Środki odurzające i
substancje psychotropowe –
podział, rozporządzenia
prawne.

Farmacja IV rok
grupa d

Ustawa z dnia 29 lipca
2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii

Art. 3. Przepisy ustawy stosuje sie do:
1) produktów leczniczych, które są środkami

odurzającymi, substancjami psychotropowymi lub
prekursorami, w zakresie nieuregulowanym w ustawie
z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz.
U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533, z późn. zm.(2) );
2) substancji i preparatów chemicznych, które są
prekursorami, w zakresie nieuregulowanym w ustawie
z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach
chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.(3) ).

Art.4 Użyte w ustawie określenia oznaczają:
11) narkomania - stałe lub okresowe używanie w
celach innych niż medyczne środków
odurzających lub substancji psychotropowych
albo środków zastępczych, w wyniku czego może
powstać lub powstało uzależnienie od nich;
25) substancja psychotropowa - każda substancja
pochodzenia naturalnego lub syntetycznego,
działająca na ośrodkowy układ nerwowy,
określona w wykazie substancji psychotropowych
stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy;
26) środek odurzający - każda substancja
pochodzenia naturalnego lub syntetycznego
działająca na ośrodkowy układ nerwowy,
określona w wykazie środków odurzających
stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy;

27) środek zastępczy - substancje w każdym
stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem
szkodliwym, używana zamiast lub w takich
samych celach innych niż medyczne jak środek
odurzający lub substancja psychotropowa;
29) uzależnienie od środków odurzających lub
substancji psychotropowych - zespół zjawisk
psychicznych lub somatycznych wynikających z
działania środków odurzających lub substancji
psychotropowych na organizm ludzki,
charakteryzujący się zmianą zachowania lub
innymi reakcjami psychofizycznymi i
koniecznością używania stale lub okresowo tych
środków lub substancji w celu doznania ich
wpływu na psychikę lub dla uniknięcia następstw
wywołanych ich brakiem;

Art. 31.
1. Środki odurzające dzieli się na grupy w
zależności od stopnia ryzyka powstania
uzależnienia w przypadku używania ich w celach
innych niż medyczne oraz zakresu ich stosowania
w celach medycznych.
2. Podział środków odurzających na grupy I-N, II-
N, III-N i IV-N określa załącznik nr 1 do ustawy.

Art. 32.
1. Substancje psychotropowe dzieli się na grupy
w zależności od stopnia ryzyka powstania
uzależnienia w przypadku używania ich w celach
innych niż medyczne oraz zakresu ich stosowania
w celach medycznych.
2. Podział substancji psychotropowych na grupy I-
P, II-P, III-P i IV-P określa załącznik nr 2 do ustawy.

Środki odurzające:

• I-N – substancje o dużym potencjale
uzależniającym, np. morfina, kokaina, tebaina,
fentanyl, metadon.

• II-N – substancje o średnim potencjale
uzależniającym, np. kodeina.

• III-N – substancje o nieznacznym potencjale
uzależniającym, np. dihydrokodeina.

• IV-N – substancje o małym potencjale
uzależniającym, np. marihuana, haszysz.

Substancje psychotropowe:

• I-P – duży potencjał nadużywania, brak
uznanego zastosowania medycznego, np. LSD,
dimetylotryptamina, MDMA, meskalina.

• II-P – duży potencjał nadużywania, niewielkie
uznane zastosowanie medyczne, np. amfetamina,
fencyklidyna.

• III-P – potencjał nadużywania, istotne uznane
zastosowanie medyczne, np. buprenorfina,
flunitrazepam, cyklobarbital.

• IV-P – mały potencjał nadużywania, istotne
uznane zastosowanie medyczne, np. diazepam,
alprazolam, fentermina.

Art. 33.
1. Środki odurzające grup I-N i II-N oraz substancje
psychotropowe grup II-P, III-P i IV-P mogą być
używane wyłącznie w celach medycznych,
przemysłowych lub prowadzenia badań.
2. Substancje psychotropowe grupy I-P mogą być
używane wyłącznie w celu prowadzenia badań, a
środki odurzające grupy IV-N wyłącznie w celu
prowadzenia badań oraz w lecznictwie zwierząt -
w zakresie wskazanym w załączniku nr 1 do
ustawy.

Art. 34.
1. Środki odurzające, substancje psychotropowe
lub ich preparaty oraz prekursory kategorii 1 może
posiadać wyłącznie przedsiębiorca, jednostka
organizacyjna lub osoba fizyczna uprawniona na
podstawie przepisów ustawy, rozporządzenia
273/2004 lub rozporządzenia 111/2005.
2. Posiadane bez uprawnienia środki odurzające,
substancje psychotropowe lub ich preparaty oraz
prekursory kategorii 1 podlegają zabezpieczeniu
przez organy ścigania lub organy celne w trybie
określonym w przepisach o postępowaniu karnym.

Prekursory:

• Kategoria 1 (dawniej I-R) – służące tylko i
wyłącznie do produkcji narkotyków, brak innych
zastosowań, np.: fenyloaceton, kwas lizergowy,
efedryna, ergometryna, ergotamina.

• Kategoria 2 (dawniej IIA-R) – substancje
kontrolowane, o małym potencjale użycia do
produkcji narkotyków np.: piperydyna, bezwodnik
octowy, kwas antranilowy.

• Kategoria 3 (dawniej IIB-R) – powszechnie
dostępne, nieznaczny potencjał użycia do
produkcji narkotyków np.
eter, aceton, toluen, nadmanganian potasu.

Art. 41.
1. Obrót detaliczny środkami odurzającymi,
substancjami psychotropowymi i prekursorami
będącymi produktami leczniczymi prowadzą apteki i
punkty apteczne, zapewniając odpowiednie warunki
ich przechowywania uniemożliwiające dostęp osób
nieuprawnionych do tych środków i substancji.

Art. 42.
1. Preparaty zawierające środki odurzające grup I-N, II-
N i III-N lub substancje psychotropowe grup II-P, III-P i
IV-P, które zostały dopuszczone do obrotu jako
produkty lecznicze na podstawie przepisów prawa
farmaceutycznego, może posiadać, w celach
medycznych, po uzyskaniu zgody wojewódzkiego
inspektora farmaceutycznego, zakład opieki
zdrowotnej niemający apteki szpitalnej, zakład
leczniczy dla zwierząt oraz lekarz, lekarz dentysta lub
lekarz weterynarii, prowadzący praktykę lekarską, a
także inny podmiot, którego działalność wymaga
posiadania i stosowania tych preparatów.

Art. 53.
1. Kto, wbrew przepisom ustawy, wytwarza,
przetwarza albo przerabia środki odurzające lub
substancje psychotropowe albo przetwarza słomę
makową, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 58.
1. Kto, wbrew przepisom ustawy, udziela innej osobie
środka odurzającego lub substancji psychotropowej,
ułatwia albo umożliwia ich użycie albo nakłania do
użycia takiego środka lub substancji, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 59.
1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub
osobistej, udziela innej osobie środka odurzającego
lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo
nakłania do użycia takiego środka lub substancji,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ZDROWIA z dnia 11 czerwca
2003 r. w sprawie wykazu środków
działających podobnie do alkoholu oraz
warunków i sposobu przeprowadzania
badań na ich obecność w organizmie

§ 2. Środkami działającymi podobnie do alkoholu,

które mogą być oznaczane, są:
  1)   opiaty;
  2)   amfetamina i jej analogi;
  3)   kokaina;
  4)   tetrahydrokannabinole;
  5)   benzodiazepiny;
  6)   barbiturany.

§ 3. Badania, o których mowa w § 1, mogą
obejmować:
  1)   badanie śliny;
  2)   badanie moczu;
  3)   badanie krwi.

§ 4. 1. Badanie śliny polega na pobraniu, bez
dodawania jakichkolwiek substancji, próbek śliny i
ich umieszczeniu w urządzeniu do oznaczania
metodą immunologiczną środków działających
podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi
tego urządzenia.

6. Badanie krwi polega na analizie laboratoryjnej krwi
pobranej z żyły osoby poddanej badaniu metodą
chromatografii gazowej połączonej ze spektrometrią
masową lub inną metodą instrumentalną, w tym:
wysokosprawną chromatografią cieczową,
wysokosprawną chromatografią cieczową połączoną ze
spektrometrią masową, których granice oznaczalności
(LOQ) dla poszczególnych środków określa ust. 7.
7. W pobranej krwi oznacza się co najmniej
następujące środki działające podobnie do alkoholu:
  1)   morfinę; LOQ - 20 ng/ml;
  2)   amfetaminę i jej analogi, w tym
metylenodioksymetamfetaminę (MDMA); LOQ - 50
ng/ml;
  3)   kokainę (LOQ - 50 ng/ml) i jej metabolit -
benzoiloekgoninę;
  4)   delta-9-tetrahydrokannabinol; LOQ - 2 ng/ml;
  5)   benzodiazepiny;
  6)   barbiturany.

§ 7. 5. Badanie moczu polega na analizie

laboratoryjnej moczu osoby poddanej badaniu
metodami wymienionymi przy badaniu krwi,
których granice oznaczalności (LOQ) dla
poszczególnych środków określa ust. 6.

6. W pobranym moczu oznacza się co najmniej

następujące środki działające podobnie do
alkoholu:

1) morfinę i 6-acetylomorfinę; LOQ - 200 ng/ml;
2) amfetaminę i jej analogi, w tym

metylenodioksymetamfetaminę (MDMA); LOQ -
200 ng/ml;

3) kokainę (LOQ - 100 ng/ml) i jej metabolit -

benzoiloekgoninę;

4) 11-nor-9-karboksy-delta-9-

tetrahydrokannabinol;

LOQ - 20 ng/ml;
5) benzodiazepiny;
6) barbiturany.

USTAWA
z dnia 20 czerwca 1997 r.
Prawo o ruchu drogowym
Art. 45.
1. Zabrania się:
1) kierowania pojazdem, prowadzenia kolumny
pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt
osobie w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu
alkoholu lub środka działającego podobnie do
alkoholu,
2) holowania pojazdu kierowanego przez osobę,
o której mowa w pkt 1,

Art. 129.
2. Policjant, w związku z wykonywaniem czynności
określonych w ust. 1, jest uprawniony do:
3)   żądania poddania się przez kierującego
pojazdem lub przez inną osobę, w stosunku do
której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że
mogła kierować pojazdem, badaniu w celu
ustalenia zawartości w organizmie alkoholu lub
środka działającego podobnie do alkoholu,
8)   uniemożliwienia:
a)  kierowania pojazdem osobie znajdującej się w
stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu
alkoholu albo środka działającego podobnie do
alkoholu,
2)   przewożenia osoby, o której mowa w ust. 1
pkt 1, na rowerze lub motorowerze albo
motocyklu, chyba że jest przewożona w bocznym
wózku,

Definicje stanu nietrzeźwości zawiera art. 115 § 16

Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem
zachodzi on, gdy:

1. zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5

promila albo prowadzi do stężenia
przekraczającego tę wartość.
2. zawartość alkoholu w 1 dm

wydychanego

powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do
stężenia przekraczającego tę wartość.

2. W prawie karnym poza stanem nietrzeźwości

wyróżnia się stan „wskazujący na spożycie
alkoholu”, w którym zawartość alkoholu we krwi
wynosi od 0,2 do 0,5 promila albo obecność
alkoholu wynosi od 0,1 mg do 0,25 mg w 1 dm

wydychanego powietrza.

Bibliografia



Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii



Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 11
czerwca 2003 r. w sprawie wykazu środków
działających podobnie do alkoholu oraz
warunków i sposobu przeprowadzania
badań na ich obecność w organizmie



Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o
ruchu drogowym

KOKAINA

Informacje ogólne

Nomenklatura systematyczna (IUPAC):
(1R,2R,3S,5S)-3-(benzoiloksy)-8-metylo-
-8-azabicyclo[3.2.1]oktano-2-karboksylan
metylu
Inna nazwa metylobenzoiloekgonina
Masa molowa 303.353 g/mol
Właściwości fizyczne Czysta kokaina to biała,
krystaliczna substancja, słabo rozpuszczalna
w wodzie, o temperaturze topnienia 98°C.

Występowanie, zastosowanie,
narażenie

Alkaloid zawarty w liściach Czerwika kokainowego
(Erythroxylon coca) , wyodrębniony przez ekstrakcje.
Legalna produkcja w skali światowej, do celów leczniczych i
naukowo badawczych, wynosi ok. 2000 kg.
Możliwość narażenia i zatruć w przemyśle
farmaceutycznym , laboratoriach badawczych oraz w
lecznictwie.
W laryngologii i okulistyce stosuje się 1% - 10% (rzadko
20%) roztwór chlorowodorku kokainy w celu znieczulenia
miejscowego ze względu na łatwe przenikanie przez błonę
śluzową. Dawka jednorazowa nie może przekraczać 50 mg.
Kokaina znajduje się w nielegalnym handlu, a źródłem jej
pochodzenia są produkcja potajemna i częściowo zasoby
lecznicze.

Krótka historia



Krzew coca jest znany w Ameryce
Południowej od kilku tysięcy lat



Liście krzewu Erytryxylon coca
zostały przewiezione do europy
przez hiszpańskich kolonizatorów



W latach 60-tych XVIII w. Angelo
Mariani rozpoczął produkcję win z
dodatkiem kokainy

•Czysty alkaloid wyekstrahowano z surowca
roślinnego w 1855 r. Stosowano ją jako dodatek do
produktów spożywczych i medykamentów,

•W 1884 r. Freud zaproponował leczenie heroinizmu
za pomocą kokainy,

•W 1886 r. Johan S. Pomberton stworzył napój
zawierający kokainę i kofeinę pod nazwa Coca-Cola,

•Koller wykazał jej działanie znieczulające co
zapoczątkowało szerokie stosowanie kokainy w
medycynie,

•Jednakże dopiero w 1903 r. rozpoczęto produkcję
Coca-Coli bez kokainy,

• 1914 r. aktem Harrison Anti-Narcotic Act uznano ją
za narkotyk,

•Problem ze śmiertelnymi zatruciami pojawił się na
przełomie lat 80 – 90 XX w. kiedy zaczęto stosować
czystą kokainę zamiast żucia liści bądź spożywania
ekstraktów z tych liści,

Zażywanie kokainy



żucie. Żuje się listki koki, które zazwyczaj wymieszane są z
substancją zasadową (np. wapnem); przetrzymuje się je
między dziąsłem a policzkiem wysysając soki. Można też
zaparzyć listki w wodzie i wypić jak herbatę. Jest to sposób
mało wydajny ale nie nastręcza żadnych komplikacji
społecznych i zdrowotnych (poza psuciem się zębów)
wynikających z uzależnienia.



wciąganie nosem. Wdychana nosem sproszkowana kokaina
dostaje się do krwiobiegu poprzez śluzówkę. Formowane są
podłużne kreski, każda po około 35 mg, wciągane do nosa
przez cienką rurkę lub słomkę (fifkę). Tą drogą wchłaniane
jest od 28% (dawka 64 mg) do 69% (przy dawce 96 mg).
Kokaina wciągnięta do nosa przedostaje się do krwi po 3-5
minutach. Maksymalne efekty fizjologiczne są odczuwalne
po 40 minutach, a psychotropowe po 20. Czas trwania - do
60 minut po osiągnięciu high’u.



wciąganie ustami tzw. "po kolumbijsku". Polega na
bezpośrednim wdychaniu sproszkowanej kokainy za
pomocą długiej cienkiej rurki, efekty po zażyciu są
podobne jak przy wciągnięciu nosem.



palenie. Wdychanie oparów kokainy (freebase,
crack) lub dymu do płuc. Inhalacja sprawia, że
kokaina dostaje się do mózgu po 19 sekundach,
jakkolwiek tylko 30-60% dawki zostaje
zaabsorbowane. Opary wdycha się przez
odpowiednio skonstruowaną fajkę. Kokainę można
też wymieszać marihuaną lub tytoniem i wypalić jak
papierosa. Palacze osiągają maksymalny efekt
fizjologiczny po dwóch minutach, a psychotropowy
po minucie. Efekty te utrzymują się krótko - od 10
do 30 minut.



wstrzykiwanie. Igła jest używana do wprowadzenia
rozpuszczonej kokainy bezpośrednio do krwiobiegu.
W ten sposób narkotyk w całości dostaje się do
krwiobiegu z pominięciem wszystkich naturalnych
systemów obronnych organizmu. Można w ten
sposób narazić się na następstwa ewentualnego
przedawkowania. Ten sposób przyjmowania
narkotyku wymaga sterylnych warunków. Tak
podanej kokainie, dotarcie do mózgu zabiera około
jednej minuty. Czas potrzebny do osiągnięcia
maksymalnych efektów psychotropowych i
fizjologicznych jest krótszy, niż w przypadku innych.
Maksymalny efekt fizjologiczny pojawia się już po
10 minutach, a psychotropowy po 4. Oba trwają po
około 30 minut.

Losy w organizmie

Kokaina wchłania się dobrze z błon śluzowych
nosa, spojówek i z powierzchni ran.
Biodostępność: doustnie: 33%, donosowo: 19%
(11%–26%)

Stosowana jest zewnętrznie. Okres

półtrwania wynosi 1 godzinę. W organizmie
(metabolizm wątrobowy (CYP3A4)), ulega
hydrolizie, uwalniając grupę metylową co
prowadzi do powstania ekgoniny i kwasu
benzoesowego. Największe ilości kokainy
wydalane są z organizmu przez nerki w ciągu 5-
6 h od jej przyjęcia, a całkowite wydalanie może
trwać kilka dni.

Mechanizm działania
toksycznego

Kokaina jest alkaloidem o silnym, lecz
krótkotrwałym działaniu miejscowo
znieczulającym i zwężającym naczynia
krwionośne. Poraża zakończenia nerwów
czuciowych. Działa też ośrodkowo, poraża strefę
hamowania o.u.n., powoduje ogólne pobudzenie
z euforią. Z tego powodu jest nadużywana przez
narkomanów. Nadużywanie prowadzi do
uzależnienia (nałogu). Kokaina powoduje
zatrucie ostre i przewlekłe, których nasilenie
zależy od szybkości przenikania alkaloidu do
o.u.n.

Zatrucie ostre

Spowodowane jest dużą dawką kokainy.
Wywołuje początkowo podniecenie,
niepokój, pobudliwość, przyspieszenie
czynności serca, wymioty, gorączkę.
Później przechodzące w zamroczenie z
napadami szału i drgawek padaczkowych.
Następnie pojawia się znużenie, senność,
utrata przytomności. Zgon następuje
wskutek porażenia ośrodka oddechowego i
zatrzymania czynności serca.

Zatrucie przewlekłe

Występuje głównie u kokainistów
zażywających małe dawki, które wywołują
euforie, stany niepokoju, strachu, omamy
oraz pobudzenie motoryczne i seksualne .
U kokainistów zażywających tabaczkę
obserwuje się nos o zabarwieniu
czerwonym, z wykwitami, oznakami
egzemy, bladość twarzy, małą masę ciała,
ogólne osłabienie, gadatliwość, zawroty
głowy i częste wymioty.

Przy stosowaniu kokainy we
wstrzyknięciach dożylnych obserwuje się
liczne ślady ukłuć, podobnie jak u
heroinistów. Kokaina znajdująca się w
nielegalnym handlu jest często
mieszaniną, zawierającą, oprócz
podstawowej substancji, heroinę,
efedrynę, LSD i inne związki. Przewlekłe
zatrucie ujawnia również toksyczne
działanie tych związków , często
zwiększając toksyczność kokainy.

Metody oceny narażenia



Color test – kolor niebieski

Odczynniki : 1) Co(SCN)

Ø w H

0 ; rozp w

stosunku 1:1 w 96% glicerynie

2) HCl

3) Chloroform



GC/MS



chromatografii cienkowarstwowej (TLC),



spektrofotometrii w nadfiolecie (UV)



wysokosprawnej chromatografii cieczowej
(HPLC).

Wartości biologiczne i
toksyczne

Za maksymalne, bezpieczne dawki stosowane
na błonę śluzową uważa się 50 mg kokainy
jednorazowo, a dziennie 150 mg lub 1-1,5
mg/kg masy ciała. Jednak u osób szczególnie
wrażliwych nagłe zgony mogą zdarzyć się nawet
po dawce 30 mg. Śmiertelną dawkę podskórną
szacuje się na 200-300 mg kokainy, natomiast
doustna dawka śmiertelna mieści się
w granicach 1-1,5 g.
Podane wyżej wartości dotyczą jednak osób
nieuzależnionych i pojedynczych dawek kokainy.

Śmiertelne zatrucie
kokainą

Sekcja zwłok 35-letniego mężczyzny
(znalezionego w samochodzie na terenie miejsca
pracy) i wykonane później badania histologiczne
nie wykazały uchwytnych zmian. We krwi
zmarłego nie stwierdzono hemoglobiny
tlenkowęglowej i alkoholu etylowego. W tej
sytuacji Prokuratura zdecydowała się na
przeprowadzenie nieukierunkowanych badań
toksykologicznych, do których oprócz krwi
(pęcherz moczowy był pusty) zabezpieczono
żołądek z treścią oraz fragmenty wątroby i nerki.



Próbki odbiałczano met. siarczanowo-
amonową



Zastosowano ekstrakcję ciągłą typu ciecz-
ciecz, eterowo-kwaśną i chloroformowo-
alkaliczną



Metodą TLC (faza ruchoma - metanol :
amoniak 100 : 1,5 ; barwienie :
jodopalmitynianem potasu i kwasem
solnym)



oprócz plam o Rf=60 typowym dla wzorca
kokainy stwierdzono również dodatkowe
plamy o Rf=25.



Analiza spektrofotometryczna UV eluatów z tych
stref chromatograficznych wykazała w obu
przypadkach identyczny kształt widma, z
charakterystycznymi dla kokainy maksimami
absorpcji: przy 230, 274 i 281 nm (w etanolu)
oraz przy 233 i 275 nm (w 0,1 M HCl). Na tej
podstawie założono, że dodatkowa substancja
wykryta w analizowanym materiale biologicznym
jest prawdopodobnie metabolitem kokainy.



Eluaty plam chromatograficznych zbadano
następnie metodą HPLC i dla plam o Rf=60
uzyskano piki o czasie retencji (t

)=4,2 min.,

typowym dla wzorcowej kokainy, podczas gdy dla
plam o Rf=25 t

wynosił 3,5 min.