Wykład:

GOSPODARKA OTWARTA

Rynek walutowy – rynek międzynarodowy na
którym jedna waluta krajowa może być wymieniana
na inną.

Kurs walutowy – cena po jakiej waluta jednego
kraju jest wymieniana na walutę innego kraju.

Rynek walutowy, kurs waluty

Czynniki kształtujące kurs waluty

 Parytet siły nabywczej

 Zakupy dóbr i usług

 Stopy procentowe

 Polityka fiskalna

 Oczekiwania

 Transakcje spekulacyjne

Systemy monetarne

 Gold standard do 1914 r.

 Okres międzywojenny

 Porozumienie z Bretton Woods (1945-1973)

 Systemy współczesne

Układem z Bretton Woods określa się porozumienia
zawarte na konferencji zorganizowanej w 1944 roku
w Stanach Zjednoczonych, przez rządy 44 państw
sprzymierzonych. Głównym celem spotkania było
ustalenie sposobu odbudowy gospodarek
zniszczonych w wyniku działań wojennych oraz
określenie mechanizmów stabilizujących światowy
system gospodarczy. Gwarancją stabilizacji i
zrównoważonego rozwoju miało być ustalenie
stałego parytetu wymiany dolara na złoto.

Obecny, płynny system wymiany walut został
ustalony
w 1972 roku, w sytuacji, gdy system sztywnej
wymiany przyjęty w 1944 w Bretton Woods uległ
załamaniu pod wpływem presji inflacyjnej.

Dewaluacja – zmniejszenie oficjalnej ceny waluty
danego kraju, wyrażonej w walucie innych krajów lub
w złocie
(w systemie płynnego kursu mówimy o deprecjacji).

Rewaluacja – zwiększenie oficjalnej ceny waluty
danego kraju, wyrażonej w walucie innych krajów lub
w złocie
(w systemie płynnego kursu mówimy o aprecjacji).

Dewaluacja i rewaluacja

Aprecjacja i deprecjacja

Zalety i wady systemu płynnych kursów

Z1: szybka reakcja kursu na zmiany popytu i podaży
Z2: nierównowaga w płatnościach jest krótkotrwała

(nadwyżka popytu prowadzi do wzrostu kursu)

W1: niestabilność kursu prowadzi do zakłóceń w HZ
W2: niektóre państwa szczególnie narażone na wahania

kursowe

W3: wahania terms of trade
W4: niepewność, trudności z planowaniem
W5: kłopoty z prowadzeniem wewnętrznej polityki fiskalnej

i monetarnej

Korzyści eksporterów z tytułu taniej marki

SAP niemiecki producent oprogramowania

78 % swojej produkcji sprzedaje w USA
90 % procesów rozwojowych odbywa się w Niemczech

Spadek kursu marki w stosunku do dolara w 1997 r.
spowodował następujące efekty (w pierwszej połowie roku):

9 % wzrost obrotów
16 % wzrost zysków

szacunki na cały rok 1997:

12 % wzrost obrotów
20 % wzrost zysków

Straty eksporterów z tytułu silnego dolara

IBM amerykański producent sprzętu komputerowego

60 % sprzedaży za granicą

w 1996 r. 326 mln $ utraconych dochodów
(na przeliczeniach walutowych)

szacunki na 1997 r.: straty przeliczeniowe rzędu 2,7 mld $

efekt: spadek kursu akcji IBM

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, kwiecień 2005

Kurs PLN/EUR, 2004-2005

- obniżką przez RPP stóp procentowych w kwietniu
i nasilenie się oczekiwań na ich dalsze redukcje,

- podwyżki stóp procentowych w USA,

- powrót napięć politycznych (zaplanowane na 5 maja
głosowanie Sejmu nad samorozwiązaniem),

- niepewnością związana z pracami nad założeniami
do projektu budżetu państwa.

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, kwiecień 2005

Przyczyny deprecjacji złotego w kwietniu 2005

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy – zestawienie wszystkich realnych
i finansowych transakcji kraju z zagranicą.

Bilans płatniczy Polski 1995-1999

BI LANS PŁATNICZY

1995 1996 1997 1998 1999

Rachunek bieżący bilansu
płatniczego (w mln $)

5455 -1352 -4268 -6858 -11569

saldo płatności towarowych
(w mln $)

-1827 -8154 -11269 -13720 -14380

saldo usług (w mln $)

150

-209

305

-508 -1624

saldo dochodów (w mln $)

-628

-366

-465 -568

-804

saldo transferów (w mln $)

6

224

1100 1942

1604

saldo nie sklasyfikowanych
obrotów bieżących (w mln $) 7754

7153

6061

5996

3635

Bilans płatniczy zamknął się w maju nadwyżką w
kwocie 537 mln EUR i o tyle też zwiększył się stan
oficjalnych aktywów rezerwowych w wyniku
operacji zanotowanych w bilansie płatniczym.
Na 31 maja stan oficjalnych aktywów rezerwowych
wyniósł 29 909 mln EUR, co stanowiło
równowartość średniego pięciomiesięcznego
importu. Wskaźnik ten znajduje się na wysokim
poziomie świadcząc o bezpiecznym poziomie
rezerw zagranicznych.

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 33, lipiec 2004

Bilans płatniczy, Polska 2004

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 33, lipiec 2004

Rezerwy dewizowe, Polska 2002-2004

Bilans handlowy

Bilans handlowy – zestawienie eksportu i importu
towarów (pozycje “widoczne”) dla danego okresu.

Handel Polski z Unią Europejską w latach 1989 -

1998

Rok

Eksport

Import

Saldo

wartość

(mln $)

stopa wzrostu

eksportu (% )

wartość

(mln $)

stopa

wzrostu

importu (% )

wartość

(mln $)

1989

5 131

6,4

5 063

31,7

68

1990

7 649

49,1

6 384

26,1

1 265

1991

8 804

15,1

11 023

72,7

-2 219

1992

10 353

17,6

11 966

8,6

-1 613

1993

9 904

- 4,3

13 014

8,8

-3 110

1994

12 046

21,6

14 651

12,6

-2 605

1995

16 026

33,0

20 009

36,6

-3 983

1996

15 557

- 2,9

25 215

26,0

-9 658

1997

16 133

3,7

28 425

12,7

-12 292

1998

18 058

11,9

31 462

10,7

-13 404

Obroty towarowe Polski (I-VI 2000)

Kraj

Eksport

(w mln $)

Import

(w mln $)

Saldo

(w mln $)

OGÓŁEM

14688,5

23504,1

-8815,6

Niemcy

5230,6

5593,3

-362,7

Włochy

990,7

2049,0

-1058,3

Francja

777,2

1549,2

-772,0

Holandia

738,9

864,1

-125,2

Wielka Brytania

646,7

1100,2

-453,5

Czechy

541,4

754,0

-212,6

Belgia

436,7

629,2

-192,5

Dania

435,8

383,1

52,7

USA

433,0

998,3

-565,3

Szwecja

412,8

695,5

-282,7

Rosja

353,9

2008,1

-1654,2

Ukraina

344,8

251,7

93,1

Struktura rzeczowa polskiego eksportu

w IV kw. 2004

· maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektro-
techniczny (21,5% eksportu ogółem) [między innymi
silniki spalinowe, druty i kable, sprzęt RTV, AGD];
· sprzęt transportowy (18,2% eksportu), obejmujący
m. in. samochody osobowe, ciężarowe i ich części,
autobusy oraz statki;
· metale nieszlachetne i wyroby (12,4%), wśród których
najistotniejsze były wyroby ze stali oraz miedzi;
· różne wyroby gotowe, które stanowiły 7,6% eksportu,
głównie meble.

Źródło: NBP, Bilans płatniczy RP za IV kwartał 2004 roku

Struktura rzeczowa polskiego importu

w IV kw. 2004

· maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektro-
techniczny (26,0%), do których należą m.in. komputery,
kamery, telefony, części do silników, elementy do sprzętu
RTV itp.
· sprzęt transportowy (12,2%), czyli głównie samochody
osobowe, ciężarowe, ciągniki i przyczepy oraz statki,
· produkty mineralne (11,4%), to przede wszystkim ropa
naftowa i gaz ziemny,
· metale nieszlachetne i wyroby (10,4%), wyroby z żeliwa
i stali,
· produkty przemysłu chemicznego (9,5%), głównie leki,
· tworzywa sztuczne i wyroby (7,0%).

Źródło: NBP, Bilans płatniczy RP za IV kwartał 2004 roku

• W kwietniu br. występowały korzystne warunki
cenowe w wymianie z zagranicą. Ceny towarów
eksportowanych wzrosły o 9,6% przy jednoczesnym
wzroście cen towarów importowanych o 4,5%.
W efekcie kwietniowy terms of trade wyniósł 104,9.

• Po pierwszych czterech miesiącach wskaźnik terms
of trade jest korzystny i wynosi 100,9. Ceny towarów
eksportowanych rosły szybciej od cen towarów
importowanych, co oznacza, że za jednostkę towaru
eksportowanego można nabyć więcej jednostek
towaru importowanego.

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 33, lipiec 2004

Terms of trade, Polska 2004

Eksport netto i deficyt budżetowy, USA

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

1950

1960

1970

1980

1990

2000

P

er

ce

nt

o

f G

D

P

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

P

er

ce

nt

o

f G

D

P

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

1950

1960

1970

1980

1990

2000

P

er

ce

nt

o

f G

D

P

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

P

er

ce

nt

o

f G

D

P

Budget
deficit

(right scale)

Net
exports
(left scale)

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 19, marzec 2003

Bliźniacze deficyty w USA, 2003

Bilans obrotów bieżących

Bilans obrotów bieżących – obejmuje poza
bilansem handlowym także zestawienie pozycji
“niewidocznych” (usług).

Bilans obrotów bieżących – przykłady transakcji

(1)

Towary (bilans handlowy):

 eksport i import towarów,
 remonty kapitalne towarów, uszlachetnienie towarów,
 towary zaopatrzeniowe zakupione / sprzedane

przewoźnikom w portach

Usługi (bilans obrotów bieżących):
 usługi transportowe,
 podróże zagraniczne,
 usługi pocztowe, kurierskie i telekomunikacyjne,
 ubezpieczenia i reasekuracja,
 usługi finansowe.

Bilans obrotów bieżących – przykłady transakcji

(2)

Usługi (c.d.):
- budowlane,
- informatyczne i informacyjne,
- prawa autorskie, patenty i opłaty licencyjne,
- usługi dla ludności, audiowizualne, kulturalne
i rekreacyjne, a także utrzymania przedstawicielstw.
Dochody zawierają:
- wynagrodzenia pracowników,
- dochody od inwestycji bezpośrednich,
- dochody od inwestycji portfelowych
- odsetki od kredytów udzielonych, otrzymanych

oraz od rachunków bankowych i lokat.

Bilans obrotów bieżących – przykłady transakcji

(3)

Transfery bieżące
-transfery sektora rządowego z tytułu darów i pomocy
bezzwrotnej,
- przekazy zarobków,
- spadki,
- renty i emerytury,
- wpływy i podjęcia z rachunków walutowych krajowych
osób fizycznych,
- podatki i opłaty na rzecz obcych rządów.

Niesklasyfikowane obroty bieżące zawierają kwotę skupu
i sprzedaży walut netto skorygowaną o saldo gotówkowych
wpływów i podjęć z rachunków walutowych krajowych osób
fizycznych, zrealizowanych poprzez kasy walutowe polskich banków.

Niski poziom deficytu obrotów bieżących wynika w
głównej mierze z bardzo niskiego deficytu obrotów
handlowych, który w maju wyniósł zaledwie 38 mln
EUR (472 mln EUR przed rokiem). Nieznacznej
poprawie w stosunku do maja 2003 uległo również
saldo obrotów oraz saldo dochodów. Zmniejszeniu
uległa natomiast nadwyżka na rachunku transferów.
Saldo towarów i usług było zbilansowane, gdyż
deficyt towarowy został w całości skompensowany
nadwyżką salda usług, która wyniosła 39 mln EUR.

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 33, lipiec 2004

Bilans obrotów bieżących, Polska 2004

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, kwiecień 2005

Rachunek obrotów bieżących,Polska 2004-2005

Źródło: NBP, Bilans płatniczy RP za IV kwartał 2004 roku

Bilans obrotów kapitałowych

Bilans obrotów kapitałowych – zestawienie
inwestycji danego kraju za granicą oraz zagranicznych
inwestycji w danym kraju.

Bilans kapitałowy – przykłady transakcji (1)

Rachunek kapitałowy:

- dary i środki z tytułu pomocy bezzwrotnej, dokonane
z wyraźnym przeznaczeniem na finansowanie środków
trwałych,
- umorzenie długu,
- zakup przez osoby krajowe / sprzedaż osobom
zagranicznym praw własności patentów, praw
autorskich, znaków handlowych itp.,
- sprzedaż gruntu ambasadom znajdującym się na
terenie Polski lub zakup gruntu przez polskie
ambasady za granicą.

Bilans kapitałowy – przykłady transakcji (2)

Rachunek finansowy

 inwestycje bezpośrednie,

 inwestycje portfelowe oraz

 pozostałe inwestycje.

Inwestycje portfelowe obejmują transakcje
udziałowymi i dłużnymi papierami wartościowymi.
Dłużne papiery wartościowe zawierają długoterminowe
papiery wartościowe (np. obligacje, skrypty dłużne)
oraz krótkoterminowe papiery wartościowe
(instrumenty rynku pieniężnego takie jak bony
skarbowe, papiery komercyjne), a także pochodne
instrumenty finansowe (derywaty).

Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, kwiecień 2005

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie, 1993-

2004

Argumenty za wolnym handlem

 Więcej dóbr

 Większa różnorodność i wyższa jakość dóbr

 Niższe ceny

 Możliwość specjalizacji

Argumenty za protekcjonizmem

 Ochrona miejsc pracy

 Obrona narodowa (względy strategiczne)

 Ochrona nowych branż (Infant-Industry)

 Konieczność dywersyfikacji produkcji

 Ochrona przed dumpingiem

Koszty protekcjonizmu w USA (1985)

Branża

Koszt uratowanego miejsca

pracy (w $)

Przemysł stalowy

750 000

Przemysł mleczarski

220 000

Przemysł samochodowy

105 000

Przemysł wydawniczy

100 000

Przemysł cukrowniczy

60 000

Przemysł tekstylny

42 000

Źródło: Hufbauer G., Berliner D., Elliot K. Trade Protection in the United States. 1986

Argumenty na rzecz ochrony przemysłu

włókienniczego w USA (1988)

Przemysł włókienniczo-odzieżowy w USA (w 1987 r.):

- Zatrudnia prawie 2 mln osób oraz wydaje 25 mld $ na płace
- Zatrudnia więcej osób niż przemysł stalowy i samochodowy

razem wzięte

- Jest największym pracodawcą dla kobiet i mniejszości
- Zatrudnia 2 mln pracowników w gałęziach przemysłu

z nim związanych

- Składa się z 5 tys. firm włókienniczych, 20 tys. odzieżowych i

41 tys. farm uprawy bawełny i firm z nimi związanych

- Wnosi 46 mld $ do PNB

Skutki ograniczeń kwotowych w branży

samochodowej

- 1980 r.: GM, Ford i Chrysler ponoszą straty rzędu 4 mld $

(sprzedaż spada o 1 mln samochodów)

- winni Japończycy (wzrost sprzedaży o 100 tys.)
- zamrożenie eksportu do USA na poziomie 1,65 mln sztuk

(w 1984 r. 1,85 mln)

Skutki:
- w okresie 1981-1985 przeciętne ceny samochodów: +2000 $
- zyski producentów z USA (BIG THREE): +6 mld $ (1983)

i +10 mld $ (1984)

- konsumenci zapłacili dodatkowo 15,7 mld $