Alergia na leki

Prof. dr hab. Anetta Undas

epidemiologia

• Częstość zgonów w USA 100 000/rok
• Występowanie u 6% chorych

hospitalizowanych

• Całkowita ilość 1,5 mln przypadków

rocznie w USA

• Częstość łagodnych reakcji

alergicznych na leki jest kilkukrotnie
większa.

Który lek może uczulić?

„niemal każdy lek może wywołać

reakcję alergiczną, a
prawdopodobieństwo jej
wystąpienia wzrasta wprost
proporcjonalnie do częstości
stosowania danego leku w
populacji ogólnej”.

Joint Task Force, 1999

Definicja alergii na leki

Nie dające się przewidzieć reakcje w

mechanizmie immunologicznym po
zastosowaniu leku (25% powikłań
polekowych)

Nie zalicza się do nich:
- następstw przedawkowania lub niepożądanych, ale

„oczekiwanych”, działań ubocznych leku

- interakcji lekowych
- reakcji nie mających podłoża immunologicznego czyli

idiosynkrazji i odczynów rzekomoanafilaktycznych

- niepowodzeń terapeutycznych

Czy atopia zwiększa

ryzyko alergii na leki?

1. Odczyny polekowe w przypadków

związków drobnocząsteczkowych są tak
samo częste u atopików jak w populacji
ogólnej, ale przebieg ich jest cięższy.

2. U atopików częściej występują:
-

nadwrażliwość na środki kontrastowe

-

nadwrażliwość opóźniona na niektóre
metale

-

idiosynkrazja na niektóre leki

Czynniki zwiększające ryzyko

wystąpienia odczynów

polekowych (1)

1. Budowa chemiczna leku –

najsilniejsze właściwości uczulające

mają białka i niektóre wielocukry

2. Pozajelitowa droga podania leku

– doustna droga jest mniej

niebezpieczna

3. Częstość podawania – jednorazowe

jest lepiej znoszone; ciągłe lepiej niż

przerywane (kilka dni-tygodni)

Czynniki zwiększające ryzyko

wystąpienia odczynów

polekowych (2)

4. Wiek – dzieci i osoby w podeszłym wieku

są mniej narażone

(z wyj. alergii opóźnionej na środki

zewnętrzne – rośnie z wiekiem)

5. Upośledzenie odporności – częściej

odczyny w AIDS, po przeszczepie narządów,
alkoholików, niewydolnością wątroby lub
nerek

6. Wcześniejszy kontakt z lekiem (także w

źródłach skrytych!) – nie dotyczy odczynów
rzekomoanafilaktycznych

Aspekty chemiczne

alergii na leki

• Często uczula nie sam lek, ale jeden z

kilku jego metabolitów

• Przedłużone usuwanie leku z organizmu

(klirens) sprzyja alergii

- genetyczne uwarunkowanie np. „wolna

acetylacja”

- uszkodzenie czynności nerek i/lub wątroby

Często objawy są wyrazem reakcji

krzyżowej na lek o podobnej strukturze

do wyjściowo uczulającego

Mechanizmy alergii na

leki

1. Alergia natychmiastowa (IgE-

zależna)

Wstrząs anafilaktyczny, pokrzywka,

obrzęk naczynioruchowy,
duszność (obrzęk krtani lub
obturacja oskrzeli)

Typowo po antybiotykach

Mechanizmy alergii na

leki

2. Odczyny cytotoksyczne – przeciwciała

klasy IgG lub IgM wytwarzane w
odpowiedzi na zmienioną przez lek
strukturę błony komórkowej

Zwykle anemia hemolityczna,

małopłytkowość, granulocytopenia

Typowo po dożylnym podaniu dużych

dawek antybiotyku, lekach
onkologicznych (np. cisplatyna)

Mechanizmy alergii na

leki

3. Choroba kompleksów

immunologicznych – powstają wskutek
produkcji przeciwciał klasy IgG

Gorączka, pokrzywki, powiększenie

węzłów chłonnych, bóle stawów (po 7
dniach)

Zwykle po antybiotykach, NSLPZ,

barbituranach

Mechanizmy alergii na

leki

4. Alergia opóźniona – komórkami

efektorowymi są uczulone limfocyty T

Najczęściej wyprysk kontaktowy po

lekach stosowanych zewnętrznie;

dotyczy też:

- zapalenia przewodu słuchowego

zewnętrznego,

- zapalenia spojówek,
- zapalenia pochwy i sromu

Objawy najczęściej

wywoływane przez leki

• Wstrząs anafilaktyczny
• Dermatozy (zmiany skórne)
• Zaburzenia hematologiczne
• Inne: astma, gorączka, nudności,

zapalenie spojówek,

Zmiany skórne w alergii

polekowej

• pokrzywki (najczęściej ostre)
• wykwity plamistogrudkowe
• duże odczyny miejscowe (w miejscu

wkłucia, utrzymują się 7-10 dni)

• rumień trwały (śr. 2-10 cm) – po każdej

ekspozycji na lek (po 1-40 dniach
najczęściej od doustnego zastosowania)
w tej samej lokalizacji; przyczyny –
barbiturany i sulfonamidy

Zespół alergii wieloważnej

Jednoczesne występowanie objawów

alergii po wielu lekach o odmiennej

budowie chemicznej, najczęściej NSLPZ,

antybiotyki i dodatki pokarmowe (nie jest

przejawem odczynów krzyżowych)

Czynniki ryzyka:
- alergia na penicyliny
- infekcje wirusowe
- płeć żeńska

Objawy: gorączka, osutka skórna i zajęcie

narządów wewnętrznych (duże ryzyko zgonu)

Najpoważniejsze

polekowe zmiany skórne

1. Zespół Stevensa-Johnsona
Rozległe, łatwo krwawiące nadżerki w

jamie ustnej, spojówkach, narządach
płciowych; gorączka;wykwity
wielopostaciowe na skórze (5% umiera)

2. Zespół Lyella
Pęcherze na skórze i błonach

śluzowych (po pęknięciu owrzodzenia);
wtórne zakażenia

Rozpoznanie alergii na

leki

Większość polekowych reakcji

alergicznych rozpoznaje się na
podstawie wywiadu, objawów
przedmiotowych i nieswoistych
badań laboratoryjnych bez
ostatecznego potwierdzenia za
pomocą testów swoistych dla
danego leku.

Badania laboratoryjne

pomocne w diagnostyce

alergii na leki

1.

W alergii typu natychmiastowego

-

najlepsze testy punktowe; testy
śródskórne czulsze, ale większe
ryzyko groźnych powikłań

- Oznaczanie poziomu swoistych IgE

(mniejsza czułość niż testów
skórnych)

2. W alergii opóźnionej - testy płatkowe

postępowanie

1.

Szybkie odstawienie nietolerowanego

leku

(niekiedy kontynuuje się leczenie jeśli

leczenie wiąże się z mniejszym ryzykiem niż

ryzyko związane z choroba podstawową np.

w AIDS, ciężkich infekcjach, gruźlicy płuc)

2. Odczulanie – szybkie podawanie

substancji uczulającej w coraz

większych dawkach w celu osłabienia

siły reakcji immunologicznej

Alergia na antybiotyki

penicylinowe

Grupa najczęściej

uczulających leków

Wstrząs po penicylinie

• Najczęściej między 20.-40 rż. (rzadko u

dzieci)

• Objawy: poty, drętwienie języka, zawroty

głowy, uogólniony rumień lub świąd, ,
nudności, duszność (mogą przypominać
zawał serca)

• Mechanizm natychmiastowy, IgE-zależny
• Diagnostyka – testy skórne w ciągu roku

od incydentu

Zmiany skórne po

penicylinie

• Najczęściej
- pokrzywka – mechanizm natychmiastowy
- osutki plamistogrudkowe – mechanizm typu IV
Możliwe duże odczyny miejscowe lub „zespół

pawiana” (wyprysk na pośladkach i kroczu)

np. po aminopenicylinach
• 3 razy częściej po ampicylinie niż penicylinie
• Przy leczeniu doustnym 6.-21. dni od początku

(jeśli wcześniejsza ekspozycja – po 2-4 dniach)

Skryte źródła penicyliny

1.

Powietrze – okolice zakładów
produkujących antybiotyk; szpitale

2.

Mleko (mieszanina mleka wielu
krów; lek odporny na temperaturę i
przedłuża świeżość mleka)

3.

Mięso (bezpieczniejsze niż mleko)

4. Inne – nasienie męskie osób leczonych

penicyliną (wysiewy 30 minut po stosunku)

Kodeina i morfina

• Wywołują reakcje

rzekomoanafilaktyczne
(bezposrednie uwalnianie
mediatorów)

• Objawy: pokrzywka, świąd,

nudności (b. rzadko zagrażające
życiu)

• Diagnostyka – testy płatkowe

Kwas acetylosalicylowy

(aspiryna)

• Wywołuje astmę lub pokrzywkę (ostra

lub przewlekła); rzadko migrenę

• Zaostrzenia pokrzywki dają barwniki

azowe, konserwanty żywności,
salicylany

• Mechanizm – idiosynkrazja –

hamowanie aktywności enzymów

• Występuje u dorosłych obu płci

Inne leki z grupy NSLPZ

(ibuprofen, ketoprofen)

• Często dają odczyny krzyżowe z

aspiryną

• Objawy: wysiewy pokrzywki,

objawy zapalenia spojówek i błony
śluzowej nosa

Acetaminofen

(paracetamol)

• Bezpieczny
• Rzadko daje odczyny krzyżowe z

aspiryną lub pyralginą (u osób z
nadwrażliwością na NSLPZ zaleca
się podanie ½ tabletki, a po 2-3 h
cała, jeśli nie ma objawów)

• Najczęstsza postać alergii to

rumień trwały

Metamizol (pyralgina)

• Objawy alergii:
- wstrząs
- Pokrzywka
- Rumień wielopostaciowy
- Rumień trwały
Przyczyna agranulocytozy i

niedokrwistości hemolitycznej.

Przeciwwskazany u osób z

nadwrażliwościa na NSLPZ

Leki ludowe i

alternatywne

1. propolis – uczula zewnętrznie
2. rumianek
3. zioła medycyny chińskiej – domieszki

innych roślin, zanieczyszczenia
metalami ciężkimi

4. leki homeopatyczne – mogą zawierać

rtęc, nikiel, chrom (tez doustnie)

Leki zewnętrzne

• antybiotyki – neomycyna,

gentamycyna, streptomycyna

• mentol
• konserwanty i emulgatory,

zwłaszcza w maściach sterydowych

Najczęstsza manifestacja skórna

to pokrzywka kontaktowa.