Slajd 1

Tradycyjnie przyjęto, że okres międzyrujowy

u suk

wynosi

ok.  6  m-cy.  Jednak  bardziej  wnikliwe  obserwacje  wykazały,
że  jest  on  z  reguły  dłuższy  i  mniej  regularny  (np.  u
owczarków  niemieckich  26  tyg.  a  u  owczarków  szkockich
ok.

tyg.).

Suka

wykazuje

typowe

proestus,

charakteryzujące się obrzękiem stromu, przekrwieniem,
krwawym wypływem z dróg rodnych oraz atrakcyjnością dla
samców; okres ten trwa 8-10 dni i suka nie przyjmuje
samców; dopiero w rui dochodzi do owulacji i ewentualnego
aktu kopulacji; owulacja występuje najczęściej 1-2 dni licząc
od początku oestrus; po ostatniej akceptacji psa przez sukę
rozpoczyna

się

okres

metoestrus;

faza

jest

odpowiednikiem fazy lutealnej cyklu jajnikowego (na jajniku
powstaje ciałko żółte i trwa 80-90-105 dni); ponadto istnieje
zależność czasu trwania metoestrus od regeneracji błony
śluzowej

macicy

oparciu

czas

regeneracji

endometrium, metoestrus trwa 130-140 dni); anoestrus ok.
75 dni.

Kotki

wykazują aktywność płciową sezonowo (samice poliestralne

sezonowo) wyzwalaną w porze roku przy wydłużających się
okresach światła dziennego - późna zima, wczesna wiosna (

w tym

okresie u kotek występuje wiele cykli rujowych

). Kotki przebywające

regularnie  w  domu  mogą  nie  wykazywać  żadnej  zależności  od
pory  roku  -  regularnie  dochodzi  do  falowego  dojrzewania
pęcherzyków  jajnikowych,  które  po  8-10  dniach  prowadzą  do
klinicznie  zaznaczonej  rui  (

może pojawiać się ruja przez cały rok

Długość  cykli  rujowych  u  kotek  w  przeciwieństwie  do  innych
samic uzależniona jest od wystąpienia owulacji. Owulacje u kotki
uwalnia kopulacja, która powoduje, że na jajniku powstają ciałka
żółte-nieodzowne  do  utrzymania  ciąży;  jeśli  zarodki  giną  lub  nie
dojdzie  do  zapłodnienia  po  upływie  35-42  dni  od  owulacji,  ciałka
żółte  zanikają;  w  takich  przypadkach  dochodzi  do  kolejnego
dojrzewania  nowego  rzutu  pęcherzyków  jajnikowych;  jeśli  kotka
nie  została  pokryta,  to  pęcherzyki  ulegają  zanikowi  po  ok.  8-10
dniach  i  następuje  anoestrus,  a  w  sezonie  płciowym  występuje
kolejna ruja.

Objawy uboczne sterylizacji

chirurgicznej

•

powikłania wczesne

•

zmiany w psychice

•

otyłość

•

występowanie objawów rujowych

•

zrosty

•

zakażenia szyjki macicznej

•

nietrzymanie moczu

•

zapalenia skóry

•

powikłania przy ovariectomii laparoskopowej

SUKI

Antykoncepcja farmakologiczna

wykonywana jest:

-gdy właściciele nie są jeszcze zdecydowani czy suka ma

mieć w przyszłości potomstwo czy też nie

- gdy właściciele ze względów etycznych, religijnych,

ekonomicznych lub też innych nie godzą się na wykonanie

ovariohysterectomii

-w celu prowadzenia planowanego rozrodu samic

- w hodowlach – w celu pozwolenia samicy na okres

odpoczynku po wydaniu na świat miotu oraz poprawienia

kondycji przed ponownym kryciem

- w celu ograniczenia populacji bezdomnych

I. ZAPOBIEGANIE RUI

1. Metody farmakologiczne

Preparaty sterydowe - GESTAGENY

SUKI

Antykoncepcyjne  działanie  gestagenów  polega  na
antygonadotropowym  działaniu  tych  preparatów  na
drodze  ujemnego  sprzężenia  zwrotnego;  konsekwencją
supresji  w  uwanianiu  gonadotropin  jest  zahamowanie
rozwoju  pęcherzyków  jajnikowych,  prewencja  owulacji  i
formiwania się ciałka żółtego.

Progestageny

są

również

inhibitorami

produkcji

estrogenów, dzięki czemu blokują objawy cieczki i
utrudniają transport nasienia w drogach rodnych samicy.

Hormony  te  wykazują  również  wzmożoną  sekrescję
endometrium,  co  powoduje,  że  nie  powinny  być
stosowane  w  oestrus  i  metoestrus,  gdyż  konsekwencją
może  być  cystowata  hyperplasia  błony  śluzowej  macicy,
zapalenie macicy, ropomacicze.

Preparaty używane dla zwierząt nie zawierają dodatku
estrogenów w przeciewieństwie do ludzkich środków
antykoncepcyjnych.

Preparaty sterydowe - PROGESTAGENY

SUKI

Najczęściej

stosowane gestageny u suk to:

Octan medroksyprogesteronu (MAP)

Proligeston (PRG)

Octan megestrolu (MA)

PREPARATY O PRZEDŁUŻONYM CZASIE DZIAŁANIA

WYSTĘPUJĄ ZAZWYCZAJ W FORMIE INIEKCJI

Metody farmakologiczne

Zapobieganie rui

Metody farmakologiczne

Preparaty sterydowe - PROGESTAGENY

Octan medroksyprogesteronu (MAP)

Preparaty o przedłużonym czasie
działania

Preparaty o krótko
działające

Depo-Promone, Depogeston,

Supprestral, Depo-Provera,

Ferlutal

Provera, Supprestral, Perlutex,

Ferlutal

KOTKI

Preparaty sterydowe - GESTAGENY

SUKI

Proligeston (PRG)

prep. Delvosteron,
Covinan

Metody farmakologiczne

Zapobieganie rui

Preparaty sterydowe - GESTAGENY

SUKI

Octan megestrolu (MA)

prep. Pilkan, Ovaban,
Ovarid

Metody farmakologiczne

Zapobieganie rui

SUKI

Optymalnym  okresem  stosowania  gestagenów  jest  zaawansowana
faza  odnowy  endometrium  ale  gdy  nie  doszło  jeszcze  do  pełnej
aktywności  jajników;  przyjmuje  się,  że  najlepszy  okres  do
stosowania gestagenów to nie wcześniej niż 2 miesięce od ostatniej
cieczki  lub  porodu  i  nie  później  niż  1  m-ąc  przed  spodziewaną
cieczką.  Dawkowanie:  30-100  mg  i.m.  co  5-6  miesięcy  u  psów
(prep.

Depo Provera, Depo Promone

) i 25-50 mg u kotów; preparaty

o przedłużonym czasie działania podaje się co 5 m-cy;

Obecnie uważa się, że najbezpieczniejszym środkiem jest
proligeston (prep.

Delvosteron

); preparat wykazuje słabe działanie

gestagenne, stąd małe ryzyko wystąpienia powikłań; podajemy go w
fazie anoestrus, w dawce 20-30 mg/kg m.c. i stopniowo wysycamy
nim organizm podając go 3 m-ce po pierwszej iniekcji, później 4 m-
ce po drugiej iniekcji a następnie co 5 m-cy.

Przerwanie  podawania  preparatu  powinno  pociągnąć  za  sobą
wznowienie  aktywności  jajników,  jednakże  należy  się  liczyć,  że
długotrwałe  podawanie  tych  środków  może  spowodować  całkowity
zanik rui.

Przykładowe zastosowanie prep.

Depogeston

Wskazania:

zapobieganie rui u suki i kotek, leczenie metrorrhagii, nymfomanii
kotek, nadpobudliwości seksualnej samców, profilaktyka ciąży urojonej
u suk

Dawkowanie:

Pierwsze podanie leku powinno nastąpić nie wcześniej niż po upływie
2 m-cy od porodu, i nie później niż 1 m-ąc przed spodziewaną cieczką.
Następne dawki preparatu podawać sukom co 5 m-cy, a kotkom co 3-4
m-ce.

W zapobieganiu rui (antykoncepcji) i leczeniu:

Suki:

50-100 mg /zwierzę s.c., lub i.m. (małe zwierzęta – 1,0 ml; średnie i duże
1,5- 2 ml)

Kotki:

50 mg / zwierzę s.c. (1,0 ml/zwierzę)

W nadmiernym pobudzeniu seksualnym:

Psy:

2-4 mg/ kg m.c s.c. lub i.m.

Kocury:

2-4 mg / kg m.c. s.c.

Przykładowe zastosowanie prep.

Depo-

Promone

(50mg/ml)

Wskazania:

zapobieganie rui u suki, leczenie ciąży urojonej

Dawkowanie:

podskórnie – 1 ml (50mg MPA) na zwierzę na 2 m-ce przed
spodziewaną rują (3 m-ce po ostatniej rui). Dawka dla suk ras dużych
(pow. 45kg) = 1.5-2 ml na zwierzę.

Kolejne dawki preparatu podawać sukom co 5 m-cy.

Preparaty o krótkim czasie

działania

Są to leki stosowane w postaci tabletek. Hamują wydzielanie gonadotropin
przysadkowych, co zapobiega dojrzewaniu pęcherzyków Graafa i przez co
zapobiegają owulacji i rui.

Przykładowe zastosowanie Provery

- do zablokowania owulacji i przerwania cieczki (w przypadku wystąpienia
pierwszych objawów cieczki); terapię należy rozpocząć jak najwcześniej w
proestrus - objawy cieczki ustępują w ciągu 2-3 dni od rozpoczęcia
leczenia; gdy leczenie zastosuje się w późnym proestrus, cieczka po kilku
dniach może pojawić się ponownie; Dawkowanie: 5mg x 1 dzień przez 14
dni lub 10 mg przez 3-4 dni

SUKI

Provera, Supprestral, Perlutex,

Ferlutal

Przykładowe zastosowanie prep. Pillkan (Pillkan 5,
Pillkan 20)

SUKI

Pożądany

efekt

Kiedy rozpocząć

Dawka dzienna

Długość

stosowania

Zapobiegani

e cieczce

7-15 dni przed

datę

spodziewanej

cieczki

1 cukierek

Pillkan20

na 40 kg m.c.

32 dni

Długość leczenia może być skrócona jeśli
chcemy tylko przesunąć ruję, wtedy należy
podawać lek w takim okresie czasu o jaki
chcemy przesunąć ruję. Przy leczeniu
trwającym 32 dni ruja zwykle pojawia się w 4
do 6 m-cy po zakończeniu podawania leku

SUKI

Objawy uboczne ciągłego podawania

progestagenów:

Cystowata

hyperplasia

endometrium

Cystowata

hyperplasia

endometrium

(CEH)

Ropomacicze

Niedoczynność kory nadnerczy

Nowotwory gruczołów sutkowych

Działanie diabetogenne

Przenoszenie ciąży

ANDROGENY

SUKI

Najczęściej  stosowany  jest  testosteron;  używany  jest
głównie  u  suk  „pracujących”;  Testosteron  wstrzymuje
ruję  na  dowolny  okres  z  możliwością  czynnego  powrotu
do rozrodu.

Preparaty:

Testosteronum propionicum, Androstendion, Miboleron

Zastosowanie:

niewydolność płciowa, brak popędu płciowego, przedwczesne
starzenie się, wnętrostwo

Dawki:

psy – 10-25 mg przez 7 dni, po 2 tygodniach powtórzyć, wstrzymanie
rui u suk pracujących – 25 mg/zwierzę tygodniowo

Metody farmakologiczne

Zapobieganie rui

SUKI

Objawy uboczne podawania androgenów:

Przerost łechtaczki

Zapalenie pochwy

Przedwczesne zablokowanie szyszynki

Zaburzenia rozwojowe płodów (podawanie leki sukom

ciężarnym)

SUKI

2. Metody immunologiczne

Prowadzone są badania nad uzyskaniem immunizacji
przeciwko

hormonowi

luteinizującemu

(LH)

lub

gonadoliberynom (GnRH) oraz wytworzenie przeciwciał
skierowanych na osłonkę przejrzystą w komórce jajowej.

3. Metody fizykalne

Prowadzono  próby  stosowania  wkładek  dopochwowych,
które  jednak  nie  przyjęły  się  ze  względu  na  kłopotliwe
dopasowanie  oraz  ich  wyjątkowo  drażniące  działanie  na
błonę śluzową.

Zapobieganie rui

SUKI

II. PRZESUNIĘCIE CIECZKI

Wielokrotnie,  w  przypadku  zbliżających  się  wystaw,  polowań  itp.,
właściciel zwraca  się z  prośbą do  lekarza  weterynarii  o przesunięcie
cieczki;  w  tym  celu  stosujemy

gestageny

zaczynając ich podawanie

ok. 10 dni przed spodziewaną rują; po terapii następna ruja
występuje w różnym okresie zależnym od czasu ich podawania.

Preparaty służące do przesunięcia cieczki:

Pillkan 5, Pillkan 20

Pożądany

efekt

Kiedy rozpocząć

Dawka dzienna

Długość

stosowania

Przesunięcie

cieczki

Najpóźniej 3 dni

po rozpoczęciu

cieczki licząc od

początku

krwawienia

1 cukierek

Pillkan 20 na 10

kg m.c.

3 dni dawka

normalna

poczym

przez 7 dni

połowa

zalecanej

dawki

Przykładowe zastosowanie prep. Pillkan20 u suki:

SUKI

III. ZAPOBIEGANIE

OWULACJI

W przypadku wystąpienia pierwszych objawów cieczki, można jej

zapobiec wywołaniem fazy lutealnej – metoestrus – bez owulacji;

podajemy wówczas preparaty progestagenowe krótkodziałające”

(octan megestrolu – np.

Pillkan

) skuteczny przy podawaniu doustnym

w fazie wczesnego proestrus lub

MAP

(octan medroksyprogesteronu

– np.

Provera

) – podany doustnie 5 dni przed oczekiwanym efektem

działania; wyjątkowo można podać

proligeston

(prep.

Delvosteron

) –

rozpoczynając bardzo wcześnie z racji przedłużonego czasu działania

[preparat osiąg wystarczające stężenie w surowicy krwi do

zablokowania owulacji dopiero po 8 dniach od podania]; podawanie

progestagenów z dodatkiem estrogenów jest wysoce niewskazana.

SUKI

IV. ZAPOBIEGANIE IMPLANTACJI

ZARODKÓW

Po niechcianym pokryciu suki, często właściciele zwracają się do
lekarzy

weterynarii

pomoc;

względu

duże

prawdopodobieństwo działań ubocznych, powinno wykonywać się tez
zabieg po uprzednim upewnieniu się o zaistnieniu niechcianego akty
kopulacji; zawsze istnieje ryzyko powikłań, a na efekt zabiegu należy
czekać ok. 30 dni – w badaniu klinicznym wykluczyć ciążę;

W celu zapobiegania implantacji zarodków po niechcianym kryciu
możemy zastosować:

- domaciczne wlewy 2% Vagotylu;

-  pochodne  estrogenów  3-5-7  dzień  po  kryciu  (estrogeny  opóźniają
proces  przechodzenia  prze  jajowody  zapłodnionych  komórek
jajowych,  powodują  ich  degenerację  oraz  przekrwienie  i  obrzęk
endometrium,  czyniąc  ją  nieprzyjaznym  dla  implantacji  moruli).
Przykładowym  preparatem  jest

Mesalin

- dawka leku: 0,5 ml/10 kg

m.c. i.m, s.c.

SUKI

WYWOŁANIE PORONIENIA

W tym celu stosowane są różne preparaty, w zależności od czasu
trwania ciąży.

I. Prostaglandyny – np. prep. Dinolytic

począwszy od 30 dnia ciąży podanie PGF

α w dawce 2-

30 µg/kg m.c. s.c. 2-3 dziennie (50% aborcji); nie wolno
przekroczyć dawki 1mg/kg/sukę

Objawy uboczne: ślinienie, wymioty, defekacja,
biegunka, hypotermia

II. Glukokortykoidy – np. prep. Dexametazon

Począwszy od 28-35 dnia ciąży w dawce 5 mg i.m. 2 razy
dziennie przez 10 dni. Skuteczność zbliżona do PGF2α

SUKI

WYWOŁANIE PORONIENIA

III. AGONIŚCI DOPAMINY

a) Bromokryptyna – prep. np. BRK, Pseudogravin

Jako agonista dopaminy wykazuje działanie luteolityczne
(spadek stężenia progesteronu); skuteczność działania –
druga połowa ciąży (powyżej 35 dnia ciąży); dawka:
30µg/kg m.c. p.o. (1 tabl/5 kg) przez 4 dni

b) Kabergolina – np. prep. Galastop

Począwszy od 35 dnia ciąży w dawce 5 µg/kg/dz. (0,1
ml/kg m.c.)

SUKI

WYWOŁANIE PORONIENIA

IV. Kabergolina + PGF2α

Kabergolina w dawce 5 µg/kg/dz. p.o. przez 9 dni i
PGF2α w dawce 1 µg/kg s.c. 3 razy co 2 dni od 25
dnia ciąży. Brak efektów ubocznych po zastosowanej
prostaglandynie

V. Antagoniści progesteronu – antygestageny – np. prep. Alizin (subst.
czynna aglepriston)

Począwszy od 45 dnia ciąży w dawce 10 mg/kg m.c., dwukrotnie w
odstępie 24 godzin; poronienie następuje w ciągu 7 dni od podania
preparatu

Waga suki

(kg)

Obj. prep.

(ml)

Preparaty sterydowe - PROGESTAGENY

Antykoncepcyjne  działanie  gestagenów  polega  na
antygonadotropowym  działaniu  tych  preparatów  na
drodze  ujemnego  sprzężenia  zwrotnego;  konsekwencją
supresji  w  uwalnianiu  gonadotropin  jest  zahamowanie
rozwoju  pęcherzyków  jajnikowych,  prewencja  owulacji  i
formowania się ciałka żółtego.

Progestageny

są

również

inhibitorami

produkcji

estrogenów, dzięki czemu blokują objawy cieczki i
utrudniają transport nasienia w drogach rodnych samicy.

Hormony  te  wykazują  również  wzmożoną  sekrecję
endometrium,  co  powoduje,  że  nie  powinny  być
stosowane  w  oestrus  i  metoestrus,  gdyż  konsekwencją
może  być  cystowata  hyperplasia  błony  śluzowej  macicy,
zapalenie macicy, ropomacicze.

Preparaty używane dla zwierząt nie zawierają dodatku
estrogenów w przeciwieństwie do ludzkich środków
antykoncepcyjnych.

KOTKI

I. ZAPOBIEGANIE RUI

1. Metody farmakologiczne

KOTKI

Najczęściej stosowane gestageny u kotek to:

Octan medroksyprogesteronu (MAP) – np. Provera, Depo-
Provera

Proligeston (PRG) – np. Delvosteron

Octan megestrolu (MA) – np. Pillkan

Metody farmakologiczne

Preparaty sterydowe - PROGESTAGENY

Metody farmakologiczne

Zapobieganie rui

Octan medroksyprogesteronu w formie tabletek –
np. Provera

-w anoestrus w dawce 5 mg/zwierzę/tydzień w
ściśle określonym dniu tygodnia; po zakończeniu
leczenia następna ruja pojawia się średnio po 4
miesiącach

-w sezonie rozrodczym w okresie diestrus lek
należy podać ok.. 5 dni przed spodziewanym
oestrus w dawce 2,5 mg/zwierzę/dzień przez 1-2
tygodnie

Octan medroksyprogesteronu w formie iniekcji – np.
Depo-Provera

-w anoestrus lub pierwszym tygodniu po wykoceniu,
w celu uniknięcia poporodowej rui; lek podaje się
jednokrotnie w dawce 25-50 mg/kotkę (blokada
cyklu na okres 3-6 m-cy

KOTKI

Metody farmakologiczne

Zapobieganie rui

Proligeston – np. Delvosteron

-Progestagen z wyboru w celu zapobiegania

oestrus; stosowana dawka 20-30 mg/kg m.c. s.c.; u

większości kotek następna ruja pojawia się po 6-7

m-ach; przy permanentym odraczaniu rui zasady

użycia proligestonu są takie same jak u suk tzn.

drugie podanie 3 m-ce po pierwszym, trzecie 4 m-

ce po drugim a każda następna dawka po 5 m-cach

KOTKI

Metody farmakologiczne

Preparaty sterydowe - PROGESTAGENY

U kotów należy je stosować tylko w okresie anoestrus;

W przypadku stosowania progestagenów w postaci
tabletek nie wolno ich podawać:

-pod przymusem
-w okresie laktacji (mogą zahamować wydzielanie mleka)
-w stanach zapalnych narządów rodnych, gruczołu
sutkowego

-w ciąży, cukrzycy

KOTKI

Objawy uboczne ciągłego podawania progestagenów:

Cystowata hyperplasia endometrium

Ropomacicze

Hyperplazia gruczołów płciowych, i rozwój w ich obrębie

tkanki nowotworowej

Działanie diabetogenne

Przenoszenie ciąży

Akromegalia (stymulacja sekrecji hormonu wzrostu)

Wzmożony apetyt i przyrost masy ciała

KOTKI

Metody

farmakologiczne

Tłumienie rui

KOTKI

Octan medroksyprogesteronu w formie tabletek –
np. Provera

-w dawce 5 mg/kotkę/dzień - lek może osłabić
behawioralne objawy rui już w przeciągu 24 godzin
od jego podania; zaleca się podawanie leku przez 5
dni; ponowne wystąpienie rui – 2-4 m-ce po
leczeniu

Proligeston – np. Delvosteron

- wyjątkowo można zastosować proligeston w dawce 10-30
mg/kg m.c. w iniekcji wykonanej na początku
„marcowania”, objawy oestrus ustępują zwykle w ciągu 1-
4 dni, czasami 7 i więcej od daty podania leku; ze wzgędu
na to, że kotki mogą zajść w ciążę w przeciągu kilku dni
po podaniu preparatu powinno się po iniekcji zapobiegać
kontaktowi z samcami przez pierwsze 5 dni.

Document Outline