P

lanowanie scenariuszy

lekcji i materia³ów

edukacyjnych

www.dashofer.pl

Ma³gorzata Taraszkiewicz

Mariusz Malinowski

Copyright © 2003

ISBN 83-88285-81-5

Wydawnictwo Verlag Dashöfer Sp. z o.o.

www.dashofer.pl

Redaktor odpowiedzialny: Agnieszka Kukie³a

e-mail: [e-mail]

Sk³ad: ARTO, Warszawa

ul. Senatorska 12, 00-082 Warszawa

tel.: [phone] do 05, fax: [phone]

Opracowanie edytorskie i korekta: Magdalena Krawczyk

Wszelkie prawa zastrze¿one, prawo do tytu³u i licencji jest w³asnoœci¹ Dashöfer Holding Ltd.

Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca³oœci lub fragmentów niniejszej publikacji,

równie¿ na noœnikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody Wydawcy jest zabronione.

Ze wzglêdu na sta³e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów

Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoœci za zamieszczone informacje.

PLANOWANIE SCENARIUSZY LEKCJI

www.dashofer.pl

Copyright © Verlag Dashöfer

2

INFORMACJE O AUTORACH

PLANOWANIE SCENARIUSZY LEKCJI

INFORMACJE O AUTORACH

Małgorzata Taraszkiewicz

– psycholog edukacyjny, trener, autorka książek i materiałów

edukacyjnych.

Autor projektu i redaktor pakietu „Europa na co dzień”. Koordynator i trener programu
„Nowa Szkoła”. Autor projektu i redaktor pakietu „Nowa Szkoła”. Autor wielu programów
szkoleniowych dla nauczycieli (m.in. autorski program pt. „Profesor NLP w nauczaniu i wy-
chowaniu”). Autorka książek m.in. „Książki warte czytania dzieciom”, „Jak uczyć lepiej,
czyli Refleksyjny Praktyk w Działaniu”, „Nowa szkoła – wspieranie kariery ucznia”, „Jak
uczyć lepiej, czyli szkoła pełna ludzi”.

Współautorka: pakietu „Europa na co dzień”, „Reforma w szkole” (cz. 1-8 materiały na
płytach CD ukazujące się od 1999 roku) oraz „Skuteczne zarządzanie szkołą podstawową
i gimnazjum”.

Od 1999 roku związana z Gazetą Szkolną, gdzie aktualnie jest zastępcą redaktora naczelnego.
Publikuje artykuły w czasopismach o tematyce edukacyjnej oraz biznesowej, także dla tych
dwóch grup – edukacji i biznesu, projektuje i prowadzi treningi i warsztaty z zakresu m.in.
komunikacji, kreatywności, asertywności i rozwoju osobistego.

W wolnych chwilach wspiera starszą córkę Zuzannę (która kończy studiowanie filozofii)
oraz wspiera rozwój i kreatywność dwóch młodszych – Zosi i Marysi, które razem nie mają
jeszcze 6 lat.

E-mail: mał[e-mail]

Mariusz Malinowski

– nauczyciel szkolny (filozofia i przedsiębiorczość), właściciel firmy

Studio Szkoleniowe „DIAGRAM” S.C., redaktor naczelny „Wirtualnego Przewodnika Na-
uczyciela – CD” Firmy MAWI, koordynator Serwera Oświatowego www.mawi.pl, publicysta
oświatowy, trener w zakresie metodyki nauczania, propagator innowacji pedagogicznych,
twórca serwisów internetowej informacji oświatowej, właściciel dwóch przesympatycznych
owczarków belgijskich.

WYKAZ PIKTOGRAMÓW

wskazówki

uwaga, zapamiętaj

problem

przykład

www.dashofer.pl

3

Copyright © Verlag Dash¨ofer

SPIS TREŚCI

PLANOWANIE SCENARIUSZY LEKCJI

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Po co pisać scenariusze

3. Reżyseria pedagogiczna

4. Projektowanie scenariuszy

5. Modele scenariuszy

6. Układanie scenariusza w zależności od przedmiotu i stosowanej

metody

7. Uwzględnianie w scenariuszu preferencji sensorycznych

8. Uwagi na temat metod nauczania

9. Fiszka scenariusza lekcji

10. Scenariusz międzyprzedmiotowy

11. Zadanie na zakończenie

12. Stożek Dale’a

13. Zmiana w procesie uczenia się

14. Od wiedzy szkolnej do samowiedzy i umiejętności życiowych

15. Metody aktywizujące proces uczenia się

www.dashofer.pl

4

Copyright © Verlag Dash¨ofer

WPROWADZENIE

PLANOWANIE SCENARIUSZY LEKCJI

1. WPROWADZENIE

Scenariusze lekcji to stosunkowo nowa forma kreatywności dydaktycznej. Ta (po-
zytywna) moda na opracowywanie scenariuszy powstała wraz z nowinkami refor-
matorskimi polskiej szkoły, wprowadzaniem (pozytywnej) mody na wykorzystywa-
nie w procesie dydaktycznym metod aktywizujących proces uczenia się uczniów,
a wreszcie – z (także pozytywnej) mody na przyjęcie odpowiedzialności za przebieg
procesu nauczania.

Nawiasem mówiąc, ta ostatnia sprawa wiąże się z praktyczną realizacją zasady
podmiotowości ucznia w procesie dydaktyczno-wychowawczym, który przebiega
w szkole i polega na respektowaniu uczniowskiej gotowości do przyjęcia określo-
nej porcji wiedzy i nabywania umiejętności, zgodnie z przejawianymi przez niego
preferencjami, stylem uczenia się i innymi ważnymi cechami, które mają decydujący
wpływ na przebieg jego szkolnej kariery.

Rozkwit literatury scenariuszowej w Polsce datuje się od połowy lat 90. Zaczynaliśmy

historia

scenariuszy

w Polsce

od przedruków i tłumaczeń, głównie z literatury angielskojęzycznej. Poza scenariu-
szami lekcji dla uczniów, pojawiały się także scenariusze zajęć doskonalących dla
nauczycieli, do samokształcenia, do przeprowadzania zajęć w ramach doskonalenia
wewnątrzszkolnego, scenariusze spotkań i konferencji z rodzicami. W chwili obecnej
mamy do czynienia raczej z zalewem scenariuszy na każdy temat; świadczą o tym
chociażby zapełnione publikacjami portale edukacyjne.

Pytania podstawowe:

Jak projektować i pisać efektywne scenariusze pedagogiczne?
Co to znaczy projektować scenariusz pedagogiczny lekcji?
Czym jest projektowanie przedsięwzięć pedagogicznych?
Czym jest reżyseria pedagogiczna i czy może być kompetencją każdego nauczyciela?
Jaki powinien być plan ogólny scenariusza?
Co w scenariuszu pedagogicznym jest najważniejsze?:

•

Kompozycja?

•

Jasność układu?

•

Ukazanie celów?

•

Treść?

•

Metody?

•

Umiejętności prowadzenia – „pedagogiczno-dydaktyczne prawo jazdy”?

•

Podawania treści?

•

Motywowanie?

•

Wykorzystanie czasu?

•

Wykorzystanie środków dydaktycznych?

•

Choreografia kroków metodycznych?

•

Kompozycja scenografii miejsca pracy?

•

a może jeszcze coś innego?

www.dashofer.pl

5

Copyright © Verlag Dash¨ofer

WPROWADZENIE

PLANOWANIE SCENARIUSZY LEKCJI

A oto seria pytań bardziej zaawansowanych:

•

Czy scenariusze jako takie między sobą różnicują przedmioty nauczania?

•

Co rozumiemy przez lekcje – pytanie podstawowe a nie trywialne?

•

Projektowanie, konstruowanie, komponowanie scenariusza – czy można się tego
nauczyć?

•

Jakie są konieczne, konstytutywne elementy scenariusza?

•

Jakie bywają niestandardowe elementy scenariusza?

•

Algorytm dobrego scenariusza?

•

Inspirujący pomysł scenariusza, a nieczytelny jego zapis?

•

Jak reżyserować lekcje na podstawie scenariusza?

•

Jak prowadzić zajęcia na podstawie scenariusza, aby się udały?

•

Co robić, kiedy się nie udaje?

•

Jaka jest czytelność istniejących scenariusza lekcji dla współczesnych nauczy-
cieli?

•

Czy konieczna jest instrukcja jak posługiwać się scenariuszami?

•

Scenariusz, czy może po prostu instrukcja obsługi lekcji?

•

Instrukcja do instrukcji – jak czytać interpretować i pracować dydaktycznie na
podstawie scenariusza?

•

Jakie pomoce i materiały dydaktyczne zwykle bywają potrzebne?

•

Scenariusz lekcji, a przewodnik metodyczny – co lepsze?

•

Jak zaplanować, zaprojektować, zaaranżować przebieg/tok lekcji?

•

Czy scenariusz to opis, plan, konspekt wydarzenia, zdarzenia, przedsięwzięcia
pedagogicznego, czyli dydaktycznego, wychowawczego, opiekuńczego, terapeu-
tycznego itp. – a jeżeli tak, to jakiego zjawiska, „wydarzenia pedagogicznego”
lub „spektaklu pedagogicznego”?

•

Czy scenariusze lekcji winny powstawać w oparciu o własne doświadczenie i być
unikalną formą przekazu dla innych, tego jak my przeprowadzaliśmy autorsko
lekcję, dla tych którzy chcieliby „podobną” lekcje przeprowadzić?

•

A może również scenariusz lekcji może być jedynie formą notatki – dziennika
zdarzeń lekcyjnych udanych i nieudanych, które miały miejsce trakcie naszej
praktyki.

Spróbuj podsumować najważniejsze wątki i własne refleksje:

Które pytania są dla ciebie najważniejsze?

A które – najciekawsze?

www.dashofer.pl

6

Copyright © Verlag Dash¨ofer

WPROWADZENIE

PLANOWANIE SCENARIUSZY LEKCJI

Scenariusz lekcji jest po prostu zapisem procesu dydaktycznego, ukazującym
wszystkie metody, techniki, narzędzia pomocnicze oraz aranżację całego procesu
przekazywania wiedzy i tego wszystkiego, co wiąże się z nabywaniem wiedzy.

Ale pozostaje problem: jak pisać?

Czy jest on ważniejszy od tego jak projektować, skąd wziąć pomysły i czy w ogóle
pisać? Czy można mówić o treningu pomysłowości dydaktycznej?

Obok problemu nadawcy – czyli problemu jak pisać scenariusze, pojawia się
niebagatelny problem, jak korzystać z istniejących scenariuszy?

Czy w trakcie projektowania jest ważne branie przede wszystkim pod uwagę
tego, jak będzie mógł z niego skorzystać odbiorca, czyli inny nauczyciel pragnący
przeprowadzić lekcję na podstawie przeczytanego scenariusza?

Czy nie należy stworzyć oddzielnej metodyki objaśniającej i instruującej jak
korzystać ze scenariuszy pedagogicznych?

Czy jest właściwym przekonanie, że każdy sięgający po taki czy inny scenariusz
będzie potrafił go wyreżyserować w zdarzenie lekcyjne?

Czy scenariusze zakładają jakieś uprzednie instrumentarium dydaktyczne, z którego
potrafią skorzystać realizatorzy scenariuszy, nie mówiąc już o problemie odbiorców,
czyli samych uczniów, którzy mogą wcale nie potrafić reagować na nową metodykę
pracy nauczyciela?

Może potrzebny jest Atlas Metod Pedagogicznych, kolejny oczywiście, bo jakieś temu
podobne inicjatywy wydawnicze istnieją przecież na rynku.

Jakie jest twoje zdanie?

Oczywiście istnieje już jakaś kultura i tradycja pisania notatek pedagogicznych, które
stają się scenariuszami lekcji posiadającym wartość przekazu dla innych pragnących
skorzystać z ich treści zarówno merytorycznych, jak metodycznych.

Warto może zastanowić się nad schematem operacyjnym scenariusza lekcji.

Opisuje on bowiem najczęściej sposoby działania pedagogicznego w trakcie realizacji
lekcji.

Myślę, że problem projektowania scenariusza lekcji jako jego treści jest innym za-
gadnieniem niż projektowania formy zapisu tej treści jako formy przekazu. Czym
innym jest bowiem projektowanie operatywnej formy scenariusza lekcji, a czym in-
nym projektowanie jego wewnętrznej treści do realizacji.

www.dashofer.pl

7

Copyright © Verlag Dash¨ofer