Konstytucyjna ochrona praw i wolności człowieka.

I. Mechanizmy i procedury.

1. „Czterostopniowy” test dopuszczalności ograniczeń praw i

wolności konstytucyjnych – art. 31 ust. 3 Konstytucji

2. Skarga konstytucyjna – art. 79 Konstytucji

3. Obowiązek wynagrodzenia szkody za niezgodne z prawem

działania organów publicznych – art. 77 Konstytucji

4. Zasada stosowania Konstytucji bezpośrednio – art. 8 i 178

Konstytucji

5. Ograniczenia praw i wolności w stanach nadzwyczajnych – art.

233 Konstytucji

ad.1 „Czterostopniowy test dopuszczalności ograniczeń praw i
wolności konstytucyjnych – art. 31 ust. 3 Konstytucji:

„Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności praw
mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne
w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku
publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności
publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą
naruszać istoty wolności i praw.”

Elementy składowe testu:

1) ustawa;

2) konieczne w demokratycznym państwie;

3) ze względu na w/w cele oraz

4) nie może naruszać istoty wolności i praw.

ad. 2 – skarga konstytucyjna – art. 79 Konstytucji

„1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma
prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego
aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji
publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji. 2. Przepis ust.1 nie dotyczy
praw określonych w art. 56.”

•

„zakres podmiotowy” – każdy (z wyjątkiem praw

obywatelskich), także osoby prawne; nie dot. podmiotów z art. 56

• „zakres przedmiotowy” – dot. wyłącznie praw i wolności
konstytucyjnych; musi istnieć zaskarżana ustawa lub inny akt
prawny; nie można skarżyć się na zaniechanie prawne; nie dot.
art. 81 Konstytucji

• zasada subsydiarności
• termin na wniesienie skargi to 3 miesiące
• przymus adwokacki

Ad. 3 Obowiązek wynagrodzenia szkody – art. 77 Konstytucji.

„1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu
wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy
publicznej.

2. Ustawa nie może nikomu zamykać

drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.”

ad. 4 Zasada stosowania Konstytucji bezpośrednio.

art. 8

„1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że

Konstytucja stanowi inaczej.”

art. 178

„ 1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i

podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

2. (…)

3. (…)”

ad. 5 Ograniczenia praw i wolności w stanach nadzwyczajnych
– art. 233

ust. 1 dot. Stanu wojennego i wyjątkowego

- W stanach tych można ograniczać prawa i wolności za
wyjątkiem:

godności człowieka; obywatelstwa; ochrony życia; humanitarnego
traktowania; ponoszenia odpowiedzialności karnej; dostępu do
sądu; dóbr osobistych; sumienia i religii; petycji oraz praw rodziny
i dziecka.

ust. 3 dot. Stanu klęski żywiołowej

- W stanie tym można ograniczyć następujące prawa i wolności:

działalność gospodarczą; wolność osobistą; nienaruszalność
mieszkania; wolność poruszania się; prawo do strajku; prawo
własności; wolność pracy; bhp; prawo do wypoczynku.

ust. 2

„Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i

obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego
braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.”

II. Instytucje stojące na straży praw i wolności
konstytucyjnych.

1. Trybunał Konstytucyjny

• Skład

- 15 sędziów wybieranych na okres 9 lat
- Sędziowie wybierani są przez Sejm
- Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent spośród sędziów TK
- TK orzeka w składach trzech sędziów, pięciu sędziów lub pełnym

składzie

• Właściwość i zakres kontroli

- TK orzeka o konstytucyjności ustaw i umów międzynarodowych;
- w sprawach skarg konstytucyjnych;
- o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych;
- rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi

konstytucyjnymi organami państwa;

- stwierdza istnienie przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta;
- pełni funkcję sygnalizacyjną.

•

Procedury inicjowania kontroli przed TK

- „procedura konkretna” – pytania prawne;
- „procedura abstrakcyjna” – wniosek do TK w sprawie stwierdzenia
zgodności -aktu prawnego z Konstytucją (podmioty uprawnione:
Prezydent, Marszałek Sejmu oraz Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50
posłów, 30 senatorów, I Prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny,
Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownicza,
kościoły i związki wyznaniowe, związki zawodowe oraz organy
stanowiące jednostek samorządu terytorialnego);
- skarga konstytucyjna

•

Skutki prawne orzeczeń TK

- Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem jego ogłoszenia.
- Wyjątki:
- TK może ustalić inny termin wejścia orzeczenia w życie (dla ustawy
maks. 18 miesięcy, a dla innego aktu normatywnego 12 miesięcy).
- Gdy wydanie orzeczenia może wiązać się z nakładami finansowymi
nieprzewidzianymi w ustawie, to TK zasięga opinii Rady Ministrów.
- Okres 2-letni od wejścia w życie Konstytucji, w którym to Sejm był
władny do odrzucenia orzeczenia TK.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich

RPO jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat (na
maks. 2 kadencje).
•

Odwołanie RPO następuje gdy

:

- zrzekł się wykonywania obowiązków;
- stał się trwale niezdolny do pełnienia funkcji;
- sprzeniewieżył się złożonemu ślubowaniu.
•

Kandydat na RPO powinien:

- posiadać obywatelstwo polskie;
- wyróżniać się wiedzą prawnicza;
- doświadczeniem zawodowym;
- wysokim autorytetem moralnym.
•

Gwarancje niezawisłości:

- odpowiada jedynie przed Sejmem;
- zakaz łączenia z innymi stanowiskami ( z wyjątkiem prof. szkoły
wyższej);
- zakaz należenia do partii politycznej, związku zawodowego;
- zakaz prowadzenia działalności politycznej nie dającej się pogodzić z
godnością urzędu;
- immunitet zbliżony do sędziowskiego.

•

Zakres podmiotowy

- art. 80 Konstytucji „Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach
określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o
pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy
władzy publicznej”.

•

Zakres przedmiotowy

- art. 1 ust. 3 URPO „[...] Rzecznik bada, czy wskutek działania lub
zaniechania organów, organizacji i instytucji, zobowiązanych do
przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie
prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej”.

• Kompetencje

- RPO może podjąć sprawę lub pozostawić ją bez rozpoznania;
- przekazać według właściwości;
- wskazać wnioskodawcy przysługujące mu środki prawne;
- zbadać każdą sprawę bez uprzedzenia na miejscu;
- żądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia dokumentów przez organa
administracyjne;
- żądać przedłożenia informacji o sprawie prowadzonej przez sądy;
- zlecać ekspertyzy i opinie.

•

Po zbadaniu sprawy RPO może (uprawnienia indywidualne):

- wyjaśnić wnioskodawcy, iż nie stwierdził naruszenia prawa;
- skierować wystąpienie do właściwego organu, który jest zobligowany w
ciągu 30 dni do udzielenia odpowiedzi;
- zwrócić się do organu nadrzędnego nad w/w celem zastosowania
środków przewidzianych przepisami prawa;
- żądać wszczęcia postępowania cywilnego, a także brać w nim udział;
- zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego i w nim
uczestniczyć;
- wystąpić z wnioskiem o ukaranie lub uchylenie orzeczenia w sprawach
o wykroczenia;
- wnieść kasację.

•

Uprawnienia generalne:

- RPO może przedstawić właściwym organom, organizacją i instytucją
oceny i wnioski;
- występować do właściwych organów celem podjęcia inicjatywy
ustawodawczej;
- wystąpić do TK o stwierdzenie zgodności aktu ustawodawczego z
Konstytucją;
- zgłosić udział w postępowaniu przed TK;
- wystąpić do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu
wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub
których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

3. Rzecznik Praw Dziecka

- RPDz powołuje Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat (maks. 2 kadencje)

- Odwołuje na tych samych zasadach co RPO

Kompetencje, zakres oraz środki działania

-art. 1 ust. 2 URPDz „Rzecznik stoi na straży praw dziecka określonych w
Konstytucji, Konwencji o Prawach Dziecka oraz innych przepisach
prawa”.

- RPDz może zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub
instytucji o złożenie wyjaśnień, udzielenie niezbędnych informacji oraz
udostępnienie akt i dokumentów (uprawnienie kontrolne);
- zwrócić się do RPO o podjęcie odpowiednich działań z zakresu ochrony
praw dziecka;
- przedstawić odpowiednim organom władzy publicznej, organizacją i
instytucją własne oceny i wnioski (uprawnienie sygnalizacyjne);
- występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy
ustawodawczej (uprawnienie inicjatywne).