Percepcja słuchowa…

czyli spostrzeganie słuchowe,
jest jedną z podstawowych funkcji
psychofizycznych, zaangażowanych w
czynność czytania i pisania.

Czynności czytania i pisania wymagają nie
tylko prawidłowego spostrzegania liter, ale
także umiejętności wyodrębniania i
przyporządkowywania im właściwych
dźwięków.

Specyficzną właściwością percepcji słuchowej jest
zdolność wyodrębniania, identyfikowania
i różnicowania dźwięków mowy, czyli słuch
mowny, nazywany też słuchem fonematycznym
lub fonematyczno – fonetycznym.

Percepcję dźwięków umożliwia analizator
słuchowy w skład którego wchodzą
następujące czynności:



receptor (ucho) odbierający bodźce słuchowe

i przekształcający je na pobudzenia nerwowe,



droga słuchowa (nerwy dośrodkowe)

doprowadzające owe pobudzenia do mózgu,



korowa część analizatora, gdzie dokonuje

się analiza i synteza bodźców dźwiękowych,



nerwy odśrodkowe przekazujące impulsy z

mózgu do określonych narządów
artykulacyjnych.

Prawidłowa identyfikacja i różnicowanie tych
bodźców jest podstawą słyszenia mowy, jak
również czytania, które wymaga dźwiękowej
rekonstrukcji słów na podstawie spostrzeganych
liter, a także pisania, gdzie wyodrębnione ze
struktury wyrazów dźwięki wyznaczają
kolejność ich zapisywania za pomocą liter.

Zdaniem wielu badaczy, funkcja słuchowa pełni
nadrzędną rolę w początkowych fazach
opanowywania czytania i pisania. Percepcja
słuchowa jest podstawowym ogniwem mechanizmu
czytania głośnego, pisania ze słuchu, ale towarzyszy
także
w mniej lub bardziej rozwiniętej formie czytaniu
cichemu, pisaniu z pamięci, pisaniu samodzielnemu.

Percepcja słuchowa mowy jest czynnością

złożoną, angażuje bowiem trzy rodzaje słuchu:



słuch fizyczny,



słuch muzyczny,



słuch fonematyczny.  

Słuch fizyczny

Umożliwia odbiór i różnicowanie sygnałów
słuchowych, rozwija się u dzieci stopniowo. Rozwój
tego słuchu warunkuje proces opanowania przez
dziecko mowy, a pośrednio także jego rozwój
umysłowy. Nawet nieznaczne ubytki tego słuchu
mogą uniemożliwić prawidłową percepcję
dźwięków mowy
i być przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu.

Słuch muzyczny

Na podstawie i pod wpływem spostrzegania
dźwięków mowy rozwija się słuch muzyczny.
Umożliwia on słyszenie barwy, wysokości melodii
i tempa wypowiedzi, przerw dzielących wyrazy
i wypowiedzenia, zapewnia więc czytanie
wyraziste oraz wierną rejestrację potoku żywej
mowy, która ma być zapisana.

Słuch fonematyczny

To umiejętność oceny bodźców słuchowych z
punktu widzenia potrzeb komunikacji
językowej, tj. umiejętność wyodrębniania oraz
identyfikowania elementów fonologicznych
istotnych, pomijania zaś cech dla procesu
porozumiewania się nieistotnych.

Podstawowym  elementem potoku mowy są
głoski. Różnią się one między sobą pewnymi
cechami fizycznymi: barwą, natężeniem i
wysokością. Składają się z szeregu tonów
(samogłoski) i szmerów (spółgłoski), które się na
siebie nakładają lub przechodzą jedne w drugie,
tworząc różne kombinacje pozbawione
uchwytnych wyraźnie granic.
Tony i szmery wyodrębniane przez słuch fizyczny
pod względem fonetycznym różnią się znacznie.
Cechą sygnalizacyjną dźwięków mowy są
fonemy, realizowane w mowie przez głoskę,
a w piśmie przez literę.

Podstawą rozumienia mowy jest przede wszystkim

umiejętność prawidłowego słyszenia i różnicowania

dźwięków mowy, czyli prawidłowa analiza i

synteza słuchowa mowy. Jest to analiza

specyficzna, kształtująca się w procesie

opanowywania języka przez dziecko. Spostrzeganie

dźwięków mowy zależy nie tylko od ostrości

słuchu; jest ono złożonym procesem analizy i

syntezy potoku dźwięków, dokonującym się na

podstawie wyodrębniania cech fonematycznych,

uogólnia różnych wariantów dźwiękowych w

jednolite fonemy oraz na podstawie różnicowania

dźwięków zbliżonych pod względem fizycznym,

lecz mającym różne cechy fonematyczne i

odnoszących się do różnych fonemów.

Każdy język ma swój własny system

fonetyczny. W języku polskim dźwięki

mowy dzielą się na:



dźwięczne i bezdźwięczne (b-p, d-t, g-k),



twarde i miękkie (s-ś, c-ć, dz-dź, z-ź),



ustne (a,o,e) i nosowe (ą, ę).

Na podstawie dobrze rozwiniętego słuchu
fonematycznego rozwijają się dopiero operacje
świadomej analizy i syntezy słuchowej, które
stanowią mechanizm czytania i pisania. Obejmują
one następujące umiejętności:



wydzielanie zdań z potoku mowy, wyrazów

w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach,



odróżnianie głosek o zbliżonych cechach

fizycznych,



syntezę głosek według wymaganej kolejności,



przyporządkowanie znaczeń scalonym słowom

i zdaniom.

Objawy zaburzonej analizy i syntezy

słuchowej:



trudności w zrozumieniu bardziej skomplikowanych poleceń

słownych,



trudności w zapamiętaniu i powtórzeniu trudnych wyrazów

i dłuższych wypowiedzi,



trudności w słuchowej analizie wyrazu, a więc jego podziale

na głoski, sylaby oraz syntezie z tych elementów składowych

całości,



trudności w zapisie ze słuchu trudniejszych wyrazów nie

utrwalonych wzrokowo,



opuszczanie liter w środku wyrazu,



trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia,



trudności w pisaniu wyrazów zmiękczonych przez „i” np.

siedział,



podczas czytania uczniowie mają kłopoty z syntezą

(złożeniem) przeliterowanych dźwięków w całości wyrazu.

Ćwicze

nia

rozwij

ające

percep

cję

słucho

wą

Zabawa ruchowa

Przebieg: Dzieci kucają w rozsypce, zasłaniając twarz.
Wskazane przez terapeutę dziecko odwraca się tyłem do
całej grupy. Z pozostałych dzieci terapeuta
wybiera kolejne dziecko, które naśladuje płaczące kurczątko.
Zadaniem odwróconego dziecka jest odszukanie płaczącego
kurczaczka.

Słuchowe rozpoznawanie sylab

Przebieg: Terapeuta wypowiada grupę sylab, dzieci
podnoszą rękę, gdy usłyszą określoną sylabę np.:
1) da - ba, ga, da;
2) pa – ba, pa, da;
3) ta – ta, wa, fa.

Zabawa ruchowa

Przebieg: Dzieci maszerują po kolei. Na dźwięk bębenka
unoszą ręce do góry i naśladują wiatr, który mocno wieje –
przez cały czas mówią głośno: Szszszsz… Na dźwięk
dzwonków – naśladują deszcz, podskakując, mówią: Kap,
kap, kap… Na dźwięk talerzy wskakują na krzesło, uciekając
przed ulewą i rwącą wodą.

Odtwarzanie wystukanego rytmu

Przebieg: Nauczyciel wystukuje za zasłoną określony
rytm. Zadaniem dziecka jest powtórzyć rytm,
następnie odtworzyć go na kartce za pomocą kółek,
np..: 00 00, 000 o, o 000.

Wystukiwanie rytmu według

podanego układu przestrzennego

Przebieg: Terapeuta ustawia klocki w szeregu od lewej do
prawej strony i proponuje, by po kolei każde dziecko
wystukało odpowiedni rytm przedstawiony za pomocą
klocków.

Zabawa w kończenie wyrazów



Nauczyciel (dorosły) mówi początek wyrazu, a

dziecko kończy. Można posługiwać się
obrazkami i wówczas dziecko znajduje
wszystkie obrazki zaczynające się na daną
sylabę, np.:



Ma......



Ko....



Ba.....



Ta......

Różnicowanie i rozpoznawanie

odgłosów



Różnicowanie i rozpoznawanie odgłosów

przyrody, zwierząt, ludzi, z kasety
magnetofonowej („Odgłosy”).



Po wysłuchaniu dziecko może powiedzieć co

słyszało lub wskazać obrazek, albo też
naśladować ten dźwięk.

Analiza i synteza słuchowa

wyrazów

jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, a
także do ich interpretowania przez odniesienie do poprzednich
doświadczeń.

Percepcja wzro

kowa…

Percepcja wzrokowa uczestniczy prawie we
wszystkich działaniach człowieka. Odpowiedni
poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia
dziecku naukę czytania, pisania, wykonywania zadań
arytmetycznych oraz rozwinięcie innych
umiejętności wymaganych od niego w trakcie nauki
szkolnej.

Prawidłowy przebieg spostrzegania
wzrokowego zależne jest od:



budowy gałki ocznej: siatkówki, części

receptorycznej analizatora wzrokowego;



nerwu doprowadzającego;



korowej części analizatora znajdującego się w

mózgu.

Najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej
przypada na okres od 3 do 7/6 roku życia. Jednakże,

w każdej klasie szkolnej znajduje się pewna liczba
dzieci opóźnionych pod tym względem. Są to dzieci,
które w wieku pięciu lub sześciu lat, a czasem
nawet później nie osiągnęły tego rozwoju percepcji
wzrokowej, który jest niezbędny do radzenia sobie
w przedszkolu, w klasie "zerowej" lub w szkole.

Zaburzenia percepcji

wzrokowej

Przyczyną zaburzeń fu

nkcji wzrokowych zwią

zanych

z analizą i syntezą jest

nieharmonijny rozwój o

środka

korowego, który odbier

a i przetwarza bodźce

wzrokowe.

Dzieci opóźnione w rozwoju percepcji
wzrokowej mają trudności w rozpoznawaniu
przedmiotów i ich wzajemnego położenia w
przestrzeni, wskutek czego spostrzegają świat
w sposób zniekształcony. To z kolei wywołuje u
nich poczucie nieprzewidywalności
i niestabilności zdarzeń. Zachowują się one
zazwyczaj niezgrabnie i nie radzą sobie w
grach sportowych
i zabawach ruchowych.

Ponadto trudności w rozpoznawaniu symboli
wzrokowych powodują - bez względu na poziom
ich inteligencji - że opanowanie umiejętności
czytania
i pisania jest dla tych dzieci bardzo trudne - a
czasem nawet niemożliwe.
U dzieci opóźnionych w rozwoju percepcji
wzrokowej często pojawiają się problemy natury
emocjonalnej. Dziecko, które w wieku
przedszkolnym nie potrafi wycinać ani kolorować
obrazków lub nie jest w stanie w odpowiednim
czasie nauczyć się czytać i pisać, może przejawiać
lęk i niepokój związane z brakiem powodzenia.

Zaburzenia percepcji wzrokowej mogą być także
przyczyną trudności w takich przedmiotach jak:



zajęcia plastyczne (dzieci mozolnie wykonują
rysunki, które są ubogie w szczegóły, mają
zakłócone proporcje i stosunki przestrzenne),



w geografii (utrudniona orientacja na mapie),



w geometrii (brak wyobraźni przestrzennej
powoduje kłopoty w utrwaleniu wzrokowych
obrazów figur, kątów i innych abstrakcyjnych
elementów).

Objawy zaburzonej analizy i syntezy

wzrokowej:

•

trudności w różnicowaniu kształtów graficznych, ich
zapamiętywaniu i odwzorowywaniu na podstawie modelu lub
z pamięci;

•

trudności w rozumieniu znaczenia symboli jakim jest litera i
cyfra;

•

myli litery różniące się niewielkimi dodatkami graficznymi, np.
a, o, g, d;

•

myli litery o kształcie zbliżonym, ale różnym położeniu, np. p,
g, d, b;

•

opuszcza drobne elementy graficzne – kreseczki, ogonki;

•

znacznie gorzej przepisuje, niż pisze ze słuchu;

•

zwykle źle rysuje;

•

trudności w rozróżnianiu liter o podobnym kształcie, przez co
mylą ze sobą takie litery jak: t-l-ł, m-n, a-o, to zaś powoduje, że
wyrazy mają podobną postać np. taca-taco, tama-tana, ale-ate.

Metody badania percepcji

wzrokowej

1. Obserwacja – obserwowanie dziecka na podstawie
codziennych czynności (podawanie ręki na powitanie,
zakładanie butów), spełniania poleceń (skręcanie na
lewo, podawanie np. prawej ręki), oglądanie obrazków
(ułożenie książki), podczas zabaw konstrukcyjnych
i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie
gotowych wzorców.
2. Wywiad – dowiadywanie się czy dziecko szybko
zapamiętało drogę do przedszkola, czy lubi rysować,
w jakim wieku umiało odtworzyć koło, kwadrat, czy
dobrze wykonuje według wzoru układanki, mozaiki,
kiedy nauczyło się rozróżniać prawą i lewą rękę.

3. Analiza wytworów – dostarcza bardzo
cennych danych; głownie analizuje się rysunki
wykonane według wzorów.
4. Próby eksperymentalne – polegają na
odtwarzaniu prostych figur geometrycznych
takich jak: krzyż
i szyny, koło, kwadrat, trójkąt, romb.
5. Testy do badania dojrzałości szkolnej -
zawierają grupę zadań, która bada analizę i
syntezę wzrokową oraz orientację w
przestrzeni.

Ćwicze

nia

rozwij

ające

percep

cję

wzrok

ową

Dobieranie obrazków do konturów

Przebieg: Dziecko koloruje obrazki, wycina je i wkleja w

kontury. Dobiera według wielkości i kształtu.

Przykładowe polecenia:

- Pokoloruj obrazki.
- Wytnij je i dopasuj do konturów.

Wyszukiwanie różnic

Przebieg: Dziecko otrzymuje dwa obrazki różniące się
piętnastoma szczegółami. Wyszukuje różnice i zaznacza
brakujące elementy.

Przykładowe polecenie:

- Na drugim obrazku brakuje piętnastu szczegółów. Znajdź i

zaznacz je.

Rozpoznawanie treści obrazków

Przebieg: Pedagog terapeuta pokazuje dziecku zestaw
trzech obrazków, wspólnie z dzieckiem omawiają go,
następnie odwraca zestaw i prosi, aby dziecko opowiedziało,
co było na obrazku z lewej strony, z prawej lub na środku.

Zabawa ruchowa

Przebieg: Dzieci ściągają buty – lewy but wrzucają do
pudła, prawy ustawiają pod ścianą; po kolei dzieci losują z
pudła lewe buty
i dobierają do nich prawe buty.

Układanie obrazka z części według

wzoru

Przebieg: Dziecko otrzymuje dwa obrazki: jeden cały (wzór),
a drugi pocięty do złożenia. Obrazek pocięty składa według
wzoru.

Przykładowe polecenie:

- Przyjrzyj się uważnie obrazkowi. Z pociętych kawałków spróbuj

ułożyć taki sam obrazek.

Kolorowanie konturowego obrazka

Przebieg: Dziecko otrzymuje obrazek, który ma pokolorować

według wzoru. Po wykonaniu zadania dziecko nadaje tytuł

swojemu rysunkowi.

Przykładowe polecenia:

- Pola oznaczone literą p pokoloruj kredką zieloną, literą g –

kredką niebieską, literą d – kredką czerwoną, literę b – kredką

żółtą.

- Jaki tytuł nadasz swojemu obrazkowi?

Wyszukiwanie takich samych liter i

ich kolorowanie

Przebieg: Dziecko otrzymuje planszę z wypisanymi literami.
Litery
o tych samych kształtach zamalowuje jednym kolorem:
p –zielonym, g – niebieskim, d – czerwonym, b – żółtym.

Przykładowe polecenia:

- Przyjrzyj się uważnie poniższym literom.
- Wszystkie litery p pokoloruj kredką zieloną, litery g – kredką

niebieską, litery d – kredką czerwoną, a litery b – kredką żółtą.

Wyszukiwanie przedmiotów, w

nazwach których znajduje się głoska

a

Przebieg: Dziecko opowiada treść ilustracji pt. Pokój Ali ze
szczególnym uwzględnieniem przedmiotów, które w nazwie mają
głoskę a. Następnie koloruje przedmioty, w nazwie których
występuje głoska a. Na zakończenie liczy wyrazy z ćwiczoną
głoską.

Przykładowe polecenia:

- Oto pokój Ali. Opowiedz, co znajduj się w pokoju.
- Spróbuj wymienić przedmioty, w nazwie których słychać głoskę a

i pokoloruj je.

- Policz, ile Ala ma takich przedmiotów w swoim pokoju.

Rebusy

Przebieg: Dziecko otrzymuje kartoniki z rebusami, które

stara się rozwiązać.

Przykładowe polecenie:

- Dzieciom wymieszały się w wyrazach literki. Pomóż im

poukładać literki i odczytać wyrazy. Za każdym razem

zaczynaj od litery k, potem odczytuj największą literę, a na

końcu literki, które znajdują się

w środku tej największej. Rozwiązania zapisz w zeszycie.

Ukryte wyrazy

Przebieg: Dziecko odczytuje napisy i odgaduje zawarte

w nich inne wyrazy.

Przykładowe polecenie:

- W wyrazach ukryte są inne wyrazy. Odszukaj je.

Szukanie samogłosek w

magicznych kwadratach

Ćwicze

nia

uspraw

niając

e

koordy

nację

słucho

wo –

wzrok

owo –

ruchow

ą

Rozpoznawanie sylab w

usłyszanych słowach



Prowadzący poleca dzieciom, aby uważnie

słuchały wierszyka, a gdy usłyszą sylabę z
głoską „sz”, mają uderzyć pałeczką w
bębenek.



Prowadzący czyta tekst akcentując sylaby.



Dzieci wystukują sylaby z głoską „sz”.

Zapisują je na kartce papieru, na tablicy lub w
zeszycie, następnie zapisują całe wyrazy.

Dokonywanie syntezy sylabowej



Najpierw wypowiadamy znane dzieciom słowa

i prosimy o ich powtórzenie. Następnie
wypowiadamy je z podziałem na sylaby,
robiąc długie pauzy. W czasie tych pauz dzieci
wykonują jakąś czynność (np. pięć klaśnięć w
dłonie, skakanie na jednej nodze, skręty
tułowia, rysowanie kół w powietrzu).
Następnie prosimy dzieci, aby odgadły jaki to
jest wyraz.

Układanie zdań odpowiednio do

wystukiwanych dźwięków



Prowadzący poleca dzieciom zapamiętać słowa, z
których można układać zdania składające się z 2, 3, 4
i 5 słów. Dla prowadzącego potrzebne są bębenek
i pałeczka.



Ćwiczenie polega na tym, że prowadzący wystukuje
na bębenku określoną liczbę dźwięków, a dzieci
układają zdania złożone ze słów odpowiadających
liczbie uderzeń pałeczką w bębenek.



Na dwa uderzenia dzieci układają zdanie z dwóch
słów, na trzy uderzenia – zdanie z trzech słów.

Ćwicze

nia

rozwij

ające

analiz

ę i syn

tezę

słucho

wo-

wzrok

ową

i słuch

fonem

owy

Powiedz, ile sylab (cząstek) jest w

moim słowie? Wyklaszcz je.

(Mówimy całe słowo,

dziecko dzieli i klaszcze)



wyrazy 1-sylabowe: kot, nos, las, miś, lis, płot,

dzik, rów, rok, rak, włos,



wyrazy 2-sylabowe: motor- mo-tor, kajak – ka-

jak, wazon – wa-zon, noga – no-ga



wyrazy 3-sylabowe: kanapa – ka-na-pa, dywany

– dy-wa-ny, ( litera, nagroda, kanapa, skakanka,
motyle, ulica, Ozorków, Warszawa, komputer itp.)



wyrazy 4-sylabowe: kaloryfer – ka-lo-ry-fer,

krasnoludek- kras-no-lu-dek, ( telewizor,
Marcelina, Katarzyna, parasole, długopisy, rękawica
itp.)

Dokończ słowo



ma – ma

ko-tek li-zak ru-ra

bu-

zia

-ły -lor -ście -sza

-da

-sło -szyk - piec -mak -ty



las-ka, kred-ka, lis-tek, baj-ka, mis-ka, zas-

pa,
Woj-tek, ar-tys-ta, tra-sa, łóż-ko itp

Podaj kilka ( np. 2, 3, albo 5 ) słów,

które zaczynają się np. na a, k, r,

m, l, w, a ja ci

podam kilka następnych



Na „a” – Ala, album, Agata, artysta, anioł,

ananas, antena, atlas, Adam, auto



„r” – rower, rok, Roman, rajd, rura, radio, rak,

rajtuzy, rolnik, rachunek

Podaj mi słowo, które zaczyna się

na ostatnią głoskę mojego słowa



motor



radio



Olek



kot



trawa



album



morze

Narysuj pod obrazkiem tyle

kółeczek, ile słyszysz głosek.

Kółeczka samogłosek zamaluj

na czerwono, a kółeczka spółgłosek

- na niebiesko

Z podanych liter ułóż i napisz tyle

wyrazów, ile potrafisz



Np. k o l a s t

klasa, sok, stok, kostka, kosa, las, Ola, Ala, sos,

sok, sto, laska

Ułóż z czerwonych (samogłoski)

i niebieskich(spółgłoski)

kartoników-nakrywek model

podanego wyrazu. Potem rozsuń

nakrywki tak, aby rozdzielić sylaby



kotek oko

nos



kaloryfer

Agata Rybka

Joanna Szałkiewicz

Jowita Wojtyra