Podstawy demografii

Podstawy demografii

Demografia jest nauką o

Demografia jest nauką o

populacji ludzkiej, o jej

populacji ludzkiej, o jej

rozwoju, strukturze

rozwoju, strukturze

biologicznej i społecznej.

biologicznej i społecznej.

Dlaczego demografia jest

Dlaczego demografia jest

ważna w medycynie?

ważna w medycynie?

Pracowników służby zdrowia interesuje

Pracowników służby zdrowia interesuje

głównie stan zdrowotny populacji ludzkiej

głównie stan zdrowotny populacji ludzkiej

jako całości i jej poszczególnych grup

jako całości i jej poszczególnych grup

biologicznych, zawodowych i społecznych.

biologicznych, zawodowych i społecznych.

Istnieje ścisła współzależność między

Istnieje ścisła współzależność między

zjawiskami zdrowotnymi a zjawiskami

zjawiskami zdrowotnymi a zjawiskami

demograficznymi, dlatego opierając się na

demograficznymi, dlatego opierając się na

informacjach demograficznych można

informacjach demograficznych można

właściwie oceniać przyczyny wpływające

właściwie oceniać przyczyny wpływające

na stan zdrowia ludności.

na stan zdrowia ludności.

I. Statystyka ludności

I. Statystyka ludności



statystyka demograficzna albo

statystyka demograficzna albo

ilościowa rejestracja faktów

ilościowa rejestracja faktów

demograficznych. Wyróżnia się tutaj

demograficznych. Wyróżnia się tutaj

dwie części:

dwie części:

Ia. Statystykę stanu

Ia. Statystykę stanu

ludności

ludności



dane o liczebności oraz strukturze

dane o liczebności oraz strukturze

populacji pod względem płci, wieku,

populacji pod względem płci, wieku,

grup zawodowych, grup społecznych,

grup zawodowych, grup społecznych,

stanu cywilnego i miejsca

stanu cywilnego i miejsca

zamieszkania,

zamieszkania,

Ib. Statystyka ruchu

Ib. Statystyka ruchu

ludności

ludności



dane dotyczące ruchu naturalnego i

dane dotyczące ruchu naturalnego i

migracyjnego ludności. Do ruchu

migracyjnego ludności. Do ruchu

naturalnego zalicza się procesy

naturalnego zalicza się procesy

reprodukcyjne, więc

reprodukcyjne, więc

rozrodczość i

rozrodczość i

umieralność

umieralność

. Do ruchów

. Do ruchów

migracyjnych zalicza się

migracyjnych zalicza się

migracje

migracje

wewnątrz kraju (stałą i okresową),

wewnątrz kraju (stałą i okresową),

emigrację i imigrację

emigrację i imigrację

II. Teoria rozwoju

II. Teoria rozwoju

ludności

ludności



w której określa się łączność przyczynowo-

w której określa się łączność przyczynowo-

skutkową, a więc mechanizmy rozwoju

skutkową, a więc mechanizmy rozwoju

ludności. Nauki medyczne mogą mieć tu

ludności. Nauki medyczne mogą mieć tu

poważny wpływ na rozrodczość, średnią

poważny wpływ na rozrodczość, średnią

przeciętną długość życia, oświatę

przeciętną długość życia, oświatę

zdrowotną, np. w zakresie niektórych

zdrowotną, np. w zakresie niektórych

zawodów (z czynnikami narażenia).

zawodów (z czynnikami narażenia).



Opracowania tego działu mają duże

Opracowania tego działu mają duże

znaczenie dla perspektywicznego

znaczenie dla perspektywicznego

planowania profilaktyki i organizacji służby

planowania profilaktyki i organizacji służby

zdrowia.

zdrowia.

III. Polityka

III. Polityka

demograficzna

demograficzna

to dział, w którym na podstawie danych

to dział, w którym na podstawie danych

demograficznych, poziomu ekonomicznej i

demograficznych, poziomu ekonomicznej i

społecznej sytuacji państwa oraz

społecznej sytuacji państwa oraz

socjologicznych poglądów społeczeństw

socjologicznych poglądów społeczeństw

określa się normy i wskazania regulujące

określa się normy i wskazania regulujące

rozwój ludności (np. popieranie modelu

rozwój ludności (np. popieranie modelu

rodziny „dwa plus trzy").

rodziny „dwa plus trzy").

Opracowania i tendencje w tym zakresie

Opracowania i tendencje w tym zakresie

mają duże znaczenie dla polityki

mają duże znaczenie dla polityki

zdrowotnej, szczególnie jej planowania na

zdrowotnej, szczególnie jej planowania na

krótsze i dłuższe okresy.

krótsze i dłuższe okresy.

Źródła informacji o ludności

Źródła informacji o ludności



Spisy ludności-

Spisy ludności-

jest to pełne badanie

jest to pełne badanie

statystyczne, ustalające stan liczebny i

statystyczne, ustalające stan liczebny i

strukturę ludności według określonych

strukturę ludności według określonych

cech w określonym momencie czasu, na

cech w określonym momencie czasu, na

określonym terytorium w drodze

określonym terytorium w drodze

indywidualnego uzyskania informacji o

indywidualnego uzyskania informacji o

wszystkich jednostkach podlegających

wszystkich jednostkach podlegających

badaniu.

badaniu.



Dane spisowe są zbierane według stanu

Dane spisowe są zbierane według stanu

istniejącego w pewnym, ściśle określonym

istniejącego w pewnym, ściśle określonym

momencie, zwanym momentem

momencie, zwanym momentem

krytycznym

krytycznym

Spis powszechny

Spis powszechny



Jako moment krytyczny spisu ustala

Jako moment krytyczny spisu ustala

się zwykle moment w okresie

się zwykle moment w okresie

możliwie małej ruchliwości

możliwie małej ruchliwości

przestrzennej ludności.

przestrzennej ludności.

Spis powszechny

Spis powszechny



Cechy charakterystyczne spisu to

Cechy charakterystyczne spisu to

powszechność

powszechność

— co znaczy, że spis

— co znaczy, że spis

obejmuje całą ludność określonego

obejmuje całą ludność określonego

terytorium;

terytorium;



imienność

imienność

— co znaczy że

— co znaczy że

poszczególne osoby spisywane są z

poszczególne osoby spisywane są z

podaniem imienia i nazwiska

podaniem imienia i nazwiska

(umożliwia to uniknięcie powtórzeń

(umożliwia to uniknięcie powtórzeń

lub ewentualnych pominięć);

lub ewentualnych pominięć);

Spis powszechny

Spis powszechny



bezpośredniość

bezpośredniość

— co znaczy, że dane

— co znaczy, że dane

wpisuje się do formularza na podstawie

wpisuje się do formularza na podstawie

bezpośredniego wywiadu z osobą

bezpośredniego wywiadu z osobą

spisywaną lub członkiem rodziny;

spisywaną lub członkiem rodziny;



zagwarantowanie tajemnicy

zagwarantowanie tajemnicy

statystycznej

statystycznej

— co oznacza, że

— co oznacza, że

uzyskane informacje będą spożytkowane

uzyskane informacje będą spożytkowane

wyłącznie do opracowań statystycznych i

wyłącznie do opracowań statystycznych i

nie mogą być udostępnione w pierwotnej

nie mogą być udostępnione w pierwotnej

postaci władzom, instytucjom, lub

postaci władzom, instytucjom, lub

osobom prywatnym.

osobom prywatnym.

Źródła informacji o ludności

Źródła informacji o ludności



Ewidencja bieżąca

Ewidencja bieżąca

-rejestruje podstawowe

-rejestruje podstawowe

fakty graficzne powodujące zmiany w

fakty graficzne powodujące zmiany w

stanie i strukturze ludności pod wpływem i

stanie i strukturze ludności pod wpływem i

naturalnego (

naturalnego (

urodzenia, zgony,

urodzenia, zgony,

małżeństwa, rozwody

małżeństwa, rozwody

) oraz

) oraz

wędrówkowego -zmiana

wędrówkowego -zmiana

miejsca

miejsca

zamieszkania ludności

zamieszkania ludności

. Ewidencja bieżąca

. Ewidencja bieżąca

dotycząca urodzeń, zgonów i małżeństw

dotycząca urodzeń, zgonów i małżeństw

oraz migracji jest prowadzona w naszym

oraz migracji jest prowadzona w naszym

kraju w sposób ciągły przez Urzędy Stanu

kraju w sposób ciągły przez Urzędy Stanu

Cywilnego oraz Biura Meldunkowe.

Cywilnego oraz Biura Meldunkowe.

Ewidencja bieżąca

Ewidencja bieżąca

Wynika to z przepisów prawnych i

Wynika to z przepisów prawnych i

administracyjnych nakładających od

administracyjnych nakładających od

1946 roku obowiązek zgłaszania

1946 roku obowiązek zgłaszania

tych faktów odpowiednim organom

tych faktów odpowiednim organom

administracji państwowej.

administracji państwowej.

Dane ewidencyjne dostarczają

Dane ewidencyjne dostarczają

niezbędnych informacji o ludności w

niezbędnych informacji o ludności w

okresach międzyspisowych.

okresach międzyspisowych.

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie

•

Liczebność populacji

Liczebność populacji

•

Gęstość zaludnienia

Gęstość zaludnienia

•

Wiek w populacji -Struktura taka w znacznym

Wiek w populacji -Struktura taka w znacznym

stopniu rzutuje na zapadalność na określone

stopniu rzutuje na zapadalność na określone

choroby oraz na intensywność; różnych

choroby oraz na intensywność; różnych

procesów demograficznych, a znajomość jej

procesów demograficznych, a znajomość jej

jest niezbędna przy planowaniu zabezpieczania

jest niezbędna przy planowaniu zabezpieczania

ochrony zdrowia, np. inne potrzeby ma

ochrony zdrowia, np. inne potrzeby ma

populacja "młoda", a inne populacja w wieku

populacja "młoda", a inne populacja w wieku

produkcyjnym i poprodukcyjnym.

produkcyjnym i poprodukcyjnym.

Liczebność populacji

Liczebność populacji



Dane o liczbie jednostek i o strukturze

Dane o liczbie jednostek i o strukturze

populacji są niezbędne dla administracji

populacji są niezbędne dla administracji

państwowej i instytucji służby zdrowia w

państwowej i instytucji służby zdrowia w

celu prawidłowego zarządzania,

celu prawidłowego zarządzania,

planowania sieci instytucji i kadr

planowania sieci instytucji i kadr

profilaktyczno-leczniczych oraz

profilaktyczno-leczniczych oraz

sanitarnych i przeciw epidemicznych.

sanitarnych i przeciw epidemicznych.



Liczebność populacji w kraju z dużą

Liczebność populacji w kraju z dużą

dokładnością określana jest w czasie

dokładnością określana jest w czasie

spisów powszechnych, które stanowią

spisów powszechnych, które stanowią

podstawową metodę poznawczą w tym

podstawową metodę poznawczą w tym

zakresie.

zakresie.

Ludność Polski

Ludność Polski



Ogólna liczba ludności Polski w latach 1945 -

Ogólna liczba ludności Polski w latach 1945 -

1998 zwiększyła się z 23895 tys. do ok. 38667

1998 zwiększyła się z 23895 tys. do ok. 38667

tys., co oznacza wzrost zaludnienia o ponad 60%.

tys., co oznacza wzrost zaludnienia o ponad 60%.

Większość tego przyrostu przypadała na pierwsze

Większość tego przyrostu przypadała na pierwsze

dwudziestolecie 1945 - 1965, w którym ludność

dwudziestolecie 1945 - 1965, w którym ludność

Polski powiększyła się o 33,1%. W latach 1965 -

Polski powiększyła się o 33,1%. W latach 1965 -

1990 przyrost wyniósł ok. 20%, wraz z upływem

1990 przyrost wyniósł ok. 20%, wraz z upływem

czasu ulegał obniżeniu, np. w latach 80-tych

czasu ulegał obniżeniu, np. w latach 80-tych

obniżył się do 6,9 %, a pod koniec lat 90-tych i

obniżył się do 6,9 %, a pod koniec lat 90-tych i

obecnie urodzenia nie wyrównują naturalnych

obecnie urodzenia nie wyrównują naturalnych

ubytków i jesteśmy od 1999 r. w tzw. dołku

ubytków i jesteśmy od 1999 r. w tzw. dołku

demograficznym.

demograficznym.

Ludność Polski

Ludność Polski



W końcu 2001 r. ludność Polski liczyła

W końcu 2001 r. ludność Polski liczyła

niewiele ponad 38632 tys. osób,

niewiele ponad 38632 tys. osób,

tj. o

tj. o

około 450 tys. osób więcej niż na początku

około 450 tys. osób więcej niż na początku

lat 90-tych, ale

lat 90-tych, ale

o blisko 12 tys. mniej

o blisko 12 tys. mniej

niż w 2000 r.

niż w 2000 r.

Pod względem liczby ludności Polska

Pod względem liczby ludności Polska

znajduje się na 29 miejscu wśród krajów

znajduje się na 29 miejscu wśród krajów

świata i na 8 w Europie.

świata i na 8 w Europie.

Wiek w populacji

Wiek w populacji

Według klasyfikacji ONZ i WHO populacja

Według klasyfikacji ONZ i WHO populacja

uważana jest za

uważana jest za



„

„

młodszą”, jeżeli osoby w wieku powyżej

młodszą”, jeżeli osoby w wieku powyżej

65 lat stanowią nie więcej niż 4%,

65 lat stanowią nie więcej niż 4%,



za „dojrzałą”, jeżeli 4—7% populacji

za „dojrzałą”, jeżeli 4—7% populacji

stanowią ludzie powyżej 65 roku życia

stanowią ludzie powyżej 65 roku życia



za „starą", jeżeli więcej niż 7%' populacji

za „starą", jeżeli więcej niż 7%' populacji

przekroczyło 65 lat.

przekroczyło 65 lat.



Polską populację zalicza się do tej

Polską populację zalicza się do tej

ostatniej grupy.

ostatniej grupy.

Podstawowe typy piramid

Podstawowe typy piramid

wieku i płci ludności:

wieku i płci ludności:



progresywna -

progresywna -

niska

niska



progresywna -

progresywna -

wysoka

wysoka

Podstawowe typy piramid

Podstawowe typy piramid

wieku i płci ludności:

wieku i płci ludności:



zastojowa

zastojowa

Podstawowe typy piramid

Podstawowe typy piramid

wieku i płci ludności:

wieku i płci ludności:



regresywna

regresywna

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie



Płeć w populacji- Struktura populacji

Płeć w populacji- Struktura populacji

według płci ma również ważne znaczenie

według płci ma również ważne znaczenie

epidemiologiczne, gdyż wpływa na rodzaj i

epidemiologiczne, gdyż wpływa na rodzaj i

intensywność zapadalności na określone

intensywność zapadalności na określone

choroby, na urlopy macierzyńskie, na

choroby, na urlopy macierzyńskie, na

absencję w pracy, a więc znajomość tej

absencję w pracy, a więc znajomość tej

struktury jest niezbędna do planowania

struktury jest niezbędna do planowania

ochrony zdrowia matki i dziecka i

ochrony zdrowia matki i dziecka i

prognozowania zjawisk zdrowotnych.

prognozowania zjawisk zdrowotnych.

Płeć w populacji

Płeć w populacji



np. w miastach o znacznej przewadze

np. w miastach o znacznej przewadze

kobiet zatrudnionych w przemyśle

kobiet zatrudnionych w przemyśle

włókienniczym, tkackim, krawieckim,

włókienniczym, tkackim, krawieckim,

spożywczym. Strukturę populacji

spożywczym. Strukturę populacji

według płci liczbowo można

według płci liczbowo można

przedstawiać w odsetkach

przedstawiać w odsetkach

(procentach) lub za pośrednictwem

(procentach) lub za pośrednictwem

współczynników maskulinizacji

współczynników maskulinizacji

(feminizacji)

(feminizacji)

uwzględniających liczbę

uwzględniających liczbę

osobników danej płci na 100 osób

osobników danej płci na 100 osób

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie



Stan cywilny w populacji-

Stan cywilny w populacji-

Udowodnione są statystyczne związki

Udowodnione są statystyczne związki

między stanem cywilnym a licznymi

między stanem cywilnym a licznymi

chorobami, np. nerwice,

chorobami, np. nerwice,

psychonerwice i choroby psychiczne

psychonerwice i choroby psychiczne

(także samobójstwa) częściej

(także samobójstwa) częściej

stwierdzane są wśród osób

stwierdzane są wśród osób

samotnych, wolnych, szczególnie w

samotnych, wolnych, szczególnie w

wyższych przedziałach wiekowych.

wyższych przedziałach wiekowych.

Stan cywilny w populacji

Stan cywilny w populacji



Układ stosunków społecznych w miastach

Układ stosunków społecznych w miastach

sprzyja dezintegracji małżeństw, co

sprzyja dezintegracji małżeństw, co

potwierdzają badania demograficzne i

potwierdzają badania demograficzne i

socjologiczne. Zjawisko to przybiera

socjologiczne. Zjawisko to przybiera

największe rozmiary w dużych miastach;

największe rozmiary w dużych miastach;

wraz z koncentracją ludności rośnie liczba i

wraz z koncentracją ludności rośnie liczba i

natę-1 żenię rozwodów. Ponadto,

natę-1 żenię rozwodów. Ponadto,

„żywioł

„żywioł

napływowy jest bardziej podatny na

napływowy jest bardziej podatny na

dezintegrację pożycia małżeńskiego, niż

dezintegrację pożycia małżeńskiego, niż

element zasiedziały"

element zasiedziały"

Stan cywilny w populacji

Stan cywilny w populacji



Utrwalone związki nieformalne kobiet i

Utrwalone związki nieformalne kobiet i

mężczyzn, z medycznego punktu widzenia

mężczyzn, z medycznego punktu widzenia

można traktować jak małżeństwa. Ponad

można traktować jak małżeństwa. Ponad

połowa populacji ludzkiej pozostaje w

połowa populacji ludzkiej pozostaje w

związku małżeńskim, w tym najwięcej osób

związku małżeńskim, w tym najwięcej osób

w przedziale 30 - 60 lat. Wiek zawierania

w przedziale 30 - 60 lat. Wiek zawierania

małżeństwa zależny jest od klimatu,

małżeństwa zależny jest od klimatu,

obyczajów i sytuacji społeczno-

obyczajów i sytuacji społeczno-

ekonomicznej. W Polsce przypada on na 20

ekonomicznej. W Polsce przypada on na 20

- 30 lata życia.

- 30 lata życia.

Małżeństwa w Polsce

Małżeństwa w Polsce



W 2001 roku powstało niewiele ponad

W 2001 roku powstało niewiele ponad

195 tys. nowych związków

195 tys. nowych związków

małżeńskich

małżeńskich

(o 16 tys. mniej niż w

(o 16 tys. mniej niż w

poprzednim roku)

poprzednim roku)

- co oznacza

- co oznacza

zahamowanie wzrostu

zahamowanie wzrostu

obserwowanego w latach 1997-1999.

obserwowanego w latach 1997-1999.

Współczynnik małżeństw obniżył się do

Współczynnik małżeństw obniżył się do

poziomu 5,0‰. W latach 90-tych na 1000

poziomu 5,0‰. W latach 90-tych na 1000

ludności przypadało około 6 nowo

ludności przypadało około 6 nowo

zawartych małżeństw, zaś w ostatnich

zawartych małżeństw, zaś w ostatnich

kilku latach niewiele ponad 5.

kilku latach niewiele ponad 5.

Rozwody w Polsce

Rozwody w Polsce



Przyczyną ok. 22% przypadków

Przyczyną ok. 22% przypadków

ustania małżeństwa jest rozwód.

ustania małżeństwa jest rozwód.

Przeciętnie na 1000 istniejących

Przeciętnie na 1000 istniejących

małżeństw 4–5 zostało rozwiązanych

małżeństw 4–5 zostało rozwiązanych

na drodze sądowej. Poziom taki

na drodze sądowej. Poziom taki

utrzymuje się od szeregu lat.

utrzymuje się od szeregu lat.

Współczynnik rozwodów w Polsce

Współczynnik rozwodów w Polsce

kształtuje się na poziomie 1,1-1,2‰ i

kształtuje się na poziomie 1,1-1,2‰ i

jest to jeden z najniższych

jest to jeden z najniższych

wskaźników w Europie.

wskaźników w Europie.

Rozwody w Polsce

Rozwody w Polsce



W miastach natężenie rozwodów jest

W miastach natężenie rozwodów jest

wyraźnie wyższe i wynosi 1,5‰, na

wyraźnie wyższe i wynosi 1,5‰, na

wsi zaledwie 0,4‰.

wsi zaledwie 0,4‰.

Do 1993 obserwowano spadkową

Do 1993 obserwowano spadkową

tendencję rozwodów (ok. 32 tys.

tendencję rozwodów (ok. 32 tys.

rocznie), ostatnio kształtuje się na

rocznie), ostatnio kształtuje się na

poziomie 43-45 tys.

poziomie 43-45 tys.

Stan cywilny w populacji

Stan cywilny w populacji



Znacznie wyższa jest dzietność

Znacznie wyższa jest dzietność

(liczba dzieci przypadających na

(liczba dzieci przypadających na

jedną kobietę) wśród kobiet

jedną kobietę) wśród kobiet

zamężnych. Także znacznie częściej

zamężnych. Także znacznie częściej

zainteresowania ze strony

zainteresowania ze strony

pracowników opieki społecznej

pracowników opieki społecznej

wymagają ludzie samotni.

wymagają ludzie samotni.

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie



Migracje w populacji- migracje ze wsi

Migracje w populacji- migracje ze wsi

do miast, z regionów rolnych do

do miast, z regionów rolnych do

miast przemysłowych, migracje

miast przemysłowych, migracje

zawodowe np. do miejsc

zawodowe np. do miejsc

specjalistycznych budów zakładów

specjalistycznych budów zakładów

przemysłowych.

przemysłowych.

Migracje w populacji

Migracje w populacji



Migracje „stałe" jednokierunkowe są

Migracje „stałe" jednokierunkowe są

przyczyną takich negatywnych zjawisk,

przyczyną takich negatywnych zjawisk,

takich jak starzenie się opuszczonej przez

takich jak starzenie się opuszczonej przez

młode roczniki populacji, a więc

młode roczniki populacji, a więc

zmniejszenie się urodzeń, zwiększenie

zmniejszenie się urodzeń, zwiększenie

liczby rozwodów, zwiększenie

liczby rozwodów, zwiększenie

umieralności. Zmieniają się takie cechy,

umieralności. Zmieniają się takie cechy,

jak intensywność i struktura zapadalności

jak intensywność i struktura zapadalności

na określone choroby zarówno w populacji

na określone choroby zarówno w populacji

„opuszczanej" jak i w populacji

„opuszczanej" jak i w populacji

„zaludnianej".

„zaludnianej".

Migracje w populacji

Migracje w populacji



Migracje okresowe, jak np. turystyka,

Migracje okresowe, jak np. turystyka,

wczasy, sanatoria, wędrówki piesze i

wczasy, sanatoria, wędrówki piesze i

rajdy samochodowe po kraju także

rajdy samochodowe po kraju także

mobilizują, szczególnie działy

mobilizują, szczególnie działy

sanitarno-epidemiologiczne, do

sanitarno-epidemiologiczne, do

profilaktyki i zwalczania np. zatruć

profilaktyki i zwalczania np. zatruć

pokarmowych

pokarmowych

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie



Urbanizacja- jest to stan i proces

Urbanizacja- jest to stan i proces

rozwoju cywilizacji i kultury miejskiej,

rozwoju cywilizacji i kultury miejskiej,

a w szczególności proces wzrostu i

a w szczególności proces wzrostu i

rozprzestrzeniania się postaw i form

rozprzestrzeniania się postaw i form

życia typu miejskiego.

życia typu miejskiego.

Urbanizacja

Urbanizacja



Stanowi to przede wszystkim

Stanowi to przede wszystkim

zjawisko przede wszystkim o

zjawisko przede wszystkim o

charakterze socjologicznym. Inaczej,

charakterze socjologicznym. Inaczej,

jest to proces koncentracji

jest to proces koncentracji

działalności ludzkiej na stosunkowo

działalności ludzkiej na stosunkowo

niewielkich powierzchniach i w

niewielkich powierzchniach i w

ośrodkach, gdzie praca jest

ośrodkach, gdzie praca jest

najbardziej efektywna.

najbardziej efektywna.

Urbanizacja

Urbanizacja



W rozumieniu statystycznym, pod

W rozumieniu statystycznym, pod

pojęciem procesu urbanizacji przyjmuje się

pojęciem procesu urbanizacji przyjmuje się

wzrost liczby i odsetka ludności

wzrost liczby i odsetka ludności

zamieszkującej w miastach, w stosunku do

zamieszkującej w miastach, w stosunku do

ogółu mieszkańców badanego obszaru

ogółu mieszkańców badanego obszaru

(województwa, kraju, kontynentu)

(województwa, kraju, kontynentu)

Urbanizacja w rozumieniu

Urbanizacja w rozumieniu

socjoekonomicznym oznacza wzrost liczby

socjoekonomicznym oznacza wzrost liczby

osób utrzymujących się ze źródeł

osób utrzymujących się ze źródeł

pozarolniczych.

pozarolniczych.

Ludność w Polsce

Ludność w Polsce



W przypadku gęstości zaludnienia

W przypadku gęstości zaludnienia

plasujemy się w grupie średnio

plasujemy się w grupie średnio

zaludnionych państw europejskich.

zaludnionych państw europejskich.

Na 1 km2 powierzchni mieszkają 124

Na 1 km2 powierzchni mieszkają 124

osoby; w miastach około 1127, na

osoby; w miastach około 1127, na

terenach wiejskich 51. Ludność

terenach wiejskich 51. Ludność

miejska stanowi 62% ogółu populacji.

miejska stanowi 62% ogółu populacji.

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie



Urodzenia w populacji- W Polsce

Urodzenia w populacji- W Polsce

podstawowym dokumentem

podstawowym dokumentem

urodzenia dziecka jest metryka

urodzenia dziecka jest metryka

wystawiany przez położną lub lekarza

wystawiany przez położną lub lekarza

i zarejestrowana w księdze urodzeń

i zarejestrowana w księdze urodzeń

miejscowego USC. Współczynnik

miejscowego USC. Współczynnik

urodzeń dla danego roku (rodności

urodzeń dla danego roku (rodności

efektywnej), współczynnik płodności

efektywnej), współczynnik płodności

rzeczywistej, itp.

rzeczywistej, itp.

Urodzenia w populacji

Urodzenia w populacji



W Polsce podstawowym dokumentem

W Polsce podstawowym dokumentem

urodzenia dziecka jest wystawiane

urodzenia dziecka jest wystawiane

przez położną lub lekarza świadectwo

przez położną lub lekarza świadectwo

urodzenia, zarejestrowane jako

urodzenia, zarejestrowane jako

metryka (akt urodzin) w księdze

metryka (akt urodzin) w księdze

urodzeń miejscowego Urzędu Stanu

urodzeń miejscowego Urzędu Stanu

Cywilnego.

Cywilnego.

Urodzenia w Polsce

Urodzenia w Polsce



W 2001 roku urodziło się 368 tys.

W 2001 roku urodziło się 368 tys.

dzieci, tj. o 10 tys. mniej niż w 2000 r.

dzieci, tj. o 10 tys. mniej niż w 2000 r.

oraz 1/3 mniej niż w 1990 r.

oraz 1/3 mniej niż w 1990 r.

(dla

(dla

porównania - w 1983 r., który był

porównania - w 1983 r., który był

szczytowym rokiem ostatniego wyżu

szczytowym rokiem ostatniego wyżu

demograficznego, urodziło się ponad 723

demograficznego, urodziło się ponad 723

tys. dzieci)

tys. dzieci)

.

.



Współczynnik urodzeń obniżył się do

Współczynnik urodzeń obniżył się do

poziomu ok. 9,5‰ i jest o 4,8 punktu

poziomu ok. 9,5‰ i jest o 4,8 punktu

niższy niż w 1990 r. Zmniejszanie się liczby

niższy niż w 1990 r. Zmniejszanie się liczby

urodzeń dotyczy zarówno rodzin

urodzeń dotyczy zarówno rodzin

zamieszkałych w miastach jak i rodzin

zamieszkałych w miastach jak i rodzin

wiejskich.

wiejskich.

Urodzenia w Polsce

Urodzenia w Polsce



Od 1989 r. nastąpił okres - wciąż

Od 1989 r. nastąpił okres - wciąż

pogłębiającej się - depresji urodzeniowej,

pogłębiającej się - depresji urodzeniowej,

obserwowany jest poziom reprodukcji nie

obserwowany jest poziom reprodukcji nie

gwarantujący prostej zastępowalności

gwarantujący prostej zastępowalności

pokoleń. W 2001 r. współczynnik dzietności

pokoleń. W 2001 r. współczynnik dzietności

osiągnął wartość 1,29 (w 1990 r. wynosił

osiągnął wartość 1,29 (w 1990 r. wynosił

2,04).

2,04).



Według najnowszej prognozy nie przewiduje

Według najnowszej prognozy nie przewiduje

się w Polsce, w perspektywie do 2010 roku,

się w Polsce, w perspektywie do 2010 roku,

wystąpienia wyżu demograficznego, tj.

wystąpienia wyżu demograficznego, tj.

znacznie zwiększonej liczby urodzeń.

znacznie zwiększonej liczby urodzeń.

Cechy struktury ludności

Cechy struktury ludności

istotne w medycynie

istotne w medycynie



Umieralność w populacji - ogólny

Umieralność w populacji - ogólny

współczynnik umieralności; obliczany

współczynnik umieralności; obliczany

następująco: w liczniku liczba

następująco: w liczniku liczba

wszystkich zgonów, w mianowniku

wszystkich zgonów, w mianowniku

średnia liczebność populacji, po

średnia liczebność populacji, po

przeprowadzeniu dzielenia mnoży się

przeprowadzeniu dzielenia mnoży się

wynik przez dziesięć tysięcy,

wynik przez dziesięć tysięcy,

współczynnik umieralności dla

współczynnik umieralności dla

populacji powyżej pierwszego roku

populacji powyżej pierwszego roku

życia.

życia.

Umieralność niemowląt

Umieralność niemowląt



Pojęciem tym objęto

Pojęciem tym objęto

wszystkie zgony

wszystkie zgony

dzieci od momentu urodzenia do

dzieci od momentu urodzenia do

ukończenia 1 roku życia

ukończenia 1 roku życia

.

.

Za oddzieleniem od umieralności

Za oddzieleniem od umieralności

ogólnej przemawia szereg przyczyn

ogólnej przemawia szereg przyczyn

takich jak:

takich jak:



wysoki poziom rejestracji i rozpoznawania

wysoki poziom rejestracji i rozpoznawania

przyczyn zgonu,

przyczyn zgonu,



względy psychologiczno-społeczne,

względy psychologiczno-społeczne,



możliwość wprowadzenia przedsięwzięć

możliwość wprowadzenia przedsięwzięć

profilaktycznych,

profilaktycznych,



możliwość precyzyjnej oceny jakości opieki

możliwość precyzyjnej oceny jakości opieki

położniczej przed- i okołoporodowej,

położniczej przed- i okołoporodowej,

pediatrycznej opieki okołoporodowej,

pediatrycznej opieki okołoporodowej,



ogólnej opieki nad matką ciężarną,

ogólnej opieki nad matką ciężarną,

Za oddzieleniem od umieralności

Za oddzieleniem od umieralności

ogólnej przemawia szereg przyczyn

ogólnej przemawia szereg przyczyn

takich jak:

takich jak:



możliwość wykrywania (i później

możliwość wykrywania (i później

zapobiegania) rzadkich chorób

zapobiegania) rzadkich chorób

genetycznych, chorób z

genetycznych, chorób z

oddziaływania środowiska

oddziaływania środowiska

(pobieranie leków przez matkę w

(pobieranie leków przez matkę w

ciąży).

ciąży).

Tab. 5. Zgony niemowląt w Polsce.
Wskaźnik na 1 000 urodzeń żywych.

Rok

ogółem

miasto

wieś

1975

25,0

24,8

25,3

1980

21,3

21,0

21,7

1985

18,4

18,4

18,4

1990

15,9

15,7

16,2

1995

13,6

13,7

13,5

Klasyfikacja i nazewnictwo

Klasyfikacja i nazewnictwo

zgonu

zgonu



Zgodnie z ustaleniami specjalistów

Zgodnie z ustaleniami specjalistów

ŚOZ (WHO) za przyczynę śmierci

ŚOZ (WHO) za przyczynę śmierci

należy uważać wszystkie te choroby,

należy uważać wszystkie te choroby,

stany patologiczne i urazy, które

stany patologiczne i urazy, które

doprowadziły do zgonu lub pośrednio

doprowadziły do zgonu lub pośrednio

przyczyniły się do niego, a także

przyczyniły się do niego, a także

okoliczności nieszczęśliwego

okoliczności nieszczęśliwego

wypadku lub akty przemocy

wypadku lub akty przemocy

powodujące urazy.

powodujące urazy.

Za główną przyczynę zgonu

Za główną przyczynę zgonu

uznaje się:

uznaje się:



a) podstawową chorobę lub uraz

a) podstawową chorobę lub uraz

rozpoczynające łańcuch kolejno

rozpoczynające łańcuch kolejno

następujących procesów

następujących procesów

patologicznych prowadzących do

patologicznych prowadzących do

śmierci;

śmierci;



b) okoliczności w których doszło do

b) okoliczności w których doszło do

nieszczęśliwego wypadku

nieszczęśliwego wypadku

prowadzącego do śmierci.

prowadzącego do śmierci.

Klasyfikacja i nazewnictwo

Klasyfikacja i nazewnictwo

zgonu

zgonu



Zasadniczym dokumentem, na

Zasadniczym dokumentem, na

podstawie którego człowiek

podstawie którego człowiek

uznawany jest za zmarłego, jest

uznawany jest za zmarłego, jest

akt

akt

zgonu.

zgonu.

Karta zgonu

Karta zgonu



Do aktu zgonu lekarz obowiązany

Do aktu zgonu lekarz obowiązany

jest wpisać trzy przyczyny zgonu w

jest wpisać trzy przyczyny zgonu w

języku polskim - wyjściową, wtórną i

języku polskim - wyjściową, wtórną i

bezpośrednią, np. miażdżyca

bezpośrednią, np. miażdżyca

uogólniona, miażdżycowe

uogólniona, miażdżycowe

uszkodzenie mięśnia serca i

uszkodzenie mięśnia serca i

zaburzenia rytmu serca, albo rozległe

zaburzenia rytmu serca, albo rozległe

oparzenia, wstrząs, ustanie akcji

oparzenia, wstrząs, ustanie akcji

serca.

serca.

Przy wypełnianiu aktu zgonu

Przy wypełnianiu aktu zgonu

przestrzega się szeregu zasad,

przestrzega się szeregu zasad,

pomijanie których grozi poważnymi

pomijanie których grozi poważnymi

konsekwencjami prawnymi:

konsekwencjami prawnymi:



A) akt zgonu może wypełnić i podpisać

A) akt zgonu może wypełnić i podpisać

lekarz (pielęgniarka) wówczas, gdy

lekarz (pielęgniarka) wówczas, gdy

osobiście stwierdził brak oznak życia i

osobiście stwierdził brak oznak życia i

stwierdził tożsamość zmarłego;

stwierdził tożsamość zmarłego;



B) odpowiedzialność za stwierdzenie zgonu

B) odpowiedzialność za stwierdzenie zgonu

ponosi ten, kto podpisał akt (kartę zgonu);

ponosi ten, kto podpisał akt (kartę zgonu);



C) po stwierdzeniu podejrzanych

C) po stwierdzeniu podejrzanych

okoliczności śmierci należy niezwłocznie

okoliczności śmierci należy niezwłocznie

zawiadomić policję lub prokuraturę.

zawiadomić policję lub prokuraturę.

Karta zgonu

Karta zgonu



karta zgonu w swoim składzie zawiera

karta zgonu w swoim składzie zawiera

kartę statystyczną z cechami

kartę statystyczną z cechami

demograficznymi, społecznymi,

demograficznymi, społecznymi,

administracyjnymi i organizacyjnymi

administracyjnymi i organizacyjnymi

(służby zdrowia), czyli jest

(służby zdrowia), czyli jest

dokumentem dla Urzędu Stany

dokumentem dla Urzędu Stany

Cywilnego.

Cywilnego.



Do celów epidemiologicznych można

Do celów epidemiologicznych można

wykorzystać większość danych, ale

wykorzystać większość danych, ale

najważniejsze są przyczyny zgonu.

najważniejsze są przyczyny zgonu.

Inne istotne demograficzne

Inne istotne demograficzne

cechy mogące wpływać na

cechy mogące wpływać na

zdrowie populacji

zdrowie populacji

- przeciętne dalsze trwanie życia;

- przeciętne dalsze trwanie życia;

- wykształcenie;

- wykształcenie;

- wykonywany i wyuczony zawód;

- wykonywany i wyuczony zawód;

- bezrobocie i związaną z nim

- bezrobocie i związaną z nim

zaburzenia społeczne;

zaburzenia społeczne;

- odsetek osób niepełnosprawnych.

- odsetek osób niepełnosprawnych.

Analizy trendów rozwoju populacji w

Analizy trendów rozwoju populacji w

zakresie demograficznym,

zakresie demograficznym,

zdrowotnym, zapadalności i

zdrowotnym, zapadalności i

umieralności, wyraźnie wskazują na

umieralności, wyraźnie wskazują na

nasilanie się następujących zjawisk

nasilanie się następujących zjawisk

medycznych i medyczno-

medycznych i medyczno-

społecznych:

społecznych:



Wydłużanie się średniej długości

Wydłużanie się średniej długości

życia i starzenie się populacji

życia i starzenie się populacji

- są to

- są to

problemy gerontologiczne i

problemy gerontologiczne i

geriatryczne, czyli konieczność

geriatryczne, czyli konieczność

rozwoju medycyny wieku starszego i

rozwoju medycyny wieku starszego i

wzmagania zakresu opieki społecznej

wzmagania zakresu opieki społecznej

oraz informowania społeczeństwa o

oraz informowania społeczeństwa o

problemach starości jako

problemach starości jako

nieuniknionym zjawisku

nieuniknionym zjawisku

biologicznym.

biologicznym.

Tabela l. Prognoza ludności w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym (w
tyś.)

Wyszczegól
nienie

1995

2000

2005

2010 2015

2020

w tysiącach

OGÓŁEM

38609 38854

39491

4018
5

40603 40695

W wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat)
RAZEM

10645 9630

9112

9289 9706

9616

W wieku produkcyjnym (mężczyźni 18-64 lata; kobiety 18-591at)
RAZEM

22647 23609

24678

2480
6

23923 23178

W wieku poprodukcyjnym (mężczyźni 65 lat i więcej; kobiety 60

lat i więcej)
RAZEM

5317

5615

5701

6090 6974

7901

Tabela 2. Populacja osób powyżej 60 r. życia w Polsce (01.01.2001 r.)

Wiek

Liczba dożywających

Przeciętne dalsze

trwanie życia

M

K

M

K

60-64

369,380

444,455

15,45

19,87

65-69

250,095

418,401

12,51

15,93

70-74

255,764

378,089

9,94

12,33

75-79

185,597

316,761

7,75

9,19

80-84

116,144

230,437

5,94

6,66

85-89

58,758

268,110 4,48

4,70

 

90-94

21,998

54,706

5,0

3,25

 

95-99

5,396

13,037

2,47

2,23

 

100 lat

307

633

2,06

1,78

 

RAZEM

1263439

2124629

 

OGÓŁEM

3388068

 



Widoczne są wyraźne tendencje do

Widoczne są wyraźne tendencje do

wzrostu liczby osób

wzrostu liczby osób

niepełnosprawnych w wieku

niepełnosprawnych w wieku

produkcyjnym i inwalidów

produkcyjnym i inwalidów

biologicznych (wzrost wad

biologicznych (wzrost wad

genetycznych)

genetycznych)

- jest już i nasili się

- jest już i nasili się

konieczność leczenia, rehabilitacji,

konieczność leczenia, rehabilitacji,

opieki społecznej i materialnego

opieki społecznej i materialnego

utrzymania tej grupy populacji.

utrzymania tej grupy populacji.

Tabela . Niepełnosprawni w Polsce*

Lata

Niepełnosprawni w %

1978

ok. 12% (wg samooceny - Nar.
SpisPowsz.)

1988

ok. 14% (wg samooceny - Nar.
Spis. Powsz.)

Nawsiw 1990 r.

ok.

22%

(badanie

ogólnopolskie - IMW)

1996

ok. 16, 2% (badanie - GUS)

Przewiduje się na

2010 rok

Ok.

22

-

25%

ogółu

społeczeństwa



Największy spadek rodności kobiet i

Największy spadek rodności kobiet i

przyrostu naturalnego w historii

przyrostu naturalnego w historii

nasze go kraju

nasze go kraju

, będą problemy z

, będą problemy z

odtwarzaniem populacji w jej

odtwarzaniem populacji w jej

aktualnej liczebności, pośrednio będą

aktualnej liczebności, pośrednio będą

problemy ekonomiczne i

problemy ekonomiczne i

organizacyjne w zakresie kształcenia

organizacyjne w zakresie kształcenia

i zabezpieczania miejsc pracy.

i zabezpieczania miejsc pracy.

Tabela . Trendy w przyroście naturalnym populacji w Polsce.

LATA

Liczba
ludności

Przyrost

naturalny
na

1000

osób

Zgony

na

1000 osób

1950

25 035 000 19,1

11,6

1960

29 795 000 15,0

7,6

1970

32 650 000 8,5

8,5

1980

35 735 000 9,6

9,9

1990

38183000

4,1

10,2

1996

38 639 000 1,1

10,0

2000

38 830 000 0,6

9,9



Wyraźne ilościowe nasilanie się patologii

Wyraźne ilościowe nasilanie się patologii

społecznych, także w zakresie zdrowia,

społecznych, także w zakresie zdrowia,

takich jak:

takich jak:

narkomania, utrzymujący się

narkomania, utrzymujący się

alkoholizm i jego następstwa, nikotynizm,

alkoholizm i jego następstwa, nikotynizm,

prostytucja oraz zwiększająca się liczba

prostytucja oraz zwiększająca się liczba

samobójstw.

samobójstw.



Z tego wynika konieczność kierowania sił i

Z tego wynika konieczność kierowania sił i

środków zdrowotnych na zwalczanie

środków zdrowotnych na zwalczanie

negatywnych następstw cywilizacji.

negatywnych następstw cywilizacji.

Konieczna jest tu umiejętna mobilizacja

Konieczna jest tu umiejętna mobilizacja

wszystkich służb administracyjnych na

wszystkich służb administracyjnych na

zapobieganie tym niekorzystnym

zapobieganie tym niekorzystnym

zjawiskom.

zjawiskom.

Tabela . Patologie społeczne (opracowanie własne, wg GUS).

Rodzaj używki

Odsetek z całej
populacji

Z tego % populacji
mężczyzn

Alkohol:

69,8

81,5

- w tym tylko wódka

14,4

15,9

Palenie tytoniu:

35

47

- w tym codziennie

30

41

Leki nie przepisane:

46,7

20,1

-

w

tym

silnie

działające

0,11

0,7



Aktualne problemy zdrowotne -

Aktualne problemy zdrowotne -

wysokie odsetki w strukturze

wysokie odsetki w strukturze

umieralności z powodu takich chorób,

umieralności z powodu takich chorób,

jak choroby układu krążenia, choroby

jak choroby układu krążenia, choroby

nowotworowe i urazy, wypadki, i

nowotworowe i urazy, wypadki, i

zatrucia

zatrucia

- stanowią i będą stanowiły

- stanowią i będą stanowiły

główne problemy zdrowotne,

główne problemy zdrowotne,

wymagające nie tylko rozpoznawania

wymagające nie tylko rozpoznawania

i leczenia lecz także profilaktyki i

i leczenia lecz także profilaktyki i

oświaty zdrowotnej.

oświaty zdrowotnej.

Tabela . Liczby zgonów w polskiej populacji według przyczyn

W tym na 100 tyś. ludności

Lata

Ogółem

(osób)

Na

1

tyś.

ludnośc
i

Ch.
układu

krążeni
a

Nowo

twory

Urazy,
zatruci
a

Chorob
y

zakaźn
e

1950

288.68
5

11,2

1960

224.16
7

7,52

180,4

97,2

43,0

52,5

1970

266.79

9

8,17

309,3

141,8

59,9

30,7

1980

350.20

3

9,85

474,4

171,3

75,9

14,9

1990

388.44
0

10,2

534,2

191,3

78,2

8,1

1995

386.08
4

10,0

504,6

202,4

74,6

6,4

Zanik i brak zabezpieczania potrzeb

Zanik i brak zabezpieczania potrzeb

fizjologicznych

organizmu

w

fizjologicznych

organizmu

w

zakresie

ruchu

zakresie

ruchu

-

gimnastyka,

-

gimnastyka,

popularne sporty, spacery.

popularne sporty, spacery.