroniny (T3), niezbędnych do prawidłowego

funkcjonowania wszystkich komórek organizmu.



Hormony tarczycy – tyroksyna (T4) i trójodotyronina

(T3) syntetyzowane są z aminokwasu tyrozyny oraz

jodu. W tyroksynie związane są cztery cząsteczki

jodu, a w trójodotyroninie trzy.

Niedoczynność tarczycy…



… u ludzi dorosłych nazywa się ogólnie obrzękiem

śluzakowatym. Może być ona wynikiem chorób

gruczołu tarczycowego lub następstwem

nieprawidłowego działania przysadki lub

podwzgórza.



U ludzi z całkowicie usuniętą tarczycą podstawowa

przemiana materii obniża się. Skóra jest sucha i

zażółcona, zimno jest źle znoszone, głos jest

matowy a mowa powolna. Procesy myślowe są

zwolnione, pamięć osłabiona, a u niektórych

chorych rozwijają się ciężkie zaburzenia umysłowe.



Dzieci, u których występuje od urodzenia

niedoczynność tarczycy mają objawy kretynizmu

(matołectwa). Są karłowate i opóźnione w rozwoju

umysłowym.



Niedobór jodu w pożywieniu i w wodzie po pewnym

czasie może prowadzić do powstania wola tarczycy.

Występuje to przede wszystkim w okolicach górskich,

tam gdzie nie jest stosowane jodowanie soli kuchennej

lub nie dodaje się związków jodu do mąki. Dawniej takie

tereny były miejscami endemicznego występowania

wola u osób dorosłych i wrodzonego kretynizmu u dzieci.



Niedostatek jodu u dzieci zmniejsza zdolność uczenia

się, spowalnia wzrost i rozwój fizyczny w okresie

pokwitania. U dorosłych może upośledzać funkcje

rozrodcze, utrudniać utrzymanie ciąży, prowadzić do

niewydolności tarczycy i w konsekwencji do

zahamowania funkcji wielu narządów i procesów

życiowych organizmu.



Dobowe zapotrzebowanie na jod jest bardzo małe, ok.

200 mikrogramów, w ciągu całego życia potrzeba zatem

zaledwie kilka gramów jodu. Warto wiedzieć, że niektóre

warzywa głównie z rodziny krzyżowatych (np. kapusta)

zawierają rodanki, które działając antagonistycznie do

jodków, mogą pogorszyć przebieg niektórych schorzeń

tarczycy.



… charakteryzuje nerwowość, utrata
masy ciała, nadmierny apetyt,
nietolerancja ciepłego otoczenia,
wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
drżenie wyciągniętych palców, jak
również miękka i wilgotna skóra,
potliwość i podwyższona podstawowa
przemiana materii.

Nadczynność tarczycy…



Produkcja i wydzielanie hormonów
metabolicznych znajduje się pod kontrolą układu
podwzgórze-przysadka i działa na zasadzie
ujemnego sprzężenia zwrotnego (wydzielanie
hormonów tarczycy wpływa ujemnie na
wydzielanie TSH, hormonu układu podwzgórze-
przysadka, pobudzającego tarczycę).

Gruczoły
przytarczyczne…



….to dwie pary gruczołów
produkujących parathormon.



Gruczoły przytarczyczne osadzone są
w masie tkanki łącznej otaczającej
gruczoł tarczycowy pod górnymi i
dolnymi biegunami tarczycy.

Parathormon…



…jest odpowiedzialny za zwiększanie poziomu

wapnia we krwi i płynie tkankowym obniżając tym

samym jego zawartość w kościach.



Stymuluje uwalnianie wapnia z kościach i jego

resorpcję z kanalików nerkowych.



Aktywuje witaminę D, która zwiększa ilość wapnia

wchłanianego w jelicie.



Obniża ilość jonów fosforanowych we krwi.



Niedobór parathormonu powoduje tężyczkę

objawiającą się nadpobudliwością mięśni i nerwów.



Nadmiar natomiast powoduje zbyt dużą ilość wapnia

we krwi co przyczynia się do tego, że kości są słabe i

łatwo ulegają urazom.



Wydzielana przez tarczycę kalcytonina działa

antagonistycznie w stosunku do parathormonu.

Gdy stężenie wapnia wzrasta ponad normę,

wytwarzana w tarczycy kalcytonina hamuje

uwalnianie wapnia z kości.

Trzustka…



…duży gruczoł położony w górnej części jamy

brzusznej składający się z części

wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej,

odpowiedzialnej za wytwarzanie m.in. insuliny

i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej

(trawiennej, produkującej sok trzustkowy).



Komórki wchodzące w skład części

wewnątrzwydzielniczej trzustki (części

produkującej hormony) są zgromadzone w

skupiskach nazywanych wyspami

trzustkowymi lub wyspami Langerhansa.

Stanowią one około 2% całkowitej masy tego

narządu.

Komórki wchodzące w skład wysp

trzustkowych:



komórki B (β) - produkują insulinę,



komórki A (α) - produkują glukagon,



komórki D (δ) - produkują somatostatynę,

Czynność wydzielniczą trzustki

regulują neuroprzekaźniki i adrenalina:



acetylocholina (Ach) wpływa dodatnio na

uwalnianie insuliny, gdy stężenie glukozy

jest podwyższone.



noradrenalina (Nor) - hamuje wydzielanie

insuliny.

Insulina…



…hormon odgrywający zasadniczą rolę

przede wszystkim w metabolizmie

węglowodanów, a także białek i tłuszczów.



Najważniejszym bodźcem do produkcji

insuliny jest poposiłkowe zwiększenie

stężenia glukozy we krwi. Dzięki zwiększeniu

wytwarzania insuliny zwiększa się transport

glukozy do wnętrza komórek, co obniża

poziom glukozy we krwi.



Niedobór (względny lub bezwzględny) leży u

podłoża wystąpienia zaburzeń gospodarki

węglowodanowej, przede wszystkim

cukrzycy. Insulina jest podawana w celach

leczniczych dla uzupełnienia tych

niedoborów.

Insulina



W przypadku tłuszczów insulina hamuje

lipolizę (rozkład) w tkance tłuszczowej,

zmniejszając tym samym stężenie

wolnych kwasów tłuszczowych we krwi i

syntezę triacyloglicerydów w wątrobie.



W zakresie przemiany białek hamuje

ich katabolizm (rozpad) i zwiększa

biosyntezę, co przekłada się na

zmniejszenie poziomu aminokwasów

we krwi.

Glukagon…



…wykazuje działanie antagonistyczne w

stosunku do insuliny, które przede

wszystkim objawia się zwiększeniem

stężenia glukozy we krwi.



W stanie głodu zwiększa się wydzielanie

glukagonu, co powoduje zachowanie

prawidłowego stężenia glukozy we krwi, co

jest niezwykle ważne dla zachowania

właściwego funkcjonowania mózgu.



Glukagon i insulina należą do

podstawowych regulatorów przemian

węglowodanowych w organizmie.

POKARM –
dostarczenie glukozy

Cukrzyca



Cukrzyca jest chorobą ogólnoustrojową, która

charakteryzuje się zaburzeniami przemian

węglowodanów i tłuszczów. Dochodzi do nich

w wyniku zaburzeń czynności

wewnątrzwydzielniczej trzustki.



Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną,

natomiast ze względu na masowość została

uznana przez Światową Organizację Zdrowia

za chorobę społeczną. Chorobowość

przekracza 1% i nadal rośnie we wszystkich

grupach wiekowych, a szczególnie wśród

osób w wieku średnim (45-65 lat). Okazało

się, iż tylko 50-60% stanowi cukrzyca znana,

a pozostałe 40-50% cukrzyca nieznana

(nierozpoznana).

Cukrzyca typu 1
(insulinozależna)…



…jest rzadszą postacią cukrzycy i
występuje u osób w poniżej 40 roku
życia.



Przyczyną tego typu cukrzycy jest
uszkodzenie i zanik komórek β wysp
trzustkowych wydzielających insulinę.



Pełnoobjawowa cukrzyca typu 1, jeśli nie
jest leczona za pomocą iniekcji insuliny,
jest chorobą śmiertelną.



Istotną rolę w powstaniu cukrzycy typu 1
odgrywa czynnik genetyczny.

Cukrzyca typu 1



Oprócz czynników genetycznych rolę w

powstawaniu cukrzycy typu 1 odgrywa układ

immunologiczny (odpornościowy). Proces

autoimmunologiczny prowadzi do pojawienia

się we krwi przeciwciał przeciwwyspowych

(przeciwciała niszczące wyspy Langerhansa

trzustki) i przeciwciał przeciwinsulinowych

(przeciwciała skierowane przeciw własnej

insulinie).



Uruchomienie procesu autoimmunologicznego

mogą powodować następujące czynniki:

wirusy (różyczki, świnki, cytomegalii), dieta

(białka mleka krowiego), substancje

toksyczne.

Cukrzyca typu 2
(insulinoniezależna)



Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób

starszych, z otyłością lub innymi

zaburzeniami metabolicznymi.



Przyczyną cukrzycy typu 2 jest oporność

tkanek obwodowych na działanie insuliny, a

otyłość, zwłaszcza nadmiar tkanki tłuszczowej

w okolicy brzusznej, powoduje oporność na

insulinę.



U chorych zaburzone jest zarówno działanie,

jak i wydzielanie insuliny, przy czym

dominującą rolę może odgrywać jedna lub

druga nieprawidłowość. Chorzy są mało

wrażliwi na działanie insuliny

(insulinooporność).

Cukrzyca typu 2
(insulinoniezależna)



Leczenie polega zazwyczaj na redukcji

masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej,

wysiłku fizycznego oraz doustnych leków

przeciwcukrzycowych, u części chorych po

pewnym czasie trwania choroby konieczna

jest insulinoterapia.



Ta postać cukrzycy niejednokrotnie umyka

przez wiele lat rozpoznaniu, gdyż

hiperglikemia nie jest na tyle wysoka, by

wywołać klasyczne objawy cukrzycy.

Niemniej jednak u chorych w tym czasie

mogą już powstawać powikłania cukrzycy.

Somatostatyna…



... jest stale wydzielana w niewielkich

ilościach przez błonę śluzową żołądka,

jelita cienkiego i trzustkę.



Hamuje wydzielanie soku żołądkowego,

trzustkowego i żółci oraz ruchy

robaczkowe (perystaltyczne).



Hamuje uwalnianie z przysadki mózgowej

somatotropiny (hormonu wzrostu), a

w przewodzie pokarmowym – glukagonu,

insuliny i gastryny.

Nadnercza…



…to dwa gruczoły przylegające do
górnych biegunów nerek.



Nadnercze składa się z dwóch
połączonych ze sobą części, zewnętrznej
i wewnętrznej, różnych pod względem
budowy i czynności. Część zewnętrzna
nosi nazwę kory nadnerczy,
wewnętrzna to rdzeń nadnerczy.

Kora nadnerczy wytwarza hormony:



glukokortykoidy z których najważniejszy

jest kortyzol;



mineralokortykoidy z których najsilniejsze

działanie wykazuje aldosteron;



niewielkie ilości hormonów płciowych –

androgenów

Rdzeń nadnerczy…



…rozwija się z takich samych komórek

zarodkowych, jak układ nerwowy

współczulny i produkuje tzw.

katecholaminy: adrenalinę i

noradrenalinę, które są substancjami

obecnymi także w układzie nerwowym.

Glukokortykoidy…



…dzięki nim człowiek może zwalczyć różne

zaburzenia wewnątrzustrojowe, wytrzymać

chłód i wysokie temperatury, znosić ból,

przezwyciężyć infekcje i zmobilizować siły do

walki. Osoba z niedomaganiem kory nadnerczy

nie jest w stanie wytrzymać takich obciążeń.



Kortyzol powoduje zwiększanie stężenia

glukozy we krwi, co jest wskazane w reakcji na

stres, stąd jego nazwa potoczna - hormon

stresowy.



Kortyzol uwalnia też aminokwasy z tkanek

peryferycznych, hamuje tempo zużywania

glukozy przez mięśnie szkieletowe, a wreszcie

przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych do

ciał ketonowych.

Mineralokortykoidy



Wpływają na nieorganiczną przemianę materii.



Brak mineralokortykoidów prowadzi do zagrożenia

życia wskutek utraty sodu i zatrzymania potasu.

Hormony te mają ogromne znaczenie w

utrzymaniu prawidłowej gospodarki wodno-

elektrolitowej ustroju, regulacji ciśnienia

tętniczego, funkcji układu krążenia, pracy serca i

mięśni szkieletowych.



Głównym przedstawicielem

mineralokortykosteroidów jest aldosteron. Jego

najważniejsze działanie to zatrzymywanie jonów

sodowych (Na

+

) w ustroju i dokomórkowy napływ

jonów potasu (K

+

) oraz wtórne zatrzymanie wody

w ustroju.

Adrenalina i noradrenalina…



….wpływają na wiele narządów. Efektem ich

działania jest skurcz naczyń tętniczych,

przyspieszenie pracy serca i zwiększenie siły

skurczu mięśnia sercowego, wzrost ciśnienia

tętniczego, rozkurcz oskrzeli. Mają one także duży

wpływ na procesy metaboliczne organizmu, np.

podwyższenie poziomu cukru we krwi wskutek

nasilenia rozpadu glikogenu w wątrobie i mięśniach

oraz przez hamowanie wydzielania insuliny w

trzustce. Powodują też rozpad tłuszczów, czyli tzw.

lipolizę. Umożliwia to uruchomienie zapasów

energetycznych w stanach wymagających dużej

mobilizacji organizmu.



Adrenalina i noradrenalina są dostępne w postaci

farmakologicznej i podawane w stanach zagrożenia

życia, przede wszystkim w czasie zabiegów

reanimacyjnych oraz w leczeniu wstrząsów

alergicznych i ciężkich napadów astmy.

Adrenalina



…odgrywa decydującą rolę w mechanizmie
stresu, czyli błyskawicznej reakcji organizmu
człowieka i zwierząt kręgowych na
zagrożenie, objawiających się
przyspieszonym biciem serca, wzrostem
ciśnienia krwi, rozszerzeniem oskrzeli,
rozszerzeniem źrenic itp.



Oprócz tego adrenalina reguluje poziom
glukozy (cukru) we krwi, gdyż jest
koenzymem uruchamiającym przemianę
glikogenu w glukozę.

Adrenalina…



…przyspiesza czynność serca jednocześnie

zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny

sposób wpływając na rozszerzenie naczyń

wieńcowych; rozszerza też źrenice i oskrzela

ułatwiając i przyspieszając oddychanie. Ponadto

hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków

trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni

gładkich.



Adrenalina jako hormon działa antagonistycznie w

stosunku do insuliny - przyspiesza glikogenolizę,

zwiększając stężenie glukozy w krwi. Wyrzut

adrenaliny do krwi jest jednym z mechanizmów

uruchamianych przy hipoglikemii. Zwiększa ciśnienie

rozkurczowe w aorcie oraz zwiększa przepływ

mózgowy i wieńcowy. Poprawia przewodnictwo i

automatykę w układzie bodźcowo-przewodzącym.

Zwiększa amplitudę migotania komór, przez co

wspomaga defibrylację.

Działanie adrenaliny na poszczególne

narządy:



nerki: zmniejsza przepływ nerkowy,



metabolizm: przyspiesza glikogenolizę i uwalnianie

kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej, zmniejsza

także wydzielanie insuliny, na skutek czego dochodzi

do zwiększenia stężenia glukozy, triglicerydów,

fosfolipidów, LDL i mleczanów we krwi,



równowaga elekrolitowa: aktywacja pompy sodowo-

potasowej w mięśniach szkieletowych, co sprzyja

wnikaniu jonów potasowych do komórki i prowadzi

do hipokaliemii,



wątroba: wpływając na wątrobę powoduje uwalnianie

potasu oraz zwiększenie jego stężenia we krwi,



narząd wzroku: rozszerzenie źrenic, wytrzeszcz gałek

ocznych,



mięśnie: zmniejszenie napięcia mięśni gładkich

przewodu pokarmowego, rozluźnienie mięśnia

wypieracza pęcherza moczowego.

Noradrenalina



Działa trochę słabiej niż adrenalina.



Przyspiesza rytm serca, przemianę
glikogenu w glukozę, zwiększa
napięcie mięśni oraz przyczynia się
do poszerzenia źrenic (co jest
skutkiem ubocznym).



Noradrenalina wpływa dwojako na
układ krążenia: zwęża naczynia
obwodowe, natomiast rozszerza
naczynia wieńcowe w sercu.

Inne hormony



Grasica wytwarza tymozynę biorącą
udział w reakcjach odpornościowych.
Tymozyna przyspiesza dojrzewanie
limfocytów T, ma działanie
przeciwnowotworowe. Pełni istotną rolę
w zwalczaniu chorób
autoimmunologicznych.



Nerki uwalniają reninę, która pomaga
w regulacji ciśnienia krwi.

Inne hormony



Szyszynka produkuje melatoninę

(hormon snu), która odpowiada za regulację

dobowego cyklu snu i czuwania oraz

„zegara biologicznego” (rytm pór roku).



Wytwarzanie melatoniny pozostaje pod

hamującym wpływem światła. Ekspozycja

człowieka w porze snu na oświetlenie

powoduje znaczne zmniejszenie syntezy i

uwalniania melatoniny.



Wraz ze starzeniem się organizmu dochodzi

do zwapnienia szyszynki, zmniejsza to ilość

zsyntezowanej melatoniny (dlatego osoby w

wieku 70 i więcej lat maja problemy ze

snem, często sypiają w dzień i budzą się

wcześnie rano).