Nie taki diabeł

straszny, jak go

malują

Planowanie pracy

nauczyciela

Chociaż

planowanie

nauczania

i

podejmowanie związanych z tym decyzji to
zajęcie

wymagające

złożonych

umiejętności i trafnego wnikania w
materię

planowania,

początkujący

nauczyciel nie musi czuć się tym faktem
obciążony

[1]

.

[1]

Arends R., Uczymy się nauczać, PWM,

1994

Planowanie –

wg

Nowego

słownika

pedagogicznego – jest częścią
naukowej organizacji procesu
dydaktycznego

–

działu

dydaktyki, który traktuje proces
dydaktyczny

jako

układ

dynamicznie

ze

sobą

powiązanych

elementów,

w

których

poszukuje

się

najlepszych

strategii

dla

osiągnięcia

wysokiej

wydajności.

Cele planowania

•polepszenie skuteczności nauczania;

•odpowiednie wykorzystanie wiedzy i środków;

•polepszenie motywacji zarówno nauczania jak i
uczenia się;

•świadoma kontrola nad procesem kształcenia;

•zwiększenie aktywności ucznia (dzięki odpowiednio
zaplanowanej pracy uczeń staje się współtwórcą
procesu kształcenia i partnerem nauczyciela);

•ochronę przed przypadkowością i chaotycznością
działań;

•ochronę przed rutyną i monotonią dydaktyczną.

Przede wszystkim zaś planowanie ma służyć ocenie
skuteczności

nauczania.

Jest

więc

podstawową

umiejętnością nauczyciela.

Rodzaje planów

Plany możemy podzielić na dwie grupy, ze
względu na:

czas

W. Okoń:

Roczny plan pracy,
Okresowy,
Codzienny

cele

B. Niemierko:

Planowanie kierunkowe
Planowanie wynikowe
Planowanie metodyczne

Planowanie kierunkowe



Dotyczy ogólnej koncepcji danego zakresu

treści kształcenia i stanowi ogólne jej

ogarnięcie.



Za zadanie ma powiązanie celów poznawczych

kształcenia z celami motywacyjnymi oraz

dobranie materiału kształcenia,

a polega na

ustaleniu, jakie jednostki materiału umożliwią

osiągnięcie poszczególnych celów kształcenia.



Obejmuje plan pracy na semestr i rok szkolny,

ukierunkowuje

czynności

nauczania,

bez

wpływu na ocenę osiągnięć uczniów i

metodologii,

akcentuje

ważność

celów

edukacji i wtórność materiału nauczania.



Najpierw ustalamy cele, później materiał

nauczania.

Planowanie wynikowe



Polega

na

pogrupowaniu

materiału

kształcenia na działy programowe i duże

jednostki tematyczne.



Planowanie wynikowe musi opierać się na

jasno i realistycznie określonych wymaganiach

programowych, zatem odpowiednie musi być

tworzenie

planu,

który

odzwierciedlałby

sposób myślenia konstruktora, wskazywałby

na priorytety i czytelne kryteria wymagań. To

właśnie kryteria oddzielają poziomy wymagań

stosowane wobec uczniów.



W takim ujęciu plan staje się zestawieniem

zamierzonych wyników poznawczych.

Planowanie metodyczne



Plan

metodyczny

zajęć,

zwany

też

konspektem lub

scenariuszem lekcji,

przekształca treść nauczania w sytuacje

zadaniowe, skłaniające uczącego się do

wykonania przewidzianych czynności.



Dotyczy

zatem

konkretnej

jednostki

lekcyjnej (ewentualnie cyklu lekcji), czyli

decyzji najbardziej szczegółowych, które

wyznaczają przebieg zajęć dydaktycznych.



Zadaniem

nauczyciela

jest

takie

zorganizowanie sytuacji uczenia się, aby

osiągnąć zamierzone cele

Sporządzenie konspektu

zakłada:



świadome operowanie celami lekcji (podjęcie decyzji

na temat tego, co się chce, aby uczniowie się nauczyli,

a to oznacza przedstawienie tych zamiarów w formie

celów nauczania);



ścisłe zorientowanie na cele lekcji, czyli m.in.

przedstawienie metod nauczania, które powinny być

użyte, by osiągnąć zamierzone cele



uwzględnienie odpowiednich środków;



powiązanie z planem wynikowym ;



możliwość oceny własnej (nauczycielskiej) pracy;



prostotę w budowie, łatwość w wykorzystaniu i

możliwość modyfikacji;



ustalenie, w jaki sposób zbierane będą informacje

zwrotne i jak przebiegnie nadzór nad postępami

uczniów.

Wskazówki do planowania

lekcji

wg Elizabeth Perrott



Informacje wstępne: data, klasa, wiek uczniów,
liczba uczniów, czas trwania lekcji, nauczany
przedmiot.



Ogólny cel: dlaczego nauczam właśnie tego?



Cel szczegółowy lub zadania nauczania: czego
dokładnie uczniowie mają nauczyć się w wyniku tej
lekcji?



Temat: czego nauczam?



Zamierzona struktura lekcji, czyli jak czas będzie
spożytkowany. Może to być opisane na różne
sposoby, w zależności od tego, jakie prace będą
podejmowane. Powinny się tu znaleźć:

Zamierzona struktura

lekcji



praca nauczyciela:

na przykład pokazywanie

czegoś, pytania, prezentacja filmu lub zdjęć,

indywidualna praca z uczniami – tłumaczenie;

jeśli to możliwe – ukazanie, jakiego rodzaju

pomoc będzie na pewno konieczna;



praca uczniów:

na przykład ich udział w

planowaniu

i

realizacji

pracy;

dyskusja,

wykonywanie

ćwiczeń,

wypełnianie

kwestionariuszy,

praca

indywidualna

lub

grupowa;



o ile to możliwe,

kolejność

, w jakiej prace mają

być wykonywane – dołączony diagram mógłby

ukazać, co planuje się przedstawić na tablicy,

jaki ma być rodzaj i charakter innych pomocy

wizualnych, próbki ćwiczeń, zadania itp.

Materiały i wyposażenie:

a) wymagane przez nauczyciela,
b) wymagane przez uczniów.

Komentarze i oceny (do wypełnienia jak najszybciej po
zakończeniu lekcji):

w jakim stopniu praca przebiegła zgodnie z planem;

szczególnie dobre aspekty pracy: sprawy, wobec
których dzieci wykazywały niezwykłe zainteresowanie,
wyjątkowo dobra współpraca, szczególnie pożyteczne
materiały nauczania lub pomoce naukowe, wyjątkowo
dobra praca;

szczególnie złe aspekty pracy: sprawy, wobec których
dzieci wykazywały małe zainteresowanie, niewłaściwe
zachowanie, nie nadające się materiały lub pomoce
naukowe, nieprzewidziane trudności, wyjątkowo zła
praca;

ocena całej sytuacji, sugestie dla przyszłej pracy, zalety,
które należy kontynuować, braki, które należy usunąć,
pożądane modyfikacje w pierwotnym programie.

Temat

lekcji, klasa
Cele lekcji

 Cel główny
Cele szczegółowe

Metody i
formy
pracy

 

Środki
dydaktyczn

e

 

Przebieg
lekcji
Faza lekcji

1

.

Wprowadzenie

2. Rozwinięcie

3.

Podsumowani

e

Czynności

nauczyciela

Czynności

ucznia

Uwagi

Koncepcja kształcenia wielostronnego

Wincentego Okonia

Traktując osobowość jako stopniowo harmonizującą
się całość, oddziałując na nią i uruchamiając własne
siły

jednostki,

nie

możemy

jednocześnie

nie

dostrzegać podstawowych jej funkcji, którym
zawdzięczamy swoją egzystencję i swój rozwój.

Do tych funkcji osobowości zalicza się:

poznawanie świata i siebie,

przeżywanie świata i nagromadzonych w nim
wartości

 zmienianie świata.

Te trzy typowo ludzkie funkcje leżą u podstaw teorii
kształcenia wielostronnego.

Uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej:

•aktywność intelektualną zmierzającą do poznawania świata i
siebie realizuje uczący się podmiot w dwojaki sposób. Przede
wszystkim więc przyswaja nagromadzoną przez ludzkość
wiedzę, korzystając z pomocy nauczycieli i z licznych źródeł tej
wiedzy. Ale jednocześnie znaczną część tej wiedzy odkrywa
sam, rozwiązując odpowiednio dobrane problemy i
doskonaląc w ten sposób własne zdolności twórcze w dziedzinie
intelektualnej.

•aktywność o charakterze emocjonalnym, dotyczącą stosunku
człowieka do wartości. Polega ona na przeżywaniu wartości i ich
wytwarzaniu.

•aktywność praktyczną, która polega na jego osobistym udziale
w przekształcaniu rzeczywistości. Ma również swoje dwie strony.
Wymaga więc poznania wiedzy o rzeczywistości, którą jednostka
ma zmienić lub stwarzać. Wiedza staje się tu bezpośrednio
użyteczna w twórczości technicznej i w procesach pracy
produkcyjnej, dając wiedzę o świecie i znajomość wzorów
przekształcania rzeczywistości, szkoła ma jednocześnie wszelkie
dane na to, aby przysposabiać sowich wychowanków do
rozwiązywania nowych problemów.

Uczenie się przez przyswajanie

może odbywać się na drodze bezpośredniej lub pośredniej.

•Poznanie bezpośrednie

- zasadniczym przedmiotem poznania

ludzkiego są nie wiadomości o świecie, lecz świat — a więc
przyroda, życie społeczne, kultura i gospodarka. Źródłem poznania
nie może być podręcznik, lecz przede wszystkim sama
rzeczywistość, czyli konkretne rzeczy, procesy i zdarzenia oraz
zachodzące między nimi związki i zależności, poznawane — o ile to
tylko możliwe — w naturalnych warunkach i sytuacjach. Punktem
wyjścia

w

poznawaniu

rzeczywistości

przez

samodzielne

odkrywanie świata przez podmiot uczący się dzięki własnemu
wysiłkowi w procesie rozwiązywania problemów jest sytuacja
problemowa, która inspiruje uczącego się do poszukiwania i
formułowania problemu, wynajdywania pomysłów rozwiązania i
weryfikacji tych pomysłów.

•Poznanie pośrednie

- o charakterze abstrakcyjnym, a więc

pozbawione już swojej konkretności. Czerpie się je w głównej
mierze ze źródeł drukowanych, w szkole zaś przede wszystkim
podręczników. Ponieważ wiedza przekazywana w takiej gotowej już
postaci ma charakter oderwany (od rzeczywistości) i zazwyczaj
mniej przemawia do wyobraźni uczniów, ukonkretnia się ją choćby
częściowo za pośred nictwem różnych środków dydaktycznych,
niejako przybliżających abstrakcję do rzeczywistości.

Uczenie się przez przeżywanie

polega na stwarzaniu takich sytuacji w pracy szkolnej i
pozaszkolnej, w których ma miejsce wywoływanie przeżyć
emocjonalnych u wychowanków pod wpływem odpowiednio
eksponowanych wartości zamkniętych w dziele literackim,
sztuce

teatralnej,

filmie,

obrazie,

rzeźbie,

dziele

architektury, utworze muzycznym lub czynie ludzkim, a
także w pięknie przyrody. Są to bądź stworzone przez
człowieka wartości kulturowe, bądź źródła przeżyć są
dawane nam przez naturę lub przez tzw. samo życie.
Przeżywanie wartości staje się zarazem podstawą do
wartościowania, w którym stopniowo rozszerza się skala
ocen pozytywnych i negatywnych oraz do angażowania się i
wartościowego działania.
Efekty uczenia się przez przeżywanie mogą mieć ogromne
znaczenie dla rozwoju osobowości ucznia. Obejmują one
poznanie, następnie rozbudzanie uczuć i wyrobienie
umiejętności wartościowania.

Uczenie się przez działanie praktyczne

może przyjmować różną postać. Od ćwiczenia opanowania
samych czynności bez wiązania ich z podstawami
naukowymi, po działania łączące teorię z praktyką.

•Model lekcji wynika przede wszystkim z podstawowych
zasad nauczania oraz celów kształcenia.

•Modele wiążą się ściśle z podstawowymi rodzajami
aktywności poznawczej człowieka, a więc z

aktywnością

intelektualną, emocjonalną oraz aktywnością praktyczną

.

•Intelektualnej

aktywności

ucznia

sprzyjają

dwa

podstawowe modele lekcji. Jeden z nich rozwija przede
wszystkim pamięć i powoduje nagromadzenie w umyśle
ucznia koniecznych informacji, stanowiących tzw. masę
apercepcyjną (zasób wiedzy zdobytej przez jednostkę
ludzka),

drugi

natomiast

dąży

do

rozwinięcia

samodzielnego myślenia i umiejętności radzenia sobie z
rozwiązywaniem problemów, jakie nieustannie stwarza
życie.

Lekcja podająca

I.

Część przygotowawcza:

1. wstępna organizacja i przygotowanie do lekcji,
2. sprawdzenie pracy domowej,
3. powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego
tematu;

II.

Część podstawowa:

4. podanie nowych treści,
5. zrozumienie,
6. opracowanie i zebranie;

III.

Część końcowa:

7. powtórzenie i utrwalenie,
8. omówienie zadania domowego,
9.

wykorzystanie

i

wzbogacenie

poznanych

zagadnień"

Lekcja problemowa

I. Część przygotowawcza:

1. wstępna organizacja i przystąpienie do lekcji,
2. sprawdzenie pracy domowej,
3. powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego tematu
inicjującego stworzenie sytuacji problemowej;

II. Część podstawowa:

4. zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i
uświadomienie,
5. określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań
lub zagadnień,
6. ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania
lub hipotez do sprawdzenia,
7. wykonanie zadań, realizacja pomysłów, weryfikacja hipo
tez przez dobór i analizę danych, ich interpretację,
przemyślenie i ocenę,
8. sprawdzenie poprawności rozwiązania;

III. Część końcowa:

9. usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie materiału,
10. omówienie zadania domowego,
11. zastosowanie, wykorzystanie i wzbogacenie poznanych
zagadnień"

Lekcja eksponująca

1.

Organizacja klasy i przygotowanie do pracy na

lekcji.

2.

Przygotowanie

do

utworu,

który

będzie

eksponowany

[...].

3.

Eksponowanie utworu

z wykorzystaniem środków

technicznych,

takich

jak:

projekcja

filmowa,

nagrania

płytowe,

magnetofonowe,

magnetowidowe, przeźrocza lub lekcja telewizyjna
czy radiowa.
4.

Analiza i zrozumienie utworu

w wyniku wspólnych

pod sumowań

odpowiedzi,

dyskusji

czy

przedstawienia in dywidualnych odczuć. W toku
analizy wykorzystuje się tekst drukowany utworu,
reprodukcję dzieł plastycznych lub powraca się do
fragmentów filmu czy nagrania recytacji lub muzyki.
5.

Podsumowanie

rezultatów

pracy

,

korekta

błędnych

"odczytań",

zwrócenie

uwagi

na

indywidualność

przeżyć

i

zakres

rozumienia,

wskazanie możliwości kontynuacji tematu w pra cy'
indywidualnej

przez

jego

rozszerzenie

i

wzbogacenie.
6.

Końcowa ekspozycja

całości lub wybranego

fragmentu zamykająca lekcję.

Lekcja ćwiczeniowa

I.

Część przygotowawcza:

1. czynności organizacyjne,
2. sprawdzenie pracy domowej,
3. powtórzenie materiału;

II. Część podstawowa:

4. uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu,
5. wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i
reguł,
6. pokaz czynności z objaśnieniem,
7. próbne ćwiczenia uczniów,
8. korekta i dodatkowe objaśnienia,
9. ćwiczenia wdrażające,
10. kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń;

III. Część końcowa:

11. podsumowanie tematu, omówienie uzyskanych
rezultatów,
12. zadanie pracy domowej i jej objaśnienie,
13. uporządkowanie stanowisk i zakończenie lekcji

Model podający Model nauczania

pojęć

Model

bezpośredni

Model

poszukujący

Model uczenia

się we

współpracy

Cel:
Przekazywanie
wiedzy w postaci
gotowych faktów
i zasad

Cel:
Uczenie pojęć i
logicznego
myślenia

Cel:
Uczenie wiedzy
proceduralnej

Cel:
Uczenie
rozwiązywania
problemów

Cel:
Uczenie pracy
we współpracy

Przebieg lekcji

1.
Przedstawienie
celów, wywołanie
nastawienia

1.
Przedstawienie
celów, wywołanie
nastawienia

1.
Przedstawienie
celów
(uzasadnienie
potrzeby uczenia
się umiejętności
i wiedzy) i
wywołanie
nastawienia

1. Podanie celów
i wywołanie
nastawienia

1.
Przedstawienie
celów, wywołanie
nastawienia

2.
Uporządkowanie
wstępne
(wprowadzenie)

2. Podanie
przykładów i nie
przykładów

2. Pokaz danej
umiejętności lub
wiadomości

2.
Ukierunkowanie
dyskusji
(podanie
problemu)

2. Podanie
wiadomości

3. Podawanie
materiału

3. Sprawdzenie
przyswojenia
pojęć

3. Ćwiczenie

3. Prowadzenie
dyskusji

3.
Zorganizowanie
zespołów

4. Wzbogacenie
myślenia
uczniów –
pytanie,
odpowiedź

4. Wywołanie u
uczniów
myślenia
metapoznawczeg
o

4. Informacja
zwrotna o
postępach

4. Zakończenie
dyskusji – wybór
rozwiązania

4. Pomaganie w
pracy grupowej

5. Rozbudowane
ćwiczenie

5. Omówienie

5. Sprawdzenie

6. Uznanie
osiągnięć.

Model lekcji według programu KREATOR

W lekcji o takiej strukturze powstaje nowa relacja między uczniem a
nauczycielem, który świadomie rezygnuje ze swej dominującej roli,
przestaje być najważniejszą osobą w klasie. Większość wypowiedzi
uczniów jest adresowana do samych uczniów, a nie do nauczyciela.
Nauczyciel koordynuje i organizuje pracę tak, aby zwiększyć
samodzielność ucznia i jego aktywność. Pomaga wyjaśnić wątpliwości,
ale czyni to przez organizację zajęć, a nie przez dawanie gotowych
rozwiązań problemów. Zadaniem nauczyciela jest więc precyzyjne
określenie problemu i uświadomienie uczniom przebiegu i charakteru
procesu, a także celu uczenia się.

Etapy lekcji

Przebieg lekcji

Umiejętności

Uwagi o realizacji

ZAANGAŻOWANIE

BADANIE

PRZEKSZTAŁCANI

E

PREZENTACJA

REFLEKSJA

ZAANGAŻOWANIE

Celem I fazy jest stworzenie

sytuacji, w której temat zajęć

zostanie przedstawiony w sposób

jasny i aktywizujący uczniów.

ważne jest precyzyjne

sformułowanie celów, poleceń,

stworzenie atmosfery sprzyjającej

zaangażowaniu się uczniów w

rozwiązanie problemu. W etapie

zaangażowania tworzy się ramy

organizacyjne zajęć ( np. podział

na grupy). Istotną, aktywną rolę

odgrywa nauczyciel.

BADANIE

Uczniowie

samodzielnie

analizują otrzymane zadanie. To

etap

dyskutowania,

analizowania,

negocjowania,

odnoszenia

się

do

wcześniejszych doświadczeń i

posiadanych już wiadomości.

Stawiane

są

hipotezy

i

wypowiadane

wątpliwości.

Nauczyciel

staje

się

obserwatorem i słuchaczem

– sprawdza, ile wiadomości i

doświadczeń uczniowie wnoszą

do pracy

PRZEKSZTAŁCANIE

W tej części lekcji wiedza zdobyta w
drugiej fazie zostaje uporządkowana
i wykorzystana w twórczy sposób.
Uczniowie przedstawiają własne
propozycje rozwiązania
problemu, który przed nimi
postawiono. Przebieg tego etapu
zależy od współpracy uczniów, ich
pomysłowości i zaangażowania.
Następuje pogłębienie rozumienia
problemów. Wiedza staje się własna
i funkcjonalna.

PREZENTACJA

W tej części lekcji
przedstawiciele grup
relacjonują efekty pracy
przed audytorium, może to
być cała klasa, inna grupa.
Prezentując wyniki pracy
grupy, uczniowie mają
możliwość porównania
sposobów rozwiązania
problemu i rezultatów
osiągniętych przez inne
zespoły.

REFLEKSJA

Faza zamykająca lekcję jest częścią

niezbędną

a

jednocześnie

bardzo

trudną dla ucznia i nauczyciela,

przynajmniej

na

początku

wprowadzania

nowego

sposobu

prowadzenia lekcji.
Uczniowie dokonują samooceny,

określają czego i jak się nauczyli,

czemu służyły przyjęte metody

pracy oraz jak dalej pracować i

wykorzystywać

zdobyte

doświadczenia.
Uczniowie

i

nauczyciel

próbują

odpowiedzieć

na

pytania:

co

zrobiliśmy?, dokąd doszliśmy?, dokąd

mogliśmy dojść?, jakie były zasady

rządzące moim i naszym uczeniem się?

Model nauczania

to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniowi w

opanowaniu określonej wiedzy, umiejętności i w kształtowaniu

postaw

 

Strategia nauczania

to ogół celów, środków i metod przygotowanych przez nauczyciela

w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów uczenia się ucznia

 

Metoda nauczania

to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z

uczniem

umożliwiający

uczniom

opanowanie

wiedzy

i

umiejętności

 

Technika nauczania

to metoda bardziej uszczegółowiona lub cząstkowa dotycząca

określonych fragmentów procesu nauczania (przepis)

Nie taki diabeł straszny, jak go
malują