Choroby cywilizacyjne –

Choroby cywilizacyjne –

alergie, uczulenia.

alergie, uczulenia.

Opracowanie:
Hanna Purczyńska
Kierunek: Zdrowie
Publiczne
Specjalność: Dietetyka
Rok: II MSU
Semestr: IV
Rok akademicki:
2007/2008

Definicja

Alergia (popularnie stosowane synonimy
uczulenie, nadwrażliwość) – patologiczna,
jakościowo zmieniona odpowiedź tkanek na
alergen, polegająca na reakcji
immunologicznej związanej z powstaniem
swoistych przeciwciał, które po związaniu z
antygenem doprowadzają do uwolnienia
różnych substancji – mediatorów stanu
zapalnego. Może się objawiać łagodnie, jak
w przypadku kataru czy łzawienia, aż po
zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny i
śmierć.

Definicja – CD.

Termin alergia został użyty pierwotnie przez
Clemensa Petera Freiherr von Pirqueta,
wiedeńskiego pediatrę i naukowca w 1906
roku. Oznacza on dosłownie odmienną reakcję
(gr. allos – inny + ergos – reakcja).
Początkowo uważano, że za wszelkie reakcje
nadwrażliwości odpowiedzialne jest
nieprawidłowe wytwarzanie przeciwciał klasy
IgE. Dopiero dalsze badania prowadzone
wspólnie przez Robina Coombsa i Philipa
Gella w latach 60. XX wieku, doprowadziły do
odkrycia czterech (obecnie pięciu)
odmiennych typów reakcji nadwrażliwości. W
związku z powyższym termin nadwrażliwość
jest pojęciem szerszym i nie jest synonimem
alergii sensu stricto.

Epidemiologia



Choroby atopowe należą do jednych z
najczęściej występujących schorzeń
współczesnej cywilizacji. Występują one u 5-
20% populacji, w zależności od postaci
choroby.



Najczęstszą jest pyłkowica (alergia na pyłki
roślin), występująca u około 20% populacji i
astma oskrzelowa występująca u 5-8%
populacji.



Atopowe zapalenie skóry występuje u kilku
procent ogólnej populacji dziecięcej, a w
populacji ludzi dorosłych poniżej 1% .

Czynniki predysponujące



czynniki genetyczne



czynniki środowiskowe

Określenie poziomu istotności

poszczególnych czynników nie

jest proste, ze względu na

odmienne kryteria diagnostyczne

stosowane przez różnych badaczy.

Czynniki genetyczne



Osoby obciążone dodatnim wywiadem rodzinnym posiadają

większe ryzyko zachorowania na alergię.



Szacunkowo, spośród wszystkich alergików około 40 do

80% chorych jest obciążonych dziedzicznie.



Ryzyko wystąpienia choroby wynosi około 40% w przypadku

istnienia nadwrażliwości typu I u jednego z rodziców, a

około 60% gdy nadwrażliwość taką stwierdza się u obojga.



Badania genetyczne dowiodły, iż jedną z determinant

takiego stanu jest występowanie określonych alleli HLA

(antygeny zgodności tkankowej).



Ponadto tzw. "geny atopii" warunkują osobniczą skłonność

do powstawania burzliwej reakcji immunologicznej z

udziałem IgE w następstwie ekspozycji na określone

antygeny.

Czynniki środowiskowe - karmienie

piersią



Większość alergii, zwłaszcza pokarmowych, ujawnia

się we wczesnym dzieciństwie. Spowodowane jest

to najprawdopodobniej kluczową rolą, jaką odgrywa

ten okres w procesie dojrzewania, szkolenia i

adaptacji układu odpornościowego.



Wysunięta hipoteza o ochronnym wpływie

karmienia naturalnego, została przebadana już w

1936 roku. Udowodniono wtedy, na dużej grupie

osób, iż karmienie piersią, w porównaniu do

karmienia piersią w połączeniu ze stosowaniem

pokarmów sztucznych lub tylko i wyłącznie

pokarmów sztucznych, zmniejsza odpowiednio dwu

lub siedmiokrotnie ryzyko wystąpienia alergii.

Czynniki środowiskowe -

karmienie piersią



Obecnie uznaje się, że ochronną rolę

pełni zmniejszone narażenie na alergeny

oraz przeciwciała IgG zawarte w

matczynym mleku. Zapobiegawcza rola

karmienia piersią jest szczególnie ważna

w przypadku dodatniego wywiadu

rodzinnego. Zaleca się, aby noworodki z

rodzin obciążonych chorobami

alergicznymi były karmione piersią przez

okres minimum 4-6 miesięcy.

Czynniki środowiskowe -

karmienie piersią



Niektóre alergeny mogą przedostawać się do mleka

matki, np. β-laktoglobulina zawarta w krowim

mleku lub owoalbumina jaj.



Nie zaleca się stosowania pierwotnej diety

hipoalergicznej zarówno w okresie ciąży jak i

podczas karmienia piersią.



Jedynie u osób obciążonych niektórzy zalecają

natomiast wprowadzenie diety hipoalergicznej u

karmiącej.



Dodatkowo wg niektórych autorów zalecane jest

unikanie spożywania pokarmów o wybitnym

charakterze uczulającym, np. orzeszki ziemne,

zarówno w okresie ciąży jak i laktacji.

Czynniki środowiskowe -

karmienie piersią



W przypadku, gdy dziecko musi być
dokarmiane zaleca się stosowanie
wyłącznie preparatów
mlekozastępczych o nieznacznym
stopniu hydrolizy do okresu 12 miesięcy.



W przypadku występowania objawów
alergicznych podczas ich stosowania
należy wprowadzić preparaty o
znacznym stopniu hydrolizy.

Czynniki środowiskowe - karmienie

piersią



Zapobieganie alergiom pokarmowym chroni dziecko

przed wystąpieniem innych chorób z grupy

nadwrażliwości.



Związane jest to ze zjawiskiem określanym mianem

"marszu alergicznego", czyli predyspozycji

wiekowej do występowania określonych

manifestacji narządowych.



U niemowląt najczęściej przejawianymi są

dolegliwości ze strony układu pokarmowego, u

dzieci 7-12 miesięcznych dominują objawy o typie

wyprysku kontaktowego. W wieku 2-3 lat dominuje

astma, 4-7 rok życia zdominowany jest przez katar

sienny, do którego dołącza astma w 8-14 roku życia.

Czynniki środowiskowe - czynniki
infekcyjne



Rola czynników infekcyjnych w powstawaniu

alergii jest dwuznaczna.



Z jednej strony zaobserwowano częstą

korelację pomiędzy przebytą infekcją

(zwłaszcza wirusową) dróg oddechowych a

nabyciem nadwrażliwości na alergeny wziewne.



Z drugiej strony podkreśla się ochronny wpływ

wielu czynników infekcyjnych na występowanie

alergii.



Protekcyjny wpływ wykazano jednoznacznie w

przypadku zakażenia wirusem odry, WZW B

oraz mikroorganizmów (np. prątki gruźlicy)

zwiększających wielkość subpopulacji

limfocytów Th

1

, które działają antagonistycznie

w stosunku do proalergennych limfocytów Th

2

.

Czynniki środowiskowe - czynniki
infekcyjne



Natomiast infekcje dróg oddechowych,

najprawdopodobniej przez zmniejszenie

szczelności nabłonka, umożliwiają większą

penetrację antygenów, prowadząc w

konsekwencji do wzrostu ryzyka alergizacji.



Ze względu na powyższe dowody, część

naukowców lansuje hipotezę, wg której

obserwowany obecnie wzrost częstości

występowania alergii jest ceną, jaką płacimy

za higieniczny tryb życia oraz za zwalczanie

a niekiedy całkowite wyeliminowanie

niektórych chorób zakaźnych.

Czynniki środowiskowe -

pasożyty



Wyniki badań dotyczące wpływu
zarażenia pasożytami na
występowanie astmy są niespójne.



Brak jednoznacznej oceny, czy
zarażenie zmniejsza lub zwiększa
ryzyko wystąpienia astmy, czy nie
ma na nie wpływu.

Czynniki środowiskowe –

zanieczyszczenie środowiska



Nie bez znaczenia pozostaje również
wpływ zanieczyszczenia środowiska, a
zwłaszcza dymów i spalin.



Wg niektórych badań, czynnikami
predysponującymi do powstania
alergii, szczególnie w obrębie układu
oddechowego, są spaliny
samochodowe, a także dym
papierosowy.

Czynniki środowiskowe – środki
chemiczne



Część badaczy twierdzi również,
że wzrastające użycie środków
chemicznych, których działanie na
organizm człowieka nie zawsze
zostało dokładnie poznane, może
być odpowiedzialne za wzrost
częstotliwości występowania
chorób o podłożu alergicznym.

Schorzenia



Schorzenia, w których zasadnicze
znaczenie odgrywają odczyny
alergiczne typu I:



astma oskrzelowa atopowa,



atopowe zapalenie skóry,



niektóre typy pokrzywki,



wstrząs anafilaktyczny,



pyłkowica,



IgE-zależna alergia pokarmowa.

Objawy fizykalne



Podłoże alergii, w obrębie reakcji IgE

zależnych, jest spójne, objawy natomiast

wydają się myląco odmienne.



W zależności od typu schorzenia, dominacji

narządowej oraz cech osobniczych,

uwalnianie mediatorów anafilaksji może

manifestować się różnorodnie.



Wyznacznikiem jest fizjologiczna rola

histaminy, głównego mediatora reakcji

alergicznej, w organizmie żywym. Reakcja

rzadko jest reakcją ogólnoustrojową.

Często proces ten zostaje ograniczony do

określonego układu, narządu, tkanki.

Objawy miejscowe



Nos – obrzmienie śluzówki, nieżytu nosa, a

w związku ze swędzeniem częste pocieranie

nosa.



Oczy – izolowane alergiczne zapalenie

spojówek, zaczerwienienie, swędzenie.



Drogi oddechowe – skurcz oskrzeli – świsty,

trudność w oddychaniu, czasami

pełnoobjawowy atak astmy.



Uszy – uczucie pełności, osłabione słyszenie

z powodu niedrożnej trąbki Eustachiusza.



Skóra – różne wysypki, egzema, pokrzywka.



Głowa – niezbyt powszechne bóle głowy,

uczucie ociężałości.

Objawy



Wzrost stężenia histaminy w surowicy
krwi wywołuje spadek ciśnienia tętniczego
z towarzyszącym przyspieszeniem akcji
serca i zwiększeniem ciepłoty ciała. Są to
objawy charakterystyczne dla wstrząsu
anafilaktycznego. Dodatkowo występuje
skurcz mięśni gładkich oskrzeli (astma
atopowa), przewodu pokarmowego oraz
obrzęk. Ostatecznie może wystąpić
śpiączka, a nawet śmierć.

Diagnostyka



W rozpoznaniu choroby ważną rolę odgrywa dobrze

przeprowadzony wywiad. Istotne jest stwierdzenie

korelacji między narażeniem na alergeny a obecnością

objawów.



Ustalenie prawdopodobnego czynnika alergicznego na

podstawie wywiadu potwierdzane jest dalszymi

badaniami takimi jak:



testy skórne,



badania serologiczne,



testy (próby) ekspozycyjne.



Dodatni wynik testów skórnych i badań serologicznych

jest dowodem istnienia alergii w organizmie chorego,

natomiast testy ekspozycyjne stanowią potwierdzenie, że

dane alergeny są odpowiedzialne za reakcje alergiczne.

Testy skórne



Najczęściej wykonywane są testy skaryfikacyjne lub

śródskórne.



W przypadku pierwszych, wzorcowy antygen

nanoszony jest na zadrapaną uprzednio

powierzchnię skóry przedramienia lub pleców.



Druga metoda polega na wstrzyknięciu roztworu

śródskórnie.



Wynik testu odczytywany jest po 15 minutach

mierząc średnicę powstającego bąbla i otoczki

rumieniowej.



Dla celów porównawczych wykonuje się próbę z

roztworem histaminy w rozcieńczeniu 1:10000

podanym w identyczny sposób.



Niekiedy stosuje się także próbę ślepą, podając

śródskórnie lub nanosząc na zadrapanie wodę

destylowaną.

Próby ekspozycyjne



Polegają na wdychaniu aerozoli

zawierających określony, standaryzowany

alergen.



Następnie bada się reakcję oskrzeli przez

określenie wartości szczytowej przepływu

wydechowego (ang. Peak Expiratory Flow –

PEF) lub maksymalnej objętości

wydechowej jednosekundowej (ang. Forced

Expiratory Volume in 1 Second – FEV1).



Spadek wartości tych parametrów świadczy

o wrażliwości na podawany alergen.

Oznaczanie poziomu IgE



W chorobach alergicznych następuje wzrost
całkowitego stężenia IgE w surowicy krwi.



Oznaczenie wartości IgE jest niekiedy
pomocne przy ustalaniu rozpoznania.



Możliwe jest także wskazanie swoistych
przeciwciał IgE, skierowanych przeciw
konkretnym alergenom. Umożliwiają to
m.in. metody radioimmunologiczne (RAST).

Leczenie



Najlepszą metodą terapeutyczną
jest unikanie kontaktu z
czynnikami alergizującymi.



Nie zawsze jest to jednak
możliwe, dlatego często konieczne
jest stosowanie farmakoterapii lub
przeprowadzenie swoistej
immunoterapii.

Immunoterapia swoista



Immunoterapia swoistym antygenem (potocznie

zwana odczulaniem), wywołującym u chorego

reakcje alergiczne, jest jedną z metod leczniczych,

prowadzących do zmniejszenia nasilenia lub

całkowitego ustąpienia objawów uczuleniowych.



Zasadą terapii jest systematyczne podawanie

(najczęściej podskórne) wzrastających dawek

antygenu.



Obecnie dostępne badania kliniczne wykazały

skuteczność swoistej immunoterapii w leczeniu

alergicznego nieżytu nosa i spojówek, astmy

atopowej, a także alergii na jad owadów

błonkoskrzydłych.

Farmakoterapia



Farmakologiczne leczenie alergii ma
na celu złagodzenie objawów
chorobowych i zahamowanie
uwalniania i działania mediatorów
prozapalnych, tworzących między
sobą szereg sprzężeń dodatnich,
doprowadzający do nasilenia objawów.



Nie likwiduje ona przyczyny choroby.

Farmakoterapia



W leczeniu alergii najczęściej stosowanymi

grupami leków są:



leki przeciwhistaminowe inaczej antagoniści

receptorów H1 – blokują końcowy etap reakcji

alergicznej, uniemożliwiając połączenie się

uwolnionej histaminy z receptorem i

wyzwolenie efektu biologicznego (np. skurcz

mięśni gładkich oskrzeli). Leki

przeciwhistaminowe II generacji działają poza

tym przeciwzapalnie,



kromony (kromoglikan disodowy, nedokromil)

– głównym mechanizmem ich działania jest

blokowanie uwalniania histaminy z komórek

tucznych (hamowanie procesu degranulacji),



glikokortykosteroidy.

Alergeny



Alergenem nazywany jest każdy antygen

zewnątrzpochodny wywołujący reakcję alergiczną

(uczuleniową).



Alergenami są substancje pochodzenia roślinnego i

zwierzęcego, a także różne proste związki chemiczne o

charakterze haptenów, np. leki.



Alergeny dzielimy na:



wziewne (kurz, czyli wszystko to co wchodzi w jego skład:

szczątki roślin, roztocza, szczątki zwierząt)



pokarmowe, czyli takie, które dostają się do naszego organizmu

razem z pokarmem, np. owoalbumina (albumina jaja kurzego)



kontaktowe, wywołujące reakcję alergiczną po zetknięciu ze

skórą, np. lateks, metale



leki, szczególnie antybiotyki β-laktamowe oraz kuraropochodne

leki stosowane w anestezji

Alergeny

Do antygenów najczęściej wywołujących alergię

należą:



pyłki roślinne (odpowiedzialne za występowanie

kataru siennego):



leszczyna, olcha, wiąz, buk, brzoza,



topola, dąb, wierzba, jesion, grab,



bez czarny, lipa drobnolistna, trawy,



babka lancetowata, pokrzywa, szczaw, bylica;



zarodniki pleśni,



leki:



penicylina i antybiotyki β-laktamowe,



sulfonamidy,



salicylany,



środki znieczulenia miejscowego,

Alergeny



produkty spożywcze:



orzechy – stąd, jako zabezpieczenie prawne,

często umieszczana na produktach

spożywczych informacja o możliwości

zawierania śladowych ilości orzechów lub

migdałów,



ziarno sezamu,



ryby i inne owoce morza,



białko jaj,



soja,



mleko,



rośliny strączkowe,



kukurydza,



zboża,

Alergeny



jad owadów,



zwierzęta i ich wydzieliny:



sierść – głównie kota, psa
(połączenie śliny zwierzęcia,
złuszczonego nabłonka i sierści)



roztocze