Żywienie

Żywienie

pełni szereg istotnych funkcji w życiu każdego

pełni szereg istotnych funkcji w życiu każdego

człowieka

człowieka

Stanowi ono m. in.:

Stanowi ono m. in.:

- konieczność życiową

- konieczność życiową

- przyjemność

- przyjemność

- element strefy kulturowej i

- element strefy kulturowej i

obyczajowości

obyczajowości

- element strefy gospodarczej i

- element strefy gospodarczej i

kulturalnej

kulturalnej

- naukę i wiedzę praktyczną

- naukę i wiedzę praktyczną

Sposób żywienia

Sposób żywienia

jest to zdeterminowany kulturowo zespół

zwyczajów dotyczący:

- wyboru produktów żywnościowych

- sposobu ich przygotowania do spożycia

- rozdziału na poszczególne posiłki

(określa ile, czego i w jakiej postaci

spożywamy

w ciągu dnia, tygodnia, miesiąca)

polega na całkowitym pokryciu

polega na całkowitym pokryciu

zapotrzebowania organizmu na

zapotrzebowania organizmu na

energię oraz wszystkie składniki

energię oraz wszystkie składniki

pokarmowe potrzebne do rozwoju

pokarmowe potrzebne do rozwoju

organizmu

organizmu

i zachowania zdrowia

i zachowania zdrowia

Racjonalny sposób żywienia

żywienie nieprawidłowe

pod względem ilościowym i jakościowym,

zarówno niedobory pokarmowe,

jak i nadkonsumpcja

mają podobne skutki zdrowotne:

-

nieprawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny

- pogorszenie stanu zdrowia

- zmniejszenie odporności ustroju

i zwiększenie podatności na infekcje

- zmniejszenie koncentracji uwagi, wydajności pracy

- przedwczesne zgony

.

Najczęstsze błędy żywieniowe

Najczęstsze błędy żywieniowe

Polaków:

Polaków:

Zbyt wysoka ilość energii pobieranej z pożywieniem

Zbyt wysoka ilość energii pobieranej z pożywieniem

w stosunku do zapotrzebowania

w stosunku do zapotrzebowania

Zbyt wysoka ilość energii pochodzącej z tłuszczów,

Zbyt wysoka ilość energii pochodzącej z tłuszczów,

przy nadmiarze SFA i niedostatecznej ilości kwasów

przy nadmiarze SFA i niedostatecznej ilości kwasów

nienasyconych, w tym PUFA (NNKT)

nienasyconych, w tym PUFA (NNKT)

Zbyt wysoka ilość cholesterolu w diecie

Zbyt wysoka ilość cholesterolu w diecie

Zbyt wysoka ilość soli w diecie

Zbyt wysoka ilość soli w diecie

Zbyt duża ilość spożywanego alkoholu

Zbyt duża ilość spożywanego alkoholu

Zbyt niska ilość energii pochodzącej z

Zbyt niska ilość energii pochodzącej z

węglowodanów złożonych

węglowodanów złożonych

Zbyt niska podaż w diecie błonnika, wapnia, żelaza

Zbyt niska podaż w diecie błonnika, wapnia, żelaza

Czynniki determinujące stan zdrowia:

Czynniki determinujące stan zdrowia:

- styl życia 53%

- styl życia 53%

- środowisko 21%

- środowisko 21%

- czynniki genetyczne 16%

- czynniki genetyczne 16%

- opieka zdrowotna 10%

- opieka zdrowotna 10%

Celowość stosowania profilaktyki

Celowość stosowania profilaktyki

chorób sercowo-naczyniowych

chorób sercowo-naczyniowych

(ChSN):

(ChSN):

►

►

ChSN są główną przyczyną zgonów w większości populacji

ChSN są główną przyczyną zgonów w większości populacji

europejskich oraz ważną przyczyną inwalidztwa i rosnących

europejskich oraz ważną przyczyną inwalidztwa i rosnących

kosztów ochrony zdrowia (umieralność z powodu ChNS w

kosztów ochrony zdrowia (umieralność z powodu ChNS w

Polsce w 2005 roku wyniosła 45,7% - 168,3 tys/368,3 tys)

Polsce w 2005 roku wyniosła 45,7% - 168,3 tys/368,3 tys)

► Miażdżyca, rozwijająca się podstępnie przez wiele lat, jest

► Miażdżyca, rozwijająca się podstępnie przez wiele lat, jest

podstawowym procesem patologicznym leżącym u podłoża

podstawowym procesem patologicznym leżącym u podłoża

ChSN

ChSN

► Zgon, zawał serca i udar mózgu często występują nagle,

► Zgon, zawał serca i udar mózgu często występują nagle,

zanim przybędzie pomoc medyczna i będzie możliwe

zanim przybędzie pomoc medyczna i będzie możliwe

zastosowanie skutecznego leczenia

zastosowanie skutecznego leczenia

► Główne czynniki ryzyka ChSN można modyfikować

► Główne czynniki ryzyka ChSN można modyfikować

► Wykazano, że zwalczanie czynników ryzyka zmniejsza

► Wykazano, że zwalczanie czynników ryzyka zmniejsza

umieralność i chorobowość związaną z ChSN

umieralność i chorobowość związaną z ChSN

Czynniki ryzyka sercowo-

Czynniki ryzyka sercowo-

naczyniowego

naczyniowego

nie podlegające modyfikacji:

nie podlegające modyfikacji:

1. wiek (M ≥ 45 lat. K ≥ 55 lat)

1. wiek (M ≥ 45 lat. K ≥ 55 lat)

2. płeć

2. płeć

3. wczesne (M <55 r. ż., K < 65 r. ż.) występowanie

3. wczesne (M <55 r. ż., K < 65 r. ż.) występowanie

w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub innych

w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub innych

chorób tętnic na podłożu miażdżycy

chorób tętnic na podłożu miażdżycy

4. czynniki genetyczne

4. czynniki genetyczne

5. już rozwinięta choroba niedokrwienna serca lub

5. już rozwinięta choroba niedokrwienna serca lub

inna choroba tętnic na podłożu miażdżycy

inna choroba tętnic na podłożu miażdżycy

Czynniki ryzyka sercowo-

Czynniki ryzyka sercowo-

naczyniowego

naczyniowego

podlegające modyfikacji:

podlegające modyfikacji:

1. nieprawidłowe żywienie

1. nieprawidłowe żywienie

2. palenie tytoniu

2. palenie tytoniu

3. mała aktywność fizyczna

3. mała aktywność fizyczna

4. podwyższone ciśnienie tętnicze

4. podwyższone ciśnienie tętnicze

5. zwiększone stężenie cholesterolu LDL (LDL-C) w

5. zwiększone stężenie cholesterolu LDL (LDL-C) w

osoczu

osoczu

6. małe stężenie cholesterolu HDL (HDL-C) w osoczu

6. małe stężenie cholesterolu HDL (HDL-C) w osoczu

7. zwiększone stężenie triglicerydów (TG) w osoczu

7. zwiększone stężenie triglicerydów (TG) w osoczu

8. upośledzona tolerancja glukozy lub cukrzyca

8. upośledzona tolerancja glukozy lub cukrzyca

9. nadwaga lub otyłość

9. nadwaga lub otyłość

OCENA JADŁOSPISÓW

Lp Posiłek

Ocena

1

Węglowodanowo-tłuszczowy

Niedostateczn
a

2

Węglowodanowo-tłuszczowy +
białko zwierzęce

Ledwo
dostateczna

3

Węglowodanowo-tłuszczowy +
białko zwierzęce, w tym białko z
mleka

Dostateczna

4

Węglowodanowo-tłuszczowy +
białko zwierzęce + warzywa /
owoce

Dobra

5

Węglowodanowo-tłuszczowy +
białko zwierzęce, w tym białko z
mleka + warzywa / owoce

Bardzo dobra

Punktowa

ocena jadłospisu wg Starzyńskiej

Wyróżnik

Liczba

punktów

Ilość posiłków w ciągu
dnia zaplanowana w
jadłospisie

4-5
3
mniej

5
3
0

Ilość posiłków, w których
występują produkty
dostarczające białka
zwierzęcego

we wszystkich posiłkach
w 75% posiłków
w mniejszej liczbie posiłków

5
2
0

Częstotliwość
występowania mleka i
serów

codziennie w 2 posiłkach
codziennie co najmniej w 1 posiłku w 50% dni
w 2 posiłkach
rzadziej

5
2
0

Częstotliwość
występowania warzyw lub
owoców

codziennie co najmniej w 3 posiłkach
codziennie co najmniej w 2 posiłkach
rzadziej

5
2
0

Częstotliwość
występowania warzyw i
owoców w postaci
surowej

codziennie
w 75% dni
rzadziej

5
2
0

Częstotliwość
występowania razowego
pieczywa, kasz i
strączkowych suchych

codziennie co najmniej jeden z wymienionych
produktów
w 75% dni jeden z wymienionych produktów
rzadziej

5
2
0

Liczba punktów

Ocena jadłospisu

Wnioski

28-30
21-27
12-20, bez ocen
zerowych
< 12

Dobry
Dostateczny
Zaledwie
dostateczny
Zły

Bez błędów
Błędy można
wyeliminować
Duże błędy
Nie nadaje się do
poprawienia

Aby żywienie było zdrowe i racjonalne,

Aby żywienie było zdrowe i racjonalne,

codziennie spożywane produkty

codziennie spożywane produkty

nie mogą dostarczać

nie mogą dostarczać

ani za mało, ani za dużo energii

ani za mało, ani za dużo energii

i poszczególnych składników

i poszczególnych składników

odżywczych

odżywczych

Normy żywienia

Normy żywienia

- ilość energii i poszczególnych

- ilość energii i poszczególnych

składników odżywczych niezbędnych

składników odżywczych niezbędnych

dla właściwego funkcjonowania

dla właściwego funkcjonowania

organizmu człowieka biorąc pod

organizmu człowieka biorąc pod

uwagę wiek, płeć, stan fizjologiczny,

uwagę wiek, płeć, stan fizjologiczny,

rodzaj wykonywanej pracy

rodzaj wykonywanej pracy

i warunki bytowania

i warunki bytowania

Normy ustalone na poziomie

bezpiecznego spożycia

- to taka ilość danego składnika odżywczego

(wyrażona w przeliczeniu na kg masy ciała / dobę
lub na osobę / dobę), która wystarcza na pokrycie
zapotrzebowania na ten składnik u 97.5 %
osobników zaliczanych do tej grupy.h

Normy ustalone na poziomie

zalecanego spożycia

- to taka ilość danego składnika odżywczego

(wyrażona w przeliczeniu na osobę / dobę),
która pokrywa zapotrzebowania na ten składnik
u każdego osobnika w obrębie grupy, w tym także
osób o szczególnie dużym zapotrzebowaniu, a
ponadto zawiera większe rezerwy wystarczające
na zaspokojenie potrzeb wynikających ze
zwyczajów żywieniowych populacji.

Dzienne racje pokarmowe

Dzienne racje pokarmowe

(zalecane normy

(zalecane normy

wyżywienia

wyżywienia

)

)

są

są

praktycznym odzwierciedleniem

praktycznym odzwierciedleniem

norm żywienia

norm żywienia

Dzienne racje pokarmowe

Dzienne racje pokarmowe

(

(

zalecane normy wyżywienia

zalecane normy wyżywienia

)

)

- zestawy produktów wyrażone w

- zestawy produktów wyrażone w

gramach, jakie powinny być spożyte

gramach, jakie powinny być spożyte

przez jedną osobę w ciągu jednego dnia,

przez jedną osobę w ciągu jednego dnia,

aby zaspokoić jej potrzeby energetyczne

aby zaspokoić jej potrzeby energetyczne

i pokryć zapotrzebowanie na wszystkie

i pokryć zapotrzebowanie na wszystkie

niezbędne składniki pokarmowe

niezbędne składniki pokarmowe

Racje wyżywienia powinny odpowiadać

Racje wyżywienia powinny odpowiadać

następującym kryteriom:

następującym kryteriom:

-

muszą być zgodne z zaleceniami norm

muszą być zgodne z zaleceniami norm

żywienia dla poszczególnych grup ludności

żywienia dla poszczególnych grup ludności

-

muszą być akceptowane przez ludność

muszą być akceptowane przez ludność

i uwzględniać jej tradycje i zwyczaje

i uwzględniać jej tradycje i zwyczaje

żywieniowe

żywieniowe

-

muszą posiadać prozdrowotny charakter

muszą posiadać prozdrowotny charakter

i sprzyjać racjonalizacji żywienia

i sprzyjać racjonalizacji żywienia

społeczeństwa

społeczeństwa

-

muszą być możliwe do realizacji przy

muszą być możliwe do realizacji przy

istniejącej na rynku dostępności produktów

istniejącej na rynku dostępności produktów

spożywczych

spożywczych

RACJONALNE

ŻYWIENIE

PRAWIDŁOWY

TRYB

ŻYWIENIA

PRAWIDŁOWY

BILANS

ENERGETYCZNY

POKRYCIE

ZAPOTRZEBOWANIA

NA

SKŁADNIKI

ODŻYWCZE

Wszystkie składniki odżywcze zawarte są

w różnorodnych pokarmach pochodzenia

zwierzęcego i roślinnego

.    

 

Nie istnieje produkt spożywczy, który

zawierałby wszystkie niezbędne

składniki odżywcze w odpowiednich,

potrzebnych

dla organizmu ilościach.

Tylko wykorzystanie wielu różnych

produktów pozwala na właściwe

zbilansowanie diety. 

(im większy asortyment produktów, tym

większa możliwość zaopatrzenia organizmu

we wszystkie składniki odżywcze)

W każdym posiłku powinny się znaleźć

:

- produkty zawierające pełnowartościowe

białko zwierzęce

(

mleko lub napoje mleczne,

jaja, twarogi

i sery, drób, ryby, mięso

)

lub białko częściowo

pełnowartościowe

(strączkowe suche)

- produkty dostarczające energii w postaci

węglowodanów złożonych

(przetwory

zbożowe, ziemniaki, rośliny strączkowe)

i

tłuszczów

(oleje

roślinne, margaryny,

śmietana). Preferowane są przetwory

zbożowe pełnoziarniste.

- produkty bogate w witaminy, składniki

mineralne

i błonnik

(warzywa i owoce)

Specyficzne cechy poszczególnych posiłków

I śniadanie

– mleko w formie napoju mlecznego lub zupy

mlecznej
z dodatkiem kasz lub płatków, niewielka ilość tłuszczu, produkty
białkowe
o wysokiej jakości (sery, jaja, wędliny, ryby), pieczywo mieszane,
warzywa
lub/i owoce

II śniadanie

– przetwory zbożowe, produkty białkowe (np.

kanapki), warzywa lub/i owoce, napój

Obiad

– 3-daniowy (spożycie rozłożone w czasie) – zupy na

wywarach jarskich lub mięsnych z dodatkiem głównego
składnika; na drugie danie produkt dostarczający
pełnowartościowe białko (mięso, jaja, ryby, sery), produkt
energetyczno-objętościowy (ziemniaki, kasze, makarony, ryż,
rośliny strączkowe), warzywa i owoce w postaci gotowanej i
surowej oraz napój; deser: kompot lub porcja owoców

Podwieczorek

– może być daniem węglowodanowym, np. na

bazie mleka
i owoców (jogurt, budyń, galaretki, koktajle, musy), ew. słodkim
(ciasto)

Kolacja

– niezbyt obfita, dania gorące (ale nie tłuste, ciężko

strawne, wzdymające lub ostro przyprawione lecz np. ryż z
jabłkami, omlety) lub sałatki z dodatkiem sera lub wędlin z
warzywami

Dietetyka pediatryczna

Dietetyka pediatryczna

- dlaczego prawidłowe żywienie dzieci

- dlaczego prawidłowe żywienie dzieci

jest tak ważne:

jest tak ważne:

stały, prawidłowy wzrost i rozwój

stały, prawidłowy wzrost i rozwój

element leczenia wielu schorzeń

element leczenia wielu schorzeń

kształtowanie nawyków

kształtowanie nawyków

żywieniowych

żywieniowych

determinanta stanu zdrowia przyszłej

determinanta stanu zdrowia przyszłej

populacji dorosłej

populacji dorosłej

Jestem w ciąży

Jestem w ciąży

- czy odżywiam się

- czy odżywiam się

prawidłowo

prawidłowo

?

?

PROFILAKTYKA WAD CEWY NERWOWEJ:

PROFILAKTYKA WAD CEWY NERWOWEJ:

0,4 mg

0,4 mg

kwasu foliowego / dobę

kwasu foliowego / dobę

3 m-ce przed planowaną ciążą

3 m-ce przed planowaną ciążą

Jestem w ciąży

Jestem w ciąży

- czy odżywiam się

- czy odżywiam się

prawidłowo

prawidłowo

?

?

ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE

ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE

:

:

od 4 m-ca ciąży:

od 4 m-ca ciąży:

(II i III trymestr)

(II i III trymestr)

+ 300 kcal / dobę

+ 300 kcal / dobę

Jestem w ciąży

Jestem w ciąży

- czy odżywiam się

- czy odżywiam się

prawidłowo

prawidłowo

?

?

Zapotrzebowanie:

Zapotrzebowanie:

białko + 7 g/os/dobę

białko + 7 g/os/dobę

NNKT min. 4,5 % E

NNKT min. 4,5 % E

C

C

wapń 1200 mg/osobę/dobę

wapń 1200 mg/osobę/dobę

żelazo 26 mg/osobę/dobę

żelazo 26 mg/osobę/dobę

Karmię dziecko piersią

Karmię dziecko piersią

- czy odżywiam się

- czy odżywiam się

prawidłowo

prawidłowo

?

?

ZAPOTRZEBOWANIE

ZAPOTRZEBOWANIE

ENERGETYCZNE

ENERGETYCZNE

:

:

+ 500 kcal / dobę

+ 500 kcal / dobę

Karmię dziecko piersią

Karmię dziecko piersią

- czy odżywiam się

- czy odżywiam się

prawidłowo

prawidłowo

?

?

Zapotrzebowanie:

Zapotrzebowanie:

białko + 19,5 g/os/dobę (0-6 m-cy)

białko + 19,5 g/os/dobę (0-6 m-cy)

+ 14,5 g/os/dobę (6-12 m-cy)

+ 14,5 g/os/dobę (6-12 m-cy)

NNKT min. 6 % E

NNKT min. 6 % E

C

C

wapń 1200 mg/osobę/dobę

wapń 1200 mg/osobę/dobę

żelazo 20 mg/osobę/dobę

żelazo 20 mg/osobę/dobę

Żywienie ludzi w starszym

Żywienie ludzi w starszym

wieku:

wieku:

Dostosowanie żywienia do ich potrzeb i możliwości !!!

Dostosowanie żywienia do ich potrzeb i możliwości !!!

Dostosowanie podaży energii do zmniejszonego

Dostosowanie podaży energii do zmniejszonego

zapotrzebowania

zapotrzebowania

(zmniejszenie PPM oraz aktywności fizycznej)

(zmniejszenie PPM oraz aktywności fizycznej)

Zabezpieczenie przed niedoborami żywieniowymi

Zabezpieczenie przed niedoborami żywieniowymi

(trudności w zaopatrzeniu, przygotowaniu potraw,

(trudności w zaopatrzeniu, przygotowaniu potraw,

braki w uzębieniu)

braki w uzębieniu)

Profilaktyka przewlekłych chorób cywilizacyjnych

Profilaktyka przewlekłych chorób cywilizacyjnych

(pierwotna lub wtórna)

(pierwotna lub wtórna)

Dieta w nadwadze i otyłości

Dieta w nadwadze i otyłości

UJEMNY

UJEMNY

BILANS ENERGETYCZNY

BILANS ENERGETYCZNY

PRAWIDŁOWY TRYB ŻYWIENIA

PRAWIDŁOWY TRYB ŻYWIENIA

3-5 posiłków w ciągu dnia

3-5 posiłków w ciągu dnia

POKRYCIE ZAPOTRZEBOWANIA

POKRYCIE ZAPOTRZEBOWANIA

NA WSZYSTKIE

NA WSZYSTKIE

SKŁADNIKI ODŻYWCZE

SKŁADNIKI ODŻYWCZE

.

7000 kcal

7000 kcal

1 kg

1 kg

Dieta w nadwadze i otyłości

Dieta w nadwadze i otyłości

Kaloryczność diety ustala się na

Kaloryczność diety ustala się na

podstawie:

podstawie:

rzeczywistego zapotrzebowania

rzeczywistego zapotrzebowania

energetycznego organizmu

energetycznego organizmu

indywidualnej aktywności fizycznej

indywidualnej aktywności fizycznej

założonego spadku masy ciała

założonego spadku masy ciała

Dieta w nadwadze i otyłości

Dieta w nadwadze i otyłości

Optymalny deficyt energetyczny

Optymalny deficyt energetyczny

:

:

500 – 1000 kcal

500 – 1000 kcal

Najczęściej zalecane diety:

Najczęściej zalecane diety:

1200 – 1500 kcal

1200 – 1500 kcal

Dieta w nadwadze i otyłości

Dieta w nadwadze i otyłości

Diety o bardzo niskim poziomie

Diety o bardzo niskim poziomie

energetycznym powodują w większym

energetycznym powodują w większym

stopniu:

stopniu:

obniżenie spoczynkowej przemiany

obniżenie spoczynkowej przemiany

materii

materii

ubytek beztłuszczowej masy ciała.

ubytek beztłuszczowej masy ciała.

Dieta w nadwadze i otyłości

Dieta w nadwadze i otyłości

Optymalny poziom spadku masy ciała

Optymalny poziom spadku masy ciała

to:

to:

0,5 kg / tydzień.

0,5 kg / tydzień.

Najczęściej zakładanym celem jest

Najczęściej zakładanym celem jest

osiągnięcie 7-10% redukcji m.c.

osiągnięcie 7-10% redukcji m.c.

w ciągu roku.

w ciągu roku.

Zalecane dzienne normy NNKT:

Zalecane dzienne normy NNKT:

6

karmiące

4-6

0-12 m-cy

3

1-18 lat

4,5

4

3

NNKT

nie mniej niż:

(% udział energii)

*

ciężarne

>60 lat

19-60 lat

wiek

(S. Ziemlański i wsp.)

*prawidłowy stosunek kwasów z rodziny n-6:n-3=4-5:1