Metodologia badań społecznych 01.03.2009

„Metodologia badań socjologicznych” lub „Metody badań społecznych” S. Nowak.

„Badania społeczne w praktyce” Babbie

1. Typy wiedzy

III stadia rozwoju myśli ludzkiej. -Cont

- stadium teologiczne -oparty na wierze. Wyjaśnienia odwołują się istot nadnaturalnych. Towarzyszy od zalania dziejów do dzisiaj.

- stadium metafizyczne -wiedza racjonalna. Oparta na samym rozumie. Odwołuje się do możliwości rozumu. Pojawiła się wraz z filozofią w starożytnej Grecji. Kartezjusz tworzy program wiedzy racjonalnej „cogito ergo sum”. Ostatnim filozofem był Cant. Uważał że wiedza a priori jest nie zawsze pełna.

- wiedza oparta na autorytecie -jeżeli ja uznaje jakąś inną osobę za autorytet i on tak mówi to tak musi być. Autorytet ma patent na mówienie prawdy. Uzupełnia pozostałe typy wiedzy. Najczęściej w funkcji autorytetu występują naukowcy (czasem politycy, lub władze Kościoła)

W oparciu o te trzy typy wiedzy powstaje wiedza potoczna. Jest to wiedza wszechobecna którą posługujemy się na co dzień. Jest to wiedza daleko niedokładna. Ma wiele cech negatywnych np.

- wiedza jest oparta na fragmentarycznych spostrzeżeniach

- jest to wiedza niespójna

- charakteryzuje się wyciąganiem daleko idących, pochopnych wniosków

- jest apodyktyczna -nie poddaje się sprawdzeniu -najgorsza cecha.

Wiedza naukowa -Cont definiował poprzez etap nauki pozytywnej.

Dla nauki zasadniczym punktem wyjścia dla wiedzy są namacalne, doświadczalne, empiryczne fakty.

- nauka szuka zależności między faktami.

- szuka stałej zależności między faktami, zdarzeniami. W ten sposób możemy dysponować prawami nauki.

Najprostsze zdanie logiczne

A powoduje B

A → B

Gdy temperatura spada poniżej O to woda zamarza.

- nauka przewiduje zdarzenia, skoro zaszło A to będzie B

- można praktycznie użytkować wiedze, w sensie, że jeżeli chcemy uzyskać stan B to musimy spowodować stan A.

Przedstawiciele nowożytnej nauki pozytywnej: Kopernik, Galileusz, Ketler, D. Hume -filozof, Newton -fizyk.

D. Hume -stworzy podwaliny metodologii wiedzy naukowej. Był skrajnym sceptykiem -uważał że prawda jest niepoznawalna.

Nauka nigdy nie jest pewna, winna być podatna na krytykę.

Nauka zaczęła się rozwijać się kiedy oderwała się od konkretów, oderwanie się od pojedynczego zdarzenia. Wyidealizowanie rzeczywistości.

Newton -dynamika. Ciało wprawione w ruch porusza się ruchem jednostajnie przyśpieszonym -idealizacja świata.

Podstawowe założenia przyjmowane w nauce:

- natura jest uporządkowana (bo można było szukać zależności)

- porządek natury jest poznawalny

- przyczyny zdarzeń mają naturalny charakter (nie ma odwołania do przyczyn nadnaturalnych)

- doświadczenie, empiria jest jedynym źródłem wiedzy naukowej

- ignorancja jest tym co nie powinno nauki charakteryzować. Wiedza zawsze jest lepsza od ignorancji (przekonanie o tym że my posiadamy jedyną wiedze właściwą, nauka nigdy nie jest pewna).

2. Co rzeczywiście jest rzeczywiste

Spotykamy trzy zasadnicze odpowiedzi na to pytanie:

- rzeczywistość społeczna zawsze musi być obrazem rzeczywistości.

I pogląd -premodernizmu -rzeczywistość to jest to co ja widzę. Moja rzeczywistość jest taka jaką ją widzę. Inny obraz rzeczywistości nie ma racji bytu. Etnocentryzm (tylko jedna kultura jest poprawna) jest przykładem promodernzimu.

Przykład. Rzeczywistość Europejczyka (jestem istotą Bożą, jedyną) -natrafia na cywilizacje za oceanem i zastanawia się czy to w ogóle są ludzie? Kiedy uznano że tak, to postanowiono ich nawrócić bo ich poglądy i obraz świata jest zły -są dzikusami.

Na co dzień człowiek jest premodernistą.

II pogląd -modernizm -są różne obrazy rzeczywistości, rzeczywistość jest zróżnicowana. wszystkie obraz rzeczywistości są mniej więcej równoprawne. Jak ma swój obraz który jest dobry, Ty masz swój który również nie jest zły. Relatywizm kulturowy (każda kultura jest dobra) jest przykładem modernizmu.

Modernizm zakłada, że istnieje wiele prawd.

III pogląd -postmodernizm -przyjmuje, że powinniśmy rzeczywistość społeczną wyeliminować. Zawiesić tą kwestie i przestać ją rozpatrywać. Nie zastanawia się który obraz rzeczywistości jest prawdziwy. Z tego punku widzenia wiem, że dysponujemy wieloma obrazami rzeczywistości ale interpretacja który jest prawdziwy jest nieosiągalna.

Teoria ewolucji naukowej Kuna. Nauka rozwija się poprzez kolejne rewolucje. W historii nauki można rozróżnić dwa etapy: nauka rewolucyjna i nauka normalna. W czasie nauki rewolucyjnej tworzą się nowe paradygmaty (założenia, teorie, podstawowe twierdzenia, techniki badawcze, sposoby zastosowania wiedzy). Np. psychoanaliza Freida, pogląd Marksizmu. Każdy paradygmat jest na swój sposób poprawny.

Nauka normalna to rozwijanie paradygmatu.

Z tą wizją nauki nie zgadzał się K. Popper. Jego podstawowym pojęciem było pojęcia nauki normatywnej. Cechę podstawową nauki była ciągła rewolucja. Poglądy ścierają się zawsze i wszędzie. Różne punkty widzenia ciągle się ścierają w ramach społeczeństwa otwartego (społeczeństwo otwarte to takie gdzie krytyka naukowa jest powszechna) i żaden nie jest uznany za właściwy. Pokrywa się z pojęciem nauki postmodernistycznej. Jest dla niego jeszcze jedno rozróżnienie: kontekstu odkrycia i kontekstu uzasadnienia. Kontekst odkrycia naukowego -co jakiś czas jakieś odkrycie naukowe się pojawia. Zdaniem Poppera nie ma znaczenia w jaki sposób dochodzimy do odkryć. Każde źródło jest dobre. Ważny jest kontekst uzasadnienia. Musimy tu trzymać się standardów stosowanych w danym czasie, w danej dyscyplinie naukowej.

15.03.2009r.

Stosunek do innych kultur.

Premodernizm -etnocentryzm -tylko moja kultura jest dobra, inne są głupie, staroświeckie zabobonne.

Modernizm -Relatywizm kulturowy -każda kultura ma swoje własności, na każdą kulturę trzeba patrzeć z jej perspektywy i nie można jej oceniać.

Wielokulturowość -skoro każda kultura jest wartościowa każda powinna się rozwijać.

Postmodernizm -postuluje łączenie i asymilacje kultur -transkulturowość. Nie wszystkie kultury godzą się na to np. Islamiści.

Postmodernistyczny pogląd na Religie -synkretyzm -łączenie Religi.

3. Metody badawcze w socjologii w ujęciu historycznym

Metoda -(także naukowa) to powtarzalny i wyuczany sposób postępowania świadomie skierowany na realizacje pewnego celu poprzez dobór odpowiednich środków. Metoda naukowa dotyczy celów poznawczych w nauce.

Conte pierwszy socjolog. Jego zdaniem socjologia powinna być empiryczna. Miała opierać się na obserwowalnych faktach. Problem polegał na tym że nie wiedział co to znaczy fakt obserwowalny (dla niego miało to znaczenie potoczne).

Socjologia Durkheima była ważną zmianą. Zauważył iż fakty społeczne powinny być empiryczna ale nie są obserwowalne bezpośrednio, nie są namacalne. Mogą być obserwowalne pośrednio:

- obserwacja skutków faktu społecznego

- przez względnie materialne wskaźniki

Socjologia humanistyczna prezentowana przez Webera. Dodaje że rozumienie faktów społecznych nie jest możliwe bez zrozumienia człowieka. Musimy wziąć pod uwagę świadomość ludzką. Ważne są tu typy idealne - po raz pierwszy zastosowana idealizacja rzeczywistości społecznej.

Poszukiwanie materiału empirycznego.

Le Play -badał budżety rodzinne. Stworzył metodę nomenklatura czyli złożony system zbierania materiałów.

Ch. Booth -badał życie Londyńczyków

F. Engels -napisał pierwszą książkę opartą na badaniach empirycznych. Ułożył jedną z pierwszych ankiet.

Znaniecki i Thomas - oparli swoje prace na badaniach empirycznych. Badali metodą dokumentów osobistych - zbierali dane za pomocą osobistych listów, pamiętników.

Szkoła chicagowska -metoda monograficzna -polega na korzystaniu z możliwie jak największej ilości różnorodnych, zastanych, dostępnych dla socjologa źródeł (prasa, dokumenty) oraz własnych obserwacji.

L. Ossowski - rewolucja socjologiczna związana z nowym typem materiału empirycznego. Pojawienie się na dużą skale ankiet -rewolucja socjologiczna związana jest z metodą sondażową (ankieta). Źródłem tej metody jest neopozytywizm (tzw. III pozytywizm): Carnap, Schlick,

Empiriokrytycyzm -II pozytywizm.

Głównym założeniem neopozytywizmu jest uprawnie nauki jako wiedzy empirycznej, musi być oparte na bezpośrednio obserwowalnych, pojedynczych, protokolarnych faktach empirycznych (pojedyncza informacja). Wychodząc od pojedynczych informacji (zdań protokólarnych) -pojedyncza odpowiedź na pojedyncze pytanie -w drodze indukcji dochodzimy do uogólnień. Uprawnianie nauki musi zerwać z wszystkimi metafizycznymi założeniami.

Odpowiedzią na to pytanie było opracowanie metod dobory próby -głównie tzw. prób losowych. Zostały opracowane na podstawie metod statystycznych -rachunku prawdopodobieństwa. Jak dokonać indukcji od pojedynczych zdań w ankiecie do uogólnień.Podstawowym opracowaniem uogólnień są tabeleMetoda sondażowa przerodziła się w latach 60 ankietomanie. Nastąpił bum badań sondażowych. W latach 80 zaczęły rozwijać się badania jakościowe.

4. Pojęcia, definicje, zmienne i wskaźniki

Natura pojęć

- pojęcia są symbolami. Znaczenie symboli jest umowne.

- pojęcia są abstraktami

- pojęcia to pewne konstrukty wywiedzione z procesu wzajemnego uzgadniania obrazów mentalnych.

- pojęcia socjologiczne to język używany przez socjologów. Częstym błędem jest używanie pojęć jako czegoś co istnieje rzeczywiście -błąd reifikacji.

Funkcje pojęć.

- pojęcia są podstawą komunikowania.

- dzięki pojęciom stosujemy określoną perspektywę, punkt widzenia na rzeczywistość.

Teoria Sapir-Whorf -sposób ujmowania rzeczywistości jest w dużej mierze zależny od tego jak my ją widzimy.

- rzeczywistość dzięki pojęciom stosowanym przez nas jest uporządkowana, uklasyfikowana.

- pojęcia są podstawowym elementem teorii

Zakresy pojęć

- zakres pojęcia A i zakres pojęcia B się pokrywają (A=B)

- pojęcie B jest częścią zakresu pojęcia A, pojęcie B mieści się w A

- pojęcie A i B w pewnym zakresie nachodzi na siebie, pewien zakres jest wspólny

- pojęcia A i B nie mają wspólnych desygnatów.

Główne wady pojęć.

- nieostre granice między zakresami różnych pojęć

- wieloznaczność pojęć

Cechy dobrej definicji

- stosowanie cech z jednej strony unikatowych, czyli taki które dotyczą tylko tego zjawiska, rzeczy której opisujemy ale zarazem wszystkim desygnatom pojęcia

- nie powinna mieć kołowego charakteru

Tautologia -definicja kołowa

- powinna zawierać tylko sformułowania twierdzące

- powinna zawierać jasne i wyraźne terminy.

Inną sytuacją jest gdy definiując dane pojęcie odwołujemy się do innych definicji lub kontekstów, w końcu dochodzimy do pojęć pierwotnych. Pojęć pierwotnych się nie definiuje.

Rodzaje definicji.

- podstawowy podział definicji to podział na definicje nominalne i realne.

Definicje realne -starają się oddać istotę rzeczywistości, starają się być odbiciem zasadniczych cech natury. Starają się być odzwierciedleniem rzeczywistości. Zawierają istotne cechy bytu.

Definicje nominalne -są odbiciem konsensusu, oddają znaczenie językowe jakiegoś pojęcia. Mają arbitralny charakter, nie roszczą sobie pretensji do tego że w jakikolwiek sposób odbijają rzeczywistość.

Jedynym sensownym, właściwym wyjściem z sytuacji gdy nie jesteśmy w stanie uzgodnić jednoznacznych definicji realnych to z konieczności i użyteczności musimy uznać że w nauce powinniśmy używać definicji nominalnych.

Marksizm uważał że definicje realne powinny być podstawą badań społeczeństwa.

Zasadniczą cechą definicji powinno być to że są one użyteczne i przydatne.

Rodzaje definicji szczegółowy podział:

- definicje perswazyjne -definicje stosowane w naukach społecznych. Charakteryzują się terminami stosowanych w trzech funkcjach:

a) funkcja opisowa

b) funkcja ekspresyjna -stosujący dany termin stara się pokazać kryjące się pod nim emocje

c) funkcja impresywna -stara się wywołać emocje u odbiorcy.

- definicje cząstkowe - takie definicje które dzielą całą rzeczywistość dzielą na trzy części. Bierzemy pod uwagę jeden warunek który określa część desygnatów należących do danego pojęcia A. zakładamy że oprócz tego istnieje jakaś nieokreślona część desygnatów również związana jest z naszym pojęciem ale nas w danym momencie nas nie interesuje. Trzecią kategorią są desygnaty które nie są naszym pojęciem.

- definicje równościowe (równoważnościowe)- dzielimy całą rzeczywistość która nas otacza na dwie ściśle określone asygnaty: asygnatę „A” i pozostałość.

- pojęcia syndromatyczne -używamy w nich kilku warunków, cech określających jakieś zjawisko, zdarzenie które są ze sobą powiązane. W pojęciach syndromatycznych jest to, że cechy, warunki które są używane nie mają unikatowego charakteru, unikatowy jest związek między tymi cechami. Przykładem takiego pojęcia jest pojęcie osobowości autorytarnej.

Powiązanie między cechami powinno być mocne,. Jako że związek w pojęciu syndromatycznym nie jest zwykle zbyt silny pojęcie przekształca się w typologie.

- definicje operacyjne - możemy przeciwstawić definicją pojęciowym. Definicje pojęciowe to wszystkie powyższe. Nie definiują znaczenia jakiegoś terminu. Wiążą się z tym co nazywamy pomiarem. Pomiar polega na przypisaniu określonym właściwością empirycznym wartości liczbowych. Zmierzyć znaczy podać jakąś liczbę. O tym jak to zrobić mówią nam definicje operacyjne.

Pojęcie, rodzaje i związki między zmiennymi.

Zmienna to cecha, właściwość empiryczna, która przywiera co najmniej dwie wartości. Socjologia posługuje się językiem zmiennych.

Socjologia zaczęła się posługiwać językiem zmiennych mniej więcej w okresie II wojny światowej kiedy narodziła się II socjologia.

Źródłem tej koncepcji był tak zwany neopozytywizm.

Analiza zmiennowa prowadzi do tego że człowiek jest nośnikiem zmiennych.

Zmienna jest czymś abstrakcyjnym, czymś co analizujemy w oderwaniu od konkretnej osoby. Minusem analizy zmiennowej traci się konkretne osoby z pola widzenia. Plusem jest to że mamy materiał ilościowy a do nich można wykorzystywać różne techniki statystyczne.

Rodzaje zmiennych.

I zmienne jednostkowe czyli przypisywane jednostką ludzkim

II zmienne grupowe dotyczące całych grup, instytucji czy zbiorów społecznych.

I zmienne zależne -taka która zależy od niezależnej

II zmienne niezależne

III zmienne kontrolne

To która jest zależna a niezależna zależy od każdorazowej definicji sytuacji badawczej.

Przy pomocy zmiennej kontrolnej możemy odróżnić zmienne pozorne i właściwe (niepozorne). Przykładowo mamy dwie zmienne. Ilość zjadanych lodów i częstotliwość pojawiania się pożarów. Zależność będzie wysoka. Czym więcej lodów zjadamy tym więcej będzie pożarów. Tak naprawdę przyczyną jest upał.

Istotnym zastawaniem analizy zmiennowej jest to że możemy analizować zależności między zmiennymi.

I zmienne wielowymiarowe -w ramach zmiennej możemy wyodrębnić tzw. zmienne cząstkowe. Np. każde pojęcie syndromatyczne jest takim pojęciem z którego wynika zmienna wielowymiarowa.

II zmienne jednowymiarowe -jeden rodzaj wymiary ściśle określony, zmienną można zdefiniować w jednoznaczny sposób np. płeć.

Bardzo dużo zmiennych przez nas stosowanych to są zmienne wielowymiarowe -bardzo to utrudnia prowadzenie badań.

Zależność między zmiennymi. Dotyczą one tylko zmiennych porządkowych.

Siła zmiennych +/- 1.

Związek jest doskonały jest wtedy kiedy znajomość zmiennej może nam powiedzieć jaka będzie wartość drugiej zmiennej. Np. wszyscy mężczyźni mają poglądy prawicowe. Znając liczbę mężczyzn znam liczbę osób popierających prawice.

Wskaźniki.

Wskaźnik jest empirycznym dowodem który wskazuje nam jakieś zjawisko które nas interesuje w badaniu.

Co może być wskaźnikiem.

- pewne przedmioty materialne, stosujemy je często w życiu codziennym

- zachowania, stosowane głównie w obserwacji, przede wszystkim w obserwacji uczestniczącej

- wypowiedzi, główny wskaźnik w socjologii

Wypowiedzi jako wskaźniki można zanalizować na postawie łańcucha komunikacyjnego

Składa się z czterech ogniw.

- rzeczywistość jak ona jest

- wiedza respondenta o tym czego nasze badania dotyczą

- to co nam respondent mówił, przekazywał

- Ostatnimi jest informacja jaka do nas dotarła w postaci odpowiedzi na pytanie

Między ogniwami są relacje, które mogą zakłócać to co między respondentem a ankieterem .

- różnica pomiędzy tym co rozmówca powiedział a tym co zrozumieliśmy

- różnica pomiędzy tym co rozmówca wie a tym co powiedział

- różnica pomiędzy tym co rozmówca na dany temat wie a tym jak rzeczy się faktycznie mają

Rodzaje wskaźników.

- wskaźniki empiryczne -i sam wskaźnik i to na co wskazuje to są zjawiska empirycznie obserwowalne. Ze względu na ekonomie badań korzystamy ze wskaźnika

- wskaźniki definicyjne -wskaźniki przybiera charakter

- wskaźniki inferencyjne (polegające na domysłach) -dotyczą takich zjawisk nie obserwowalnych bezpośrednio (np. wskaźnik przestępczości)

Wskaźnik zawsze musi być empirycznie obserwowalny

Większość wskaźników jest mieszkanką tych trzech.

Rodzaje twierdzeń

Podziały twierdzeń.

I zdania analityczne -zdania których prawdziwość jest zagwarantowana na zasadzie umowy, występują przede wszystkim w matematyce i logice

II zdania syntetyczne -inaczej empiryczne, są prawdziwe lub fałszywe a wiemy o tym na podstawie empirycznej obserwacji

Zdania syntetyczne dzielą się na zdania:

1 jednostkowe -mają tylko jeden desygnat, jest tylko jeden obiekt o którym to zdanie mówi (np. Władysław Jagiełło)

2 ogólne -mają wiele desygnatów i to zdanie dotyczy wszystkich desygnatów

a. prawa nauki -mają charakter uniwersalny, nie są ograniczone ani czasowo ani przestrzennie.

b. generalizacje historyczne -ograniczone czasoprzestrzennie.

Dotyczy a i b

- mogą mieć charakter bezwyjątkowy -twierdzenia bezwyjątkowe

- mogą mieć charakter statystyczny -twierdzenia statystyczne, dotyczą wszystkich ale w pewnym statystycznym ujęciu

* prawdopodobieństwo subiektywne -wynikające z naszych ocen

* prawdopodobieństwo obiektywne -wynikające z prawa wielkich liczb, z zastosowania rachunku prawdopodobieństwa

* efekt tzw. układy dyspozycyjnego -np. rzut kostką.

3 szczegółowe - mają jako przedmiot twierdzenia wiele desygnatów ale dotyczą tylko niektórych z możliwych desygnatów

a) liczby bezwzględne -ma miejsce wtedy kiedy podajemy jakąś liczbę w np. ustalonych jednostkach w taki sposób że w treści tego zdania wynika że jest to część większej całości której nie podajemy

b) liczby stosunkowe - ma miejsce wtedy kiedy podajemy jakąś liczbę w np. ustalonych jednostkach w taki sposób że w treści tego zdania wynika że jest to część większej całości którą podajemy

c) szeregi rozdzielcze -takie zdanie szczegółowe w którym podajemy liczebność wszystkich wartości danej zmiennej. Np. wiem ile wśród danej gr. Jest mężczyzn i ile kobiet. M+K =100%

d) tabele (szeregi wielowymiarowe) -mogą być dwu lub wielozmiennowe. Nas interesują dwuzmiennowe. Dzielimy badanych wg dwóch zmiennych, pokazuje nam liczebności w zależności od dwóch zmiennych jednocześnie. Wynikają z analizy związków liczebności lub udziałów procentowych poszczególnych zmiennych.

Formułowanie twierdzeń przyczynowych

stanowisko pozytywistyczne- w przypadku szczególnie nauk społecznych pozytywiści ogólnie twierdzą że nie możemy mówić o związkach przyczynowo-skutkowych a jedynie o następstwach zdarzeń

stanowisko deterministyczne- determinizm uznaje że nie jest łatwo sformułować definicje przyczynowe Babie uważa że należy utrzymywać determinizm we właściwych proporcjach.

Do przyczyn zdarzenia B będziemy zaliczać ogół zdarzeń i stanów rzeczy składających się na warunek wystarczający odpowiedniego skutku i będących tego warunku koniecznymi wskaźnikami.

Analiza przyczynowo skutkowa w dużym stopniu zależy od charakteru badań. Badania mogą mieć dwojaki charakter:

- badania opierające się na modelu idiograficznym (opisowym)

- badania opierające się na modelu nomotetycznym (badanie zależności które pozwalają na formułowanie praw przyczynowych opartych na analizie wybranych czynników)

W badaniach idiograficznych kryterium tego czy coś jest lub nie jest przyczyną zależy od zdroworozsądkowej analizy. Trzeba także zrobić wszystko by odrzucić jakieś alternatywne wypowiedzi.

W przypadku badań w których nasza analiza na charakter nomotetyczny, kiedy ograniczamy ilość czynników i interesują nas zależności pomiędzy tymi czynnikami wtedy zmieniają się kryteria przyczynowości.

- przyczyna powinna poprzedzać skutek

- występowanie, zmierzenie korelacji pomiędzy zmiennymi którymi nas interesują

- musimy wykluczyć zjawisko korelacji pozornej

Istnieje jeszcze pośrednie stanowisko determinizmu. Założenia:

- powinniśmy przyjąć że nie wszystkie zjawiska muszą być zdeterminowane. Jakaś część zjawisk może zdeterminowana nie być

- musimy również założyć że jeżeli przyczyny są to nie muszą być one proste, łańcuchy przyczynowo skutkowe mogą być bardzo skomplikowane

- nawet jeżeli to jest zdeterminowane nie koniecznie wszystko możemy poznać.

- wszystkie prawa w naukach społecznych mają tylko charakter praw prawdopodobny

W formułowanie praw twierdzeń przyczynowych mamy jeszcze do czynienia z trzema problemami:

- prawa matrycowe -te które wynikają z zastosowania z konkretnych przepisów, regulacji administracyjno-prawnych czyli np. czy jest zależnością przyczynowo skutkową to że jadąc po drodze jedziemy prawą stroną drogi.

- problem wolnej woli -jak mówić o zależnościach przyczynowo skutkowych skoro człowiek ma wolną wole i może robić co chce.

- prawa strukturalne -nie mają charakteru czasowego więc nie można mówić o analizie przyczynowo skutkowej.

Twierdzenia eliptyczne -zdanie w których treść jest nieokreślona

Twierdzenia tautologiczne -takie w których nie można opalić, zawsze są prawdziwe bo poprzednik i następnik mówią nam dokładnie to samo.

By unikać tautologii poprzednik i następnik powinien mieć inne pojęcia.

Często stosuje się tautologie częściowe.

Uzasadnianie twierdzeń.

Sądy postrzeżeniowe- zdania o pojedynczych zdarzeniach które opierają się na obserwacji. Poprzez tę obserwacje możemy potwierdzić że do zdarzenia doszło.

U Coonta była mowa o zdaniach namacalnych.

21 czerwca 2009 r.

Idea zdań postrzeżeniowych -zdania zmysłowe.

Przy uzasadnianiu twierdzeń musimy pamiętać że zdania opierają się na rozumiejącej interpretacji.

Zawsze musimy dokonać selekcji zdarzeń.

Dwa rodzaje indukcji tzn przechodzenia od zdań postrzeżeniowych do zdań ogólnych

- indukcja zupełna -zdanie ogólne nie wychodzi poza zakres zebranego materiału, stosują indukcję zupełną i w ten sposób uogólniając zdania postrzeżeniowe w zdania ogólne my nie popełniamy wtedy błędu ale wyniki są mało ciekawe bo dotyczą tylko badanej grupy

- indukcja niezupełna -przechodzenie od populacji badanej na większą populację. Stosując indukcje niezupełną wchodzimy w kwestie doboru próby. Nauki społeczne posługują się próbami gdyż nie ekonomicznie badać jest całą populację

Stosowanie prób tworzy wywołuje problem reprezentatywności grupy -na ile dana grupa odzwierciedla całą grupę. Problem ten zależy od tego jaki to jest rodzaj próby. Mamy dwa podstawowe rodzaje próby

- próby losowe -charakterystyczną właściwością jest to że my możemy dokładnie wyliczyć jaka jest reprezentatywność próby do całej populacji, możemy dokładnie wyliczyć błąd jaki możemy popełnić w przenoszeniu danej próby na populacje. Na próbie losowej powinno być przebadane w Polsce 1200 to daje błąd +/- 3% z 95% pewnością, gdy jest 3000 to daje +/- 1%. Posługując się próbami losowymi możemy mówić o reprezentatywności statystycznej czyli możemy wyliczyć poziom możliwego błędu na podstawie rachunku prawdopodobieństwa.

- próby nielosowe -kiedy posługujemy się próbami nielosowymi wówczas reprezentatywność ma charakter typologiczny czyli nie możemy reprezentatywności wyliczyć, możemy ją jedynie ogólnie ocenić

Kolejnym rozróżnienie przy uzasadnianiu twierdzeń jest:

- indukcjonizm -zakłada, że twierdzeń nigdy nie da się uzasadnić do końca. Indukcjonizm zakłada że możemy je uzasadniać coraz lepiej. Prawdy nigdy nie osiągniemy ale możemy się do niej zbliżać. Istnieją dwa sposoby coraz lepszego uzasadniania twierdzeń:

- indukcja enumeracyjna -im więcej badań tym twierdzenie lepiej uzasadnione

- indukcja eliminacyjna -kładziemy nacisk na to by obserwacje były różnorodne. Stosuje ona dwa podstawowe kanony

* kanon jedynej zgodności -badając jakieś związki przyczynowe (zjawisko Z), A+B+C+D -> Z, B ->Z, to B wywołuje Z.

* kanon jedynej różnicy -A+B+C+D -> Z, A+C+D -> nie pojawia się Z, B wywołuje Z.

* kanon zmian towarzyszących

W naukach społecznych problem polega na tym że w naukach społecznych te kanony są bezużyteczne, są niemożliwe do zastosowania.

- dedukcjonizm w wersji hipotezmu (K. Popper) -zakłada że nie możemy udowodnić formułowanych praw. Każda kolejna obserwacja niczego do naszej wiedzy o tym prawach nie dodaje. Główną cechą praw powinno być to by były nie sprzeczne z wiedzą obserwacyjną którą dysponujemy. Hipotetyzm mówi że praw nie da się uzasadnić, prawa można tylko obalić. Stąd główny nacisk nauki powinien polegać na poszukiwaniu czegoś co obali dane prawo. Główna funkcja praw polega na tym że pozwalają wyjaśniać rzeczywistości społecznej. W formułowaniu praw istotny jest kontekst odkrycia czyli nie ważna jak prawo zostało sformułowane, ważne jest to jest sformułowane, że pozwala w miarę skutecznie wyjaśnia dane zjawisko i nie udaje się nam go obalić.

Te dwie strategie pozornie się wykluczają ale praktycznie są komplementarne.

Indukcjonizm stosowany w naukach przyrodniczych w socjologii jest niemal niemożliwy gdyż:

- wpływ na jakieś zjawisko społeczne może mieć albo zawsze ma bardzo wiele czynników, rzeczywistość społeczna jest wieloczynnikowa stąd analiza w kategoriach wpływów jest bardzo utrudniona

- kłopotliwe jest także stosowanie porównań między zbiorowościami gdyż w każdej z tych zbiorowości zazwyczaj funkcjonują całkiem inne zestawy czynników które nie są porównywalne

- możliwość stosowania strategii indukcjonizmu w kategoriach historycznych, problem tu polega na tym że łańcuchy przyczynowo-skutkowe są bardzo długie i skomplikowane, czynniki te w sposób trudny do udowodnienia mogą się kumulować. Lub możemy mieć cały szereg zależności pozornych.

Rodzaje wyjaśnień

Nowoczesna koncepcja wyjaśnienia jako podstawowego zadania nauk narodziła się w XIX w. ale jej początki są wcześniejsze. Wiąże się z takimi nazwiskami jak Galileusz czy Kopernik. Nowoczesna koncepcja jest związana z Davidem Hiumem. Dał on metodologiczne postawy czym jej wyjaśnienie w naukach. Wcześniej widziano cel nauki jako opis.

Podstawowym rodzajem wyjaśnień jest:

- wyjaśnienie dedukcyjne (nomonologiczno-dedukcyjne) -przyjmuje ono pewien prosty schemat. W tym wyjaśnieniu musimy dysponować pewnym prawem ogólnym które może przybrać formę prawa uniwersalnego lub generalizacji historycznej. Owo prawo musi nam mówić o stałym związku miedzy zdarzeniami. B → Z (B (zdarzenie lub zespół zdarzeń) wywołuje Z (zdarzenie)).

Prawa powinny być uzasadnione, ale w przypadku hipotetyzmu mogą zostać wzięte z intuicji, ważne by się sprawdzały.

Wyjaśnienie dedukcyjne na ma zadanie wyjaśnić dlaczego pojawiło się zdarzenie Z.

Do tego dochodzi nam kolejne zdanie mówiące ze zaszło B które powoduje Z.

Odwrotnością wyjaśnienia jest przewidywanie -czyli kolejny cel nauki. W wyjaśnianiu mamy za zadanie wyjaśnić dlaczego zaszło zdarzenie Z. W przewidywaniu interesuje nas to co się zdarzy jeżeli zajdzie B. Skoro B powoduje Z to jeżeli zajdzie B to przewidujemy Z.

W klasycznej fizyce Newtona z natury używa się wyjaśnień dedukcyjnych.

W życiu codziennym używamy dwóch rodzajów wyjaśnień dedukcyjnych

- wyjaśnienia niekompletne -brakuje nam pewności że dysponujemy prawem ogólnym, w tym przypadku używamy stwierdzenia ze zapewne B powoduje Z. jeżeli zaszło Z a wcześniej zaszło B to zapewne B powoduje Z. wyjaśnienia niekompletne bardzo często dotyczą wyjaśnień historycznych np. to, że upadła Polska Szlachecka (Z) było spowodowane słabością władzy centralnej (B). Słabość władzy centralnej może spowodować upadek państwa.

- wyjaśnienia hipotetyczne - B powoduje Z jest stwierdzeniem bezwyjątkowym ale nie jesteśmy pewni czy zaszło B. Zapewne zaszło B więc zaszło Z.

W naukach społecznych problem polega na tym że bardzo często mamy do czynienia z wyjaśnieniami niekompletnymi i nie jesteśmy pewni czy na pewno zaszło B.

Kolejnym powszechnie wymienianym w literaturze wyjaśnieniem jest wyjaśnienie statystyczne. Są to wyjaśnienia w którym prawo ogólne nie jest bezwyjątkowe, jest to związek prawdopodobny. Inaczej mówiąc posługujemy się prawami statystycznymi.

W naukach przyrodniczych charakterystyczną cechą jest to, że poziom prawdopodobieństwa jest stały. W naukach społecznych problemem jest to że:

- praktycznie wszystkie prawa są prawami statystycznymi

- prawdopodobieństwo najczęściej nie jest zbyt duży

- najczęściej poziom prawdopodobieństwa jest zmienny

- wyjaśnienia wieloczynnikowe -mamy do czynienia z taką sytuacją kiedy nie tylko B wywołuje Z ale Z może powodować również A, C, D, F… i każdy z tych czynników może powodować Z np. dlaczego studiuje: by uciec przez woskiem, bo chce, bo rodzice mi każą itd.

- wyjaśnienia genetyczne - to takie wyjaśnienia gdzie A + B + C powoduje Z. mamy do czynienia z łańcuchem przyczynowo-skutkowym który w rezultacie daje Z. A powoduje B, B powoduje C, C powoduje Z więc zaszło Z.

- wyjaśnienie teleologiczne -czyli celowe. Próbujemy wyjaśnić jakieś zdarzenie Z w odniesieniu do jakiegoś zdarzenia lub zespołu zdarzeń które ma się dopiero pojawić w przyszłości, które jest naszym celem lub celem układu którego badamy. Związane są przede wszystkim z analizą motywacji. Bardzo często bywa tak że my podejmujemy jakieś badanie z tego względu że mają nas doprowadzić nas do jakiegoś celu. Robimy coś bo chcemy coś osiągnąć np. studiuje bo chce coś osiągnąć.

Te wyjaśnienia są bardzo często używane do pokazania jak funkcjonują układy teleologicznych. W analizie tych układów musimy określić do jakiego celu zdąża dany układ.

---