Metodyka i podstawy prawne

prowadzenia czynności kontrolno –

rozpoznawczych.

bryg. dr inż. Paweł Janik

Podstawy prawne i literatura dotycząca

metodyki kontroli wykorzystana do
opracowania tej części prezentacji:

• ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży

Pożarnej (Dz.U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667, z późn. zm.),

• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony

środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z
późn.zm.),

• rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i

Administracji z dnia 24 października 2005 r. w sprawie
czynności kontrolno – rozpoznawczych
przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną
(Dz.U. Nr 225, poz. 1934),

• Nawłocka, Bielecki Cz. Podstawowe zasady i tryb

postępowania kontrolnego. Materiał szkoleniowy dla
uczestników szkolenia z aplikacji kontrolerskiej, NIK,
Warszawa 1991.

• Pokojski W., Metodyka przeprowadzania czynności

kontrolno – rozpoznawczych w zakresie kontroli
przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, SGSP,
Warszawa 1997.

Metodyka przygotowania i

prowadzenia kontroli

Zasady działania kontrolnego

– cz.I:

•zasada legalności postępowania – kontrola musi

przebiegać według określonych dla niej reguł
prawnych. Wszystkie inne działania, realizowane z
pominięciem tych reguł będą miały charakter badań,
analiz, wyjasnień itp.,

•zasada obiektywnego ujmowania wyników

kontroli – ustalenia kontroli powinny być
dokonywane w pełnej zgodności ze stanem
faktycznym, w tym z uwzględnieniem wszystkich
okoliczności towarzyszących badanym zjawiskom;
kontrolujący obowiązany jest unikać tego, co mogłoby
doprowadzić do ustalenia jedynie tzw. prawdy
formalnej, a więc w istocie rzeczy fikcyjnych; zasada
ta wymaga także prawidłowego, pełnego
udowodnienia wszelkich nieprawidłowości, przy czym
obowiązek przeprowadzenia dowodu spoczywa na
kontrolującym,

Zasady działania kontrolnego

– cz.II:

•zasada kontradyktoryjności (równości stron)

– zarówno kontrolujący jak i kontrolowany
posiadają jednakowe uprawnienia w zakresie
przedstawiania dowodów i wysuwania
argumentów,

•zasada podmiotowości – obowiązek

dokonywania ustaleń kontrolnych głównie w
odniesieniu do działalności tej jednostki, do
ujmowania w protokóle tylko tych wyników
kontroli, które jej dotyczą,

•zasada dowodzenia ustaleń – dokonywanie

ustaleń kontrolnych jedynie na podstawie
dowodów,

•zasada kompleksowości badań – obowiązek

dokonywania ustaleń kontrolnych pod kątem
widzenia wszystkich możliwych kryteriów
kontroli.

Kryteria kontroli:

•legalność,
•celowość,
•sprawność działania,
•efektywność,
•rzetelność,
•gospodarność

Funkcje kontroli:

•sygnalizacyjna – wskazywanie niezgodności stanu

faktycznego z wyznaczeniami, w celu umożliwienia
przeprowadzenia niezbędnych korekt i zmian przy
formułowaniu dalszych zadań,

•profilaktyczna – zapobieżenie powstawania

nieprawidłowości w przyszłości (w działaniach
kontrolnych istotnym jest nie tylko wykrycie
nieprawidłowości, ale także zapobieżenie im w
przyszłości),

•instruktażowa – wskazywanie sposobów likwidacji

odstępstw od wyznaczeń oraz podpowiadanie
rozwiązań sprzyjających osiąganiu pozytywnych
wyników,

•inspiratorska – skłanianie do usprawniania działań i

stosowania lepszych rozwiązań technicznych,

•korygująca – ujawnienie odchyleń od

obowiązujących norm postępowania oraz
wyegzekwowanie poprawy w drodze zastosowania
prawem określonych środków oddziaływania.

Fazy kontroli:

1. Określenie celu i zakresu kontroli,
2. Zapewnienie środków i warunków

umożliwiających przeprowadzenie kontroli:

• ustalenie obowiązującego stanu prawnego,

• uzyskanie materiałów i informacji dotyczących

obiektu planowanej kontroli,

• ustalenie wskazówek metodycznych i założeń

organizacyjnych,

3. Kontrola właściwa – ustalenie stanu

faktycznego poprzez:

• porównanie stanu rzeczywistego z

wyznaczeniami (normy prawne, akty
wewnętrzne),

• ustalenie odchyleń od wyznaczonych wzorców

oraz przyczyn tych niezgodności,

• ustalenie skutków lub zagrożeń ewentualnymi

skutkami.

Ustalanie stanu faktycznego:

•w drodze bezpośrednich obserwacji i badania

kontrolowanego wycinka rzeczywistości,

•pośrednio – poprzez zbieranie informacji o przebiegu

i wynikach poszczególnych rodzajów działań, wgląd
do dokumentacji określającej cechy, charakter oraz
stan obiektów, urządzeń i instalacji

Rodzaje dowodów:

•dokumenty,
•zabezpieczone rzeczy
•wyniki oględzin (dobrze dokumentować za pomocą

fotografii i filmów),

•wyjaśnienia i oświadczenia.

Dokumenty:

•księgi,

•kartoteki,

•plany,

•wykazy,

•zestawienia,

•wydruki,

•sprawozdania,

•analizy i oceny,

•dzienniki,

•protokóły,

•umowy,

•faktury,

•korespondencja i notatki służbowe,

•dowody rzeczowe - wzory oraz próbki materiałów,

wyrobów i surowców.

Uwaga !

Nie wolno poprzestać na bezkrytycznym przyjęciu do
ustaleń kontrolnych faktów i okoliczności podawanych
w wyjaśnieniach. Niezbędne jest sprawdzenie w
drodze własnych badań istnienia lub nieistnienia
faktów i towarzyszących im okoliczności podanych w
wyjaśnieniach i to w tak szerokim zakresie, w jakim to
jest tylko możliwe

Kontrole w świetle art. 23 ustawy o

Państwowej Straży Pożarnej

Cel Czynności kontrolno –

rozpoznawczych:

•rozpoznanie zagrożeń,
•realizacja nadzoru nad przestrzeganiem

przepisów przeciwpożarowych,

•przygotowanie do działań ratowniczych.

Podstawa przeprowadzania czynności:

•roczny plan czynności,
•zgłoszenie zakładu o zwiększonym albo dużym

ryzyku wystąpienia poważnej awarii ,

•zlecenie starosty,
•polecenie sądu, prokuratora lub Najwyższej Izby

Kontroli,

•zgłoszenie obiektu, dla którego przepisy wymagają

wydania opinii przez PSP,

•zawiadomienie wójta, burmistrza lub prezydenta

miasta o stwierdzeniu zagrożenia życia lub zdrowia,
niebezpieczeństwa powstania szkód majątkowych w
znacznych rozmiarach lub naruszenia środowiska,

•wystąpienie istotnych nowych okoliczności w

zakresie stanu bezpieczeństwa.

Zakres czynności:

•kontrola przestrzegania przepisów przeciwpożarowych,
•ocena zgodności z wymaganiami ochrony

przeciwpożarowej rozwiązań technicznych
zastosowanych w obiekcie budowlanym ,

•ocena zgodności wykonania obiektu budowlanego z

projektem budowlanym,

•ustalenie spełnienia wymogów bezpieczeństwa w

zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej ,

•rozpoznawanie możliwości i warunków prowadzenia

działań ratowniczych przez jednostki ochrony
przeciwpożarowej,

•rozpoznawanie innych miejscowych zagrożeń,
•wstępne ustalanie nieprawidłowości, które przyczyniły

się do powstania pożaru oraz okoliczności jego
rozprzestrzeniania się,

•zbieranie informacji niezbędnych do wykonania analizy

poważnej awarii przemysłowej i formułowanie zaleceń
dla prowadzącego zakład.

Upoważnienie do przeprowadzenia

czynności:

1) Obowiązek dostarczenie upoważnienia kontrolowanemu co

najmniej 7 dni przed terminem rozpoczęcia (3 dni w przypadku
zgłoszenia obiektu, dla którego jest wymagana opinia PSP, a w
przypadku zagrożenia życia ludzi lub bezpośredniego
niebezpieczeństwa powstania pożaru w chwili przystąpienia do
czynności),

2) Zawartość upoważnienia:

•

określenie podstawy prawnej czynności ,

•

oznaczenie organu przeprowadzającego czynności,

•

data i miejsce wystawienia,

•

imię i nazwisko przeprowadzającego kontrolę oraz numer
legitymacji ,

•

oznaczenie podmiotu objętego czynnościami i miejsce ich
przeprowadzania,

•

informacje o zakresie przedmiotowym czynności,

•

wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu
zakończenia kontroli,

•

podpis osoby udzielającej upoważnienia,

•

pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego.

Obowiązki kontrolowanego:

•udzielenie niezbędnych informacji i wyjaśnień w

sprawach objętych zakresem czynności oraz wyrażenie
zgody na sporządzenie dokumentacji fotograficznej,

•umożliwienie dostępu do obiektów, urządzeń i innych

składników majątkowych, w stosunku do których mają
być przeprowadzone czynności ,

•zapewnienie wglądu w dokumentację i prowadzone

ewidencje objęte zakresem czynności,,

•umożliwienie sporządzenia kopii niezbędnych

dokumentów ,

•zapewnienie warunków do pracy, w tym, w miarę

możliwości, samodzielne pomieszczenie i miejsce do
przechowywania dokumentów,

•udostępnienie środków łączności i innych koniecznych

środków technicznych, jakimi dysponuje kontrolowany, w
zakresie niezbędnym do przeprowadzenia czynności.

Protokół z czynności:

•podpisany przez kontrolującego oraz kontrolowanego

albo osobę przez niego upoważnioną,

•prawo wniesienia przez kontrolowanego zastrzeżeń

przed jego podpisaniem,

•oryginał protokołu – komendant powiatowy (miejski)

PSP, kopia - kontrolowany

Postępowanie pokontrolne

Komendant powiatowy (miejski) PSP w razie

stwierdzenia naruszenia przepisów
przeciwpożarowych, jest uprawniony w drodze
decyzji administracyjnej do:

•nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w

ustalonym terminie,

•wstrzymania robót (prac), zakazania używania

maszyn, urządzeń lub środków transportowych
oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub
ich części, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą
powodować zagrożenie życia ludzi lub
bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania
pożaru (przedmiotowe decyzje podlegają
natychmiastowemu wykonaniu)

Kontrole w świetle rozporządzenia o

czynnościach kontrolno –

rozpoznawczych PSP

Planowanie kontroli – cz.I

Roczny plan kontroli sporządzany przez

komendanta powiatowego (miejskiego)
PSP, na podstawie:

•analizy stanu bezpieczeństwa powiatu w

zakresie ochrony przeciwpożarowej,

•wykazu zakładów o zwiększonym i dużym

ryzyku wystąpienia poważnej awarii.

Planowanie kontroli – cz.II

Zawartość planu kontroli:

•zakres czynności oraz termin przeprowadzenia

z dokładnością co najmniej do kwartału,

•określenie kontrolowanych obiektów, terenów i

urządzeń,

•wskazanie zamiaru wykonania prób

potwierdzających prawidłowość działania
urządzeń przeciwpożarowych .

Ustalanie stanu faktycznego

Na podstawie dowodów, którymi są:

•dokumenty
•informacje i wyjaśnienia kontrolowanego lub jego pracowników,
•wyniki prób potwierdzających prawidłowość działania urządzeń

przeciwpożarowych.

Protokół z kontroli – cz.I

Zawartość:

1. Oznaczenie podstawy prawnej kontroli,

2. Stopień, imię i nazwisko oraz stanowisko kontrolującego,

3. Miejsce i termin przeprowadzenia czynności,

4. Nazwa oraz adres kontrolowanego,

5. Informacja o osobach obecnych przy kontroli i charakterze tej

obecności,

6. Wykaz kontrolowanych obiektów, terenów i urządzeń,

7. Określenie zakresu czynności oraz opis stanu faktycznego, z

uwzględnieniem:

•

niezgodności z przepisami przeciwpożarowymi,

•

niezgodności rozwiązań technicznych zastosowanych w
obiekcie budowlanym z wymaganiami ochrony
przeciwpożarowej,

•

niezgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem
budowlanym – pod względem ochrony przeciwpożarowej

Protokół z kontroli – cz.II

•

warunków wpływających na spełnienie wymogów
bezpieczeństwa w zakładzie stwarzającym zagrożenie
wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,

•

wyników rozpoznawania możliwości i warunków do
prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony
przeciwpożarowej,

•

wyników rozpoznawania innych miejscowych zagrożeń,

•

przyczyn powstania i okoliczności rozprzestrzeniania się
pożaru,

•

przyczyn powstania, okoliczności rozprzestrzeniania się oraz
skutków poważnej awarii przemysłowej, z uwzględnieniem
rodzaju i ilości substancji niebezpiecznych, które przedostały
się do środowiska.

8. Opis uchybień mogących powodować zagrożenie życia ludzi

lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru,

9. Opis nieprawidłowości usuniętych w toku czynności wraz ze

wskazaniem skuteczności ich usunięcia

Kontrole w świetle art. 269 ustawy

- Prawo ochrony środowiska

Podstawa i ogólny zakres kontroli

(Ustawa- Prawo ochrony środowiska)

Art. 269

Komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej, w ramach czynności

kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych co najmniej raz w roku

w

zakładzie

stwarzającym

zagrożenie

wystąpienia

awarii

przemysłowych, ustala spełnienie wymogów bezpieczeństwa, a w

szczególności czy:

 
• podjęto środki zapobiegające wystąpieniu awarii przemysłowej,

• zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki awarii

przemysłowej w zakładzie i poza jego granicami, uwzględniając skutki

transgraniczne,

• dane zawarte w dokumentach, o których mowa w ustawie, takich jak

zgłoszenie zakładu o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku, program

zapobiegania awariom, raport o bezpieczeństwie, wewnętrzny plan

operacyjno-ratowniczy,

informacje

niezbędne

do

opracowania

zewnętrznego

planu

operacyjno-ratowniczego,

przedkładane

właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej - są rzetelne i

odzwierciedlają stan bezpieczeństwa w zakładzie.

Pytania

Jakie środki zapobiegawcze i ograniczające skutki
awarii brać pod uwagę?

Na jakie elementy przyjętych w zakładzie rozwiązań
zwracać szczególną uwagę?

Jakie są podstawy prawne egzekwowania obowiązków?

Jaka jest możliwość skutecznego oddziaływania
administracyjnego w zakresie środków nie
określonych precyzyjnie w regulacjach prawnych w
naszych realiach prawnych?

Podstawy prawne decyzji – cz.I

(Ustawa- Prawo ochrony środowiska)

Art. 251 ust.4 i 258 ust.3

Możliwość wniesienia sprzeciwu do Programu Zapobiegania

Awariom oraz do zmian w tym programie

 Art. 254 ust.2 i art. 257 ust.2

Decyzja o zatwierdzeniu raportu o bezpieczeństwie oraz jego

zmian

Art. 259

Decyzja o ustaleniu grupy zakładów

Podstawy prawne decyzji – cz.II

(Ustawa- Prawo ochrony środowiska)

Art. 373

1. Właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej w razie

naruszenia przepisów art. 248-269 może wydać decyzję:

 

• nakazującą usunięcie w określonym terminie stwierdzonych

uchybień lub

• wstrzymującą uruchomienie albo użytkowanie instalacji,
 
jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować ryzyko

wystąpienia awarii przemysłowej.

 
2. Decyzji, o której mowa w ust. 1 pkt 2, nadaje się rygor

natychmiastowej wykonalności.

 
3. W decyzji, o której mowa w ust. 1 pkt 2, określa się termin

wstrzymania

działalności,

uwzględniając

potrzebę

bezpiecznego dla środowiska jej zakończenia.

Podstawy prawne decyzji – cz.III

(Ustawa- Prawo ochrony środowiska)

Art. 374

Decyzje w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom,

dotyczące:

• ruchu zakładu górniczego – wymagają uzgodnienia z

dyrektorem właściwego okręgowego urzędu górniczego,

• morskiego pasa ochronnego – wymagają uzgodnienia z

właściwym dyrektorem urzędu morskiego.

Niezajęcie stanowiska, w terminie 14 dni, przez organ

właściwy do uzgodnienia oznacza brak uwag i
zastrzeżeń

Znaczenie właściwego sporządzenia

decyzji administracyjnej

Cel sporządzenia decyzji – rozstrzygnięcie
indywidualnej sprawy co do jej istoty.

Uzasadnienie formalne – wyjaśnienie
podstawy prawnej decyzji.

Uzasadnienie faktyczne – wskazanie faktów,
które organ uznał za udowodnione, dowodów, na
których się oparł, oraz przyczyn, z powodu
których innym dowodom odmówił wiarygodności
i mocy dowodowej.

Zakres kontroli – cz.I

•Sprawdzenie

treści

opracowanych

dokumentów i ich porównanie ze stanem
faktycznym w zakładzie.

•Ustalenie stanu faktycznego, poprzez

analizę

poszczególnych

elementów

zakładowego systemu bezpieczeństwa – na
podstawie przeprowadzonej wizji lokalnej
oraz przedstawionych przez prowadzącego
dowodów.

Zakres kontroli – cz.II

• analiza

zagrożeń

awarią

przemysłową

oraz

prawdopodobieństwo jej wystąpienia, w tym analiza
przewidywanych

sytuacji

awaryjnych

służąca

należytemu opracowaniu planów operacyjno –
ratowniczych,

• określenie, na wszystkich poziomach organizacji,

obowiązków

pracowników

odpowiedzialnych

za

działania na wypadek awarii przemysłowej,

• szkolenie pracowników, których obowiązki są związane

z funkcjonowaniem instalacji, w której znajduje się
substancja niebezpieczna, w tym podwykonawców

• instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji, w

której znajduje się substancja niebezpieczna,
przewidziane dla normalnej eksploatacji instalacji, a
także konserwacji i czasowych przerw w ruchu,

Zakres kontroli – cz.III

• instrukcje sposobu postępowania w razie konieczności

dokonania zmian w procesie przemysłowym,

• sposoby ograniczania i zwalczania skutków awarii

(plany i procedury operacyjno – ratownicze),

• zasady zapobiegania awariom, w tym prowadzenie

monitoringu funkcjonowania instalacji, w której
znajduje

się

substancja

niebezpieczna,

umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych
w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących
odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji,

• zapewnienie

systematyczności

powyższych

przedsięwzięć.

Analiza zagrożenia awarią

przemysłową

• identyfikacja instalacji zakładu oraz rodzajów działalności w

zakładzie, które mogą stwarzać zagrożenie poważną awarią,

• opis

możliwych

scenariuszy

awarii

oraz

prawdopodobieństwa ich wystąpienia i warunków, w których
mogą wystąpić, z uwzględnieniem oceny ich zasięgu i
skutków,

• opis technicznych, organizacyjnych i proceduralnych

środków zapobiegania awariom i minimalizacji ich skutków,
z uwzględnieniem oceny skuteczności tych środków,

• organizacja systemu alarmowania i działań ratowniczych.

Analiza zagrożenia – cz.I:



wnikliwość identyfikacji źródeł zagrożenia oraz

możliwych

przyczyn

ich

powstania

(wewnętrznych i zewnętrznych),



czy w procesie oceny zagrożenia odniesiono się

do

danych

statystycznych

(historycznych)

dotyczących

częstotliwości

i

przyczyn

powstawania

zdarzeń

niebezpiecznych

(krajowych i międzynarodowych),



czy z dużej ilości możliwych do zaistnienia

scenariuszy awaryjnych wyodrębniono grupy

charakterystyczne

(scenariusze

reprezentatywne), mające zasadnicze znaczenie

w kontekście właściwego przygotowania działań

zapobiegawczych

oraz

operacyjno

–

ratowniczych,

Analiza zagrożenia – cz.II:



czy w procesie oceny zagrożenia zidentyfikowano

punkty newralgiczne, szczególnie sytuacje, w których

pojedynczy czynnik (np. błąd operatora) może

zapoczątkować ciąg zdarzeń prowadzących do

powstania poważnej awarii przemysłowej; możliwość

wystąpienia

takiego

stanu

powinna

zostać

wyeliminowana

lub

gdy

jest

to

niemożliwe

ograniczona w realnie osiągalnym zakresie,



czy

przy

ocenie

potencjalnych

skutków

zidentyfikowanych scenariuszy możliwych zdarzeń

niebezpiecznych

zastosowano

uznane

metody

stanowiące element wiedzy technicznej (możliwe jest

stosowanie różnych istniejących metod; ważne jest

aby była to metoda adekwatna do specyfiki

istniejącego zagrożenia; w przypadku sytuacji

złożonych (wątpliwych) wskazane jest porównanie

uzyskanych wyników w oparciu o różne metody

obliczeniowe),



czy przy ocenie prawdopodobieństwa powstania i

możliwych skutków zdarzeń niebezpiecznych wzięto

pod uwagę istniejące lub projektowane systemy

zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych. 

Określenie, na wszystkich poziomach

organizacji, obowiązków pracowników

odpowiedzialnych za działania na

wypadek awarii przemysłowej

Formalnie – w zakresach obowiązków

pracowników

Kwestia podlegająca szczególnej kontroli –

praktyczna znajomość zakresu
przydzielonych obowiązków

Szkolenie pracowników, których

obowiązki są związane z

funkcjonowaniem instalacji, w której

znajduje się substancja niebezpieczna

Zakres szkolenia:
• przepisy bhp – rozporządzenie MPiPS z dnia 28

maja 1996 r. w sprawie szczególnych zasad
szkolenia w dziedzinie bhp (Dz.U. Nr 62, poz. 285),

• przepisy przeciwpożarowe – art. 4 ustawy z dnia 24

sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
(Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z późn.zm.),

• szkolenia związane z realizacją wdrożonego w

zakładzie systemu bezpieczeństwa,

• inne szkolenia (np. wymagane przez producentów

urządzeń).

Szkolenie pracowników, których

obowiązki są związane z

funkcjonowaniem instalacji, w której

znajduje się substancja niebezpieczna

Główne zagadnienia podlegające kontroli :
• czy w odniesieniu do konkretnego zakładu, powyższe

wymagania formalne, zostały dostosowane do jego

specyfiki, tzn. czy przygotowano programy szkolenia

uwzględniające

rodzaje

realizowanych

w

przedsiębiorstwie procesów technologicznych oraz

związanych z nimi zagrożeń dla ludzi i środowiska,

• czy wyznaczono osoby odpowiedzialne za realizację

oraz ocenę przeprowadzanych w zakładzie szkoleń,

• czy szkolenia kończone są dokumentowanym

sprawdzianem wiadomości,

• praktyczna znajomość przez pracowników treści

przekazywanych w trakcie szkoleń.

Instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji,

w której znajduje się substancja niebezpieczna,

instrukcje sposobu postępowania w razie

konieczności dokonania zmian w procesie

przemysłowym, sposoby ograniczania i zwalczania

skutków awarii

Główne podstawy prawne sporządzania instrukcji (inne niż

wymogi dotyczące przeciwdziałania poważnym awariom :

• akty prawne dotyczące oceny zgodności i bezpieczeństwa

produktów (m.in.: ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o
systemie oceny zgodności wraz z aktami wykonawczymi,
ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych
wraz z aktami wykonawczymi,

• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26

września

1997

r.

w

sprawie

ogólnych

przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

• rozporządzenie

Ministra

Spraw

Wewnętrznych

i

Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i
terenów.

Instrukcje – cz.II

Akty prawne dotyczące oceny zgodności i

bezpieczeństwa produktów zobowiązują
producenta bądź dostawcę instalacji lub
urządzenia do dostarczenia instrukcji w
zakresie bezpiecznego:

•montażu,
•użytkowania (eksploatacji),
•konserwowania.

Instrukcje – cz.III

Rozporządzenie

w

sprawie

bhp

zobowiązuje

pracodawców

m.in.

do

udostępnienia

pracownikom, do stałego korzystania aktualnych
instrukcji

bezpieczeństwa

i

higieny

pracy,

dotyczących:

•stosowanych

w

zakładzie

procesów

technologicznych

oraz

wykonywania

prac

związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub
zagrożeniami zdrowia pracowników,

•obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,

•postępowania z materiałami szkodliwymi dla

zdrowia i niebezpiecznymi,

•udzielania pierwszej pomocy.

Instrukcje – cz.IV

Wymagane jest aby wymienione na poprzednim

slajdzie instrukcje dotyczyły:

• czynności do wykonania przed rozpoczęciem pracy,
• zasad i sposobów bezpiecznego wykonywania danej

pracy,

•czynności do wykonania po jej zakończeniu,
•zasad postępowania w sytuacjach awaryjnych

stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia
pracowników.

Powyższe oznacza to, że swoim zakresem obejmują

one wszystkie etapy procesu technologicznego,
włączając w to ewentualne zmiany w procesie
technologicznym.

Instrukcje – cz.V

Rozporządzenie

w

sprawie

ochrony

ppoż.

zobowiązuje

właściciela,

zarządcę

lub

użytkownika

obiektu,

m.in.

produkcyjnego i magazynowego, do opracowania instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego, zawierającej:

• warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia

obiektu,

sposobu

użytkowania,

prowadzonego

procesu

technologicznego i jego warunków technicznych, w tym
zagrożenia wybuchem;

• sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom

konserwacyjnym

stosowanych

w

obiekcie

urządzeń

przeciwpożarowych i gaśnic;

• sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia;
• sposoby wykonywania prac niebezpiecznych pod względem

pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane;

• sposoby praktycznego sprawdzania organizacji i warunków

ewakuacji ludzi;

• sposoby zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią

przedmiotowej instrukcji oraz z przepisami przeciwpożarowymi.

Instrukcje – cz.VI

Najczęściej opracowywane instrukcje:
• instrukcje bezpiecznego montażu i użytkowania instalacji i

urządzeń dostarczane przez ich producentów lub dostawców,

• instrukcje bezpieczeństwa pożarowego lub technologiczno –

ruchowe, zawierające (co dopuszcza cyt. rozporządzenie MSWiA)

treści wymagane dla instrukcji bezpieczeństwa pożarowego,

• stanowiskowe bhp i ppoż.,

• prowadzenia

prac

remontowych,

w

tym

pożarowo

–

niebezpiecznych,

• postępowania

(np.

podczas

transportu,

magazynowania,

użytkowania itp.) z substancjami niebezpiecznymi,

• sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego miejscowego

zagrożenia,

• zakładowe plany ratownicze,

• sporządzane na potrzeby wdrażanych w zakładzie systemów:

bezpieczeństwa, ochrony środowiska, bezpieczeństwa pracy,

zarządzania jakością.

Instrukcje – cz.VII

Wewnętrzny plan operacyjno – ratowniczy dla zakładu

dużego ryzyka:

• podstawowe

informacje

dotyczące

lokalizacji

i

działalności zakładu,

• określenie

występujących

zagrożeń

(scenariuszy

awaryjnych),

• określenie procedur prowadzenia na terenie zakładu

działań

ratowniczych

(

m.in.

ostrzegania

i

alarmowania,

pierwszej

pomocy

medycznej,

prowadzenia

poszczególnych

rodzajów

działań

ratowniczych mających na celu likwidację zagrożenia),

• wskazanie sposobów postępowania poawaryjnego,

• dokumentacja graficzna.

Zapobieganie awariom, w tym prowadzenie

monitoringu funkcjonowania instalacji

Przepisy:

•przeciwpożarowe,

bhp,

techniczno

–

budowlane, ochrony środowiska, dozoru
technicznego itd.

•standardy techniczne – normy krajowe i

międzynarodowe

Działania zapobiegawcze oraz operacyjne:



czy wykazane rozwiązania zapobiegawcze i operacyjne są

adekwatne do poziomu zagrożenia),



czy przyjęte rozwiązania spełniają minimalne wymogi

(standardy) wynikające wprost z aktów prawnych,



czy spełnienie powyższych wymogów jest wystarczające w

aspekcie poziomu realnie występującego zagrożenia

(uwzględniając

charakter

polskich

przepisów

bezpieczeństwa wydaje się, że w większości przypadków

spełnienie ich wymogów powinno zapewnić właściwy

poziom bezpieczeństwa; jednakże każdorazowo należy

ocenić specyfikę danego obiektu; w uzasadnionych

przypadkach organy oceniające i zatwierdzające raport o

bezpieczeństwie

mogą

zażądać

wprowadzenia

dodatkowych rozwiązań podnoszących bezpieczeństwo,

jednak wówczas powinny w uzasadnieniu wskazać na

element nie pozwalający na akceptację występującego

zagrożenia, korzyści wynikające z wprowadzenia danego

rozwiązania

oraz

uwzględnić

faktyczne

możliwości

zrealizowania nałożonego obowiązku).

Zapewnienie systematyczności przedsięwzięć

realizowanych w zakresie przeciwdziałania

poważnym awariom przemysłowym

Rysunek nr 1

Odpowiedzialność

kierownictwa

Polityka

(środowiskowa, BHP, )

Planowanie

Wdrażanie i

funkcjonowanie

Ciągłe doskonalenie

Sprawdzanie

i działania korygujące

Przegląd wykonywany

przez kierownictwo

Systemowy charakter przyjętych rozwiązań:



czy funkcjonują w powtarzalnym cyklu planowanie –

wdrażanie i funkcjonowanie – sprawdzanie oraz działania

korygujące i zapobiegawcze – przegląd wykonywany przez

kierownictwo,



czy przyjęte rozwiązania techniczne i organizacyjne

dotyczą wszystkich pracowników zakładu, łącznie z

kierownictwem,



czy wszystkie działania w zakresie bezpieczeństwa są ze

sobą skorelowane i skoordynowane,



czy przyjęte rozwiązania obejmują wszystkie etapy

funkcjonowania

zakładu

(uruchomienie,

normalna

eksploatacja,

konserwacje

i

przeglądy

okresowe,

odchylenia, stany awaryjne, zatrzymanie ruchu),



czy

przyjęte

rozwiązania

mają

formę

pisemną

zatwierdzoną przez kierownictwo,



czy przyjęte rozwiązania ujęte są w formie precyzyjnych i

zwięźle

sformułowanych

instrukcji

i

procedur

postępowania,



czy wprowadzono harmonogramy szkoleń, konserwacji i

przeglądów okresowych itp,



czy wprowadzono wewnętrzny system kontroli (audytu)

przestrzegania wprowadzonych rozwiązań

MIARY ZAGROŻEŃ.
OCENA RYZYKA

Podstawowe aspekty, pod kątem

których dokonuje się pomiarów
zagrożenia:



zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi,



zagrożenie dla środowiska naturalnego,



zagrożenia dla mienia, w tym życia i
zdrowia zwierząt hodowlanych,
budynków, mienia ruchomego,



wielkość strat finansowych,



wielkość zagrożenia – powierzchnia i
kubatura (np. powierzchnia pożaru,
powodzi, objętość skażonego gruntu itd.)

Wybrane parametry służące pomiarowi zagrożenia
oraz przykłady i wykorzystania w przeciwdziałaniu
zagrożeniom

Zagrożenie toksykologiczne dla ludzi i zwierząt

Stężenia oraz dawki śmiertelne i toksyczne:



LD

50

– dawka powodująca śmierć 50% populacji w

wyniku podania doustnego,



LC

50

– dawka powodująca śmierć 50% populacji w

wyniku inhalacji,



LCL

0

– najmniejsze stężenie, przy którym stwierdzono

przypadek śmierci człowieka w wyniku inhalacji,



Stężenia niebezpieczne dla zdrowia,



NDSCh – najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe,



NDS – najwyższe dopuszczalne stężenie na

stanowisku pracy,



Próg wyczuwalności zapachowej,



Stężenia śmiertelne i niebezpieczne dla organizmów

wodnych.

Stężenia oraz dawki śmiertelne oraz

toksyczne wykorzystuje się do
prognozowania skutków awarii z
udziałem substancji niebezpiecznych, w
tym do:



wyznaczania stref zagrożeń

śmiertelnych,



wyznaczania stref zagrożeń dla
zdrowia,



wyznaczania stref informowania,
ostrzegania i alarmowania,



szacowania zagrożenia w przypadku
skażenia środowiska wodnego

Zagrożenie pożarowo – wybuchowe dla życia i
zdrowia oraz dla mienia



Temperatura zapłonu, samozapłonu, zapalenia [ºC],



Dolna i górna granica wybuchowości (zapłonu) –

DGW i GGW

[% obj.],



Ciepło spalania – ilość ciepła wydzielająca się w

wyniku spalania danego materiału [MJ/kg],



Gęstość obciążenia ogniowego [MJ/m

2

],



Kategoria zagrożenia ludzi [ZL I – ZL V],



Wartość promieniowania cieplnego q [kW/m

2

],



Wartość fali nadciśnienia [kPa],



Zasięg odłamków powstających przy wybuchu [m],



Wielkość obiektów.

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.I

wybuchowe – cz.I

Temperatura samozapłonu (samozapalenia)

Najniższa temperatura ogrzanej powierzchni , przy której, w
określonych warunkach, może wystąpić zapalenie substancji
palnej w postaci mieszaniny gazu lub pary z powietrzem.

Klasy temperaturowe

Klasa temperaturowa

Temperatura samozapalenia

[ºC]

T1

T2
T3

T4

T5

T6

powyżej 450

powyżej 300 do 450
powyżej 200 do 300

powyżej 135 do 200

powyżej 100 do 135

powyżej 85 do 100

Źródło: PN-84-E-08119 Elektryczne urządzenia przeciwwybuchowe. Klasyfikacja i metody badań

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.II

wybuchowe – cz.II

Temperatura zapłonu

Najniższa temperatura cieczy, w której, w pewnych
znormalizowanych warunkach, ciecz wydziela parę w
takich ilościach (w stężeniu odpowiadającym DGW), że
jest zdolna do utworzenia palnej mieszaniny z powietrzem

Dolna granica wybuchowości (DGW)

Stężenie gazu palnego lub pary palnej w
powietrzu, poniżej którego atmosfera gazowa
nie jest wybuchowa

Górna granica wybuchowości (GGW)

Stężenie gazu palnego lub pary palnej w
powietrzu, powyżej którego atmosfera gazowa
nie jest wybuchowa

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.III

wybuchowe – cz.III

Zagrożenie wybuchem

Możliwość tworzenia przez palne gazy, pary palnych
cieczy, pyły lub włókna palnych ciał stałych, w różnych
warunkach, mieszanin z powietrzem, które pod wpływem
czynnika inicjującego zapłon (iskra, łuk elektryczny lub
przekroczenie temperatury samozapłonu) wybuchają,
czyli ulegają gwałtownemu spalaniu połączonemu ze
wzrostem ciśnienia

Strefa zagrożenia wybuchem

Przestrzeń, w której może występować mieszanina
wybuchowa substancji palnych z powietrzem lub innymi
gazami utleniającymi, o stężeniu zawartym między dolną
i górną granicą wybuchowości

Uwaga!

Zgodnie z wymaganiami przepisów ppoż. strefę
zagrożenia wybuchem należy wyznaczyć, jeżeli istnieje
możliwość wystąpienia mieszaniny wybuchowej o
objętości co najmniej 0,01 m3 w zwartej przestrzeni

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.IV

wybuchowe – cz.IV

Klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem

Strefa 0 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa

zawierająca mieszaninę substancji palnych, w postaci
gazu, pary albo mgły, z powietrzem występuje stale
lub przez długie okresy lub często.

Strefa 1 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa

zawierająca mieszaninę substancji palnych, w postaci
gazu, pary albo mgły, z powietrzem może czasami
wystąpić w trakcie normalnego działania.

Strefa 2 – miejsce, w którym atmosfera wybuchowa

zawierająca mieszaninę substancji palnych, w postaci
gazu, pary albo mgły, z powietrzem nie występuje w
trakcie normalnego działania, a w przypadku
wystąpienia trwa tylko przez krótki okres czasu.

Strefy 20, 21 i 22 – analogicznie jak wyżej w odniesieniu do

pyłów

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.V

wybuchowe – cz.V

Grupa wybuchowości

Grupa wybuchowości jest to parametr odnoszący się do
maksymalnych eksperymentalnych prześwitów szczelin
gaszących (MESG) w przeciwwybuchowej obudowie
urządzenia. W Polskich Normach w stosunku do
przedmiotowej szczeliny stosowane jest także pojęcie
maksymalnej eksperymentalnej bezpiecznej szczeliny (MEBS)

Maksymalna eksperymentalna bezpieczna szczelina

(MEBS)

Maksymalny prześwit szczeliny pomiędzy dwiema częściami

wewnętrznej komory aparatu do badań, która, gdy mieszanina

gazowa wewnątrz ulega zapaleniu, w określonych warunkach,

zapobiega zapłonowi mieszaniny gazowej na zewnątrz poprzez

szczelinę o długości 25 mm, dla wszystkich stężeń badanego

gazu lub badanej pary w powietrzu

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.VI

wybuchowe – cz.VI

Grupy wybuchowości

I -metan w wyrobiskach podziemnych,
II- gazy i pary z wyjątkiem metanu w wyrobiskach
podziemnych (w tej grupie wyróżnia się podgrupy A, B i C)

Grupa wybuchowości

Wartość MESG [mm]

II A

>= 0,9

II B

> 0,5 lecz < 0,9

II C

<= 0,5

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.VII

wybuchowe – cz.VII

Parametry pożarowo – wybuchowe LPG

Parametr

Wartość

DGW

ok. 1,5 – 2%

GGW

ok. 9 – 9,5 %

Temperatura samozapalenia

ok. 365 – 470 ºC

Klasa temperaturowa

T2

Grupa wybuchowości

II A – MESG (MEBS) >= 9 mm

Gęstość względem powietrza

propan – 1,55; butan – 2,08

Ciepło spalania

propan – 46,34 MJ/kg; butan – 45,70 MJ/kg

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.VIII

wybuchowe – cz.VIII

Ciepło spalania :

Ilość ciepła wydzielająca się przy spaleniu

jednostki masy danego materiału

Przykłady ciepła spalania [MJ/kg]:

a) Drewno – 18,4
b) Węgiel kamienny – 31,8
c) Propan – 46,3
d) Butan – 45,7
e) Benzyna – 46,7
f) Zboża (ziarno) – 15,6,
g) Masło – 31,3

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.IX

wybuchowe – cz.IX

Gęstość obciążenia ogniowego :

Energia cieplna, która może powstać przy
spaleniu materiałów palnych znajdujących
się w pomieszczeniu, strefie pożarowej lub
składowisku przypadająca na jednostkę
powierzchni tego obiektu [MJ/m

2

]

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.X

wybuchowe – cz.X

Klasyfikacja budynków do kategorii zagrożenia

ludzi:

• ZL I – pomieszczenia dla >50 osób,

niebędących stałymi użytkownikami,

• ZL II – przeznaczone przede wszystkim dla

ludzi

o ograniczonej zdolności poruszania

się

(szpitale, żłobki, przedszkola, domy

dla osób starszych),

• ZL III – użyteczności publicznej, poza ZL I i

ZL II,

• ZL IV – przeznaczenie mieszkalne,

• ZL V – zamieszkanie zbiorowe

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

Podstawowe pojęcia i parametry pożarowo –

wybuchowe – cz.XI

wybuchowe – cz.XI

Materiały niebezpieczne pożarowo:

a)

gazy palne,

b)

ciecze palne o temperaturze zapłonu

poniżej

328,15K (55°C),

c)

materiały wytwarzające w zetknięciu z

wodą gazy

palne,

d)

materiały zapalające się samorzutnie na
powietrzu,

e)

materiały wybuchowe i pirotechniczne,

f)

materiały ulegające samorzutnemu

rozkładowi

lub polimeryzacji,

g)

materiały mające skłonności do

samozapalenia;

Parametry pożarowo wybuchowe

wykorzystuje się m.in. do:



określania wymogów bezpieczeństwa dla
budynków i innych obiektów budowlanych,



określania wymogów bezpieczeństwa dla
instalacji i urządzeń technicznych, w tym
technologicznych,



wyznaczania stref zagrożenia dla ludzi oraz
mienia.

Wpływ nadciśnienia na zdrowie człowieka

Nadciśnienie

[kPa]

Skutki

1,37

Urazy od pękających szyb

16,5

1% uszkodzonych bębenków usznych

19,2

10% uszkodzonych bębenków usznych

41,3

50% uszkodzonych bębenków usznych

34,4

Uszkodzenie płuc

99,9

1% zgonów wskutek uszkodzonych płuc

120,5

10% zgonów wskutek uszkodzonych płuc

137,8

50% zgonów wskutek uszkodzonych płuc

172,6

90% zgonów wskutek uszkodzonych płuc

199,8

99% zgonów wskutek uszkodzonych płuc

RYZYKO

Iloczyn prawdopodobieństwa
(częstości) wystąpienia danego
zdarzenia niebezpiecznego oraz jego
skutków

R = P x S

OCENA RYZYKA

ETAPY PROCESU OCENY RYZYKA

Rysunek nr 1

Identyfikacja

zagrożeń

Modelowanie

konsekwencji

Oszacowanie

częstotliwości

Ocena ryzyka

Redukcja

ryzyka

Analiza

ryzyka

Proces

interaktywny

Uwzględnienie

wpływu zabezpieczeń

METODY OCENY RYZYKA



ILOŚCIOWE



JAKOŚCIOWE



MIESZANE

METODY OCENY RYZYKA



METODY PORÓWNAWCZE -

ANALIZA ZAGROŻENIA ODBYWA SIĘ

PRZEDE WSZYSTKIM Z WYKORZYSTYWANIEM ZDOBYTYCH WCZEŚNIEJ
DOŚWIADCZEŃ. ŹRÓDŁEM TYCH DOŚWIADCZEŃ MOGĄ BYĆ DANE
STATYSTYCZNE, WYNIKI BADAŃ LABORATORYJNYCH LUB POLIGONOWYCH
ITP.



LISTY KONTROLNE



METODY INDEKSOWE



METODY PODSTAWOWE (SYSTEMOWE) -

BADANY OBIEKT

DZIELI SIĘ NA LOGICZNIE WYDZIELONE WĘZŁY, A NASTĘPNIE STOSUJĄC
ZASADY

LOGIKI,

RACHUNKU

PRAWDOPODOBIEŃSTWA,

WIEDZY

TECHNICZNEJ Z DANEGO OBSZARU ORAZ DOŚWIADCZENIA CZŁONKÓW
ZESPOŁU OCENIAJĄCEGO, DOKONUJE SIĘ SYSTEMATYCZNEJ OCENY
MOŻLIWYCH DO WYSTĄPIENIA STANÓW AWARYJNYCH, W TYM
POTENCJALNYCH

PRZYCZYN

ICH

WYSTĄPIENIA,

OKOLICZNOŚCI

EWENTUALNEGO ROZWOJU, PRAWDOPODOBIEŃSTWA WYSTĄPIENIA,
MOŻLIWYCH

SKUTKÓW,

A

TAKŻE

ZASTOSOWANYCH

SYSTEMÓW

BEZPIECZEŃSTWA.

FRAGMENT PRZYKŁADOWEJ LISTY
KONTROLNEJ_

BAZA PALIW PŁYNNYCH

1.

Czy baza paliw zbudowana jest zgodnie z projektem techniczno –

budowlanym?

2.

Czy projekt posiada wymagane uzgodnienia?

3.

Czy dla obiektów bazy wyznaczono strefy zagrożenia wybuchem?

4.

Czy w strefach zagrożenia wybuchem przestrzegany jest zakaz

lokalizacji

budynków

telemetrii,

wpustów

ulicznych,

nie

zasyfonowanych

studzienek

kanalizacyjnych,

ciepłowniczych,

teletechnicznych i tym podobnych?

5.

Czy przestrzegane są procedury i terminy w zakresie badań

technicznych i prób szczelności zbiorników?

6.

Czy zbiorniki wykonano zgodnie z wymaganiami technicznymi w

zakresie projektowania, budowy, wytwarzania i eksploatacji?

7.

Czy

teren

bazy

wyposażono

w

instalacje

i

urządzenia

zabezpieczające przed:



przenikaniem produktów naftowych do gruntu i wód gruntowych, cieków,

rzek, jezior itp., oraz emisją par tych produktów do powietrza

atmosferycznego w procesach ich przeładunku i magazynowania,



służące do monitorowania stanu magazynowanych produktów i

sygnalizacji przecieków tych produktów do gruntu i wód gruntowych,



służące do hermetycznego magazynowania, załadunku i rozładunku

produktów naftowych?

8.

Czy projekt i wykonanie wymienionych powyżej instalacji i urządzeń

zapewnia kontrolę ich pracy?

METODY INDEKSOWE



METODA DOW Index - technika oceny ryzyka pożarowego i

wybuchowego posługującą się wskaźnikami liczbowymi,

odnoszącymi się do trzech głównych obszarów czynników

pożarowych i wybuchowych:



potencjału energetycznego danego materiału, który może być

uwolniony w wyniku pożaru, wybuchu lub reakcji chemicznej –

czynnik materiałowy (MF),



ogólnych zagrożeń procesowych (F1),



specjalnych zagrożeń procesowych (F2)



METODA MOND Index - technika oceny ryzyka pożarowo -

wybuchowego oparta na wskaźnikach liczbowych. Zasadniczą

różnicą tej metody jest fakt, że bierze ona pod uwagę obok

czynników (wskaźników) zagrożenia także czynniki redukujące

poziom zagrożenia, w tym zabezpieczenia prewencyjne,

operacyjne oraz organizacyjne.

METODY INDEKSOWE

Tabela. Stopień zagrożenia według klasyfikacji MOND Index

Stopień

zagrożenia

Indeks

pożarowy

F

Indeks

wybuchu

wewnętrznego

E

Indeks

wybuchu na

wolnym

powietrzu

A

Ogólny

indeks

ryzyka

R

lekkie

0 – 2

0 – 1,5

0 – 10

0 – 20

niskie

2 – 5

1,5 – 2,5

10 – 30

20 – 100

umiarkowane

5 – 10

2,5 – 4

30 – 100

100 – 500

wysokie

10 – 20

4 – 6

100 – 400

500 – 1100

bardzo

wysokie

20 – 50

>6

400 – 1700

1100 – 2500

METODY PODSTAWOWE



WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA),



ANALIZA „CO BĘDZIE JEŚLI”,



STUDIUM ZAGROŻEŃ I GOTOWOŚCI OPERACYJNEJ HAZOP,



ANALIZA „USZKODZENIE  SKUTEK”,



ANALIZA DRZEWA BŁĘDÓW,



ANALIZA DRZEWA ZDARZEŃ.

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA)



Wstępna analiza zagrożeń (PHA) – metoda identyfikacji
zagrożeń oraz analizowania ich częstości, która może być
stosowana we wczesnym stadium projektowania. Jest również
użyteczna w procesie analizowania zagrożeń w istniejących
instalacjach, jako wstęp do bardziej zaawansowanych metod
oceny zagrożenia.



Podstawowe korzyści wynikające ze stosowania PHA:



wczesna identyfikacja i uświadomienie zespołowi
projektantów potencjalnych zagrożeń, a tym samym
możliwość ich eliminowania od momentu rozpoczęcia prac
projektowych,



możliwość selekcji różnych zagrożeń i wyodrębnienie
obszarów, które muszą zostać poddane szczegółowej analizie
oraz tych, które w dalszych badaniach można pominąć jako
nieistotne.

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA)

ARKUSZ PHA

Ryzyko

Zalecenia

Czynność,

etap

procesu

Zagrożenie

Przyczyny

Skutki

Zastosowane środki

bezpieczeństwa

P

S

R

1

2

3

4

5

6

7

8

9

rozładunek

– załadunek

autocystern

zerwanie łącza

+ elektryczność

statyczna

a)brak lub wadliwe

unieruchomienie

i uziemienie

cysterny,

b) najechanie

przez inną

cysternę

pożar,

wybuch

- instrukcja unieruchamiania

i uziemiania cystern,

- blokady kół,

- stałe urządzenia gaśnicze

pianowe,

- świetlna sygnalizacja

drogowa,

4

3

2

2

T

NT

wprowadzić

nadzór

dyspozytorski

wprowadzić

nadzór

dyspozytorski

Magazyno-

wanie w

zbiorniku

naziemnym

wyładowanie

atmosferyczne

brak lub

nieskuteczność

ochrony

odgromowej

pożar,

wybuch

-instalacja odgromowa w

wykonaniu obostrzonym,

- instalacja zraszaczowa,

- stałe urządzenia gaśnicze

pianowe

5

1

T

Magazyno-

wanie

produktów

w zbiorniku
naziemnym

pęknięcie

płaszcza

zbiornika +

elektryczność
statyczna

brak badań

okresowych

i konserwacji

rozlanie

cieczy,

pożar,

wybuch

-procedury badań

okresowych i konserwacji,

- urządzenia gaśnicze j.w.

5

1

T

Legenda:

P – prawdopodobieństwo (częstość) powstania zdarzenia,

S – spodziewane skutki zdarzenia,

R – ryzyko.

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA)

MATRYCA RYZYKA

S K U T K I

1 2 3 4 5

1 NA NA NA NA T

2 NA NA NA T A

3 NA NA T A A

4 NA T A A A

5 T A A A A

C

Z

Ę

S

T

O

Ś

Ć

Poziomy prawdopodobieństwa (częstości)

powstania zdarzenia (P)

Poziomy

spodziewanych

skutków

1 – bardzo duże prawdopodobieństwo (bardzo często)

2 – duże prawdopodobieństwo (często)

3 – średnie prawdopodobieństwo (umiarkowanie często)

4 – małe prawdopodobieństwo (rzadko)

5 – bardzo małe prawdopodobieństwo (bardzo rzadko)

1 – katastroficzne

2 – duże

3 – średnie

4 – małe

5 – pomijalnie małe

ANALIZA „CO BĘDZIE JEŚLI”

ARKUSZ ROBOCZY METODY OCENY RYZYKA „CO BĘDZIE J EŚLI”

Ryzyko

Co będzie jeśli...?

Zagrożenie

Skutki

P

S

R

Zalecenia

Nastąpi zerwanie

łącza w czasie
załadunku 

rozładunku cysterny

Wypływ paliwa +

działanie

elektryczności

statycznej

wybuch, pożar

4

2

T

Wprowadzić

nadzór

dyspozytorski

Nastąpi uderzenie

pioruna w zbiornik

magazynowy

Zapalenie oparów

paliwa pod

wpływem silnego

impulsu

energetycznego,

którego źródłem

było wyładowanie

atmosferyczne

wybuch,

pożar

5

2

A

Nastąpi pęknięcie

płaszcza zbiornika

Rozlanie paliwa +

możliwość
wystąpienia

bodźca

energetycznego

(np. elektryczności
statycznej)

wybuch,

pożar

5

2

A

STUDIUM ZAGROŻEŃ I GOTOWOŚCI
OPERACYJNEJ HAZOP



HAZOP – metoda oceny ryzyka polegająca na systemowej
identyfikacji potencjalnych zagrożeń i awarii oraz strat
spowodowanych odchyleniami od normalnych warunków pracy
danej instalacji lub urządzenia.
W tej metodzie ocenie poddaje się wszystkie możliwe
niepożądane zakłócenia procesu, w tym także takie, które nie
powodują bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi
lub środowiska, ale mogące spowodować np. straty
ekonomiczne poprzez obniżenie jakości produktu.
Metodę tę można stosować zarówno w fazie projektowej, jak i
do oceny zagrożenia w istniejącej instalacji.



Charakterystyczne dla tej metody jest stosowanie słów
kluczowych, które w połączeniu z nazwą danego parametru
opisującego proces (np. przepływ, ciśnienie, temperatura itp.)
tworzą opis możliwego do zaistnienia odchylenia.

STUDIUM ZAGROŻEŃ I GOTOWOŚCI
OPERACYJNEJ HAZOP

Słowa kluczowe HAZOP

Słowo kluczowe

Znaczenie

Żaden lub nie (nie

ma, brak)

Żadna część zamierzonego wyniku nie została osiągnięta

(np. wystąpił brak przepływu)

Więcej

Przyrost ilościowy (np. nadmierny wzrost ciśnienia)

Mniej

Ubytek ilościowy (np. spadek ciśnienia)

Tak dobrze jak

(lepszy)

Przyrost jakościowy (np. wystąpienie dodatkowego

składnika w mieszaninie)

Część (gorszy)

Ubytek jakościowy (np. brak jakiegoś składnika w

mieszaninie)

Odwrotnie

Uzyskano efekt przeciwny do zamierzonego (np. przepływ

substancji w odwrotnym kierunku)

Inny

Uzyskano efekt inny niż zamierzony

Inny niż

Żadna część zamierzonego wyniku nie została osiągnięta,

zdarzyło się coś zupełnie innego (np. nastąpił przepływ

niewłaściwego materiału)

Wcześniej / później Wystąpiły zmiany w czasie (np. nastąpiło wcześniejsze od

zamierzonego dodanie składnika do mieszaniny)

STUDIUM ZAGROŻEŃ I GOTOWOŚCI
OPERACYJNEJ HAZOP

ARKUSZ HAZOP

Ryzyko

Zalecenia

Słowo

kluczowe

Odchylenie

Przyczyny

Skutki

Zastosowane

środki

bezpieczeństwa

P

S

R

1

2

3

4

5

6

7

8

9

żaden

brak przepływu

paliwa do cysterny

zerwanie łącza w

wyniku:

a)braku lub wadliwego

unieruchomienia

b)najechanie przez

inną cysternę

rozlanie paliwa,

pożar, wybuch

- instrukcja

unieruchamiania i

uziemiania

cystern,

- blokady kół,

- stałe urządzenia

gaśnicze pianowe

- świetlna

sygnalizacja

drogowa,

4

3

2

2

T

NT

wprowadzić

nadzór

dyspozytorski

wprowadzić

nadzór

dyspozytorski

inny

pojawienie się

źródła zapłonu

wyładowanie

atmosferyczne

pożar, wybuch

-instalacja

odgromowa w
wykonaniu

obostrzonym,

- instalacja

zraszaczowa,

- stałe urządzenia

gaśnicze pianowe

5

1

T

mniej

obniżenie poziomu

cieczy w zbiorniku

pęknięcie płaszcza

zbiornika

rozlanie cieczy,

pożar, wybuch

-procedury badań

okresowych i

konserwacji,

- urządzenia

gaśnicze j.w.

5

1

T

ANALIZA USZKODZENIE – SKUTEK (FMEA)



ANALIZA USZKODZENIE-SKUTEK – metoda, w której ocenie
poddaje się poszczególne elementy instalacji, określając
możliwe uszkodzenia oraz towarzyszące im skutki.



W metodzie kluczowe znaczenie ma umiejętność określenia
dla każdego elementu wszystkich możliwych rodzajów
uszkodzeń. Należy także zwrócić uwagę na konieczność
stosowania jednolitych kryteriów do oceny możliwych skutków.

ANALIZA USZKODZENIE – SKUTEK (FMEA)

ARKUSZ ROBOCZY ANALIZY TYPÓW USZKODZEŃ I SKUTKÓW

Zalecenia

Element

Funkcja Typ awarii Skutki

Zastosowane

środki

bezpieczeństwa

1

2

3

4

5

9

przewód do
załadunku 

rozładunku

cystern

przewód

elastyczny

stosowany
do

załadunku,

wyładunku

cystern

zerwanie

połączenia

rozlanie

paliwa,

pożar,
wybuch

- instrukcja

unieruchamiania

i uziemiania
cystern,

- blokady kół,

- stałe urządzenia

gaśnicze
pianowe

- świetlna

sygnalizacja

drogowa,

wprowadzić

nadzór

dyspozytorski

ANALIZA DRZEWA BŁĘDÓW (FTA)



ANALIZA DRZEWA BŁĘDÓW (FTA) – technika oceny ryzyka
wykorzystująca zasady dedukcji, czyli podejście „od ogółu do
szczegółu” („od góry do dołu”).

ANALIZA DRZEWA BŁĘDÓW (FTA)

KONSTRUKCJ A DRZEWA BŁĘDÓW

Zerwanie przewodu tłocznego podczas

załadunku/rozładunku paliwa z cysterny - pożar

(zdarzenie szczytowe)

Brak lub

wadliwe

unieruchomienie

cysterny

(błąd operatora)

Awaria

systemu

kierowania

ruchem

Błąd

operatora

Uderzenie podłączonej

cysterny przez inną cysternę

ANALIZA DRZEWA BŁĘDÓW (FTA)

Symbole stosowane w analizie drzewa błędów

Bramka „AND”

Zdarzenie wyjściowe z bramki

wymaga jednoczesnego spełnienia

zdarzeń wejściowych

Bramka „OR”

Zdarzenie wyjściowe z bramki

wymaga spełnienia przynajmniej

jednego zdarzenia wejściowego

Zdarzenie

podstawowe

Zdarzenie, które nie może być

podzielone lub nie ma uzasadnionej

potrzeby dalszego jego podziału

Zdarzenie

pośrednie

Zdarzenie wynikające z wzajemnego

oddziaływania innych zdarzeń

(podstawowych lub pośrednich)

Zdarzenie

warunkowe

Zdarzenie wyjściowe wymaga

spełnienia zarówno zdarzeń

wejściowych, jak i zdarzeń

warunkowych

Zdarzenie

nierozwinięte

Zdarzenie, które nie może zostać

rozwinięte ze względu na brak

informacji

Zdarzenie

zewnętrzne

Zdarzenie będące warunkiem

granicznym dla drzewa błędu (np.

konfiguracja urządzeń sterujących)

Symbole

transferu

Symbole stosowane do transferu

informacji do innych obszarów

(poddrzew)

Transferwejście Zdarzenie zdefiniowane w innym

miejscu tego samego drzewa

&



1

Warunek

IN

OUT

A

ANALIZA DRZEWA ZDARZEŃ



ANALIZA DRZEWA ZDARZEŃ – metoda oceny ryzyka, w której
stosuje się podejście z dołu do góry (indukcyjna), czyli
odwrotne niż w analizie drzewa błędów. Punktem wyjścia są
tutaj pewne, dające się przewidzieć, zdarzenia inicjujące (np.
możliwa przyczyna powstania pożaru).

ANALIZA DRZEWA ZDARZEŃ

DRZEWO ZDARZEŃ

Systemy bezpieczeństwa

Zdarzenie

wyjściowe

Instalacja

odgromowa

Podręczny

sprzęt

gaśniczy, stała

instalacja

gaśnicza

J ednostki

straży

pożarnej

Wynik

Wyładowanie

atmosferyczne

TAK

NIE

Brak pożaru,
brak strat

TAK

NIE

TAK

NIE

Pożar ugaszony we

wczesnej fazie,

niewielkie straty

Średnie rozmiary

pożaru, średnie

straty

Pożar całkowity,

maksymalne straty

ANALIZA DRZEWA ZDARZEŃ

PODSUMOWANIE



ELEMENTY WSPÓLNE STOSOWANYCH TECHNIK:



zdefiniowania celu i zakresu analizy,



zebrania dostępnych informacji o projektowanej lub istniejącej
instalacji,



doboru członków (ekspertów) do zespołu przeprowadzającego
analizę,



przeprowadzenia czynności analitycznych,



opracowania i przedstawienia wyników (wniosków) analizy,



prawie każda metoda zawiera etap polegający na określeniu
prawdopodobieństwa powstania danego zdarzenia oraz
spodziewanych skutków (strat).

PODSUMOWANIE



OKREŚLENIE PRAWDOPODOBIEŃSTWA POWSTANIA
ZDARZENIA:



dane statystyczne zdarzeń,



dane niezawodnościowe instalacji i urządzeń,



ocena jakościowa,



ocena ekspercka (professional judgement).

PODSUMOWANIE



OKREŚLENIE SKUTKÓW ZDARZEŃ:



eksperymenty w skali rzeczywistej,



eksperymenty w skali pomniejszonej (laboratoryjne),



modele rozwoju zdarzenia (pożarowe, wybuchowe, dyspersji
w atmosferze, dyspersji w środowisku wodnym),



statystyka zaistniałych zdarzeń.

Określanie skutków zdarzeń
niebezpiecznych

Główne etapy obliczeń w zakresie ustalania skutków zdarzeń niebezpiecznych

Obliczenie ilości uwolnionej substancji / obliczenie ilości substancji, która ulegnie

dyspersji, weźmie udział w reakcji wybuchu lub procesie spalania

Obliczenie powierzchni rozlewiska w przypadku cieczy lub skroplonych gazów

Obliczenie szybkości (intensywności) parowania cieczy lub skroplonych gazów

Określenie zasięgów stref zagrożenia:

– wybuchowego (zasięg chmury o stężeniu wybuchowym, fala nadciśnienia

odłamkowanie),

– promieniowania cieplnego,

– toksycznego,

Obliczenie ilości uwolnionej substancji / obliczenie ilości substancji, która ulegnie

dyspersji, weźmie udział w reakcji wybuchu lub procesie spalania

Obliczenie ilości cieczy (gazu płynnego) uwolnionej z rurociągu

wedlug metodologii określonej w poradniku TNO – cz. I

t

q

Q

s









L

a

h

d

s

P

P

2

A

C

q













Gdzie:
P – ciśnienie pompowania [N/m

2

]

P

a

– ciśnienie atmosferyczne [N/m

2

]

A

h

– powierzchnia rozszczelnienia [m

2

]

C

d

– współczynnik wypływu



L

– gęstość cieczy (gazu płynnego) [kg/m

3

]

Q – masa uwolnionej cieczy [kg]

q

s

– szybkości wypływu [kg/s]

t – czas wypływu [s]

Obliczenie ilości cieczy (gazu płynnego) uwolnionej z rurociągu

według metodologii określonej w poradniku TNO – cz.II

Założenia do obliczeń przykładowych

P – ciśnienie pompowania – = 0,5 MPa = 0,5· 10

6

N/m

2

P

a

– ciśnienie atmosferyczne = 0,1 MPa = 0,1· 10

6

N/m

2

A

h

– powierzchnia rozszczelnienia = 78,5· 10

-6

m

2

(założono wypływ przez otwór o średnicy DN 10).

C

d

– współczynnik wypływu = 0,62 (dla otworów o ostrych krawędziach)

(Uwaga! C

d

dla otworów prostych = 0,82, zaokrąglonych = 0,95 – 0,99)



L

– gęstość cieczy = 1210 kg/m

3

t – przyjęty czas wypływu = 300 s

Stąd





s

kg

5

,

1

1210

10

1

,

0

10

5

,

0

2

10

5

,

78

62

,

0

q

6

6

6

s





















Obliczenie ilości gazu uwolnionego z rurociągu

według metodologii określonej w poradniku TNO – cz. I

Określenie szybkości wypływu gazu:

1

1

1

2













































o

o

h

d

s

P

A

c

q

gdzie:

q

s

-szybkość wypływu [kg/s];

c

d

– współczynnik przepływu;

A

h

– powierzchnia przekroju otworu [m

2

];

 - współczynnik wypływu; wypływ krytyczny =1



o

– gęstość początkowa gazu [kg/m

3

];

P

o

– ciśnienie początkowe gazu [N/m

2

];

 - liczba Poisson’a

Uwaga!
Dla większości gazów =1,1 – 1,4 a wypływ jest krytyczny, jeśli stosunek

P

o

/P

a

>1,9

gdzie:

P

a

– ciśnienie atmosferyczne

Obliczenie ilości gazu uwolnionego z rurociągu

według metodologii określonej w poradniku TNO – cz. II

Przykład obliczeń dokonanych dla gazu ziemnego (metanu)

W przedmiotowym przypadku poszczególne wartości wynoszą:

c

d

= 0,99;

A

h

= 0,785  10

-4

m

2

(patrz obliczenia poniżej);

 = 1;



o

= 3,95 kg/m

3

(patrz obliczenia poniżej);

P

o

= 6  10

5

N/m

2

;

 = 1,42

Obliczenie powierzchni otworu (przyjęto wypływ przez otwór DN 10):
A

h

= d

2

/4 = 3,14  (0,01m)

2

/ 4 = 0,785  10

-4

m

2

Obliczenie ilości gazu uwolnionego z rurociągu

według metodologii określonej w poradniku TNO – cz. III

Przykład obliczeń dokonanych dla gazu ziemnego (metanu)

Obliczenie gęstości początkowej 

o

przy ciśnieniu P

o

= 6  10

5

N/m

2

:

Z równania stanu gazu:









o

o

P

T

R

v

gdzie:

v

o

– objętość właściwa [m

3

/kg];

R – stała gazowa; R = 8,314 J/(mol  K);

T – temperatura; T = 293,15 K;
 - masa molowa;  = 16,043  10

-3

kg;

3

3

3

5

95

,

3

253

,

0

1

1

253

,

0

10

043

,

16

10

6

15

,

293

314

,

8

m

kg

v

kg

m

v

o

o

o























Obliczenie ilości gazu uwolnionego z rurociągu

według metodologii określonej w poradniku TNO – cz. IV

Przykład obliczeń dokonanych dla gazu ziemnego (metanu)

Podstawiając do wzoru na szybkość wypływu otrzymujemy:

s

kg

q

s

016

,

0

1

42

,

1

2

42

,

1

10

6

95

,

3

1

10

785

,

0

99

,

0

1

42

,

1

1

42

,

1

5

4









































Całkowita ilość uwolnionego gazu, przy założeniu emisji przez 15 minut wynosi:

Q = q

s

 t = 0,016  900 = 14,4 kg

Obliczenie powierzchni rozlewiska w przypadku cieczy lub skroplonych gazów

Określenie powierzchni rozlewiska cieczy na terenie nieograniczonym – cz. I

Przykład 1

(według poradnika TNO)

Do obliczenia powierzchni rozlewiska

A

p

zastosowano model, w którym

wysokość h warstwy rozlanej cieczy jest równoważna szorstkości podłoża

s

.

Przyjęto powstanie rozlewiska na powierzchni betonowej, dla której

s= 0,005m

.

W celu uwzględnienia sytuacji skrajnie niekorzystnej w szacunkach nie

uwzględniono istnienia kanalizacji oraz ubytków cieczy związanych z jej

parowaniem w czasie wypływu. Powyższe założenia są charakterystyczne dla

modelu wypływu chwilowego. Oszacowana objętość uwolnionej cieczy

V=0,48 m

3

.

Zgodnie z powyższym:

A

p

= V/h = 0,48 m

3

/ 0,005m= 96 m

2

Obliczenie szybkości (intensywności) parowania cieczy lub skroplonych gazów

Obliczenie masy substancji palnej odparowanej

z rozlewiska – cz. I

Przykład 1

Obliczenie masy par toluenu wydzielających się wskutek parowania z tacy

(

zgodnie z metodyką określoną w załączniku do rozporządzenia MSWiA w sprawie ochrony

ppoż.)

m = 10

-9

· F · τ · K · P

s

· M

1/2

gdzie:

m – masa palnych par [kg]

F – powierzchnia parowania cieczy [m

2

],

τ – przewidywany maksymalny czas wydzielania się par [s],

K – współczynnik parowania (przyjmowany z tabeli w cyt. załączniku),

Ps- prężność pary nasyconej w temperaturze otoczenia t [Pa],

M – masa cząsteczkowa cieczy [kg/kmol]

Obliczenie masy substancji palnej odparowanej

z rozlewiska – cz.II

Przyjęte dane do obliczeń:

F = 111 m

2

,

τ = 900 s,

K = 5,6,

Ps = 5100 Pa,

M = 92,1 kg/kmol

Podstawiając do wzoru otrzymujemy

m = 10

-9

· 111 · 900 · 5,6 · 5100 · 92,1

1/2

= 2,5 kg

Przykład 2

Obliczenie masy par TDI odparowywanych z rozlewiska w tacy

(według modelu dla cieczy o temperaturze wrzenia wyższej od temperatury

powierzchni rozlewiska – poradnik TNO)

Dane wyjściowe:

Powierzchnia parowania A =22,4 m

2

,

Czas parowania t = 900 s,

Temperatura parowania T = 25 °C

1. Obliczenie masowej szybkości (intensywności) parowania cieczy q

v

1)

dla temperatury t =

25°C

1)

Uwaga!

Dla cieczy o temperaturze wrzenia niższej od temperatury rozlewiska można stosować

zależność:

q

v

=H

c

(t) / L

v

(Tb) x A,

gdzie:

q

v

– szybkość parowania [kg/s],

H

c

– strumień ciepła związany z przewodnictwem gruntu lub konwekcją wody [J/(m

2

xs],

L

v

(T

b

) – ciepło parowania w temperaturze wrzenia (J /kg),

A – powierzchnia rozlewiska [m

2

]

Obliczenie masy substancji palnej odparowanej z

rozlewiska – cz.III

Przykład 2

Obliczenie masy par TDI odparowywanych z rozlewiska w tacy

(według modelu dla cieczy o temperaturze wrzenia wyższej od temperatury

powierzchni rozlewiska – poradnik TNO)1)

Stężeniowy współczynnik parowania

 

67

.

0

11

.

0

78

.

0

10

,

w

m

&

m

m

Sc

r

2

u

C

k















gdzie:

k

m

– stężeniowy współczynnik parowania [m/s],

C

m&m

– współczynnik przenoszenia masy, C

m&m

=0,004786 [m

0,33

/s

0,22

]

u

w,10

– prędkość wiatru na standardowej wysokości 10 m [m/s], u

w,10

= 3,6 m/s

r – promień rozlewiska [m], A = 22,4 m

2

stąd r = 2,7 m

Sc – liczba Schmidt’a, Sc  0,8,





s

m

011

,

0

8

,

0

7

,

2

2

6

,

3

004786

,

0

k

67

.

0

11

.

0

78

.

0

m

















Obliczenie masy substancji palnej odparowanej z

rozlewiska – cz.IV

Obliczenie masy substancji palnej odparowanej

z rozlewiska – cz. V

dalej:

A

q

q

v

v









gdzie:

v

q

– masowa szybkość (intensywność) parowania cieczy [kg/s], dla 25°C oznaczono jako

v25

q

A – powierzchnia rozlewiska [m

2

], A = 22,4 m

2

stąd:

A

q

q

25

v

v25









zatem:

s

kg

10

52

4

,

22

10

32

,

2

q

6

6

v25















s

kg

10

52

q

6

v25







2. Obliczenie masy odparowanej substancji mogącej wziąć udział w reakcji wybuchu

m=q

v25

· t = 52 · 10

-6

kg/s · 900 s = 0, 0468 kg,

Obliczenie masy substancji palnej odparowanej

z rozlewiska – cz. VI

Określenie zasięgów fali nadciśnienia

Obliczenie zasięgu fali nadciśnienia (według

modelu TNT) – cz.I

Zasięg fali nadciśnienia w niniejszym modelu określa się z wykorzystaniem nomogramu

określonego np. w poradniku TNO w funkcji tzw. odległości skalowanej, obliczanej z kolei w

funkcji masy substancji palnej uczestniczącej w wybuchu, ciepła spalania substancji palnej oraz

ciepła wybuchu TNT (trójnitrotoluenu)

1.

Obliczenie masy równoważnej TNT

W

TNT

= α · q

sp

· m/ q

spTNT

W

TNT

- masa równoważna TNT [kg],

α – empiryczny wskaźnik określający część energii spalania, która brała udział w powstaniu fali

wybuchu, w niniejszym przypadku przyjęto α = 0,05,

q

sp

– ciepło spalania substancji palnej, w niniejszym przykładzie toluenu równe 42,48 MJ/kg

m – masa par substancji palnej (toluenu) biorąca udział w reakcji wybuchu (przyjęto m = 2,5

kg),

q

spTNT

– ciepło wybuchu TNT, równe 4,9 MJ/kg.

Obliczenie zasięgu fali nadciśnienia (według

modelu TNT) – cz.II

Podstawiając do powyższego wzoru otrzymujemy

W

TNT

= 0,05 · 42,48 · 2,5/4,9 = 1,08 kg

2. Określenie odległości skalowanej r’ [m]

Z nomogramu w poradniku TNO odczytujemy, iż dla izobary 5kPa r’ = 23 m

3. Obliczenie zasięgu fali nadciśnienia r [m]

r = r’ · W

TNT1/3

= 23 · (1,08)

1/3

= 23,6 m

Obliczenie zasięgu fali nadciśnienia (według

modelu TNT) – cz.III

Odległość skalowana r’ [m · kg

-1/3

]

N

ad

ci

śn

ie

ni

e

sz

cz

yt

ow

e

P

s

[k

Pa

]

5

Określenie wielkości promieniowania cieplnego – pożar rozlewiska

Współczynnik absorpcji pary wodnej

Współczynnik absorpcji dwutlenku węgla

Współczynnik widoku

Określenie wielkości promieniowania cieplnego – fireball

1)

1) Na podstawie opracowania kpt. Ernesta Ziębaczewskiego

Metoda oparta o model zakładający punktowe źródło
promieniowania.

2

67

,

0

4

2

,

2

L

M

H

R

q

f

c

r

a









Metoda oparta na tym modelu jest metodą pozwalającą na
obliczenie maksymalnej wartości gęstości strumienia ciepła
padającego na
obiekt oddalony od centrum fireball o L z zależności:

Hymes 1983

τ

a

- przepuszczalność właściwa atmosfery

 







13

,

0

108

,

0

1

,

14

log







x

RH

a



 

%

RH - wilgotność względna atmosfery

 

m

x - odległość od powierzchni fireball do rozpatrywanego

obiektu

R

r

=0,3;

dla fireball powstałego po rozerwaniu

zbiornika, w którym ciśnienie miało wartość poniżej
ciśnienia zadziałania zaworu bezpieczeństwa;

R

r

=0,4;

dla fireball powstałego po rozerwaniu

zbiornika, w którym ciśnienie miało wartość powyżej
ciśnienia zadziałania zaworu bezpieczeństwa;

2

67

,

0

4

2

,

2

L

M

H

R

q

f

c

r

a









 

m

L

-

odległość rozpatrywanej powierzchni od środka

fireball













kg

J

H

c

- ciepło spalania

 

kg

M

f

- masa paliwa w fireball

W wyniku oddziaływania cieplnego pożaru rozerwaniu uległ
zbiornik zawierający 10000 kg skroplonego propanu, dając
zjawisko BLEVE-fireball. Wilgotność względna powietrza w
trakcie awarii wynosi 60%. Wykorzystując model zakładający
punktowe źródło promieniowania oszacować maksymalną
wartość gęstości strumienia ciepła padającego na obiekt
znajdujący się w odległości 150 m od środka fireball.

Dane:
M

f

=10000 kg

L=150 m
H

c

=46300 kJ/kg (tablice

fizykochemiczne)
R

r

=0,4

RH=60%

b) 300 m; c) 500 m; od środka fireball.

A)

M

f

=10000

kg

B)

M

f

=20000

kg

C)

M

f

=50000

kg

D)

M

f

=100000

kg

a) L=150 m

46,53

74,03

136,79

217,64

b) L=300 m

10,96

17,43

32,21

51,25

c) L=500 m

3,77

5,99

11,07

17,61

Metody oparte o model traktujący fireball
jako spalającą się

chmurę w kształcie kuli.

chmurę w kształcie kuli.

1

Center for Chemical Process Safety of the American Institute of Chemical Engineers:

,,Guidelines for Evaluating the Characteristics of Vapor Cloud Explosions, Flash Fires, and

BLEVE’s”. New York 1994.

Maksymalna szacowana wartość gęstości strumienia ciepła
padającego na określony obiekt opisana jest zależnością:

a

EF

q







Metoda CCPS 1994

1









2

m

W

E -

gęstość strumienia ciepła
wypromieniowywanego
z powierzchni fireball

39

,

0

235

v

P

E 

P

v

- ciśnienie par [MPa]

CCPS stwierdza, na podstawie przeprowadzonych badań,
że średnia wartość gęstości strumienia ciepła
wypromieniowywanego z fireball dla paliw
węglowodorowych wynosi ok. 350 kW/m

2

i taka wartość

przyjmowana jest do obliczeń

 



F - współczynnik konfiguracji

Współczynnik konfiguracji – współczynnik określający, jaka część
całkowitego promieniowania emitowanego z jednego ciała w
jednostce czasu pada na powierzchnię ciała drugiego, z
uwzględnieniem ich kształtu i wzajemnego ułożenia

.

Współczynnik konfiguracji F określa, jaka część całkowitego
promieniowania wysyłanego przez powierzchnię fireball pada
na powierzchnię dowolnego ciała znajdującego się w
odległości L od środka spalającej się chmury.

W ogólnym przypadku, gdy Θ <( π/2 – φ) :

X

H

r

fb

L

Θ

φ





cos

2

2

L

r

F

fb

H

L

r

fb

X

2

2

L

r

F

fb



Maksymalna wartość współczynnika
(przyjmowana z reguły do obliczeń) wynosi:

Wartość współczynnika konfiguracji dla powierzchni
zlokalizowanej pionowo i poziomo w stosunku do
powierzchni terenu

H

L

r

fb

X

H

L

r

fb

X









2

3

2

2

2

2

/

H

X

D

X

F













2

3

2

2

2

2

/

H

X

D

H

F





D=2r

fb





13

,

0

108

,

0

1

,

14

log







x

RH

a



 

%

RH - wilgotność względna atmosfery

 

m

x - odległość od powierzchni fireball do rozpatrywanego

obiektu

τ

a

-

przepuszczalność właściwa atmosfery



























 







13

,

0

max

108

,

0

2

1

,

14

log

D

L

RH

a



 

m

D

max

- maksymalna średnica fireball

Maksymalna średnica fireball D

max

3

1

max

8

,

5

f

M

D



3

1

45

,

0

f

fb

M

t 

6

1

6

,

2

f

fb

M

t 

Czas trwania fireball t

fb

dla M

f

< 30000 kg

dla M

f

> 30000 kg

W wyniku oddziaływania cieplnego pożaru rozerwaniu uległ
zbiornik zawierający 10000 kg skroplonego propanu, dając
zjawisko BLEVE-fireball. Założono, iż wilgotność względna
powietrza jest równa 60%, temperatura otoczenia 20

o

C,

ciśnienie 101325 Pa. Ciśnienie powodujące rozerwanie
zbiornika wynosi 2,2 MPa. Wykorzystując metodę omówioną
powyżej (CCPS 1994) oszacować maksymalną wartość
gęstości strumienia ciepła padającego na obiekt znajdujący
się w odległości 150 m od środka fireball.

Dane:
M

f

=10000 kg

L=150 m
H

c

=46300 kJ/kg

R

r

=0,4

RH=60%

a

EF

q

































 







13

,

0

max

108

,

0

2

1

,

14

log

D

L

RH

a



3

1

max

8

,

5

f

M

D



m

D

125

10000

8

,

5

3

1

max







705

,

0

2

125

150

60

1

,

14

log

13

,

0

108

,

0









































a



a

EF

q







Gęstość strumienia ciepła wypromieniowywanego z fireball :

2

350

m

kW

E 

a

EF

q







(CPPS – założenie)

2

2

max

2

2

4L

D

L

r

F





173

,

0

150

4

125

2

2







F

Współczynnik konfiguracji F obliczony jest następująco:

a

EF

q







Maksymalna szacowana wartość gęstości strumienia
ciepła promieniowania padającego na określony
obiekt wynosi:

a

EF

q







2

79

,

42

705

,

0

173

,

0

350

m

kW

q











b) 300 m; c) 500 m; od środka
fireball.

A)

M

f

=10000

kg

B)

M

f

=20000

kg

C)

M

f

=50000

kg

D)

M

f

=100000

kg

a) L=150

m

42,79

69,04

132,21

226,27

b) L=300

m

9,84

15,72

29,30

47,12

c) L=500

m

3,36

5,34

9,91

15,83

Metoda CCPS 1989

2

2

Center for Chemical Process Safety of the American Institute of

Chemical Engineers: ,,Guidelines for chemical process quantitative
risk analysis”. New York 1989

Maksymalna szacowana wartość gęstości strumienia ciepła
padającego na określony obiekt opisana jest zależnością:

a

EF

q















2

m

W

E

-

gęstość strumienia ciepła

wypromieniowywanego
z powierzchni fireball

Gęstość strumienia ciepła

E

wypromieniowywanego z fireball





fb

c

f

r

t

D

H

M

R

E

2

max









fb

c

f

r

t

D

H

M

R

E

2

max





 



R

r

-

część ciepła spalania, która zostaje

wypromieniowana

R

r

= 0,25-0,40

 

kg

M

f

- masa paliwa w fireball













kg

J

H

c

- ciepło spalania

 

m

D

ma

x

- maksymalna średnica fireball

325

,

0

max

48

,

6

f

M

D



26

,

0

825

,

0

f

fb

M

t 

 

s

t

fb

- czas trwania fireball

max

75

,

0 D

H

fb



09

,

0

)

(

02

,

2





x

P

w

a



Wysokość środka fireball

Do obliczenia przepuszczalności atmosfery stosuje się zależność:









2

m

N

P

w

-

ciśnienie cząstkowe pary wodnej odpowiadające
określonej wilgotności względnej

 

m

x - odległość od powierzchni fireball do rozpatrywanego

obiektu

wnas

w

P

RH

P

100











2

m

N

P

wnas

- prężność pary wodnej nasyconej w temperaturze otoczenia

W wyniku oddziaływania cieplnego pożaru rozerwaniu uległ
zbiornik zawierający 10000 kg skroplonego propanu, dając
zjawisko BLEVE-fireball. Założono, iż wilgotność względna
powietrza jest równa 60%, temperatura otoczenia 20

o

C,

ciśnienie 101325 Pa. Ciśnienie powodujące rozerwanie
zbiornika wynosi 2,2 MPa. Wykorzystując wyżej opisaną
metodę oszacować maksymalną wartość gęstości strumienia
ciepła, padającego na obiekt znajdujący się w odległości 150
m od środka fireball.

Dane:
M

f

=10000 kg

L=150 m
H

c

=46300 kJ/kg

RH=60%
R

r

=0,4

a

EF

q











fb

c

f

r

t

D

H

M

R

E

2

max





26

,

0

825

.

0

f

fb

M

t 

s

t

fb

05

,

9

10000

825

.

0

26

,

0











2

2

390

05

,

9

3

,

129

46300

10000

4

,

0

m

kW

E













09

,

0

)

(

02

,

2





x

P

w

a



wnas

w

P

P

100

60



2

,

1396

2327

100

60





w

P

325

,

0

max

48

,

6 M

D



m

D

3

,

129

10000

48

,

6

325

,

0

max







09

,

0

max

09

,

0

2

02

,

2

)

(

02

,

2



























 





D

L

P

x

P

w

w

a



Pa

705

,

0

2

3

,

129

150

2

,

1396

02

,

2

09

,

0

































a



a

EF

q







a

EF

q







2

2

max

2

2

4L

D

L

r

F





186

,

0

150

4

3

,

129

2

2







F

a

EF

q







2

11

,

51

705

,

0

186

,

0

390

m

kW

q











b) 300 m; c) 500 m; od środka fireball.

A)

M

f

=10000

kg

B)

M

f

=20000

kg

C)

M

f

=50000

kg

D)

M

f

=100000

kg

a) L=150

m

51,11

87,01

179,67

331,89

b) L=300

m

11,66

19,61

39,10

66,23

c) L=500

m

3,97

6,66

13,20

22,19

Dyspersja chmury toksycznych lub palnych
(wybuchowych) gazów i par cieczy w atmosferze:



modele opierające się na rozkładzie normalnym Gaussa

(dla gazów i par cieczy o ciężarze zbliżonym do ciężaru

powietrza lub lżejszych),



modele gazu ciężkiego

(dla gazów i par cieczy o ciężarze większym od ciężaru

powietrza).

Przykłady obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z wykorzystaniem

programu ALOHA

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.I

Uwolnienie cieczy palnej z rurociągu przez otwór o średnicy 10 mm.

Przyjęte założenia:

 rodzaj uwolnionej substancji – toluen,

 ciśnienie w rurociągu – 1,6 MPa,

 maksymalny czas wypływu 15 minut,

 maksymalna możliwa objętość uwolnionego rozpuszczalnika – 12 m

3

,

 maksymalna możliwa masa uwolnionego rozpuszczalnika m

max

– 10476 kg,

 maksymalna powierzchnia rozlewiska 55 m

2

,

 temperatura otoczenia – 25 ºC.

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.II

W niniejszym przykładzie rozpatrzono następujące zasięgi stref niebezpiecznych:

 promieniowanie cieplne związane z pożarem rozlanego rozpuszczalnika,

 zasięg strefy zagrożenia wybuchem, przy założeniu wycieku ciągłego pod

ciśnieniem przez otwór o średnicy 10 mm,

 zasięg fali nadciśnienia, przy założeniu wycieku ciągłego pod ciśnieniem

przez otwór o średnicy 10 mm,

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.III

1. Obliczenie ilości uwolnionej substancji

Obliczenia wykonano na podstawie metodologii określonej w poradniku TNO

dotyczącej wycieku cieczy w wyniku rozszczelnienia rurociągu.

Obliczenie q

s

– szybkości wypływu toluenu





L

a

h

d

P

P

A

C

q













2

s

gdzie:

1) Ciśnienie pompowania – P = 1,6 MPa = 1,6· 10

6

N/m

2

2) Ciśnienie atmosferyczne – P

a

= 0,1 MPa = 0,1· 10

6

N/m

2

3) Powierzchnia rozszczelnienia – A

h

= 78,5· 10

-6

m

2

.

4) Współczynnik wypływu – C

d

= 0,62 (dla otworów o ostrych krawędziach)

5) Gęstość - 

L

= 873 kg/m

3

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.IV

Zgodnie z powyższym:





s

kg

q

49

.

2

873

10

1

,

0

10

6

,

1

2

10

5

,

78

62

,

0

6

6

6

s





















Założony czas wypływu w przypadku rozszczelnienia – t = 900 s (15 min).

Stąd całkowita masa (m) uwolnionego toluenu:

m = q

s

∙ t = 2,49 kg/s ∙ 900 s = 2241 kg

Objętość uwolnionego rozpuszczalnika V = m/

L

=

2241 kg/ 873 kg/m

3

= 2,57 m

3

(wielkość przyjęta do obliczeń modelowych)

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.V

2. Przewidywany zasięg promieniowania cieplnego (obliczenia z

wykorzystaniem programu ALOHA).

Strefy zagrożenia wyznaczono dla wartości 10, 5 i 2 kW/m

2

. Powyższe

wartości odpowiadają kolejno następującym efektom:

 10 kW/m

2

– ryzyko śmierci w ciągu 60 s,

 5 kW/m

2

– ryzyko poparzeń 2 stopnia w ciągu 60 s,

 2 kW/m

2

– ból w ciągu 60 s.

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.VI

2. Przewidywany zasięg promieniowania cieplnego (obliczenia z

wykorzystaniem programu ALOHA).

Podstawowe dane przyjęte do obliczeń:

 pożar rozlewiska,

 powierzchnia rozlewiska 55m

2

,

 objętość rozlanej cieczy – 2,57m

3

,

 prędkość wiatru – 3,5 m/s,

 temperatura rozlewiska - 25°C.

Dla tych danych uzyskano następujące zasięgi stref niebezpiecznych:

 10 kW/m

2

– 24 m,

 5 kW/m

2

– 31 m,

 2 kW/m

2

– 45 m.

W powyższych warunkach przewidywany czas trwania procesu spalania

wynosi 8 min.

Prognozowana wysokość płomienia, wynosi 16 m.

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.VII

2. Przewidywany zasięg promieniowania cieplnego (wykres z programu

ALOHA).

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.VIII

3. Strefa zagrożenia wybuchem.

Podstawowe dane przyjęte do obliczeń:

 źródło zagrożenia – wyciek bezpośredni z intensywnością 2,49 kg/s,

 czas wypływu – 15 min,

 prędkość wiatru – 3,5 m/s,

W celu oszacowania wielkości potencjalnych stref zagrożenia wybuchem,

wyznaczono zasięgi stężeń par toluenu odpowiadające poziomowi 100, 60 i 10 %

dolnej granicy wybuchowości, uzyskując następujące wyniki:

 zasięg strefy odpowiadającej dolnej granicy wybuchowości (DGW) – 32 m,

 zasięg strefy odpowiadającej 60 % DGW (tworzenie się tzw. palnych kieszeni)

– 43 m,

 zasięg strefy odpowiadającej 10 % DGW – 122 m.

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.IX

3. Strefa zagrożenia wybuchem (wykres).

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.X

4. Zasięg fali nadciśnienia

Podstawowe dane przyjęte do obliczeń:

 źródło zagrożenia – wyciek bezpośredni z intensywnością 2,49 kg/s,

 czas wypływu – 15 min,

 prędkość wiatru – 3,5 m/s,

Obliczeń dokonano dla trzech poniżej wymienionych wartości nadciśnienia, uzyskując

następujące zasięgi stref:

 45 kPa - nie występuje,

 15 kPa - 36 m,

 5 kPa - 66 m.

Przykład obliczeń zagrożeń pożarowo – wybuchowych z

wykorzystaniem programu ALOHA – cz.XI

4. Zasięg fali nadciśnienia (wykres)

Metodyka i podstawy prawne
prowadzenia czynności kontrolno –
rozpoznawczych.

bryg. dr inż. Paweł Janik