TEORETYCZNE

KONCEPCJE

KORPORACJI

TRANSNARODOWYC

I BEZPOŚREDNICH

INWESTYCJI

ZAGRANICZNYCH

Część I

dr Mieczysław SZOSTAK

Starszy wykładowca – Instytut MSG, Szkoła Główna Handlowa

PODSTAWOWE ZAGADNIENIA

Cele i klasyfikacje teoretycznych koncepcji
KTN i BIZ.

Makroekonomiczne koncepcje bezpośrednich
inwestycji zagranicznych.

Ważniejsze teorie umiędzynarodowienia
działalności przedsiębiorstw.

•

Główne elementy paradygmatu OLI -
eklektycznej teorii produkcji międzynarodowej.

•

Paradygmat OLI a nowy paradygmat rozwoju
według Dunninga.

Determinanty ekspansji KTN i BIZ w świetle
teorii
lokalizacji działalności gospodarczej.

1.1. CELE TEORETYCZNYCH

ROZWAŻAŃ NAD KTN i BIZ
(A)

Celem teoretycznych rozważań nad KTN i BIZ

jest poszukiwanie odpowiedzi przede wszystkim na

następujące pytania:
1) Dlaczego jedne przedsiębiorstwa krajowe

przekształcają się w KTN, a inne ograniczają swoją

działalność do obszaru danego kraju?
2) Dlaczego KTN decydują się na ekspansję

zewnętrzną poprzez tę specyficzną metodę

wchodzenia na obce rynki, jaką są BIZ? Jakie czynniki

o tym przesądzają?
3) Jakie przesłanki determinują wybór określonych

sektorów, gałęzi i branż działalności inwestycyjnej

KTN?
4) Dlaczego KTN preferują lokować swoją

działalność w jednych krajach, a omijają inne kraje?
5) Jaki wpływ na decyzje inwestycyjne KTN

wywierają władze państwowe krajów przyjmujących i

krajów pochodzenia?

1.1. Cele teoretycznych

rozważań
nad KTN i BIZ (B)

6) Jakie współzależności występują między

ekspansją KTN a globalizacją ekonomiczną,

integracją regionalną, upowszechnieniem

gospodarki opartej na wiedzy
i informacjach oraz tendencjami do liberalizacji

życia gospodarczego?
7) Jakie są pozytywne i negatywne konsekwencje

ekonomiczne oraz społeczno-polityczne

działalności inwestycyjnej KTN dla krajów

przyjmujących
i państw pochodzenia, inaczej mówiąc – jakie

korzyści
i zagrożenia przynosi działalność KTN?
8) Jakie są perspektywy ewolucji pozycji KTN
w gospodarce światowej?

1.2.

KLASYFIKACJE

TEORETYCZNYCH KONCEPCJI
KTN i BIZ - Propozycja Moosy

• W zagranicznej i polskiej literaturze ekonomicznej szereg

propozycji klasyfikacji lub systematyzacji teoretycznych

koncepcji i hipotez dotyczących KTN oraz BIZ.

• Przykładowo

I.A.Moosa

(2002 r.) wyróżnia 5 grup koncepcji

BIZ:
1) teorie zakładające doskonałą konkurencję, tj. koncepcje

zróżnicowania rentowności kapitału, dywersyfikacji portfela

inwestycji oraz wpływu wielkości rynku na BIZ,
2) teorie zakładające niedoskonałą konkurencję: koncepcje

organizacji przemysłowej, internalizacji firmy, lokalizacji

działalności biznesowej, teorię eklektyczną, koncepcje cyklu

życia produktu i reakcji oligopolistycznych,
3) teorie finansowe, tzn. koncepcje finansowania

wewnętrznego, obszarów walutowych i dywersyfikacji barier

międzynarodowych przepływów kapitału oraz hipoteza Kojimy,
4) teorie oparte na innych czynnikach: ryzyka politycznego i

ryzyka kraju, wpływu polityki podatkowej, barier handlowych i

regulacji państwowych,

Klasyfikacja teorii BIZ według

Ietto-Gillies

Propozycja Moosy (c.d.)

5) teorie alternatywnych metod wejścia na rynki zagraniczne

(BIZ a eksport, licencje, joint ventures i inne pozainwestycyjne sposoby

ekspansji).

Brytyjska ekonomistka G. Ietto-Gillies

(2005 r.) wyodrębnia ze swej

strony następujące główne współczesne koncepcje teoretyczne, które – jej

zdaniem - wyjaśniają działalność KTN i motywy podejmowania BIZ:

1) teoria oligopolistycznych przesłanek BIZ (której podstawy opracował

S. Hymer),

2) koncepcja cyklu życia produktu w kontekście umiędzynarodowienia

produkcji,

3) teoria reakcji oligopolistycznych F.T. Knickerbockera,
4) teoria obszarów walutowych i jej wpływ na produkcję międzynarodową,
5) teoria internalizacji działalności KTN,
6) eklektyczne podejście Dunninga do problematyki KTN,
7) etapy procesu umiędzynarodowienia według Szkoły Skandynawskiej,
8) implikacje międzynarodowe teorii akumulacji technologicznej J.

Cantwella,
9) analiza działalności KTN w świetle nowych teorii handlu

międzynarodowego,
10) koncepcja transnarodowego kapitalizmu monopolistycznego.

Klasyfikacja teorii BIZ według

Buckleya
i De Beule’a

Z kolei w syntetycznym szkicu, zawierającym podsumowanie i ocenę

dotychczasowego dorobku głównych nurtów światowych nauk

ekonomicznych, poświęconych tematyce KTN i BIZ, jaki przygotowali
wspólnie

Brytyjczyk P.J. Buckley i Belg F. De Beule

(2005

r.), zostały przedstawione następujące podstawowe grupy koncepcji:

1) poglądy twórców („ojców”) teorii produkcji międzynarodowej (S.

Hymera,

Ch. Kindlebergera, R E. Cavesa, P. J. Buckleya, M. Cassona

i O.E. Williamsona),
2) koncepcje KTN jako zintegrowanych globalnych sieci produkcyjnych,
3) teoria internalizacji technologii i wiedzy przez KTN,
4)

wkład

Szkoły

Skandynawskiej

wyjaśnianie

etapów

umiędzynarodowienia

działalności ekonomicznej KTN,

5) międzynarodowe aspekty koncepcji cyklu życia produktu,
6) eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej w ujęciu Dunninga,

7) podejście ekonomii ewolucyjnej do problematyki KTN,
8) analiza specyfiki KTN przez pryzmat teorii organizacji produkcji,
9) determinanty działalności KTN w świetle teorii lokalizacji produkcji,

10) koncepcje aglomeracji, tzw. klastrów (clusters) i platform

produkcyjnych.

Klasyfikacja teorii BIZ według

Geldnera

• Spośród polskich ekonomistów, którzy w

przeszłości zajmowali się teoretycznymi aspektami

BIZ, w pierwszej kolejności warto odnotować

przedstawioną w 1986 r. przez

M. Geldnera

propozycję podziału spotykanych
w literaturze światowej koncepcji i hipotez na

osiem kategorii:
- BIZ jako transfer kapitału,
- teorie zróżnicowania stóp zysku i dywersyfikacji

portfela

inwestycji,

- teorie oligopolistyczne,
- teoria lokalizacji BIZ,
- teoria cyklu życia produktu,
- teorie internalizacji działalności

przedsiębiorstwa,
- eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej,
- teorie makroekonomiczne.

Klasyfikacja teorii KTN według

Cieślika

•

J. Cieślik w 1987 r.

, pisząc o teoretycznych

aspektach internacjonalizacji przedsiębiorstwa

kapitalistycznego, zaproponował

3 etapy analizy

• Najpierw przedstawił teorię internacjonalizacji

produkcji, koncentrując się na analizie koncepcji i

strategii wyboru - w sytuacji oligopolistycznej -

między podejmowaniem przez przedsiębiorstwo

produkcji zagranicznej a eksportem, sprzedażą

licencji i kooperacją przemysłową.

• Na drugim etapie swojej analizy J. Cieślik omówił

zintegrowane modele produkcji międzynarodowej,

tj. model cyklu życia produktu R. Vernona,

eklektyczną teorię produkcji międzynarodowej J.H.

Dunninga i model internacjonalizacji R.

Luostarinena.

• Trzeci etap rozważań J. Cieślika koncentrował się

na prezentacji kluczowych elementów teorii

przedsiębiorstwa ponadnarodowego.

Klasyfikacje teorii BIZ według

Przybylskiej

•

K. Przybylska

(2001 r.) w swojej książce nt. determinant BIZ

wyodrębniła

dwa podstawowe nurty myślenia

w światowej

literaturze ekonomicznej: analizę z punktu widzenia
zagranicznego inwestora (czyli w mikroskali) i analizę
makroekonomiczną, tj. prezentację determinant lokalizacji BIZ
z punktu widzenia kraju goszczącego.

• Koncepcje teoretyczne dotyczące

mikroekonomicznej

analizy

determinant BIZ K. Przybylska dzieli na dwie grupy:

1) teoretyczne uzasadnienie determinant BIZ jako zjawiska
finansowego: teorie międzynarodowego przepływu kapitału,
międzynarodowego zróżnicowania stóp zysku, dywersyfikacji
portfela inwestycyjnego oraz obszarów walutowych;
2) teoretyczne uzasadnienie determinant BIZ jako zjawiska
realnego: teoria przewag monopolistycznych, teoria
międzynarodowego cyklu życia produktu, teoria internalizacji
KTN i eklektyczna teoria międzynarodowej produkcji.

Klasyfikacje teorii BIZ według

Przybylskiej
i Nosala

• Natomiast rozważania K. Przybylskiej na temat teoretycznych

aspektów

determinant lokalizacji BIZ z punktu widzenia

kraju goszczącego

koncentrują się na 3 grupach zagadnień:

1) determinanty lokalizacyjne wynikające z motywów

podejmowania BIZ, tzn. determinanty rynkowe, kosztowe i

efektywnościowe;
2) determinanty lokalizacyjne wynikające z klimatu

inwestycyjnego kraju goszczącego (warunki funkcjonowania firm

zagranicznych i udogodnienia dla działalności zagranicznych

inwestorów);
3) oddziaływanie ryzyka inwestycyjnego na decyzje lokalizacji

BIZ.

• Kolejny polski ekonomista

J. Nosal

(2002 r.) dzieli teoretyczne

koncepcje dotyczące BIZ na

dwie grupy

1) teorie powstawania BIZ: teoria arbitrażu, podejście Hymera,

teoria cyklu życia produktu, koncepcja korzyści z internalizacji

oraz teoria eklektyczna Dunninga;
2) najnowsze badania poświęcone BIZ: teoria asymetrii

informacji, koncepcje konieczności wzrostu, efektów

zewnętrznych i stabilności.

Klasyfikacje teorii BIZ
według Koraszewskiego i Misali

• Ze swej strony

W. Karaszewski

(2004 r.) uważa, że spośród

teoretycznych koncepcji objaśniających zjawisko BIZ na uwagę

zasługują
w szczególności:

1) teorie przewag własnościowych (prace S.H. Hymera, C.P. Kindlebergera,
S.P. Magee’ego, M.E. Portera, R. Vernona),
2) teorie oligopolistycznych zachowań równoległych (tj. „wymiany

pogróżek”

E.M. Grahama i „podążania za liderem” F.T. Knickerbockera),

3) teoria lokalizacji BIZ R.A. Mundella,
4) teoria internacjonalizacji firmy (Buckleya-Cassona, Johansona-Vahlne’a),
5) teoria eklektyczna (paradygmat OLI) Dunninga.

• Z kolei

J. Misala

(2005 r.) traktuje koncepcje BIZ i KTN jako część

składową teorii migracji kapitału, wyróżniając wśród nich – obok

teorii ortodoksyjnej - teorie i hipotezy opisowe, które dzieli na 3

grupy:
1) teorie makroekonomiczne,
2) teorie mikroekonomiczne (koncepcje umiędzynarodowienia firm),
3) teorie mieszane (z eklektyczną teorią Dunninga na czele).

Klasyfikacje teorii KTN i BIZ

według Misali
i Zorskiej

• Dodać trzeba, że J. Misala w swej monografii, poświęconej

teoretycznym aspektom gospodarki światowej, odrębnie omawia

teorię lokalizacji działalności ekonomicznej

. Wyróżnia w

tym kontekście:
1) teorię tradycyjną (od podejścia klasycznego i neoklasycznego

do koncepcji międzynarodowego podziału pracy R. Sohnsa),
2) współczesne ujęcie teorii lokalizacji, zwane nową geografią

ekonomiczną (która jest przydatna przy analizie lokalizacji BIZ i

działalności KTN).

• A. Zorska

w swych rozważaniach teoretycznych przedstawia

najpierw zarys teorii biznesu międzynarodowego, gdzie omawia

teorię internalizacji, teorię kosztów transakcyjnych i paradygmat

eklektyczny. Do tego ostatniego szeroko nawiązuje także przy

analizie przesłanek zagranicznej ekspansji inwestycyjnej KTN (tj.

przewag wynikających z paradygmatu OLI).

• Ale A. Zorska znacznie więcej uwagi poświęca modelom rozwoju

oraz funkcjonowania KTN, wyróżniając trzy takie modele:
1) model oparty na inwestycjach;

2) model oparty na wiedzy;

3) model oparty na łańcuchu tworzenia wartości dodanej.

MAKROEKONOMICZNE

KONCEPCJE

BIZ

• Koncepcje makroekonomiczne: Analiza przesłanek podejmowania

BIZ z punktu widzenia gospodarki narodowej, tj. poprzez pryzmat

warunków działania w potencjalnym kraju przyjmującym w

porównaniu z warunkami panującymi w kraju macierzystym.

• W koncepcjach tych

BIZ

traktowane wyłącznie jako

zjawisko

finansowe

, tzn. jako jedna z form międzynarodowych przepływów

kapitału (abstrahowanie od - integralnie związanego z BIZ -

transferu technologii, wiedzy, metod marketingu i zarządzania).

• Rozpatrywane koncepcje łączy wspólne milczące założenie, według

którego w międzynarodowych stosunkach gospodarczych występuje

doskonała konkurencja (stąd też nazywane są one koncepcjami BIZ

zakładającymi doskonałą konkurencję).

• Ta grupa koncepcji obejmuje

: ortodoksyjną teorię

międzynarodowego przepływu kapitału, teorię międzynarodowego

zróżnicowania stóp zysku, koncepcję dywersyfikacji portfela

inwestycyjnego, teorię wpływu obszarów walutowych na BIZ, teorię

zależności BIZ od wielkości rynku, teorię Kojimy (tj. względnych

przesunięć kosztów pracy i kapitału) oraz teorię zależności

przepływu BIZ od etapu rozwoju gospodarki (według Ozawy).

2.1. Ortodoksyjna teoria

międzynarodowego przepływu
kapitału (A)

• Pierwszą próbę wyjaśnienia determinant BIZ podjęto w ramach

neoklasycznej teorii

międzynarodowego przepływu kapitału

(m. in. R.F. Harrod – 1957 r.).

• W teorii tej zakłada się przede wszystkim, że

poszczególne kraje

różnią się od siebie pod względem wyposażenia w

kapitał

, co pociąga za sobą zróżnicowanie wysokości przeciętnych

stóp procentowych, występujących w różnych krajach.

• Z powyższego względu omawiana teoria przepływu kapitału czasami

zwana jest też

teorią zróżnicowania stóp procentowych

• Według tej teorii, w krajach dysponujących relatywnie dużymi

zasobami kapitałów (tj. nadwyżkami środków finansowych) stopy

oprocentowania (cena kapitału) są stosunkowo niskie. Natomiast w

krajach o niedoborze własnych kapitałów stopy procentowe są

stosunkowo wysokie (bo kapitał jest relatywnie drogim czynnikiem

produkcji).

• Dalej w myśl omawianej teorii, kapitał (włącznie z BIZ) powinien

przepływać z krajów nadwyżkowych (tzn. głównie KWR) do krajów

odczuwających niedostatek własnych środków finansowych (co jest

typowe dla KSR).

2.1. Ortodoksyjna teoria

międzynarodowego
przepływu kapitału (B)

• Ale

dane empiryczne nie potwierdzają takiej prawidłowości

(bo koncentracja BIZ w grupie KWR), co dowodzi słabości powyższej

teorii.

• Ponadto nie pozwala ona ani na wyjaśnienie wyboru poszczególnych form

wywozu kapitału (np.: kredyty, inwestycje portfelowe, czy BIZ), ani na

wytłumaczenie źródeł zjawiska tzw. krzyżujących się BIZ (two way FDI),

czyli – dwukierunkowego transferu BIZ między tymi samymi parami

krajów (np.: USA-Wielka Brytania), co szczególnie często występuje w

KWR.

• Poważnym mankamentem tej teorii jest traktowanie BIZ jedynie jako

transferu środków kapitałowych, co dowodzi niewłaściwego pojmowania

istoty zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

• Analiza zróżnicowania stóp procentowych w skali międzynarodowej

bardziej przydatna do analizy przepływów kapitału pożyczkowego

(kredytów zagranicznych) niż BIZ (czy inwestycji portfelowych) między

KWR i KSR.

• Ale pośrednio wysokość stopy oprocentowania wywierać może wpływ na

BIZ: Niskie stopy w krajach macierzystych mogą zachęcać do

zagranicznych lokat kapitałowych (w tym BIZ). Podobnie jak wysokie

stopy procentowe w krajach goszczących mogą przyciągać inwestorów

(lecz pod warunkiem, że towarzyszy temu stabilizacja i korzystny klimat

inwestycyjny).

2.2. Teoria międzynarodowego

zróżnicowania stóp zysku

• Teoria powyższa, będąca częścią ekonomii neoklasycznej, popularna

była szczególnie w latach 50. i 60. XX w. Wykorzystywano ją zaś m. in.

przy wyjaśnianiu determinant amerykańskich BIZ w krajach Europy

Zachodniej.

• Inaczej określa się ją mianem teorii rentowności lokat kapitałowych,

teorii zróżnicowanych stóp zwrotu kapitału (theory of differential rates

of return) lub hipotezy zyskowności (profitability hypothesis).

• Według tej teorii, KTN dokonują BIZ w tych krajach przyjmujących,

gdzie oczekiwana stopa zysku od wyłożonego kapitału ma być wyższa

od stopy realizowanej w kraju macierzystym. Oznacza to, że kapitał w

formie BIZ powinien przepływać z krajów o niskiej stopie zysku do

krajów o wyższych stopach rentowności, czego jednak nie da się

jednoznacznie udowodnić w oparcie o dostępne dane empiryczne (które

uwzględniają faktyczne, a nie oczekiwane stopy zysku w KWR i KSR).

• Krytycy tej teorii wskazują na trudności oceny faktycznej stopy zysku,

realizowanej przez KTN, z powodu specyfiki mechanizmu cenowego w

obrotach wewnątrzkorporacyjnych i zjawiska tzw. cen transferowych.

• Inny mankament tej teorii: Jako cel główny działalności KTN jej kadra

zarządzająca często traktuje maksymalizację przychodów ze sprzedaży
i umacnianie pozycji rynkowej, a nie maksymalizację stopy zysku.

2.3. Teoria międzynarodowej

dywersyfikacji (zróżnicowania)
portfela inwestycyjnego

• Teoria ta, za ojców której uznawani są J. Tobin (1958 r.) i H.M.

Markowitz (1959 r.), została opracowana dla potrzeb analizy inwestycji

portfelowych. Dopiero na przełomie lat 60. i 70. XX w. próbowano

wykorzystać ją też do wyjaśniania determinant BIZ (m. in. G.V. Stevans,

M.J. Prachowny).

• Według tej teorii, podejmując BIZ, kierownictwo KTN w swej strategii

inwestycyjnej nie tylko uwzględnia oczekiwaną rentowność kapitału

(stopę zysku), lecz kieruje się również koniecznością ograniczenia

ryzyka.

• Dążąc do zmniejszenia ryzyka, dokonuje głównie dywersyfikacji

struktury geograficznej BIZ (lokując swoje filie w różnych krajach) oraz

stara się zróżnicować strukturę sektorowo-gałęziową inwestycji (co

częściowo wyjaśnia przeobrażenie się wielu KTN w tzw. konglomeraty).

• Ryzyko związane z BIZ (wg Roota): własnościowe (np. nacjonalizacja),

walutowo-transferowe (np. zakaz repatriacji zysków w walutach

wymienialnych), operacyjne (np. zakaz lub ograniczenie działalności filii

wskutek decyzji władz kraju przyjmującego), niestabilności politycznej

(wybuch wojny domowej lub zamieszek społecznych).

• W praktyce KTN powyższą teorię trudniej jednak wykorzystać niż w

przypadku inwestorów portfelowych. Wynika to z samej natury BIZ
(długotrwałe zaangażowanie) i innych ich różnic w porównaniu z PIZ.

2.4. Teoria wpływu obszarów

walutowych na BIZ

• Autorem tej teorii jest R.Z. Aliber (1970 r.), a jej istota sprowadza się

do tezy, że przepływy BIZ są zdeterminowane przez zróżnicowanie

pozycji (siły) poszczególnych walut, obowiązujących w głównych

strefach (obszarach) walutowych, do których należą poszczególne

kraje.

• Według Alibera, strumienie BIZ kierują się mianowicie z krajów o

mocnych (silnych) walutach do krajów o słabych walutach.

Uzasadniając tę tezę, autor dowodzi, że gdy inwestor z kraju o silnej

walucie nabywa aktywa w kraju o słabej walucie, to aktywa takie są dla

niego relatywnie tanie, zaś ich wycena uwzględniać musi ryzyko

dewaluacji waluty kraju goszczącego. Przy tej okazji inwestor realizuje

tzw. premię walutową, która powinna mu rekompensować ewentualną

niekorzystną zmianę kursu walutowego.

• Z badań empirycznych, prowadzonych m.in. przez Edisona-Melvina

(1990 r.) i Goldberga-Kolstada (1995 r.) wynika, że umiarkowana i

przewidywana dewaluacja waluty kraju goszczącego de facto przyciąga

BIZ, ale duże i częste dewaluacje zazwyczaj odstraszają KTN jako

inwestorów. Ponadto w kraju o słabej walucie KTN mają ułatwiony

dostęp do lokalnych kredytów.

• Jednak powyższa teoria nie wyjaśnia zupełnie obecnej struktury

geograficznej BIZ w skali globalnej (tzn. koncentracji BIZ w grupie
KWR, posiadających relatywnie silne waluty).

2.5. Koncepcja zależności BIZ od

wielkości rynku

• Punktem wyjścia tej koncepcji stał się neoklasyczny model

inwestycji krajowych Jorgensona (z 1963 r.). Został on wykorzystany

do analizy BIZ
m. in. przez B. Balassę (1966 r.).

• Zgodnie z powyższą teorią, wysokość napływu BIZ do danego kraju

przyjmującego zależy od wielkości rynku tego ostatniego,

mierzonego produktem krajowym brutto w wyrażeniu absolutnym.

• Zwolennicy tej koncepcji prowadzili badania empiryczne, które

potwierdzały występowanie dodatniej korelacji między wielkością

BIZ i PKB, chociaż wyniki tych badań nie przekonały większości

oponentów. Wystarczy zresztą porównać dane z lat 2004-2005

pokazujące wysokość BIZ i PKB – z jednej strony - w Luksemburgu i

Belgii oraz w Japonii i Pakistanie – z drugiej strony, żeby poddać w

wątpliwość słuszność omawianej teorii.

• Częściowo koncepcja ta może być przydatna przy wyjaśnianiu BIZ

nastawionych na poszukiwanie nowych rynków zbytu (market-

seeking), ale nie tłumaczy BIZ dokonywanych dla uzyskania dostępu

do surowców (np. ropa naftowa) lub dla poprawy efektywności

działania.

• Ponadto - według J. Stehna oraz J. Misali - brakuje wciąż głębszego

teoretycznego uzasadnienia związku między rozmiarami PKB i BIZ.

2.6. Koncepcja względnych

przesunięć kosztów pracy i
kapitału według K. Kojimy (A)

• Koncepcja ta, której autorem jest ekonomista japoński K.

Kojima (1973 r.), zwana jest też teorią korzyści
komparatywnych (według M. Geldnera).

• Koijma nawiązuje w swych rozważaniach do modelu

doganiania cyklu życia produktu, który został
opracowany w latach 30-tych XX wieku przez innego
ekonomistę japońskiego K. Akamatsu.

• Ze względu na kształt
i układ krzywych,
ilustrujących główne
analizowane wielkości,
model autorstwa
Akamatsu nazywany jest

modelem „szyku
lotu dzikich gęsi”

Oznaczenia (do rys.
obok):

P – produkcja krajowa,

D – popyt krajowy,

Ex – eksport, Im –
import,

T - czas

2.6. Koncepcja względnych

przesunięć kosztów pracy i
kapitału według K. Kojimy (B)

• W myśl modelu doganiania cyklu życia produktu, nowe wyroby

produkowane są najpierw w krajach najwyżej rozwiniętych, które

dysponują najnowocześniejszymi technologiami, wysokimi

umiejętnościami produkcyjnymi i kulturą techniczną oraz dużymi

zasobami kapitału. Natomiast wszystkie kraje, pozostające w tyle

za czołówką światową, swój popyt krajowy (D) na nowe wyroby

najpierw muszą zaspokajać w drodze importu (Im). Następnie

podejmują własną produkcję (P), a w dalszej kolejności są w stanie

eksportować takie wyroby (Ex) lub wytwarzać je w filiach

zagranicznych przedsiębiorstw, pochodzących z tych krajów.

• Wykorzystując i rozwijając model, opracowany przez Akamatsu,

Kojima wyodrębnił

2 rodzaje BIZ

a) inwestycje wynikające ze zmieniającej się pozycji

poszczególnych krajów pod względem posiadanych korzyści

komparatywnych dotyczących dwu czynników wytwórczych: pracy

(siły roboczej) i kapitału (wraz z wiedzą naukowo-techniczną);
b) inwestycje będące efektem przewag oligopolistycznych, jakimi

dysponują poszczególne firmy (KTN) jako inwestorzy zagraniczni

(tj. w mikroskali).

2.6. Koncepcja względnych

przesunięć kosztów pracy i
kapitału według K. Kojimy (C)

• Koncentrując się na analizie makroekonomicznej, tj. odnoszącej

się do pierwszego typu BIZ, wspomniany autor ograniczył

geograficznie swe rozważania do stosunków ekonomicznych KWR-

KSR.

• Według koncepcji teoretycznej Kojimy, uwzględniając istniejące

względne różnice kosztów pracy i kapitału, KTN przy

podejmowaniu BIZ w KSR koncentrują się na działalności

pracochłonnej (np. przemysł odzieżowy), bo tania tam jest siła

robocza, czyli – niskie płace. Natomiast BIZ w KWR są dokonywane

przede wszystkim w dziedzinach kapitałochłonnych (czyli

pracooszczędnych).

• W ten sposób - zdaniem omawianego autora - następuje

„uzgodniona w skali międzynarodowej” specjalizacja, która

przynosi korzyści ekonomiczne wszystkim uczestniczącym w niej

krajom, zarówno KWR, jak i KSR (choć obie grupy państw różnią

się pod względem elastyczności działania mechanizmu

rynkowego).

• Zauważyć jednak należy, że słabością powyższej koncepcji jest fakt,

że wyjaśnia ona - i to częściowo - tylko niewielki segment całości

przepływów BIZ w skali globalnej (tj. jedynie kontakty KWR-KSR).

2.7. Koncepcja zależności

przepływów BIZ
od etapu rozwoju gospodarki
narodowej według T. Ozawy (A)

• Za punkt wyjścia swej analizy inny japoński ekonomista T. Ozawa przyjął (w

1992 r.) zaproponowaną wcześniej przez M. Portera (w 1990 r.) klasyfikację
różnych krajów według

czterech etapów rozwoju

ich gospodarek

narodowych:
1) faza rozwoju napędzanego przez czynniki podstawowe, tj. pracę i surowce

(factor-driven stage),

2) etap rozwoju napędzanego przez akumulację kapitału i inwestycje

(investment-driven stage),

3) faza rozwoju napędzanego przez innowacje techniczne (innovation-driven

stage),
4) faza rozwoju napędzanego przez dobrobyt (wealth-driven stage).

• Według Ozawy, w praktyce występuje ewolucja kierunków geograficznych i

struktury sektorowej przepływów BIZ wraz z przechodzeniem od niższych do

wyższych etapów rozwoju gospodarki narodowej poszczególnych krajów.

• Na

początkowym etapie rozwoju

, na którym znajdują się KSR, BIZ

napływają tam z KWR. Wywodzące się z tej drugiej grupy państw KTN

poszukują wówczas w KSR dostępu do tanich surowców i pracowników,

zadowalających się relatywnie niskim wynagrodzeniem. Dominują zatem

inwestycje w dziedziny surowcochłonne (górnictwo, leśnictwo, rolnictwo) i

pracochłonne (np. przemysł odzieżowy).

2.7. Koncepcja zależności

przepływów BIZ
od etapu rozwoju gospodarki
narodowej według T. Ozawy (B)

• Etap rozwoju

napędzanego przez akumulację kapitału i

inwestycje

charakterystyczny był w przeszłości dla dynamicznie

rozwijających się azjatyckich i latynoamerykańskich krajów nowo

uprzemysłowionych pierwszej i drugiej generacji (I generacja - Korea

Płd, Singapur, Hongkong i Tajwan; II generacja -Malezja, Filipiny,

Brazylia, Meksyk, Chile, Izrael, RPA itp.).

• W ostatnim okresie na ten etap rozwoju awansowały niewątpliwie

również
Chiny i Indie.

• Jak potwierdza praktyka, do takich krajów napływają BIZ z KWR,

poszukujące dostępu do rosnącego rynku zbytu, poprawy

efektywności oraz dostępu do taniej, lecz wykształconej siły roboczej.

• Ale równocześnie korporacje z tych nowo uprzemysłowionych krajów

inwestują w dziedziny surowcochłonne i pracochłonne krajach słabiej

rozwiniętych (np. chińskie BIZ w górnictwie naftowym Sudanu,

Angoli, Kongu i Wenezueli). Coraz częściej próbują też dokonywać

BIZ w KWR, poszukując dostępu do ich rynków i aktywów

strategicznych.

2.7. Koncepcja zależności

przepływów BIZ
od etapu rozwoju gospodarki
narodowej według T. Ozawy (C)

• W fazie rozwoju napędzanego przez

innowacje

techniczne znajdują

się KWR, skąd BIZ odpływają do dziedzin kapitałochłonnych w

innych krajach (głównie z tej samej grupy). Rządy KWR podejmują

też działania dla przyciągnięcia BIZ z pozostałych KWR ( jak również

z krajów nowo uprzemysłowionych) do dziedzin technicznie wysoko

zaawansowanych
i wymagających kwalifikowanych pracowników.

• Czołówka KWR znajduje się jednocześnie na etapie rozwoju

napędzanego przez

dobrobyt

, który sprzyja nasileniu się

przepływów BIZ wewnątrz tej grupy krajów, przy ich koncentracji na

najnowocześniejszych dziedzinach produkcji dóbr inwestycyjnych,

konsumpcyjnych i usług.

• T. Ozawa twierdził ponadto, że w ramach

strategii rozwoju

otwartego

na współpracę międzynarodową

przepływy BIZ

przyczyniają się do poprawy

konkurencyjności

międzynarodowej

gospodarek KWR, stymulując zwiększanie

obrotów ich handlu zagranicznego

, co prowadzi do

superwzrostu

(super growth, tj. do przyśpieszania tempa wzrostu

dochodu narodowego).

3. WYBRANE TEORIE

UMIĘDZYNARODOWIENIA
DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

• Zaliczane do tej grupy teorie, które próbują wyjaśnić determinanty

działalności KTN (a w szczególności przyczyny podejmowania przez nie

BIZ), zwane też są teoriami produkcji międzynarodowej (J. Cieślik),
teoriami mikroekonomicznymi (J. Misala), teoriami zakładającymi

konkurencję niedoskonałą (tj. działanie w warunkach monopolu lub

oligopolu – I.A. Moosa), czy wreszcie teoriami traktującymi BIZ jako

zjawisko realne (K. Przybylska).

• W ramach tej grupy teorii wyodrębnia się wiele koncepcji, które można

podzielić – w ślad za K. Przybylską - na

3 podstawowe podgrupy

1) teorie przewag monopolistycznych KTN,
2) teoria międzynarodowego cyklu życia produktu,
3) teoria internalizacji działalności KTN.

• Chociaż Przybylska do tej samej grupy zalicza eklektyczną teorię

produkcji międzynarodowej Dunninga, to paradygmat OLI zasługuje na

odrębne potraktowanie. Przemawia za tym zarówno kompleksowy

(syntetyczny) charakter tego paradygmatu, jak też wyjątkowo ważna,

wiodąca pozycja teorii Dunninga w dotychczasowym dorobku

światowej myśli ekonomicznej, dotyczącym roli KTN i BIZ we

współczesnej gospodarce światowej.

3.1. Teorie przewag

monopolistycznych KTN (A)

• Za pioniera badań nad determinantami BIZ i KTN w warunkach

konkurencji niedoskonałej uznawany jest Ch. P. Kindleberger (1969 r.).

• Zauważył on trafnie, że zagraniczni inwestorzy są w mniej korzystnej

sytuacji niż miejscowi przedsiębiorcy o tyle, że ci drudzy lepiej niż

pierwsi znają specyfikę działania na rynku własnego kraju. Skoro

jednak KTN decydują się na podejmowanie BIZ i ponoszenie

dodatkowych kosztów z tym związanych, to muszą posiadać przewagę

(atuty) wynikające z zajmowania pozycji oligopolistycznej lub

monopolistycznej w określonym segmencie stosunków

międzynarodowych.

• Poważny wkład w rozwój omawianych teorii wnieśli również Dunning

(1973 r.), Hymer (1976 r.), Calver (1981 r.), Buckley-Casson (1985 r.),
Leitch-Barret (1992 r.) i wielu innych ekonomistów.

• Autorzy teorii przewag monopolistycznych szczegółowo przeanalizowali

różnorodne ich rodzaje. Zazwyczaj wyróżnia się 4 typy przewag KTN ,

tj. przewagę finansową, technologiczną, menedżerską i marketingową.

• Przewaga finansowa

: KTN dysponują ogromnym własnym kapitałem

(nieporównywalnie większym niż firmy lokalne) oraz korzystają z wielu

zewnętrznych źródeł finansowania swej działalności.

3.1. Teorie przewag

monopolistycznych KTN (B)

• Przewaga technologiczna

KTN: Sprowadza się ona do

prowadzenia własnych prac badawczo-rozwojowych, znajomości

unikalnych (chronionych patentami) metod i procesów produkcji,

dysponowania nowoczesnymi maszynami i urządzeniami

technicznymi, wytwarzania produktów o znanych markach

towarowych itp.

• Przewaga menedżerska

KTN: Ten atut polega na posiadaniu

bogatej wiedzy i umiejętności w zakresie zarządzania

przedsiębiorstwem i organizacji pracy w skali międzynarodowej

(ponadkrajowej), a zwłaszcza koordynacji działalności (od mikro- do

megaskali), planowania strategicznego, finansów (budżetowania) i

księgowości firmy, gromadzenia i wykorzystywania informacji,

wykorzystania zasobów ludzkich, systemów wynagrodzeń,

pobudzania wydajności pracy i poprawy efektywności itp.

• Przewaga marketingowa

KTN: Strategie działalności

marketingowej KTN obejmują produkcję, politykę cen i dystrybucji,

a także sferę komunikowania się z otoczeniem (nie tylko docieranie

do klientów).

• W sumie powyższe cząstkowe przewagi składają się na przewagę

konkurencyjną poszczególnych KTN nad ich głównymi rywalami (tj.

innymi KTN) oraz nad lokalnymi firmami w krajach goszczących.

3.1. Teorie przewag

monopolistycznych KTN (C)

• Przewaga konkurencyjna KTN

przejawia się w szczególności

poprzez:
a) umiejętność dużego różnicowania wytwarzanych produktów

(dostosowywania ich do potrzeb różnych kategorii odbiorców w

poszczególnych oraz do warunków konkurencji; obok faktycznego

różnicowania wprowadzanie pozornych różnic między towarami

określonego rodzaju, np. tylko inne opakowanie),
b) w formie przywództwa cenowego w dziedzinach, w których

poszczególne KTN posiadają pozycję dominującą (o charakterze

monopolistycznym lub oligopolistycznym).

• Interpretację BIZ jako efekt oligopolistycznego zachowania się

przedsiębiorstw na rynku światowym szerzej przedstawił po raz

pierwszy
w 1973 r. F.T. Knickerbocker, który wskazywał na współzależność

decyzji firm działających w warunkach oligopolistycznej struktury

rynku.

• Autorem innej wersji teorii wyjaśniającej BIZ w kontekście oligopolu

jest E.M. Graham. Chodzi tu o „strategię wymiany pogróżek”, według

której, jeśli rywale danej KTN dokonali BIZ w jego kraju macierzystym,

to taka korporacja powinna podjąć działalność w krajach pochodzenia

swych konkurentów celem „kontrolowania” ich zachowań i

ograniczania nadmiernej ekspansji (co wyjaśnia m. in. krzyżujące się

BIZ).

3.2. Teoria międzynarodowego cyklu

życia
produktu (A)

• Badania nad wpływem cyklu życia różnych produktów na

działalność międzynarodową przedsiębiorstw zapoczątkował

H.V.

Posner

, który w roku 1961 opracował

koncepcję opóźnienia

naśladowczego

(imitation leg), zwaną także teorią

luki

technologicznej

• W myśl tej koncepcji, przesłanką prowadzenia wymiany

międzynarodowej może być istnienie odstępu czasowego między

momentem rozpoczęcia produkcji danego towaru w poszczególnych

krajach.

• Próbując wykorzystać tę koncepcję przede wszystkim do wyjaśnienia

przyczyn handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi,

Posner wprowadził dwa podstawowe pojęcia: opóźnienie popytu i

opóźnienie reakcji.

• Opóźnienie popytu jest równe – według Posnera – odstępowi czasu

między pojawieniem się nowego towaru w kraju, który go jako

pierwszy wyprodukował, a powstaniem popytu na ten nowy towar w

jakimkolwiek drugim kraju.

• Opóźnienie reakcji to odstęp czasu między powstaniem popytu na

dany towar na rynku drugiego kraju a momentem podjęcia

produkcji tego towaru przez miejscowych przedsiębiorców.

3.2. Teoria międzynarodowego cyklu

życia
produktu (B)

• Posner twierdził, że eksport nowego towaru przez „ kraj-innowatora” do

innego kraju odbywa się w okresie równym różnicy między opóźnieniem

popytu i opóźnieniem reakcji. BIZ alternatywą eksportu, jeśli występują

bariery celne lub pazataryfowe w zakresie dostępu do rynków

zagranicznych.

• Przykłady dóbr, których eksport wynikał z opóźnienia naśladowczego: sprzedaż

po II wojnie światowej w krajach Europy Zachodniej amerykańskich pończoch

elastycznych i tkanin syntetycznych; eksport do Polski w latach 60.

zagranicznych okryć z ortalionu i koszul męskich typu non-iron (po

uruchomieniu produkcji własnej w naszym kraju import tych produktów został

wstrzymany).

• Dorobek Posnera wykorzystany został w 1966 r. przez R. Vernona -

uważanego powszechnie w światowej literaturze ekonomicznej za twórcę

teorii międzynarodowego cyklu produkcji - do analizy nie tylko wymiany

handlowej, ale także BIZ. Rozszerzone wersje tej teorii przedstawili

również: S. Hirch i R. Shons (1975 - 1976 r.)

• Według powyższej koncepcji, cykl życia produktu obejmuje 3 główne

fazy:
-- wstępną fazę produktu innowacyjnego,
-- fazę produktu dojrzałego,
-- fazę produktu standaryzowanego (zwana też fazą schyłkową).

3.2. Teoria międzynarodowego cyklu

życia
produktu (C)

• W pierwszej, tzn. wstępnej fazy cyklu w USA

- T

)

innowacyjny (nowy) produkt wytwarzany jest w ilości dość
ograniczonej, wyłącznie na potrzeby rynku krajowego (tj.
amerykańskiego – zob.: rysunek).

3.2. Teoria międzynarodowego cyklu

życia
produktu (D)

• Dojrzała faza życia produktu w USA (T

– T

): Produkcja masowa

i eksport z USA do innych KWR (które są importerami towaru).

• Faza standardowej produkcji i zwolnionej dynamiki eksportu

produktu przez USA (T

– T

): Amerykański produkt nadal

eksportowany, chociaż możliwości zbytu w innych KWR coraz
bardziej ograniczone, bo te ostatnie podjęły własną produkcję,
ograniczyły import, a w T

rozpoczęły eksport. Natomiast od T

pojawia się eksport z USA do KSR.

• Dojrzała faza życia produktu w KWR, a jednocześnie faza

schyłkowa w USA: Od momentu T

USA importerem netto tego

towaru i ograniczają własną produkcję, podczas gdy inne KWR
dominują na światowym rynku, eksportując do USA i KSR.

• Faza przenoszenia produkcji – w drodze podejmowanie BIZ - z

KWR do KSR (z racji wzrostu kosztów pracy), które od T

stały

się eksporterami netto, podczas gdy KWR ograniczyły produkcję
i eksport, a od momentu T

przeobraziły się w importerów netto.

3.2. Teoria międzynarodowego cyklu

życia
produktu (E)

• Generalnie biorąc, w fazie II międzynarodowego cyklu życia

produkt dojrzały pod względem technologicznym (i dopasowany do

preferencji klientów) jest sprzedawany i może być wytwarzany nie

tylko w kraju pochodzenia, lecz także zagranicą. Pobudza to

zwykle podejmowanie przez KTN ekspansji zewnętrznej w formie

BIZ (głównie do krajów o zbliżonym etapie rozwoju, czyli do KWR).

• W III fazie cyklu, tj. na etapie standaryzowanego produktu

zwiększa się presja konkurencyjna ze strony innych KTN, które

mogą lansować własne nowe, bardziej technologicznie

zaawansowane wyroby. Aby utrzymać się na rynku, producent

standaryzowanego towaru musi obniżać jego
cenę, co w szczególności stymuluje BIZ i delokalizację produkcji

do KSR.

• Praktycznym - podawanym w literaturze światowej i polskiej -

przykładem faz cyklu życia produktu jest ewolucja w skali

globalnej procesu produkcji i eksportu telewizorów (lub

komputerów).

3.3. Teoria internalizacji działalności

KTN

• Powyższa teoria zwana też bywa koncepcją transakcji

wewnętrznych, bo - po pierwsze – nawiązuje do teorii kosztów

transakcyjnych R. Coase’a (z 1937 r.), a po drugie – próbuje

wyjaśnić proces zastępowania transakcji na rynku zewnętrznym

wymianą wewnętrzną przedsiębiorstwa w ramach działalności KTN

(tj. obrotami wewnątrzkorporacyjnymi.

• Największym dorobkiem w zakresie rozwoju tej teorii KTN (i BIZ)

mogą pochwalić się zwłaszcza: Williamson (1975 r.), Buckley-

Casson (1976 r.), Hymer (1976 r.), Rugman (1980 r.), Teece (1986

r.) i Madhok (1998 r.).

• Koszty transakcyjne obejmują koszty upowszechnienia informacji

o możliwości zawarcia transakcji, identyfikacji potencjalnych

partnerów, negocjacji warunków transakcji (z ceną włącznie),

sformułowania kontraktu i jego realizacji.

• Internalizacja działalności (w obliczu zawodności rynku

zewnętrznego, tj. market failure) poprzez utworzenie rynku

wewnątrzkorporacyjnego pozwala KTN na uniknięcie kosztów

transakcyjnych, choć niektóre transakcje firmy te musza nadal

zawierać za pośrednictwem rynku zewnętrznego.

• Podstawowym założeniem tej teorii: istnienie konkurencji

oligopolistycznej (lub monopolistycznej) i występowanie

związanych z tym przewag (co zostało omówione w punkcie 3.1).

4. GŁÓWNE ELEMENTY

PARADYGMATU OLI -
EKLEKTYCZNEJ TEORII
PRODUKCJI
MIĘDZYNARODOWEJ (A)

• Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w miarę całościowo

determinanty działalności KTN i motywy podejmowania BIZ, jest
bezsprzecznie eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej, której
autorem jest J.H. Dunning. Pierwszą jej wersję przedstawił on w 1973
r.
Od tej pory ciągle ją modyfikuje, wzbogaca i rozszerza o nowe aspekty.

• Teoria Dunninga stanowiła od początku mistrzowską kompilację (lub

syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech wcześniejszych teorii
cząstkowych.
Wykorzystując je, Dunning zaprezentował własną teorię, która zwana
jest

paradygmatem OLI

, od pierwszych liter 3 angielskich słów:

ownership (O), location (L)

oraz

internalization (I)

, które

określają źródła 3 grup podstawowych przewag KTN wyodrębnionych
przez autora.

4. Główne elementy paradygmatu

OLI
– eklektycznej teorii produkcji
międzynarodowej (B)

• Pierwszą z nich są przewagi o charakterze

oligopolistycznym, jakimi odznaczają się

poszczególne KTN z racji posiadanego przez nie

prawa własności szeroko pojętych aktywów. Dlatego

też nazywane są one specyficznymi przewagami

własnościowymi (ownership specific advantages).

• Drugą grupę tworzą przewagi KTN z tytułu specyfiki

lokalizacji ich działalności ekonomicznej (location

specific advantages).

• Trzecia grupa to specyficzne przewagi związane z

internalizacją KTN (internalization incentive

advantages).

4.1. Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe (A)

• Niepowtarzalne przewagi typu oligopolistycznego, które wynikają

ze specyfiki samej natury KTN, a zwłaszcza z własności unikalnych

aktywów, pozwalają poszczególnym korporacjom globalnym

podejmować BIZ i konkurować skutecznie z innymi

przedsiębiorstwami transnarodowymi oraz z firmami lokalnymi w

krajach przyjmujących.

• Najpierw Dunning dzielił te przewagi na trzy - niezbyt precyzyjnie

rozgraniczone - podgrupy,

tj. przewagi wewnętrzne płynące z istoty i specyfiki

działania KTN, przewagi ich filii nad przedsiębiorstwami lokalnymi krajów

goszczących oraz przewagi własnościowe wiążące się z transnarodowym charakterem
działalności korporacji.

• Natomiast w latach 90. oraz w obecnej dekadzie autor woli systematyzować

przewago własnościowe w

dwie podgrupy lub „wiązki”

(jak określa to

trafnie Zorska w podpunkcie 4.1.1. podręcznika):
1) Przewagi konkurencyjne wynikające z posiadania przez daną KTN
specyficznych zasobów i umiejętności, tj.;

-- aktywów materialnych (w postaci finansowej i materialnej),
-- aktywów niematerialnych (wiedzy, innowacji i technologii, kwalifikacji i

doświadczeń

zawodowych pracowników, metod organizacji, zarządzania i marketingu, marek
produktów, systemów informatycznych oraz baz danych itp.),

-- zdolności do skutecznego obniżania wewnętrznych kosztów produkcji oraz

kosztów

współpracy z kontrahentami zewnętrznymi.

4.1. Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe (B)

2) Przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez kierownictwo

firmy macierzystej wszystkimi filiami wchodzącymi w skład danej

KTN:

-- przewagi filii KTN nad nowo powstającymi lokalnymi przedsiębiorstwami,

wynikające z dostępu do zasobów i zdolności macierzystej firmy,

-- przewagi jednych KTN nad innymi (tj. ich rywalami), będące efektem wyższego
stopnia umiędzynarodowienia działalności (większej elastyczności operacyjnej,
bogatszych doświadczeń w dziedzinie realizacji międzynarodowych transakcji
biznesowych, lepszej umiejętność minimalizacji ryzyka ekonomicznego i
adaptacji do zróżnicowanych warunków działania w poszczególnych krajach).

• Począwszy od lat 90-tych, w paradygmacie OLI szczególnego znaczenia

wśród przewag własnościowych nabrały atuty oparte na wiedzy oraz tzw.

aktywa relacyjne

(relational assets). Te ostatnie Zorska przetłumaczyła

chyba niezbyt jasno na język polski jako „atuty relacyjne”.

• Chodzi tu o nowy - wyodrębniony przez Dunninga - typ przewagi własnościowej

KTN, który polega na ich gotowości i umiejętności uzyskania dostępu, tworzenia,

wykorzystania i koordynowania wszelkich zasobów oraz zdolności, które są

niezbędne celem ustanowienia optymalnie korzystnych międzyludzkich powiązań

(stosunków czy relacji), jak też dla stałej poprawy jakości takich powiązań

wewnątrz samej korporacji oraz w jej kontaktach z otoczeniem zewnętrznym.

4.1. Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe (C)

• Aktywa relacyjne są ściśle powiązane z kapitałem społecznym

korporacji. Składają się one z 3 grup elementów:
a) powszechnie uznane wartości (składniki podstawowe): zaufanie,

uczciwość, wzajemność poczynań, szacunek dla odmienności

kulturowej, umiejętność działania w warunkach różnorodności,
b) wartości kontekstowe lub względne (składniki drugorzędne):

społeczne normy postępowania, etyka pracy, stosunek do ryzyka,

gotowość uczenia się, odpowiedzialność, oportunizm, mała

podatność na korupcję oraz kontrreakcja na nadużycia władzy,
c) zdolności negocjacyjne i koordynacyjne w ramach kontaktów

wewnątrzkoorporacyjnych i w stosunkach z kontrahentami

zewnętrznymi.

• Z kolei kluczowa rola

atutów KTN opartych na wiedzy

wynika

stąd, że we wspólczesnej gospodarce światowej wiedza i informacje

są traktowane jako unikalny i specyficzny zasób, którego

umiejętne wykorzystanie tworzy i umacnia przewagę

konkurencyjną przedsiębiorstwa. Wiedza jest bowiem niezbędna

dla pomnażania innych zasobów i poprawy ich jakości. W

odróżnieniu od pozostałych zasobów, wiedza nie tylko nie zużywa

się, kiedy jest praktycznie stosowana, lecz dzięki temu rozwija się

dynamicznie (w myśl zasady: „learning by doing”).

4.1. Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe (D)

• Wiedza - rozumiana zazwyczaj jako „przekonanie, które kieruje

działaniami organizacji” (B. Chakravarthy, Y. Doz i in.) - generuje

innowacje procesowe, produktowe, organizacyjne, menedżerskie

i finansowe. Tworzy nowe, bardziej konkurencyjne towary i

pozwala na lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów.

• Dzięki swej ekspansji zagranicznej KTN poprawiają efektywność

wykorzystania własnej wiedzy jako unikalnego zasobu, a także

wzbogacają ją w drodze wykorzystania walorów lokalizacji i

nawiązywania kooperacji z innymi jej dysponentami.

• Według Zorskiej, w ramach KTN

„zbiornikami” wiedzy

są:

1) indywidualni pracownicy i ich grupy,
2) tzw. artefakty - zasoby wiedzy zgromadzone „w postaci praktyk

będących
rutynowymi czynnościami, sekwencją działań oraz interakcjami”,
3) różne podmioty organizacyjne: zakłady pracy funkcjonujące w filiach,
poszczególne filie i sama firma macierzysta.

• Proces tworzenia wiedzy, jej poszukiwania, pozyskiwania i aplikacji

przez KTN jest wspierany innymi, komplementarnymi w stosunku do niej

zasobami posiadanymi przez korporację (ludzkimi, finansowymi i
rzeczowymi). Przy tym

nowa wiedza wytworzona przez samą KTN

stanowi jej wyłączną własność intelektualną

(może więc być np.

opatentowana), a nie staje się dobrem publicznym.

4.1. Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe (E)

• Upowszechnienie i niebywale szybki rozwój nowych technologii

informacyjnych i komunikacyjnych (na ich oznaczenie Zorska

używa skrótu: IKT), z Internetem na czele, przyczyniło się w

ostatnich latach nie tylko do zwiększenia i wzbogacenia zasobu

wiedzy posiadanej przez KTN, lecz także do podniesienia

efektywności procesu odkrywania nowych zjawisk i właściwości

(tj. pojawienia się nowych wynalazków) oraz przyśpieszenia prac

wdrożeniowych

, zwłaszcza dzięki stosowaniu technik wirtualnego

modelowania oraz symulacji w badaniach i projektowaniu.

• Dzięki wykorzystywaniu IKT nasila się walka konkurencyjna między

KTN, bo w szczególności Internet umożliwia :
a) lepsze dostosowanie oferty produktów i usług do oczekiwań i

wymagań klientów, b) dotarcie do nowych segmentów lokalnego,

regionalnego i globalnego rynku,
c) ułatwienie imitacji nowych wyrobów oraz nielegalnego korzystania z

cudzej

własności intelektualnej.
• Ale KTN, które najefektywniej potrafią zastosować IKT, przyśpieszają

procesy swej specjalizacji, rekombinacji łańcuchów tworzenia wartości,

konfigurowania, integrowania i pomnażania wiedzy w ponadgranicznych

sieciach oraz delokalizacji działalności (bo odległość traci znaczenie,

gdy rekompensują ją korzyści nowej lokalizacji).

4.1. Paradygmat OLI – przewagi

własnościowe (F)

• Rewolucyjny postęp w dziedzinie nowych technologii informacyjnych i

komunikacyjnych, ułatwiając rozwój, upowszechnienie i wdrożenie

wiedzy, pozwala KTN – jak pisze Zorska - osiągnąć zwłaszcza

następujące przewagi konkurencyjne typu własnościowego:
a) zmniejszenie ogólnych kosztów działania w drodze większej

standaryzacji

produkcji (ale przy uwzględnieniu - w miarę potrzeby –

zróżnicowanych

w skali lokalnej preferencji konsumentów),

b) szybsza realizacja działań dostosowawczych do zmieniających się

warunków rynkowych i technologicznych,

c) zastosowanie innowacyjnych i unikalnych metod konkurencji z

rywalami,
przede wszystkim zaś sprawniejsze wykorzystanie innowacji do

dostosowania modelu biznesowego do pojawiających się wyzwań,

d) optymalne zarządzanie informacjami i wiedzą wewnątrz KTN, co

pozwala na zwiększenie korzyści w zakresie tworzenia wartości

dodanej,
e) bardziej harmonijna i efektywna współpraca z kontrahentami

zewnętrznymi, działającymi w różnych krajach.

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (A)

• Przewagi lokalizacyjne to – według interpretacji Dunninga - zestaw

przesłanek decydujących o wyborze przez KTN konkretnego
goszczącego, a ściślej mówiąc – o wyborze nie tylko kraju, lecz także
konkretnej dziedziny (branży) i określonego przedsiębiorstwa
zagranicznego, które jest przejmowane przez firmę macierzystą lub
konkretnego miejsca lokalizacji nowo tworzonej filii zagranicznej, w
ramach ekspansji inwestycyjnej (BIZ).

• Zdaniem omawianego autora, o wyborze miejsca lokalizacji BIZ

decydują następujące determinanty:
a) sprzyjające czynniki rynkowe (posiadanie przez dany kraj bogatych
zasobów i zdolności wytwórczych, wielkość i chłonność rynku), jak też
brak lub występowanie barier w zakresie dostępu do rynku (wskutek
polityki protekcjonizmu lub nadmiernej biurokratyzacji i korupcji),
b) relacje między cenami, kosztami i wydajnością pracy, kapitału oraz
technologii w kraju i miejscu przewidywanej lokalizacji,
c) klimat inwestycyjny, panujący w poszczególnych krajach
przyjmujących,
d) stopień rozwoju infrastruktury ekonomiczno-społecznej i instytucji
rynkowych oraz inne okoliczności działania w kraju goszczącym
KTN.

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (B)

• Podane wyżej, a zaczerpnięte z teorii lokalizacji działalności gospodarczej,

tradycyjne przewagi lokalizacyjne mają charakter czynników podażowych,

popytowych lub efektywnościowych.

• W obliczu nasilenia się we współczesnej gospodarce światowej procesów

globalizacji i liberalizacji życia ekonomicznego, powstania licznych

ugrupowań integracyjnych, zawarcia kilkuset międzypaństwowych

preferencyjnych porozumień handlowych oraz rozwoju gospodarki opartej
na wiedzy i informacjach

Dunning dokonał przewartościowania

swojego podejścia do przewag lokalizacyjnych w kontekście

paradygmatu OLI, rozszerzając swe wcześniejsze rozważania
o nowe podane niżej aspekty:

a) konieczność pogłębionej oceny czynników lokalizacji biznesu

międzynarodowego, szczególnie poprzez uwzględnienie dorobku

przedstawicieli nowej geografii ekonomicznej, dotyczącego przesłanek
specjalizacji produkcyjnej różnych krajów i działalności firm w

klastrach

(clusters), określanych przez Zorską mianem

skupisk branżowych

firm

(ściśle ze sobą współpracujących),
b) analiza czynników lokalizacji BIZ dokonywanych przez KTN nie tylko

w przekroju międzykrajowym, lecz także w skali regionów ponadkrajowych

i wewnątrzkrajowych, sektorów, gałęzi i branż wytwórczych oraz na

szczeblu wspomnianych klastrów,
c) rosnące znaczenie dla KTN podaży, jakości i cen zasobów i zdolności

pochodzących spoza kraju macierzystego,

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (C)

d) uwzględnienie wpływu władz państwowych poszczególnych krajów na
stabilność sytuacji gospodarczej, sprawność funkcjonowania rynku,
modernizację zasobów i zdolności wytwórczych w skali makroekonomicznej
i na niższych szczeblach gospodarowania (z klastrami włącznie),
e) konieczność silniejszego akcentowania roli czynnika ludzkiego jako
kryterium wyboru miejsca lokalizacji działalności KTN, nie tylko od strony
podaży pracy (liczby dostępnych pracowników, ich kwalifikacji i motywacji
do pracy) oraz wielkości popytu ludności na produkty wytwarzane przez
korporację, ale także wpływu różnorodności społecznej, kulturowej i
systemowej na innowacyjność,
f) wzrost znaczenia analizy dostępnych opcji lokalizacyjnych ekspansji
zagranicznej KTN w kontekście stymulowania rozwoju jej wiedzy,
pogłębienia specjalizacji w kształtowaniu unikalnych zasobów i zdolności
korporacji oraz optymalnego konfigurowania łańcucha tworzonej przez nią
wartości dodanej.

• Na przełomie XX i XXI wieków rozważania Dunninga dotyczące lokalizacji

zostały wzbogacone w szczególności o - szeroko omówiony w w podpunkcie
4.1.2. podręczniku Zorskiej - „model geograficznie osadzonych źródeł
działań, zasobów i wiedzy”, który w skrócie określany jest mianem

modelu

ARK. Jego

nazwa pochodzi od pierwszych liter trzech następujących

terminów w języku angielskim:
A – activities; R – resources, K - knowledge (schemat graficzny tego modelu
podaję dalej).

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (D)

Schemat modelu ARK, tj. „modelu geograficznie
osadzonych źródeł działań,
zasobów i wiedzy” (według podręcznika
Zorskiej)

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (E)

• „Geograficzne osadzenie” powyższych 3 czynników polega zazwyczaj na ich

koncentracji przestrzennej, tj. na umiejscowieniu w konkretnym regionie

geograficznym kraju lokaty BIZ lub w klastrze (inaczej mówiąc, w skupisku

branżowym – jak pisze Zorska, czy w „gronie” – jak preferuje nazywać klaster J.

Misala).

• Chociaż teoria klastrów pojawiła się dopiero kilku lat temu, to szybko zdobyła

ona ogromną popularność w literaturze światowej i polskiej, stając się ostatnio

jednym z bardzo „modnych” tematów. Jednak kwestia korzyści koncentracji

przestrzennej (aglomeracji) działalności biznesowej przedsiębiorstw

dostrzegana i analizowana jest przez ekonomistów już od pół wieku. Legła ona

bowiem u podstaw narodzin teoretycznych koncepcji „biegunów wzrostu” i tzw.

”przemysłów uprzemysłowiających” („les industries industrialisantes”).

Autorem i głównym popularyzatorem obu tych koncepcji był wybitny francuski

ekonomista F. Perroux. Wzbudzały one wprawdzie spore kontrowersje, ale

wykorzystywano je zwłaszcza
w teorii rozwoju regionalnego oraz w teorii industrializacji.

• Odwołując się do definicji klastra, zaproponowanej przez M.E. Portera, Zorska

sprowadza jego istotę do „geograficznej koncentracji konkurencyjnych firm lub

innych podmiotów z danej branży, które jako dostawcy i/lub nabywcy

nawiązują bliskie relacje z innymi podmiotami i branżami w regionie lub które

wspólnie korzystają z zasobu wyspecjalizowanych kadr, co umożliwia tym

firmom uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad rywalami w tej branży na wielu

rynkach”.

• Dzięki działalności klastra następuje przede wszystkim internalizowanie

wiedzy i informacji przez grupę firm, które są jego uczestnikami.

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (F)

• Warunki powstawania i rozwoju klastrów

jako swoistych ”pakietów

aglomeracyjnych” (według określenia Zorskiej):
-- odpowiednie wyposażenia miejsca lokalizacji klastra (tj. miasta,

kilku blisko ze sobą sąsiadujących miast, czy miejscowości) w wysoko

kwalifikowane kadry, infrastrukturę komunikacyjną, ośrodki B+R oraz

instytucje wspierające innowacje i rozwój wiedzy,
-- bliskość dużego ośrodka akademickiego, posiadającego znaczący

dorobek w dziedzinie badań powiązanych z określoną branżą,
-- aktywne wsparcie finansowe i „logistyczne” działalności klastra

przez lokalne i/lub centralne władze państwowe (np. tworzenie parków

przemysłowych lub naukowo-technologicznych).

• Klasyfikacja klastrów

(od najprostszych do zaawansowanych ich

typów):
-- zwykłe aglomeracje (tylko dobra infrastruktura i zasoby),
-- kompleksy branżowe lub przemysłowe (możliwości redukcji kosztów

dostaw i zbytu oraz kosztów transakcji firm uczestniczących),

-- sieci socjalne lub biznesowe (wspólne rozwijanie wiedzy i informacji),
-- dynamiczne klastry (dynamic clusters – intensywna współpraca
i rywalizacja, nieustanna poprawa kluczowych kompetencji i przewag
konkurencyjnych przedsiębiorstw).

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (G)

• O atrakcyjności lokalizacyjnej dla KTN poszczególnych regionów

wewnątrzkrajowych (które Zorska nazywa raczej niezbyt trafnie

mikroregionami) lub regionów przygranicznych sąsiadujących ze sobą

krajów decydują: położenie geograficzne, poziom ich rozwoju i

wyposażenia w zasoby oraz zdolności wytwórcze, stan infrastruktury,

możliwości zbytu i oferowane zachęty inwestycyjne.

• Wielkie aglomeracje miejskie (city-regions) uważane są za szczególnie

atrakcyjne regiony, które są w stanie skutecznie przyciągać BIZ.

• W wielu krajach przyjmujących występuje zbyt silna koncentracja

przestrzenna działalności KTN w regionach najwyżej rozwiniętych

(gdzie – jak np. w Polsce - istnieją najbardziej korzystne warunki dla

podejmowania działalności usługowej i przemysłowej) oraz w

regionach o bogatych zasobach bogactw naturalnych (co typowe

zwłaszcza dla KSR).

• Obserwując prawidłowości lokalizacji KTN, można stwierdzić

powstawanie swoistego „trójkąta współzależności”: w układzie: firmy-

branże-regiony. Trójkąt ten jest efektem kumulowania się interakcji

między działalnością KTN, aktywnością - powiązanych ze sobą wstecz

lub do przodu - branż (w których działają korporacje) i rozwojem

poszczególnych regionów.

• Z uwagi na powyższe w prowadzeniu polityki inwestycyjnej i

regionalnej coraz większą rolę odgrywają władze regionalne i lokalne.

4.2. Paradygmat OLI – przewagi

lokalizacyjne (H)

• Natomiast analizując

czynniki lokalizacji działalności KTN w skali

regionów ponadkrajowych

(określanych dość niefortunnie przez

Zorską mianem makroregionów), należy zauważyć, że do wzrostu

atrakcyjności takich regionów dla inwestorów zagranicznych przyczynia

się

tworzenie licznych stref wolnego handlu

(co głównie powiększa

rozmiary i chłonność rynku zbytu) oraz stopniowe przechodzenie

niektórych ugrupowań do

wyższych form regionalnej integracji

ekonomicznej

(czym pochwalić się może zwłaszcza Unia Europejska).

• Postęp w dziedzinie integracji pozwolił

państwom członkowskim Unii

Europejskiej

jako grupie

poprawić swoją atrakcyjność jako miejsca

lokalizacji aktywności biznesowej KTN

, nie tylko dzięki zwiększeniu

wielkości rynku, lecz także poprzez:
-- lepsze wyposażenie w zasoby i zdolności produkcyjne,
-- poprawę funkcjonowania rynków towarów, usług i czynników

produkcji,
-- rozbudowę infrastruktury i ograniczenie dysproporcji przestrzennych,
-- wzrost swobody konkurencji (dzięki Jednolitemu Rynkowi

Europejskiemu),
-- bardziej skuteczną stabilizację sytuacji makroekonomicznej,
-- lepszą dyfuzję innowacji technicznych, wiedzy i informacji,
-- zwiększenie podaży dóbr publicznych,
-- większą stabilizację polityczną (dzięki utrwaleniu demokracji,

bezpieczeństwa
i pokoju oraz rozwojowi organizacji społeczeństwa obywatelskiego).

4.3. Paradygmat OLI – przewagi

internalizacyjne (A)

• Pod pojęciem internalizacji działalności KTN należy - zdaniem

Dunninga – rozumieć proces zastępowania transakcji

gospodarczych, realizowanych przez nie dotąd poprzez rynek

zewnętrzny, operacjami wewnątrzkorporacyjnymi. (Istotę tej

przewagi KTN szeroko wyjaśniła Zorska w podpunkcie 4.1.3. swego

podręcznika).

• U źródeł internalizacji leżą – według opinii autora paradygmatu OLI

– strukturalne i endemiczne zniekształcenia mechanizmu

rynkowego.

• Pierwsze, tj. zniekształcenia strukturalne wynikają bądź z

monopolistycznego charakteru rynku, bądź ze zbędnego (lub zbyt

rozbudowanego) interwencjonizmu ekonomicznego państwa.

• Natomiast najczęstsze powody zniekształceń endemicznych to:

-- ryzyko i niepewność działania,
-- brak wystarczających informacji rynkowych,
-- ograniczenia racjonalności zachowań podmiotów ekonomicznych.

• Przewagi osiągane dzięki internalizacji działalności KTN polegają –

jak trafnie zauważył Dunning – przede wszystkim na

wyeliminowaniu kosztów transakcyjnych.

4.3. Paradygmat OLI – przewagi

internalizacyjne (B)

• Ale przewagi wynikające z internalizacji transakcji biznesowych

KTN obejmują również takie korzyści jak:
-- skuteczna ochrona praw własności do posiadanych technologii
i marek produktów,
-- zapewnienie lepszej jakości produkowanych wyrobów,
-- uzyskiwanie pozytywnych efektów ze wspólnego marketingu,

planowania, kontroli i koordynacji działalności filii przez

firmę

macierzystą itp.

• W latach 90-tych

wcześniejsze rozważania Dunninga nt.

przewag internalizacyjnych KTN zostały

zmodyfikowane

poprzez włączenie do nich wątków ewolucyjnej teorii

przedsiębiorstwa oraz teorii organizacji i zarządzania, jak też

wskutek uwzględnienia nowych zmian i zjawisk, zachodzących w

gospodarce światowej.

• Twórca paradygmatu OLI podkreślał zwłaszcza, że obecnie

przewagi internalizacyjne nie powinny być analizowane w

oderwaniu od dwu pozostałych rodzajów przewag

konkurencyjnych korporacji („O+L”).

4.3. Paradygmat OLI – przewagi

internalizacyjne (C)

• Obok kosztów transakcyjnych, wyznaczonych przez rynek, które

poprzednio stanowiły punkt wyjścia przy omawianiu przewag

internalizacyjnych KTN, w dobie gospodarki globalnej opartej na

wiedzy
za ważny punkt odniesienia należy też przyjąć wyniki biznesowe

osiągane przez inne korporacje.

• O ile w przeszłości internalizacja traktowana była jako „ulica

jednokierunkowa” w tym sensie, że dopuszczano tylko

ewentualność zastępowania transakcji rynkowych (z udziałem

kontrahentów zewnętrznych) obrotem wewnątrzkorporacyjnym, o

tyle w ostatnich latach – jak zauważa trafnie Dunning – w praktyce

działania KTN można też zaobserwować zjawisko dezinternalizacji,

tj. rezygnację z części operacji wewnatrzkorporacyjnych (nie

stanowiących tzw. core business) w na rzecz współpracy na

zasadach rynkowych z innymi przedsiębiorstwami.

• Świadczy o tym w szczególności popularność outsourcingu,

aliansów strategicznych i kooperacji przemysłowej z udziałem

korporacji. Pozwala to KTN - łatwiej niż poprzez internalizację -

stawiać czoła hiperkonkurencji globalnej, która wymusza większą

elastyczność i szybkość działania oraz skuteczność rywalizacji z

innymi korporacjami i firmami lokalnymi.

4.3. Paradygmat OLI – przewagi

internalizacyjne (D)

• Osłabienie tendencji do internalizacji staje się – zdaniem Dunninga

-widoczne zwłaszcza w najbardziej technologicznie
zaawansowanych sektorach gospodarki opartej na wiedzy, tj. w
sektorze komputerowo-informatycznym, w telekomunikacji, w
przemyśle nowych materiałów i farmaceutycznym, w sektorze
biotechnologii i inżynierii genetycznej, gdzie rosnącego znaczenia
nabierają sieciowe i kontraktowe powiązania międzyorganizacyjne.

• Począwszy od połowy lat 90-tych, w kontekście analizy przewag

internalizacyjnych w ramach paradygmatu OLI dużą wagę
przypisuje się korzyściom KTN wynikającym z tzw. corporate
governance.

• Termin ten tłumaczony jest na język polski w naszej literaturze

fachowej dwojako:

nadzór właścicielski lub ład

korporacyjny

. Choć Zorska używa w swym podręczniku

pierwszego z podanych określeń, to – w moim przekonaniu -
znacznie trafniej istotę corporate governance oddaje
drugie z nich.

4.3. Paradygmat OLI – przewagi

internalizacyjne (E)

• W praktyce chodzi tu bowiem o całokształt relacji między wszystkimi

interesariuszami KTN, a nie tylko o wykonywanie funkcji

właścicielskich (tj. nie tylko o stosunki typu pryncypał-agent, które

występują między właścicielami a menadżerami firmy).

• Interesariuszami

firmy są też przecież pracownicy niższego

szczebla (którzy mogą być zorganizowani w związki zawodowe),

klienci, dostawcy i wierzyciele danej KTN oraz inne grupy społeczne,

na których życie ona wpływa (np. poprzez pozytywne skutki swej

działalności charytatywnej lub negatywne konsekwencje ekologiczne).

• Mimo powyższych zastrzeżeń terminologicznych, warto podkreślić, ze

Zorska trafnie jednak wyodrębnia (i obszernie omawia w podpunkcie

3.1.3 podręcznika) trzy modele ładu korporacyjnego: 1) model

amerykański,
2) model europejski (wynikający z praktyki krajów kontynentalnej

części Europy Zachodniej) oraz 3) model japoński.

• Natomiast, analizując paradygmat OLI, do nowych przewag

internalizacyjnych KTN słusznie zalicza też ona

efekty tworzenia

sieci,

tzn. – jak definiuje autorka - zbioru węzłów i łączących je

wzajemnych powiązań (szerzej o tym w podpunkcie 4.1.3

podręcznika).

5. PARADYGMAT OLI A NOWY

PARADYGMAT ROZWOJU
WEDŁUG DUNNINGA

• W artykule pt.: „Towards a new paradigm of development:

implications for the determinants of international business”,

opublikowanym w kwietniu 2006 r. na łamach czasopisma wydawanego przez
UNCTAD pt.:

„Transnational Corporations” John H. Dunning po

raz kolejny dość gruntownie zmodyfikował i wzbogacił własną

eklektyczną teorię produkcji międzynarodowej, w oparciu o

opracowany przez siebie
nowy paradygmat rozwoju (NPR).

• W tym kontekście warto przypomnieć, że

według T.S. Kuhna,

paradygmat naukowy może być pojmowany różnorodnie:

a) jako „powszechnie uznane osiągnięcie naukowe”,
b) jako „zespół charakterystycznych przekonań i uprzedzeń”,

5. PARADYGMAT OLI A NOWY

PARADYGMAT ROZWOJU
WEDŁUG DUNNINGA (A)

c) jako „wszystkie zinternalizowane przekonania grupy naukowej”,
d) jako „zespół koncepcji, teorii, technik i wartości, które określają ramy

realizowanych badań.”

• Przyjmując dla potrzeb dalszych rozważań ostatnią, czwartą definicję

paradygmatu naukowego, należy podkreślić, że

nowy paradygmat

rozwoju

(New development paradigm) przygotowany został przez

Dunninga przy wykorzystaniu dorobku 3 laureatów Nobla w zakresie

ekonomii z ostatnich lat:
--

koncepcji celów rozwoju

według teorii ubóstwa

A. Sena

roli instytucji

w ujęciu

D. Northa

(tj. ekonomii instytucjonalnej)

koncepcji transformacji

ekonomiczno-społecznej (w kontekście

procesu globalizacji), według podejścia

J. Stiglitza

zinternacjonalizowane

5. Paradygmat OLI a nowy
paradygmat
rozwoju według Dunninga (B)

Schemat obrazujący wykorzystanie dorobku Sena, Northa i Stiglitza
przy opracowywaniu przez Dunninga nowego paradygmatu rozwoju

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (C)

• Zaproponowany przez Duninga model NPR jest przejawem

kompleksowego, multidyscyplinarnego i niezmiernie szerokiego

podejścia, zarówno do finalnych cełów (ends) rozwoju, jak też do

niezbędnych środków (means) działania.

• Proponując wspomniany

NPR

, autor usystematyzował wszystkie

środki i cele rozwoju, wyodrębniając trzy sfery działania:
-- ekonomiczną (economics),
-- socjologiczną (sociology),
-- religijną, czyli - ekologii moralnej (religion: moral ecology).

• Lista głównych środków działania według NPR Dunninga

-- zasoby (resources - R) i zdolności (capabilities - C), a zwłaszcza

przedsiębiorczość,

-- rynek (market – M, wraz z mechanizmem jego funkcjonowania),
-- instytucje i infrastruktura instytucjonalna (kapitał społeczny),
-- system wartości i mentalności społeczeństwa,
-- system wierzeń i jego determinanty (tradycja, religie, wiedza, presja

społeczna, doświadczenia wyniesione z procesu uczenia się).

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (D)

• Lista głównych celów rozwoju według NPR Dunninga:

-- rozwój pojmowany jako zbiór wolności (ekonomicznej, społecznej

i politycznej przy równoczesnym zapewnieniu przejrzystości
funkcjonowania wszystkich dziedzin życia społeczeństwa),

-- rozwój społeczny traktowany integralnie i w sposób holistyczny,
-- transformacja społeczna i osiągnięcie wskaźników rozwoju

społecznego,
-- restrukturyzacja gospodarki podporządkowana rozwojowi

społecznemu,
-- nowe priorytety rozwojowe: ograniczenie ubóstwa, ochrona zdrowia,

poprawa jakości życia, edukacja, ochrona środowiska naturalnego,
zapewnienie bezpieczeństwo itp.

• Próbując ściśle powiązać środki działania z celami rozwoju, Dunning

wskazał na konieczność wieloprzyczynowej (multicausal), a

równocześnie wielopłaszczyznowej (multifaceted) analizy holistycznej

oraz stosowania modeli statycznych i dynamicznych typu

porównawczego.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (E)

•

Dalej omawiany autor przedstawił 4 grupy głównych

uczestników (czyli – podmioty) procesu rozwoju,

określając ich mianem udziałowców (stakeholders) lub

graczy (players).

•

Według jego opinii, są to:
a) rynki,
b) rządy,
c) organizacje społeczeństwa obywatelskiego,
d) jednostki ponadnarodowe (supranational entities).

•

Ponadto Dunning podkreślił konieczność zapewnienia

rosnącej partycypacji (czynnego udziału) i większej

lokalnej odpowiedzialności ludzi za ich własne losy

(local ownership), a także zagwarantowania kluczowej

roli instytucjom i organizacjom pozarynkowym (extra-

market) w procesie rozwoju.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (F)

TRZY FAZY ANALIZY
(=MODELU) DUNNINGA:

1) Identyfikacja istoty i

zakresu NPR.

2) Łańcuch wartości

czynników
determinujących rozwój na
przełomie XX i XXI wieków:

a) Zasoby + Zdolności +

Rynek

b) Instytucje/Struktury

bodźców Mechanizmy
wzmacniające

c) Wartości/Systemy myślenia
d) Systemy wierzeń (religie)
e) Źródła wierzeń
f) „Wyzwalacze” (Triggers)

zmian.

3) Determinanty

międzynarodowej
działalności biznesowej
„związane” (influenced) z
NPR:

a) Przewagi własnościowe

firmy (O)

b) Przewagi lokalizacyjne (L)

krajów i regionów w
makro- i mikroskali

c) Przewagi internalizacyjne

(I), wynikające z
połączenia O i L

Uwaga metodologiczna: Obie

fazy 2 i 3

tego modelu mogą być

rozpatrywane

statycznie lub dynamicznie.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat rozwoju według
Dunninga (G)

• Wykorzystując powyższy schemat analizy, Dunning przedstawił

następnie kolejną

zmodyfikowaną wersję swojej teorii

eklektycznej

umiędzynarodowienia działalności przedsiębiorstwa,

włączając do niej główne elementy NPR.

• Do

przewag własnościowych

dodał specyficzne

instytucjonalne

przewagi komparatywne poszczególnych KTN, tj.

zakres i strukturę zachęt lub bodźców

(incentives),

stosowanych przez te firmy dla optymalnego wykorzystania ich

zasobów i zdolności wytwórczych oraz umiejętności sprostania

wymogom rynkowym.

• W dobie współczesnej globalizacji do własnościowych przewag typu

instytucjonalnego należy – zdaniem Dunninga- zaliczyć zwłaszcza

zdolność KTN do uwzględniania w ich działalności kwestii

odpowiedzialności społecznej (social responsability), zmian

przepisów prawa patentowego, nawiązywania nowych form

współpracy w dziedzin innowacji, unikania korupcji i oszustw

podatkowych, umiejętność prowadzenia „konstruktywnego” dialogu

i współdziałania z organizacjami konsumenckimi i ekologicznymi,

jak też skutecznego lobbyingu
na forum parlamentarnym i w kontaktach z administracją publiczną.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat rozwoju według
Dunninga (H)

• Analizę

przewag lokalizacyjnych

na szczeblu kraju

goszczącego Dunning połączył z głównymi 4 typami BIZ (tj.

poszukującymi rynków, zasobów, efektywności i aktywów).

Znacznie przy tym rozszerzył listę czynników i uwarunkowań

decydujących o wyborze konkretnego miejsca lokalizacji, a

równocześnie przyporządkował poszczególne determinanty

ekonomiczne określonym typom BIZ.

• Do czynników tworzących ramy polityki państw goszczących

wobec BIZ (policy framework for FDI) omawiany autor dodał :

politykę konkurencji (zwłaszcza przepisy dotyczące fuzji i

przejęć), kwestie prywatyzacji firm państwowych, regulacji cen,

politykę przemysłową i regionalną oraz bilateralne

międzyrządowe umowy o ochronie i wspieraniu inwestycji

zagranicznych.

• Listę metod ułatwiania działalności biznesowej (business

facilitation) Dunning uzupełnił o następujące czynniki: system

promocji i zachęt finansowych, poszanowanie własności

prywatnej, ochrona własności intelektualnej, odpowiednia

infrastruktura finansowa, kapitał społeczny, przepisy

antykorupcyjne i istnienie klastrów w przekroju regionalnym.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat rozwoju według
Dunninga (I)

• Następnie analizując determinanty ekonomiczne

BIZ

poszukujących rynków zbytu

, Dunning wskazał, że - obok

wielkości, struktury i dynamiki wzrostu miejscowego rynku oraz

specyfiki preferencji konsumpcyjnych – ważną rolę odgrywają też

ułatwienia dostępu do rynków regionów ponadkrajowych (dzięki

tworzeniu stref wolnego handlu i innych, bardziej

zaawansowanych form ugrupowań integracji regionalnej) oraz do

rynku globalnego (dzięki ogólnoświatowym działaniom na rzecz

liberalizacji handlu międzynarodowego, zwłaszcza na forum

GATT/WTO).

• W przypadku

BIZ poszukujących zasobów

listę przesłanek

ekonomicznych lokalizacji autor rozszerzył o dostępność, jakość i

płace wykwalifikowanych pracowników (podczas gdy wcześniej

akcentował tylko sprawy dostępności ziemi i budynków, surowców

i półproduktów, infrastruktury i tanich niewykwalifikowanych

pracowników).

• Listę determinant ekonomicznych

BIZ poszukujących

efektywności

uzupełnił o członkostwo w regionalnych

ugrupowaniach integracyjnych oraz jakość instytucji rynkowych.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat rozwoju według
Dunninga (J)

• Wreszcie, omawiając determinanty ekonomiczne BIZ poszukujących

strategicznych aktywów (asset-seeking FDI), Dunning podał nowy –
poprzednio pomijany – zestaw czynników:
-- jakość istniejących aktywów technologicznych i menadżerskich,
-- infrastruktura portowa, drogowa i telekomunikacyjna,
-- uwzględnianie tematyki przedsiębiorczości, innowacyjności

i konkurencyjności w programach działalności instytucji

oświatowych,
-- istnienie polityki i instytucji sprzyjających wzrostowi i rozwojowi

społeczno-gospodarczemu.
• Kwestie powiązania czterech wskazanych wyżej typów BIZ – z jednej

strony - z determinantami ekonomicznymi ich lokalizacji w krajach
goszczących, a z drugiej strony – z ramami polityki wobec inwestycji
zagranicznych i ułatwieniami dla prowadzenia działalności biznesu
ilustruje

przytoczony dalej schemat

, który zaczerpnięty został

ze wspomnianego wcześniej artykułu Dunninga.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (K)

Schemat powiązań głównych typów BIZ z determinantami
ekonomicznymi,
polityką wobec inwestorów i ułatwieniami dla biznesu według
Dunninga

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (L)

• W rozważaniach nt. wpływu nowego paradygmatu rozwoju na

kształtowanie się

przewag internalizacyjnych KTN

Dunning stosunkowo szeroko uwzględnił przede wszystkim

oddziaływanie globalizacji na zmiany kosztów i korzyści

internalizacji procesów tworzenia i wykorzystania unikalnych

aktywów strategicznych, jakimi dysponują KTN.

• Równocześnie uznał on za konieczne zróżnicowanie analizy

specyfiki internalizacji działalności KTN w przekroju dwu

odmiennych grup krajów, tj. państw o rozwiniętej gospodarce

rynkowej (KWR) i krajów słabo rozwiniętych (KSR).

• Zauważył bowiem, że wewnątrz grupy KWR warunki działania

KTN są relatywnie podobne. Instytucje dotyczące zasobów,

zdolności i rynków nie tylko są tam dobrze rozwinięte, ale mają

także podobny charakter. Ułatwia to osiąganie korzyści z

internalizacji, wynikających z umiejętnego łączenia przez KTN

- w drodze podejmowania BIZ - atutów własnościowych typu

instytucjonalnego z odpowiednim wyborem miejsca lokalizacji

ich
nowych filii.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (Ł)

• Natomiast znacznie trudniej jest korporacjom uzyskać przewagi

internalizacyjne o charakterze instytucjonalnym poprzez ekspansję

inwestycyjną w stosunkach KWR-KSR lub wewnątrz grupy KSR.

• Po pierwsze, instytucje, systemy bodźców ekonomicznych i kulturowe

wymiary działalności biznesowej w tej ostatniej grupie państw są w

poważnym stopniu odmienne od istniejących w KWR (tj. w krajach

macierzystych większości KTN). Zdaniem Dunninga, można to stwierdzić,

porównując instytucje występujące w praktyce - przykładowo - w

Niemczech i Iranie lub w Australii i na Sri Lance.

• Po drugie, poszczególne KSR różnią się znacznie między sobą pod

rozpatrywanym względem (np. kraje Afryki Subsaharyjskiej i Azji

Wschodniej).

• W tej sytuacji – jak zauważa słusznie wspomniany autor - korporacje

niekiedy uznają, że zamiast podejmować ryzyko bezpośrednich inwestycji w

KSR (zwłaszcza w obliczu powszechnej korupcji urzędników), opłaca się im

bardziej ograniczyć kontakty do eksportu, poddostaw lub sprzedaży licencji.

• Chociaż tendencje liberalizacyjne w polityce władz państwowych KSR wobec

KTN i stosowane przez nie zachęty finansow-fiskalne dla inwestorów

zagranicznych mogą sprzyjać przyciąganiu BIZ i internalizacji działalności

korporacji w krajach ubogiego Południa, ale część ich rządów ciągle

preferuje pozakapitałowe formy współpracy z KTN.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (M)

• Według opinii Dunninga, do ujednolicania istytucjonalnych

aspektów działalności KTN w skali globalnej (co oczywiście

ułatwia internalizację) w ostatnich latach przyczyniła się

działalność ONZ, OECD i innych organizacji miedzynarodowych w

zakresie inicjowania, opracowywania i upowszechniania

różnorodnych wytycznych (zaleceń), zestawów „dobrych praktyk”

lub dobrowolnych (tj. nie wiążących w sensie prawnym) kodeksów

postępowania przedsiębiorstw.

• Chodzi tu zwłaszcza o uchwalone w 1976 r. przez OECD

Guidelines to Multinational Enterprises, a także o inicjatywy ONZ

typu: Global Compact, Global Reporting Initiative, Norms and

Responsabilities of Transnational Corporations and Other

Business Enterprises.

• Ponadto od początku lat 90-tych internalizacji działalności KTN

sprzyja poważnie rosnąca fala transgranicznych fuzji i przejęć

przedsiębiorstw, bo przejmowaniu aktywów towarzyszy

ujednolicanie warunków instytucjonalnych prowadzenia biznesu,

restrukturyzacja i ekspansja zewnętrzna filii korporacji, jak też

coraz sprawniejsze kierowanie (governance) łańcuchami

tworzenia wartości dodanej w ramach działalności

poszczególnych korporacji.

5. Paradygmat OLI a nowy

paradygmat
rozwoju według Dunninga (N)

• W konkluzjach

swoich rozważań Dunning podkreślił, że – po

pierwsze – w dobie rosnącej globalizacji życia gospodarczego i w

świetle najnowszego dorobku światowej ekonomii instytucje

powinny być podniesione do rangi centralnej kwestii

paradygmatu OLI.

• Po drugie, charakter i jakość instytucji odgrywa dziś znacznie

ważniejszą rolę niż w niedawnej przeszłości przy ocenie zarówno

różnorodnych przewag konkurencyjnych KTN, jak też

atrakcyjności lokalizacyjnej poszczególnych krajów

(przyjmujących i macierzystych).

• Po trzecie, wykorzystanie przez KTN ich przewag własnościowych

poza obszarem krajów macierzystych zależy coraz bardziej od

umiejętności dostosowania działalności biznesowej do specyfiki

istniejących tam struktur instytucjonalnych.

• Po czwarte, Dunning wyraził nadzieję, ze zapoczątkowane przez

niego badania nad znaczeniem instytucji dla procesu

umiędzynarodowienia działalności KTN będą kontynuowane

przez innych ekonomistów. Zaproponował przy tym listę

przykładowych tematów wartych opracowania.

6. DETERMINANTY EKSPANSJI

KTN I BIZ W ŚWIETLE TEORII
LOKALIZACJI DZIAŁALNOŚCI
GOSPODARCZEJ (A)

• Wprawdzie w najnowszej wersji paradygmatu OLI kwestia wyboru

kraju goszczącego i konkretnego miejsca lokalizacji BIZ (oraz

szerzej – ekspansji KTN) jest przez Dunninga dość szeroko
omawiana, ale – zdaniem wielu autorów –

teoria lokalizacji

działalności gospodarczej powinna być traktowana jako

samodzielny, wyodrębniony nurt współczesnej ekonomii

Spośród polskich ekonomistów do tego poglądu przychylają się –

jak uprzednio wspominałem – przede wszystkim K. Przybylska i J.

Misala.

• Nawiązując do światowego dorobku dotyczącego lokalizacji BIZ, a

w szczególności do badań na ten temat Agravala (1980 r.),

Dunninga (1981 r.), Portera-Ozawy (1992 r.), Markusena (1995 r.) i

Zhanga (1996 r.),

K. Przybylska

skoncentrowała się – jak już wcześniej

sygnalizowałem - na analizie przesłanek lokalizacji inwestycji

bezpośrednich w makroskali,
tj. przez pryzmat warunków istniejących w poszczególnych krajach

goszczących.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (B)

• Natomiast

J. Misala

w swej monografii pt.: „Wymiana

międzynarodowa i gospodarka światowa: Teoria i mechanizmy

funkcjonowania” (SGH. Warszawa 2005) skupił się najpierw na dość
obszernej

prezentacji dorobku tradycyjnej teorii lokalizacji

gospodarczej

w oparciu o wyniki badań A. Löscha, W. Isarda, J.H.

von Thunena, J. Schumpetera, L.H. Klassena, H. Giercha, A. Predöhla,

H. Sieberta i R. Sohnsa.

• Według opinii J. Misali, analizując dorobek teorii lokalizacji w

kontekście zmian zachodzących w gospodarce światowej, należy

uwzględniać zwłaszcza fakt występowania efektów alokacyjnych,

akumulacyjnych
i lokalizacyjnych międzynarodowego podziału pracy.

• Efekty alokacyjne to całość bezpośrednich i pośrednich skutków

optymalizacji alokacji zasobów w skali międzynarodowej (m. in. dzięki

działalności inwestycyjnej KTN).

• Efekty akumulacyjne pojawiają się wskutek tego, że poszczególne

regiony i kraje świata dysponują odmiennymi warunkami akumulacji

oraz pomnażania czynników wytwórczych (co w szczególności

doskonale potrafią wykorzystywać KTN).

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (C)

• Efekty lokalizacyjne są ściśle powiązane ze skutkami

akumulacyjnymi i alokacyjnymi międzynarodowej działalności

gospodarczej. Źródłem ich występowania jest zróżnicowanie

poszczególnych krajów pod względem stopnia mobilności

czynników produkcji (siły roboczej, kapitału produkcyjnego i

wiedzy technicznej), jak też stanu środowiska naturalnego. Stąd

także bierze się jednocześnie odmienna atrakcyjność

poszczególnych krajów dla KTN.

• Omawiając międzynarodowe aspekty tradycyjnej (neoklasycznej)

teorii lokalizacji, J. Misala podkreśla, że specjaliści od kwestii

przestrzennego rozmieszczenia działalności wytwórczej między

krajami i regionami świata zwracali uwagę nie tylko na znaczenie

dystansu geograficznego i kosztów transportu (np. W. Isard), ale

też szeroko analizowali (np. A. Weber) przewagi aglomeracyjne

wynikające z powiązań gospodarczych „do przodu” (forward

linkages) i „do tyłu” (backward linkages).

• Odnotowując szczególny wkład A. Löscha w badania nad polityką

przemysłową przedsiębiorstw, Misala przypomina, że ten niemiecki

ekonomista udowodnił, że istnienie granic narodowych stanowi

poważną przeszkodę, która utrudnia optymalizację działalności

firm
przemysłowych w skali ponadkrajowej.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (D)

• W ramach prezentacji dorobku ortodoksyjnej teorii lokalizacji

stosunkowo najwięcej miejsca poświęca Misala koncepcji

międzynarodowego podziału pracy w ujęciu R. Sohnsa (z 1976 r.).

• Punktem wyjścia tej koncepcji jest twierdzenie, że względne

wyposażenie poszczególnych krajów w czynniki wytwórcze zależy

od osiągniętego przez nie poziomu rozwoju:
--Kraje wysoko rozwinięte są stosunkowo najlepiej wyposażone w

kapitał rzeczowy, pracę wysoko kwalifikowaną i dysponują

największymi korzyściami zewnętrznymi (external economies),

które wynikają z bliskości geograficznej krajów o podobnych

strukturach popytu i podaży.
-- Głównym atutem krajów średnio rozwiniętych jest dysponowanie

obfitymi zasobami pracy o średnim stopniu kwalifikacji.
-- Z kolei kraje słabo zaawansowane mają względną przewagę w

zakresie dostępności zasobów naturalnych i nisko kwalifikowanych

pracowników.

• Drugą ważną tezą R. Sohnsa jest trafne spostrzeżenie, że struktura

popytu staje się coraz bardziej zróżnicowana w miarę podnoszenia

się poziomu rozwoju poszczególnych krajów i wzrostu

przeciętnego poziomu dochodów indywidualnych ich mieszkańców.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (E)

• W związku z powyższym R. Sohns podkreślał, że spośród

przedsiębiorstw zaangażowanych aktywnie w międzynarodowy

podział pracy największe sukcesy odnoszą te, które są w stanie

najlepiej sprostać konkurencji, bo:
-- są najbardziej innowacyjne (dzięki prowadzonym pracom

badawczo-rozwojowym i wdrożeniowym),
-- odznaczają się najlepszymi zdolnościami do zróżnicowania

asortymentu swej produkcji celem dostosowania go do

odmiennej struktury popytu w poszczególnych grupach krajów,
-- przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych potrafią właściwie

wykorzystać istniejące zróżnicowanie krajów w zakresie

relatywnej dostępności czynników wytwórczych oraz korzyści ze

skali produkcji i zbytu.

• Z kolei nawiązując do koncepcji cyklu życia produktu i luki

technologicznej, Sohn w swej teorii międzynarodowego podziału

pracy przedstawił intensywność zapotrzebowania na różne

czynniki wytwórcze
w 3 fazach cykłu życia produktu, tj. w fazie innowacji,

dojrzewania i standaryzacji.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (F)

• Dalej zaś omawiany niemiecki ekonomista pokazał wpływ

poszczególnych faz cyklu na przewagi konkurencyjne krajów w
dziedzinie wymiany handlowej oraz działalności inwestycyjnej KTN.

• We wspomnianej wcześniej monografii J. Misala wskazuje też, że

R. Sohns zajmował się ponadto analizą roli bezpośrednich
inwestycji zagranicznych w kontekście konkurencyjności
międzynarodowej przedsiębiorstw, rozróżniając przy tym poziome i
pionowe BIZ.

• Pierwsze z nich polegają na podjęciu w kolejnym kraju goszczącym

produkcji wyrobów (czy usług) już wytwarzanych przez KTN lub
komplementarnych w stosunku do takich wyrobów. Przynoszą one
korzyści skali, bo poprawiają pozycję konkurencyjną korporacji
względem miejscowych firm, które przejściowo mogą mieć
przewagę nad KTN z racji lepszego rozeznia specyficznych
warunków działania na danym rynku.

• Natomiast pionowe BIZ – według Sohnsa - realizowane są przez

korporacje celem zapewnienia im dostępu do potrzebnych
surowców lub zaopatrzenia w niezbędne półprodukty. Przyczyniają
się one zatem także do poprawy konkurencyjności
międzynarodowej KTN.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (G)

• Na kolejnym etapie swych rozważań J. Misala omawia wpływ na

międzynarodowe stosunki ekonomiczne

współczesnej teorii

lokalizacji działalności biznesowej

, określanej często w

literaturze mianem

nowej geografii ekonomicznej

(new

economic geography). Nie tylko przedstawia jej istotę, lecz dość

szeroko prezentuje również założenia i rezultaty badań

najważniejszych światowych przedstawicieli tej teorii, z P.

Krugmanem, A. J. Venablesem, D. Pugą, N. Niebuhrem i S.

Stillerem na czele.

• Jak trafnie zauważa Misala, swoistym punktem zwrotnym w

historii wspólczesnej teorii lokalizacji stało się opublikowanie w

1991 r. monografii P. Krugmana pt.: „Geography and Trade”, od

której tytułu wzięła się nazwa nowej geografii. Jej istota polega

natomiast na analizie przestrzennych uwarunkowań i wymiarów

międzynarodowej wymiany handlowej i przepływów czynników

wytwórczych, z BIZ i działalnością KTN włącznie.

• Ekonomiści, którzy są zaliczani do nurtu nowej geografii, zwrócili

przede wszystkim uwagę na fakt, że rozmieszczenie przestrzenne

firm i pracowników jest uzależnione od intensywności

oddziaływania sił dośrodkowych (centripetal forces) i sił

odśrodkowych (centrifugal forces).

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (H)

• O ile siły dośrodkowe sprzyjają coraz większej koncentracji

geograficznej działalności gospodarczej i względnie równomiernemu
jej rozmieszczeniu, o tyle siły odśrodkowe wywołują zjawisko
przeciwstawne, tj. dekoncentrację (lub dyspersję) oraz
nierównowagę przestrzenną, zarówno przedsiębiorstw, jak i
pracowników. W rezultacie intensywnego oddziaływania tych drugich
pogłębiają się dysproporcje między aglomeracjami gospodarczo
najbardziej rozwiniętymi i regionami zacofanymi.

• Według przedstawicieli nowej geografii,

do głównych przyczyn działania

sił dośrodkowych

należą:

-- względny brak niemobilnych czynników produkcji,
-- niedobór dóbr niewymienialnych (np. mieszkań),
-- występowanie tzw. niekorzyści skali,
-- istnienie chłonnego rynku regionalnego,
-- intensyfikacja powiązań „do przodu” i „do tyłu” (forward and backward
linkages)

między nakładami i efektami w sferze konsumpcji (gdzie przeważają

powiązania

„do przodu”) oraz w dziedzinie produkcji (gdzie dominują powiązania „do

tyłu”).

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (I)

• Między powiązaniami „do przodu” i „do tyłu” pojawia się często sprzężenie

zwrotne, co dodatkowo sprzyja dalszemu utrwalaniu się procesu

dynamicznego rozwoju aglomeracji kosztem zaniedbywania regionów

zacofanych (na co wskazywali m. in. A. Niebuhr i S. Stiller).

• Z wieloma tezami nowej geografii ekonomicznej łaczą się – zdaniem Misali -

dość ściśle spostrzeżenia formułowane przez przedstawicieli wspólczesnej

teorii zachowania się kierownictw przedsiębiorstw, która nazywana jest w

Niemczech nowoczesną polityką przemysłową (Moderne Industriepolitik).

• W myśl tej ostatniej, obecnie przedsiębiorstwa transnarodowe i krajowe nie

tylko ze sobą konkurują, lecz nierzadko także wpółpracują i koordynują

nawzajem swoją działalność (np. dokonują wspólnych zakupów surowców lub

półproduktów, czy też tworzą alianse strategiczne), jeśli sprzyja to osiąganiu

większych zysków poprzez uzyskiwanie mikroekonomicznych efektów

synergii dzięki rozbudowie sieci powiązań wzajemnych (typu progresywnego

i regresywnego).

• W swych rozważaniach poświęconych oddziaływaniu wspólczesnej teorii

lokalizacji na determinanty działalności KTN i BIZ J. Misala nawiązuje

ponadto do teorii „gron” lub klastrów (clusters), opracowanej początkowo -

jak już wspominałem poprzednio - przez M.E. Portera (w roku 2001), a

następnie wzbogaconej przez wielu innych ekonomistów.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (J)

• Odnotować również warto, że J. Misala jest też autorem eseju pt.:”Wpływ

BIZ na konkurencyjność międzynarodową; wybrane aspekty

teoretyczne”, opublikowanego w pracy zbiorowej pod red. M.A. Weresy:

„Polska – Raport o konkurencyjności 2007: Rola zagranicznych

inwestycji bezpośrednich w kształtowaniu przewag konkurencyjnych”

(Instytut Gospodarki Światowej SGH, Warszawa 2007).

• W powyższym eseju wspomniany autor przedstawił m.in. zarys

koncepcji międzynarodowego zlokalizowanego

konkurowania i konkurencyjności

(Locational competition

lub Standortwettbewerb). Wśród głównych twórców i

zwolenników tej nowej koncepcji należy wymienić niemieckiego

ekonomistę H. Sieberta i jego wspólpracowników.

• W myśl koncepcji zlokalizowanego konkurowania, trzeba analizować

łącznie konkurencję międzynarodową w sferze realnej i w dziedzinie

instytucjonalno-instrumentalnej, konkurencję między podmiotami

gospodarczymi (tj. przedsiębiorstwami, ich zrzeszeniami i

gospodarstwami domowymi) oraz między poszczególnymi krajami.

• Podstawowe elementy i płaszczyzny konkurowania między danym krajem

i jego otoczeniem międzynarodowym – według koncepcji

Standortwettbewerb – podane
są na dwu zamieszczonych dalej rysunkach (schematach).

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (K)

Uwaga: Powyższy rysunek został zaczernięty z eseju J. Misali:
Wpływ BIZ na konkurencyjność..., op. cit.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (L)

Uwaga: Powyższy rysunek został zaczernięty z eseju J. Misali:
Wpływ BIZ na konkurencyjność..., op. cit.

6. Determinanty ekspansji KTN i

BIZ
w świetle teorii lokalizacji (Ł)

• Jak wynika z podanych schematów, w warunkach współczesnej

gospodarki światowej przedsiębiorstwa poszczególnych krajów (z

KTN włącznie) muszą ze sobą konkurować przede wszystkim na

rynkach dóbr materialnych i usług, tzn. na rynkach różnych

produktów.

Dzięki temu

mogą one powiększać osiągane przez siebie zyski,

jeśli mają przewagę nad swymi rywalami pod względem atrakcyjności cen (tj.

oferując niższe ceny) i jakości sprzedawanych produktów.

• Konkurowanie w sferze mobilnych czynników wytwórczych – kapitału,

technologii i pracy (zwłaszcza o pracowników wysoko

kwalifikowanych) odbywa się zarówno między przedsiębiorstwami, jak

też między krajami i regionami świata.

Rządy, banki centralne i pozostałe

instytucje państwowe poszczególnych krajów uczestniczą także aktywnie w

tej konkurencji, gdyż instrumenty prowadzonej przez nie polityki zachęcają

lub zniechęcają do napływu zagranicznych czynników produkcyjnych do

poszczególnych krajów.

• Podobnie wygląda konkurencja międzynarodowa o takie mało

mobilne lub niemobilne czynniki wytwórcze jak: ziemia, surowce i

środowisko naturalne oraz niekwalifikowani pracownicy. Przy tym

dzięki przyciągnięciu mobilnych zagranicznych czynników produkcji i

wzrostowi wymiany handlowej zwiększa się wykorzystanie czynników

niemobilnych, co pozwala na poprawę międzynarodowej pozycji

konkurencyjnej danego kraju
oraz jego przedsiębiorstw.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
MSG I STDZIEN TEORIA HECKSCHERA OHLINA PREZENTACJA X XI 2008
KORP TRANS GRUPY TEORII KTN i BIZ 2010
Ryczałtowiec XI 2008, Rachunkowość
GMO RAMOWE STANOWISKO POLSKI z 18 XI 2008
kurs wprow.cz.prakt.2008, Znieczulenie, Wykłady-Wprowadz. do spcjalizacji w anestezjologii i int.ter
TW z M 0 XI 2008
Kerygmat Kiko Bazylika św Pawła w Rzymie 24 XI 2008 PL
Toksykologia0 XI 2008
TBP 0 XI 2008
zadanie trudne rozw 11 XI 2008
Kerygmat Kiko - Bazylika św. Pawła w Rzymie, 24.XI.2008 PL
Prezentacja Natura 2000 6 XI 2008 bez zdjec
Materiały cz 3 drewno 2008 2009

więcej podobnych podstron

KORP TRANS TEORIA Cz I X XI 2008

Document Outline