Alergie w kosmetyce

Dr Wacław Pawliszyn

Małopolska Wyższa Szkoła

Zawodowa

W Krakowie

Alergie w kosmetyce

wiadomości podstawowe

•

Współczesne kosmetyki składają się z wielu

składników, niektóre z nich mają charakter bazy,

inne są substancjami aktywnymi wobec skóry,

inne jeszcze nadają kosmetykowi właściwy

charakter (konsystencję, rozprowadzalność,

zapach), istnieją też komponenty o

konserwującym charakterze

•

Pomimo wielkich starań o areaktywność tych

składników, niektóre z nich mogą dawać reakcje

alergiczne

•

Reakcje takie mogą się pojawiać już przy

pierwszym zetknięciu się z danym kosmetykiem,

lub po pewnym czasie jego używania

Alergie w kosmetyce

wiadomości podstawowe

•

Zaburzenia systemu immunologicznego w

alergii:

•

Przestaje prawidłowo funkcjonować system

substancje szkodliwe  substancje niegroźne

(większość alergii powodują substancje

niegroźne, jak pyłki roślinne lub kurz,

prowokując reakcje obronne organizmu)

•

Reakcje obronne są za mocne w stosunku do

przyczyn, które je wywołały

•

Produkowane w czasie reakcji obronnej

przeciwciała nie prowadzą do uodpornienia,

lecz do nadwrażliwości

Alergie w kosmetyce

wiadomości podstawowe

W wyniku zadziałania tych mechanizmów

obrona zamiast chronić organizm,

wyzwala symptomy chorobowe

Alergie w kosmetyce

odporność nabyta i wrodzona

•

Układ immunologiczny charakteryzują dwa

typy odczynowości, uzupełniające się

wzajemnie:

•

Odporność wrodzona

•

Odporność nabyta

Alergie w kosmetyce

odporność wrodzona

•

Odporność wrodzona ma charakter

odporności stałej, istniejącej od urodzenia.

Może też pojawiać się po powtarzających

się zakażeniach (tym samym patogenem)

•

Za istnienie tej odporności odpowiedzialne

są takie czynniki, jak dopełniacz, lizozym,

interferon i temu podobne

•

Komórki odpowiedzialne za ten typ

odporności, to makrofagi, neutrofile i

eozynofile

Alergie w kosmetyce

odporność nabyta

•

Odporność tego typu pojawia się dopiero

w życiu i jest odpowiedzią na zetkniecie

się z substancjami, rozpoznanymi przez

nasz układ immunologiczny

(odpornościowy) jako obce. Mogą to być

drobnoustroje (lub ich części),

szczepionki czy inne substancje

•

Czynnikami odpowiedzialnymi za tego

typu odporność są przeciwciała

•

Komórkami odpowiedzialnymi za tego

typu odporność są limfocyty T

Alergie w kosmetyce

immunoglobuliny

•

Białka surowicy i płynów ustrojowych,

syntetyzowane przez komórki układu

immunologicznego (głównie przez limfocyty B

i plazmocyty) nazywamy

immunoglobulinami

•

Każda immunoglobulina zbudowana jest z 2

łańcuchów lekkich i z 2 łańcuchów ciężkich,

połączonych ze sobą wiązaniami

dwusiarczkowymi

•

Typ łańcucha ciężkiego określa, do jakiej

grupy zaliczają się dane immunoglobuliny

•

Wszystkie przeciwciała wykazują budowę

immunoglobuliny, ale nie wszystkie

immunoglobuliny są przeciwciałami

Alergie w kosmetyce

immunoglobuliny

•

Rodzaje immunoglobulin:

•

IgG

– główny składnik płynów ustrojowych.

Ich zadaniem jest unieczynnianie (toksyn,

bakterii...). Są odpowiedzialne za

późną

odpowiedź immunologiczną

•

IgM

– silny czynnik aglutynujący, składnik

płynów ustrojowych. Są odpowiedzialne za

wczesną odpowiedź immunologiczną

Alergie w kosmetyce

immunoglobuliny

•

Rodzaje immunoglobulin:

•

IgE

– odpowiedzialne za obronę zewnętrznych

powierzchni ciała. W płynach ustrojowych

występują w niskim stężeniu. Odpowiedzialne za

odczyny uczuleniowe

, zwłaszcza z udziałem

dopełniacza

•

IgA

– odpowiedzialne za obronę zewnętrznych

powierzchni ciała (zwłaszcza błon śluzowych),

główne immunoglobuliny wydzielin (łez, śliny,

śluzu)

•

IgD

– immunoglobuliny na powierzchni limfocytów

B

Alergie w kosmetyce

przyczyny odczynów

alergicznych

•

Najczęstsze przyczyny pojawiania się

odczynów alergicznych po stosowaniu

kosmetyków:

•

Uczulenie na jeden ze składników kosmetyku

•

Przekroczenie dopuszczalnego stężenia

danego składnika

•

Zaburzenia w metabolizmie składników

kosmetyku

•

Interakcja pomiędzy kosmetykami

•

Powinowactwo (biotropizm)

Alergie w kosmetyce

typy reakcji immunologicznych

•

Istnieją cztery podstawowe typy reakcji

immunologicznych:

•

Typ I:

reakcja anafilaktyczna

•

Typ II:

reakcja cytotoksyczna

•

Typ III:

reakcja Arthusa

•

Typ IV:

reakcja alergiczna typu późnego

Alergie w kosmetyce

reakcja anafilaktyczna

•

Reakcja typu I (anafilaktyczna):

•

W reakcji tego typu odczyn wywołują

przeciwciała typu IgE

(reaginy)

•

IgE wiążą się na powierzchni mastocytów i po

przyłączeniu antygenu uwalniają

histaminę i

substancje histaminopodobne

•

Odczyn występuje natychmiast (zwykle do 15

minut od chwili zetknięcia się z alergenem)

•

Najczęstszymi objawami są:

katar sienny,

pokrzywka

, a w ciężkich przypadkach

wstrząs

anafilaktyczny

Alergie w kosmetyce

reakcja cytotoksyczna

•

Reakcja typu II ( reakcja cytotoksyczna):

•

Wywołana jest przez

przeciwciała IgG lub

IgM

w reakcji antygen – przeciwciało

•

Reakcja ta wywołuje na komórce układ

dopełniacza, czego następstwem jest stan

zapalny

•

Odczyn występuje natychmiast (już po

minutach) lub z opóźnieniem (po kilku

godzinach lub jeszcze później). Objawem

klinicznym jest najczęściej pojawiająca się

anemia (niedokrwistość hemolityczna)

Alergie w kosmetyce

reakcja Arthusa

•

Reakcja typu III (reakcja Arthusa):

•

Wywołana jest przez kompleks

antygen –

przeciwciało – dopełniacz

. Kosmetyki rzadko

powodują ten typ alergii.

•

Krążące we krwi kompleksy antygen –

przeciwciało odkładają się w ścianach małych

naczyń krwionośnych, aktywując układ

dopełniacza

•

Prowadzi to do stanu zapalnego z

uszkodzeniem ściany naczyń krwionośnych

(śródbłonka) z wynaczynianiem krwinek

•

Reakcja występuje w czasie od 4 do 24 godzin

Alergie w kosmetyce

reakcja alergiczna typu późnego

•

Reakcja typu IV (późnego):

•

Jest to najczęstszy typ reakcji alergicznej

dotyczący skóry

•

Wywołana jest przez

uczulone limfocyty

•

Do reakcji dochodzi wskutek kontaktu z

antygenem, który wnika do skóry, zostaje

rozpoznany przez komórki Langerhansa i

zaprezentowany limfocytom T

•

Reakcja jest późna i pojawia się od 24 do 72

godzin od zadziałania antygenu

•

Najczęstszym obrazem klinicznym jest wyprysk

kontaktowy

Alergie w kosmetyce

pokrzywka ostra

•

Ten rodzaj pokrzywki bardzo często ( w ponad

50% przypadków) jest wynikiem

uczulenia na

leki

•

Pokrzywka ta może też być odpowiedzią na

inne antygeny:

pokarmowe, wziewne,

kontaktowe

•

Obraz kliniczny takiej pokrzywki to

pojawiające się bąble różnej wielkości i w

różnym kolorze (od czerwonego do białego),

uporczywie silnie swędzące, zwykle znikające

po kilku godzinach

Alergie w kosmetyce

pokrzywka

•

Pokrzywka

(urthicaria)

na skórze

pleców,

zmiany

wyraźnie

odgraniczone

, wypukłe,

swędzące

Alergie w

kosmetyce

reakcja typu IV

•

Ostre

kontaktowe

zapalenie skóry

(reakcja

alergiczna typu

późnego)

Alergie w kosmetyce

pokrzywka przewlekła

•

Najczęściej jest odpowiedzią na inne

alergeny, niż leki

•

Objawy mogą utrzymywać się długo

•

Uwaga praktyczna: bardzo często

uczulenie na jeden alergen daje

skłonności do uczulania się na następne

alergeny!

Alergie w kosmetyce

alergiczne zapalenie skóry

•

Intensywność alergicznego zapalenia skóry

zależy od wielu czynników:

•

Cech alergenu (słaby czy silny)

•

Częstości kontaktu i jego okoliczności

(warunków)

•

Od stopnia uczulenia (co jest cechą

indywidualną)

•

Od predyspozycji osobniczej

•

Od typu i cech danej skóry (takich jak grubość,

potliwość czy ilość barwnika)

•

Od wieku i płci

Alergie w kosmetyce

różnicowanie – pokrzywka

niealergiczna

•

Pokrzywka wcale nie musi mieć alergicznego

charakteru. Najczęstsze odmiany pokrzywki

niealergicznej:

•

Pokrzywka słoneczna

wywołana przez UV lub

inne

•

Pokrzywka cholinergiczna

wskutek pocenia się

•

Pokrzywka adrenergiczna

wskutek wysiłku

•

Pokrzywka z ucisku

w wyniku silnego ucisku

•

Pokrzywka na wodę

wskutek kontaktu z wodą

•

Pokrzywkia przedmenstruacyjna

działanie

estrogenów

•

Opóźniona pokrzywka z ucisku

w wyniku ucisku

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Wywołana jest przez bezpośredni kontakt

alergenu ze skórą

•

Zazwyczaj występuje krótko po kontakcie, ale

zdarzają się reakcje opóźnione występujące po

24 – 48 godzinach

•

Limfocyty w miejscu kontaktu zostają silnie

pobudzone i wywołują reakcję zapalną

•

Reakcję taką często wywołują środki

chemiczne (rośliny, leki, kosmetyki, materiały),

ale czasem dopiero po ekspozycji na słońce

(mydła, perfumy)

•

Charakteryzuje go silny świąd, obrzęk,

zaczerwienienia, wysypka (pęcherzykowo –

krostkowa), łuszczenie się naskórka i

zrogowacenia w miejscu kontaktu z alergenem

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i

czynniki wywołujące:

•

Kosmetyki do włosów: płyny,

farby i lakiery do włosów

•

Płukanki i środki rozjaśniające

•

Płyny do trwałej (ondulacji)

•

Szampony (zwłaszcza

siarkowe i dziegciowe)

•

Brylantyna

•

Nakrycia głowy

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i czynniki

wywołujące:

•

Czynniki zawodowe (chemikalia

używane w pracy zawodowej)

•

Gumowe rękawiczki

•

Środki dezynfekcyjne

•

Farby, mydła, rozpuszczalniki,

pasty

•

Lakiery do paznokci i

rozpuszczalniki

•

Zegarki i bransoletki metalowe

•

Barwniki skóry

•

Odzież

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i czynniki

wywołujące:

•

Kosmetyki (różnego

przeznaczenia)

•

Krople do oczu

•

Krople do nosa

•

Cienie do powiek

•

Tusze do rzęs

•

Mydła i zmywacze

•

Pomadki do ust

•

Pasty do zębów i protezy zębowe

(rzadko)

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i czynniki

wywołujące:

•

Kolczyki (zwłaszcza kobaltowane,

chromowane lub niklowane)

•

Leki do uszu

•

Aparaty słuchowe

•

Perfumy

•

Dezodoranty

•

Depilatory

•

Formalina

•

Odzież

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i czynniki

wywołujące:

•

Biżuteria (zwłaszcza metalowa)

•

Odzież (bielizna i ubranie

wierzchnie)

•

Kołnierze futrzane

•

Związki chemiczne z grupą para-

•

Barwniki odzieży

•

Zamki błyskawiczne (zwłaszcza

metalowe)

•

Proszki do prania

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i czynniki

wywołujące:

•

Dezodoranty intymne

•

Mydła

•

Środki antykoncepcyjne

•

Guma

•

Środki stosowane w żylakach

odbytu

•

Rajstopy

•

Guma

•

Metale

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy (eczema)

•

Lokalizacja wyprysku i czynniki

wywołujące:

•

Rajstopy

•

Leki (zwłaszcza stosowane w

owrzodzeniach podudzi)

•

Buty (barwniki, skóra, obuwie

gumowe)

•

Zasypki (zwłaszcza

przeciwpotliwe z formaliną)

•

Skarpetki (zwłaszcza nylonowe)

•

Środki przeciwgrzybicze

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy

•

Wyprysk alergiczny kontaktowy częściej, niż

innych ludzi pojawia się u pracowników

budowlanych, fryzjerów, kosmetyczek i

pielęgniarek. Rozróżnia się różne rodzaje

alergii:

•

Monowalentną alergię pokarmową (tylko w

stosunku do jednej substancji)

•

Poliwalentną reakcję kontaktową (w stosunku

do wielu substancji)

•

Reakcję alergiczno – krzyżową (reakcja na

różne związki o podobnej budowie chemicznej)

•

Reakcję alergiczną sprzężoną (reakcja na

różne substancje w jednym materiale)

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy

•

Typowy

obraz

wyprysku

kontaktoweg

o (eczema)

na ręce

prawej

Alergie w kosmetyce

wyprysk kontaktowy

•

Wyprysk

kontaktowy

(eczema

contactum)

na skórze

karku

Alergie w kosmetyce

wyprysk (eczema) niealergiczny

•

Wyprysk

nie musi mieć alergicznego

charakteru. Często spotykane wypryski, to:

•

Wyprysk atopowy

zapalenie skóry o różnym

podłożu, uwarunkowane genetycznie lub

wywołane czynnikami wewnętrznego

pochodzenia

•

Wyprysk łojotokowy

w okolicach obfitujących

w gruczoły łojowe

•

Wyprysk pieluszkowy

wrażliwość skóry

niemowlęcej na podrażnienia

•

Wyprysk fototoksyczny

wyprysk wskutek

ekspozycji na słońce

•

Wyprysk z podrażnienia

wskutek

długotrwałego działania jakiejś substancji

Alergie w kosmetyce

wyprysk niealergiczny

•

Wyprysk

potnicowy

(eczema

dishydroticum)

na skórze palca

u ręki

Alergie w kosmetyce

wyprysk niealergiczny

•

Wyprysk

zliszajowaciał

y pod pachą

lewą (eczema

lichenficatum)

Alergie w kosmetyce

wyprysk ze zużycia

•

Bardzo często spotykany rodzaj wyprysku,

oceniany na około 40% wszystkich zmian tego typu

•

Przyczyną jest

stałe nakładanie się wielu

czynników podrażniających naskórek

(na przykład

codzienna praca w wilgotnym środowisku)

•

Substancje te uszkadzają naskórek tylko w

niewielkim stopniu, ale ich stałe działanie sumuje

się

•

Po długim czasie takiej ekspozycji bariera ochronna

warstwy rogowej zostaje uszkodzona i nie jest w

stanie bronić przed dalszymi urazami

•

Przyczyną takiego wyprysku często są stosowane w

gabinetach mydła, detergenty, środki odkażające i

temu podobne

Alergie w kosmetyce

obrzęk naczynioruchowy

Quinckego

•

Jest to odmiana ostrej pokrzywki

•

Występuje nagle i dość gwałtownie przybiera na

sile

•

Najczęściej jest spowodowany

aktywacją

dopełniacza

•

Przybiera postać ograniczonego obrzęku skóry i

tkanki podskórnej, bardzo często na powiekach i

wargach, często też obejmuje błony śluzowe

•

Niebezpieczny może być obrzęk krtani

•

Najczęstsze alergeny, to: aspiryna, środki

przeciwbólowe i nasenne, białko, wełna, kurz

domowy i kosmetyki

Alergie w kosmetyce

obrzęk naczynioruchowy

Quinckego

•

Ryjkowa

ty

wygląd

warg w

obrzęku

Quincke

go na

wardze

dolnej

Alergie w kosmetyce

kosmetyki hypoalergiczne

•

Każdy kosmetyk składa się z wielu

składowych, z których każdy składnik może

uczulać, chociaż w bardzo różnym stopniu

•

Kosmetyk hypoalergiczny

to taki kosmetyk,

z którego maksymalnie wyeliminowano te

składniki, które stwarzają potencjalnie

największe ryzyko uczulenia

•

Powinien być to kosmetyk

nie perfumowany,

nie barwiony, bez środków konserwujących

(raczej pasteryzowany), bez olejków

roślinnych (częsty alergen) i z ograniczonymi

środkami biologicznie czynnymi

Alergie w kosmetyce

kosmetyki hypoalergiczne

•

Definicja FDA (USA – Food And Drug

Administration):

•

Kosmetyk może być oznakowany jako

hypoalergiczny, jeżeli odpowiednimi badaniami

wykonanymi na ludziach zostanie wykazane, że

powoduje on znacznie mniej reakcji ubocznych niż

inny produkt tego samego rodzaju

•

Każdy nowy produkt porównywany jest do

„pozytywnego wzorca”

, którym jest powszechnie

stosowany preparat o dobrze poznanych, niskich

własnościach uczulających

Alergie w kosmetyce

kosmetyki hypoalergiczne

•

Najczęściej stosowany zestaw środków

hypoalergicznych powinien zawierać:

•

Mydło kwaśne (pH=5,5) nie alkalizujące skóry

i nie niszczące naturalnego płaszcza lipidowo

– ochronnego

•

Specjalny zmywacz (najlepiej dla skór

suchych)

•

Łagodny tonik zakwaszający skórę

•

Balsam do ciała (nie wolno dopuszczać do

odwadniania i wysuszania skóry)

•

Kwaśny lub obojętny szampon do włosów

Alergie w kosmetyce

kosmetyki hypoalergiczne

•

Nie ma kosmetyków całkowicie

hypoalergicznych!

•

Osoby uczulone przed użyciem każdego nowego

(nieznanego) kosmetyku powinny wykonać

indywidualną próbę uczuleniową

•

Próba uczuleniowa jest szczególnie ważna w

przypadku kosmetyków stosowanych pod oczy

•

Przy zmianie kosmetyków należy dostawiać

kosmetyki stopniowo, a nie używać od razu wielu

kosmetyków z danej serii

•

Uczulenie może się ujawniać dopiero po kilku

dniach ciągłego stosowania danego kosmetyku

Alergie w kosmetyce

badanie i dopuszczanie

kosmetyków

•

Żadna szanująca się firma od dawna nie prowadzi

testów uczuleniowych na zwierzętach. Uznano je

za niehumanitarne i wysoce wątpliwe moralnie.

Konieczne badania w większości przeprowadza

się na ochotnikach, a częściowo in vitro.

Alergie w kosmetyce

badania i dopuszczanie

kosmetyków

•

Test Landsteinera i Draiza:

•

Rozcieńczoną substancję czynną podaje

się s/c dwa razy tygodniowo przez 10 dni

•

Test Magnussona i Kligmana:

•

Podobny do testu Draiza (powyżej), ale

substancję czynną podaje się

równocześnie s/c i zewnętrznie

Alergie w kosmetyce

badanie i dopuszczanie

kosmetyków

•

Test Haguiera:

•

W czasie wykonywania testu naskórnego

w 4-tym dniu wykonuje się też test s/c

•

Próbę wywoławczą wykonuje się przez

20 dni (opatrunek okluzyjny), a odczytuje

w 22, 23 i 24 dniu

Alergie w kosmetyce

badanie i dopuszczanie

kosmetyków

•

Test naskórkowy:

•

Alergen (w różnych rozcieńczalnikach)

stosuje się w różnych stężeniach: 30%,

10%, 3% i 1%

•

Podaje się go codziennie przez 3 tygodnie

lub 5 razy tygodniowo przez 4 tygodnie

•

Równoczesne stosowanie różnych stężeń

umożliwia określenie najniższego

stężenia uczulającego

Alergie w kosmetyce

badanie i dopuszczanie

kosmetyków

•

Test Dreize’a:

•

U 200 osób dziesięciokrotnie

przeprowadza się testy płatkowe. Czas

próby i odpoczynku wynosi zawsze 24

godziny.

•

Każdy test przeprowadza się w nowym

miejscu.

•

Po 2 godzinach od zdjęcia ostatniej próby

wykonuje się ostateczną próbę płatkową

(ustalenie, czy dana substancja uczula)

Alergie w kosmetyce

badanie i dopuszczanie

kosmetyków

•

Test Shelahsluh:

•

W przeciwieństwie do testu Dreize’a próby

płatkowe przeprowadza się zawsze w tych samych

miejscach

•

Test Kligmana (maksymalizacji):

•

Przeprowadza się pięciokrotnie próby płatkowe

przez 48 godzin każda. Przerwa miedzy próbami

wynosi 24 godziny (przygotowanie skóry dzień

wcześniej: przez 1 godzinę siarczan laurylosodowy)

•

Po 2 tygodniach ostateczna (diagnostyczna) próba

płatkowa

Alergie w kosmetyce

wiadomości końcowe

•

Bardzo często występują uczulenia na

emulgatory, barwniki i substancje zapachowe

– spotykamy je nie tylko w kosmetykach, ale

też w wielu innych produktach. W tych

przypadkach odstawienie kosmetyku wcale

nie musi oznaczać odstawienia alergenu

•

Napis na kosmetyku „testowany klinicznie”

lub „testowany dermatologicznie” wcale nie

oznacza, że jest to kosmetyk hypoalergiczny!

•

Jeżeli klient(ka) mówi, że jest uczulona na

jakiś produkt należy sprawdzić, czy nie

występuje on w składzie proponowanych

kosmetyków

Alergie w kosmetyce

wiadomości końcowe

•

Produkty naturalne stanowią większe

zagrożenie alergiczne niż produkty czysto

syntetyczne: preparaty syntetyczne są

powtarzalne i zawierają w każdej partii

jednakową ilość wystandaryzowanych

składników bez zanieczyszczeń

•

Produkty zbyt stężone często powodują reakcje

toksyczne i alergiczne

•

Produkcja własna kosmetyków stwarza większe

zagrożenia, niż kosmetyki produkowane na

wielkich liniach produkcyjnych

•

Przyczyną odczynów alergicznych bywa też

zbyt duże stężenie konserwantów

Alergie w kosmetyce

wiadomości końcowe

•

Alergie stanowią bardzo poważny problem na całym

świecie

•

Im czyściej, im prościej, im więcej

wystandaryzowanych produktów, tym mniej alergii