Trauma zmian społecznych

Pojęcie traumy

• Zmienność która może podważać

normalny przebieg życia
społecznego, stanowiąc wstrząs dla
członków społeczeństwa

Dyskurs postępu a trauma

• W socjologii klasycznej (XIX w) panuje dyskurs

postępu- zmienność jak stan normalny, lub

wręcz pożądany, prowadzący do doskonalenia

społeczeństw. Panuje optymizm

historiozoficzny: świat idzie ku lepszemu np.

Marks.

• Początki krytyki optymizmu: Toennies ubolewa

nad zatratą naturalnych wspólnot

międzyludzkich i spontanicznych więzi,

Durkhaim dostrzega chaos normatywny,

upadek standardów moralnych- anomię, Max

Weber ostrzega przed biurokracją

Katastroficzna wizja dziejów

• Dyskurs kryzysu, widzenie

negatywnych skutków postępu w
różnych dziedzinach ekonomii,
polityce, ekologii

• Każda zmiana niezależnie od swojej

treści, od tego co się zmienia i w jakim
kierunku, może przynoście negatywne
skutki. Są więc konsekwencje zmiany,
pozytywne i negatywne

• Zdarzają się też zmiany o bilansie

ambiwalentnym. Najbardziej uderzająca
jest sytuacja, gdy zmiany postepowe w
treści, o skutkach pozytywnych, mają
drugą negatywna stronę dlatego
właśnie, że są zmianami, że naruszają
zastany, stabilny porządek, przerywają
ciągłość, zaburzają równowagę,
podważają nawyki i przyzwyczajenia.
Pierwszą sugestię takiej paradoksalnej
możliwości znajdujemy u Emile’a
Durkhaima w pojęciu „anomii sukcesu”

Charakterystyka

traumatycznych zmian

• zmiany nagłe, szybkie gwałtowne,

dokonujące się w bardzo krótkim czasie

• Zmiany o szerokim zakresie,

obejmujące różne dziedziny życia

społecznego.

• Zmiany głębokie, radykalne, dotyczące

centralnych dla zbiorowości wartości,

reguł bądź przekonań

• Zmiany niespodziewane, zaskakujące,

szokujące

Co najbardziej dotyka

trauma

• Najbardziej wrażliwą tkankę

społeczną stanowi kultura
(uniwersum wartości, norm, reguł,
wzorów, symboli, sensów), bo ona
właśnie cechuje się największą
intensywnością, ciągłością,
zakotwiczeniem w tradycji czy
pamięci zbiorowej, rytuałach,
zwyczajach i obyczajach

Trzy poziomy traumy

kulturowej

1. Skala biografii indywidualnej:

choroba, śmierć kogoś bliskiego,
urodziny dziecka. W sferze
zawodowej- zmiana posady,
degradacja, niespodziewany awans,
przejście na emeryturę w innych
dziedzinach- przeprowadzka,
deportacja, emigracja, wyrok
sadowy;

2. Traumy zbiorowe, np. bankructwo

firmy, zabójstwo w szkole, atak
terrorystyczny- występują w mikro
skali.

3. Traumy historyczne- traumy w

makrosystemach; traumie ulegają
całe społeczeństwa – etniczne,
narodowe, regiony, cywilizacje, czy
nawet społeczeństwo globalne: wojny,
rewolucje, kryzysy ekonomiczne,
podbój, kolonizacja, masowe migracje

• Traumatogenne zmiany

makrospołeczne nie ograniczają
swojego destruktywnego
oddziaływania do poziomu makro,
lecz pośrednio wpływają na
funkcjonowanie grup w mikroskali,
także na świat życia codziennego
poszczególnych jednostek

Genealogia traumy

kulturowej

• Moment- inicjujący potencjalne

zmiany o charakterze
traumatogennym

• Rozbicie na dwóch poziomach 1. na

poziomie instytucji- dezorganizacja,
chaos, fragmentacja; 2. na poziomie
osobowości pojawia się dezorientacja
kulturowa, niepewność co do
właściwych wzorów postepowania

Stopień dezorganizacji

dezorientacji zależy od:

1. Od jednorodności, spoistości i akceptacji

kultury dawnej

2. Istotna jest głębokość dysonansu, to znaczy

treściowego przeciwieństwa kultury
zastanej i kultury nowej

3. Izolacja, lub otwartość na kulturę

alternatywną

4. Destrukcyjne oddziaływanie „amotyzuje”

istnienie enklaw środowiskowych,
związanych z nowa kulturą

Symptomy traumy

1. Syndrom braku zaufania, zarówno do

instytucji publicznych, jak i do innych
obywateli

2. Apatia, poczucie bezsilności

9wskaźnikiem może tu być sbsencja
wyborcza czy brak zainteresowania
sprawami publicznymi)

3. Orientacja na dzień dzisiejszy
4. Nostalgia na temat przeszłości

5. Nastrój niepokoju, obaw leków,

któremu często towarzyszy
podatność na plotki

6. Palnik moralnych, gorących,

masowych dyskusji, sporów

Radzenie sobie z traumą

• Strategia indywidualna- adaptacja do

panujących warunków, znalezieniu
sobie niszy, budowanie zamków, murów

• Strategie masowe, spontanicza

ekspresja, zamieszki, wyjście na ulice

• Strategie zbiorowe- podejmowanie

wspólnych, zorganizowanych i
celowych działań, zaplanowanych i
kierowanych przez przywódców

Typologia strategii ze

względu na treść działań

• Wyróżniamy reakcje aktywne i pasywne.

Do aktywnych należy innowacja, a więc
lepsza adaptacja, poprawianie własnej
sytuacji indywidualnej lub grupowej
wobec traumatycznych warunków czy
zagrożeń (Merton), co Giddens określa
jako cyniczny hedonizm, czyli zachłanne
korzystanie z radości dnia dzisiejszego.
Inną odmianą, mocniejszą, jest rebelia
(Merton) czy innaczej

• Aktywna kontenstacja (Giddens)

zmierzająca do zasadniczej zmiany
warunków i usuniecia traumy. Do strategii
pasywnych należy rytualizm (Merton), czy
inaczej pragmatyczna akceptacja (Giddens),
a wiec kontynuowanie zastanych,
tradycyjnych sposobów życia i ignorowanie
traumatycznych zagrożeń. Inna odmiana to
wycofanie się (Merton) w dwóch formach :
pasywnej rezygnacji, poddawania się
traumie, lub przeciwnie, biernego zdania się
na los lub szczęście i optymistycznego
oczekiwania, że jakoś to będzie

Przezwyciężanie traumy

• Na czym może polegać „koniec

traumy” na poziomie społecznym
oznacza wyłonienie się jednolitego i
spoistego systemu wartości, norm,
reguł, symboli, przekonań, a więc
nowej kultury

Schemat sekwencji

traumatycznych