układ pokarmowy

człowieka

1. Przewód pokarmowy - rozpoczyna

się on otworem ustnym, dalej

pokarm przechodzi do jamy ustnej,

przełyku, żołądka, jelita cienkiego i

grubego. Niestrawione resztki

pokarmowe usuwane są przez otwór

odbytowy.

2. Gruczoły - wątroba i trzustka
3. Zęby i język

JAMA USTNA

• POCZĄTEK UKŁADU

POKARMOWEGO STANOWI JAMA
USTNA

JAMA USTNA

1. Pobieranie i obróbkę

mechaniczną pokarmu ułatwiają
człowiekowi zęby, umięśnione
wargi i język

2. Kęs pokarmu jest w jamie ustnej

zwilżany śliną, której wydzielanie
ma charakter czynności
odruchowej

ŚLINA

Zadania śliny;.
• Zwilżanie pokarmu.
• ślina zawiera a-amylazę - enzym

hydrolizujący wiązania glikozydowe w

cukrach takich, jak skrobia i glikogen.

• Zapobieganie infekcjom - obecność w

ślinie na przykład lizozymu.

• Funkcja termoregulacyjna usuwają

nadmiar ciepła

KONTROLA

PRZESUWANIA

POKARMU

• Czynności związane z obróbką

pokarmu w jamie ustnej i
przesuwaniem go do dalszych części
rury układu pokarmowego
kontrolowane są zasadniczo przez
rdzeń przedłużony. W nim znajdują się
ośrodki kontrolujące odruchowe
czynności: żucia, ssania, połykania,
kaszlu i wymiotów

POŁYKANIE

1. FAZA USTNA
2. FAZA GARDŁOWA
3. FAZA PRZEŁYKOWA

żołądek

• ZAWARTOŚĆ ŻOŁĄDKÓW

WSZYSTKICH KRĘGOWCÓW
WYKAZUJE ZNACZNE
PODOBIEŃSTWO SKŁADU
CHEMICZNEGO

1. Enzymy

• pepsyna jest endopeptydazą, ponieważ

rozkłada wiązania peptydowe pomiędzy
aminokwasami tzw. wewnętrznymi Do
światła żołądka wydzielana jest w
postaci nieaktywnego (nieczynnego)
proenzymu - pepsynogenu). W niskim
pH (optymalnie 1,5-4) pepsynogen
przechodzi w pepsynę,

1. Enzymy

• Katepsyna- rozkłada ona białka

wcześniej niż pepsyna, ponieważ ma
optimum pH=3,5-5 i działa, zanim
treść żołądka zostanie dokładnie
zakwaszona;

• podpuszczka, chymozyna zadaniem

jest szybkie ścinanie rozpuszczalnego
białka mleka - kazeiny w parakazeinę,

1. Enzymy

• lipaza żołądkowa

2. Inne substancje

• A) Wszystkie enzymy żołądkowe mają

optimum pH poniżej 7. Zakwaszenie
przestrzeni żołądka zapewnia kwas
solny (HCl), produkowany przez
komórki okładzinowe

• B) Komórki śluzowe nabłonka

produkują śluz odporny na działanie
enzymów trawiennych i kwasu solnego.

żołądek

• Regulacja wydzielania tej wodnej

mieszaniny odbywa się na drodze
nerwowej i humoralnej. W
praktyce fizjologicznej vyróżnia się
trzy fazy wydzielania.

Fazy wydzielania

• 1. Głowowa - rozpocząć ją może

już widok lub myśl o pokarmie
(odruch warunkowy,
„psychiczny"). Skutkiem jest
stymulowanie wydzielania
enzymów i kwasu solnego.

Fazy wydzielania

• 2. Żołądkowa - zaczyna się w

momencie, gdy kęs pokarmu dotrze
do żołądka. Rozciągnięcie części
odźwiernikowej, zawartość białka w
pokarmie pobudza pewne komórki
odźwiernika do wydzielania gastryny -
hormonu tkankowego, który zwiększa
wydzielanie soku żołądkowego

Fazy wydzielania

• 3. Jelitowa - powodowana jest

przechodzeniem pokarmu do
dwunastnicy. Kwaśna treść żołądka
powoduje wydzielenie przez
dwunastnicę m.in. sekretyny (hormon
tkankowy działający na żołądek
antagonistycznie do gastryny).
Powoduje to zahamowanie wydzielania
soku żołądkowego

Fazy wydzielania

• Opuszczająca żołądek masa

pokarmowa ma kwaśny odczyn i w
dwunastnicy miesza się z
zasadowymi wydzielinami

Fazy wydzielania

• Sok jelitowy - produkowany przez

gruczoły dwunastnicze i jelita
cienkiego. Ten izotoniczny płyn
zawiera m.in. enzymy trawienne i
enterokinazę (enteropeptydazę),
która ma za zadanie uaktywnianie
proteolitycznych enzymów trzustki).

Fazy wydzielania

• 2. Sok trzustkowy - wytwarzany

przez trzustkę. Jest to izotoniczny
w stosunku do krwi, przezroczysty
płyn o pH=7,8-8,4, w 98% złożony
z wody. Resztę stanowią enzymy i
związki jonowe.

Fazy wydzielania

• 3. Żółć - produkowana przez wątrobę.

Składnikami tego lepkiego płynu są
woda (ok. 93%) i substancje stałe (ok.
7%). Wśród tych ostatnich mniej
więcej 50% stanowią sole kwasów
żółciowych, 25% - fosfolipidy, 4% -
cholesterol i 1,5% - bilirubina).
Podstawową funkcją żółci jest
emulgowanie tłuszczów

Jelito cienkie

• Skutkiem mieszania się zawartości

jelita cienkiego jest stopniowa
alkalizacja masy pokarmowej.
Umożliwia to pracę enzymów
trawiennych, ponieważ wszystkie,
które działają w jelicie cienkim,
mają optimum pH większe od 7

trzustka

• Enzymy trzustki.
• Gruczoł ten wydziela komplet

enzymów zdolnych do rozłożenia
większości składników pokarmu.

trzustka

• 1. Proteazy (enzymy

proteolityczne) - hydrolizują
wiązania peptydowe białek.
wydzielane są wyłącznie w postaci
nieczynnych proenzymów,
dzieli się je na: endo- i
egzopeptydazy.

trzustka

A. Endopeptydazy
• trypsyna - wydzielana jako

nieczynny trypsynogen;

• chymotrypsyna –jako

chymotrypsynogen

trzustka

• B. Egzopeptydazy- potrafią od

oligopeptydów (powstałych w wyniku
działania endopeptydaz) odszczepiać
dwu- i trójpeptydy. Dalszy rozkład na
pojedyncze aminokwasy wymaga już
innych enzymów. Egzopeptydazą jest
karboksypeptydaza, wydzielana w
postaci nieczynnej
prokarboksypeptydazy

2. a-amylazy

• enzymy amylolityczne,

glikolityczne - hydrolizują wiązania
a-glikozydowe w polisacharydach
takich jak skrobia

• Dalszy rozkład cukrów złożonych

przeprowadzają enzymy soku
jelitowego.

3. Lipazy

• enzymy lipolityczne - wydzielane

przez trzustkę od razu w czynnej
postaci, stanowią zwartą grupę
enzymów zdolnych do hydrolizy
wiązań estrowych pomiędzy
glicerolem i różnorodnymi
kwasami tłuszczowymi.

TRZUSTKA

W wyniku działania enzymów trzustkowych

w jelicie cienkim mamy swoistą papkę,

na którą składają się m.in.:

1. dwu- i trójpeptydy (to z białek),
2. dwu- i trójcukry (to z polisacharydów),
3. glicerol i kwasy tłuszczowe (z

tłuszczów)

4. mono- i oligonukleotydy (z k.

nukleinowych)

JELITO CIENKIE

• W SAMYM JELICIE CIENKIM

ZACHODZĄ DWA
PRZECIWSTAWNE l SPRZĘŻONE
ZE SOBĄ PROCESY:
WYDZIELANIA l WCHŁANIANIA

WYDZIELANIE

• 1. Pierwszym z nich jest

wydzielanie soku jelitowego (u
człowieka 3-6 l na dobę), którego
składnikami są enzymy trawienne.
Sterowanie tym procesem odbywa
się na drodze nerwowej i poprzez
hormony tkankowe.

WYDZIELANIE

• Działanie hydrolaz soku prowadzi

do ostatecznego rozkładu
substancji pokarmowych na
jednostki podstawowe
(monomery).

ENZYMY SOKU

• A) Proteolityczne, które

nazywane są tutaj po prostu
peptydazami. Rozkładają one w
zasadowym pH dwu- i trójpeptydy
na pojedyncze aminokwasy.;

ENZYMY SOKU

• B) Glikolityczne, które nazywane

są disacharazami, rozkładają
dwucukry na monosacharydy.
Przykładami mogą być:

• a) maltaza ;
• b) sacharaza ;
• c) laktaza .

WCHŁANIANIE

• 2. Drugim, przeciwstawnym

procesem, jest wchłanianie
monomerów - produktów
trawienia do krwiobiegu
(konkretnie do żyły wrotnej
wątrobowej) i w niewielkim
stopniu do naczyń limfatycznych

Jelito cienkie

• Podstawowym warunkiem sprawności

wchłaniania jest duża powierzchnia
chłonna jelita cienkiego .Sprzyja
temu budowa ściany jelita cienkiego
-fałdy okrężne zwiększają
powierzchnię prawie 3 razy, kosmki
jelitowe - to kolejne, tym razem
dziesięciokrotne, zwiększenie
powierzchni.

Wchłanianie wody i soli

mineralnych

• A) Wchłanianie wody i soli

mineralnych – odbywa się przez
pory wodne, których szczególnie
dużo jest w jelicie czczym (nie
oznacza to jednak, że brak ich w
jelicie grubym).

SOLE MINERALNE

• Sód transportowany jest na wszystkie

trzy sposoby

• Wapń i żelazo są łatwo pobierane przez

enterocyty na drodze czynnego
transportu. W wypadku wapnia do
prawidłowego wchłaniania jest
potrzebna także witamina D.

• Witamina B12 i kwas foliowy

transportowane są aktywnie.

B) Wchłanianie cukrów

• Związki te są podstawowym paliwem

dla ustroju i pokrywają ok. 60%

zapotrzebowania energetycznego.Dla

przypomnienia należy podać, że

głównym węglowodanem może być

„roślinna" skrobia lub „zwierzęcy"

glikogen. Oba te polisacharydy

rozkładane są stopniowo przez

amylazy (w jamie ustnej i jelicie

cienkim) do maltozy.

B) Wchłanianie cukrów

• Węglowodany proste wchłaniane

są zwykle bardzo szybko już w
dwunastnicy i w jelicie czczym na
drodze transportu aktywnego
(glukoza). Wolniejsze wchłanianie
fruktozy wynika z tego, iż odbywa
się na zasadzie dyfuzji ułatwionej.

C) Wchłanianie tłuszczów

• -związki te pokrywają 30-50%

zapotrzebowania ustroju na
energię, mimo iż zwykle stanowią
zaledwie kilkanaście procent
suchej masy pokarmu „głównymi"
tłuszczami są triglicerydy
obojętne.

C) Wchłanianie tłuszczów

• Tłuszcze roślinne, ze względu na

płynną konsystencję, łatwiej są
emulgowane i trawione - dlatego tak
zalecają je dietetycy. Trawienie
tłuszczowców zaczyna się praktycznie
dopiero w dwunastnicy. Reakcje
hydrolizy wiązań estrowych
przeprowadza lipaza trzustkowa.
Oczywiście niezbędna do tego jest żółć.

C) Wchłanianie tłuszczów

• Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

(A, D, E i K) siłą rzeczy wchłaniane

są tak jak tłuszcze;

D) Wchłanianie białek

• a ściślej mówiąc, aminokwasów -

niezbędnych do prawidłowego
wzrostu i funkcjonowania
organizmu przez całe życie. -

białka egzogenne

• - to te, które przyjmowane są wraz z

pokarmem. Stanowią zaledwie ok. 50%
białka jelitowego. Wyróżnia się tu:

• białka zwierzęce - zasadniczo bardziej

wartościowe ze względu na zasobność w
aminokwasy egzogenne

• białka roślinne - ważny składnik diety, lecz

o mniejszej wartości odżywczej ze względu
na niewielką zasobność w aminokwasy
siarkowe;

Białka endogenne

• b) białka wewnątrzpochodne

(endogenne), które są składnikami
soku trzustkowego i jelitowego
oraz skutkiem powolnego
złuszczania się nabłonka jelita.

Jelito grube

• W JELICIE GRUBYM PROCESY

TRAWIENNE USTAJĄ

• gruczoły jelita grubego produkują

tylko śluz, więc nie odbywa się
tutaj trawienie

Jelito grube

• 1. Wchłanianie -jony, witaminy i

aminokwasy przechodzą wraz z
wodą do krwiobiegu.

• Należy tylko dodać, że

wchłanianie wody ma charakter
zwrotny i nazywane jest resorpcją

Jelito grube

• 2. Dzięki wspomnianemu

odwodnieniu możliwe jest
formowanie mas kałowych,
których głównym składnikiem są
niestrawione resztki pokarmowe.

Jelito grube

• 3. Produkowanie witaminy K i

niektórych witamin z grupy B
(„robią to dla nas" symbiotyczne
bakterie jelitowe).

Defekacja

• Oddawanie kału u niemowląt

odbywa się na zasadzie
mimowolnych odruchów,
wynikających z pobudzenia
receptorów w ścianie odbytnicy.
Impulsy przekazywane są do
ośrodka nerwowego w odcinku
krzyżowym rdzenia kręgowego.

Defekacja

• U dzieci powyżej jednego roku

życia w wyższych piętrach
mózgowia rozwijają się
mechanizmy kontrolne dla tej
czynności

1. HORMONY ŻOŁĄDKA:

• A) Gastryna - Wydzielana jest przez

błonę śluzową żołądka w wyniku
reakcji na obecność białka w pokarmie
i rozciągnięcie ścian żołądka, a także
na kofeinę. Gastryna działa
stymulujące na wydzielanie soku
żołądkowego (HC1 + pepsynogen),

1. HORMONY ŻOŁĄDKA

• B) Somatostatyna- jest wydzielana

stale w niewielkich ilościach przez
śluzówkę żołądka, jelita cienkiego i
trzustkę. Generalnie hamuje
czynności przewodu pokarmowego -
wydzielanie soku żołądkowego,
trzustkowego i żółci oraz ruchy
perystaltyczne

1. HORMONY ŻOŁĄDKA

• C) Neurotensyna - wpływająca na

wchłanianie monomerów w jelicie
cienkim. Robi to zwiększając
ukrwienie jelita . Należy dodać, że
wywiera w ten sposób także efekt
hiperglikemiczny (podnosi
stężenie glukozy we krwi).

2. HORMONY JELITA

CIENKIEGO:

• A) Sekretyna - Substancja ta

wydzielana jest przez śluzówkę
dwunastnicy Pobudza trzustkę do
wydzielania soku trzustkowego
zasobnego w zasadowe
wodorowęglany

2. HORMONY JELITA

CIENKIEGO

• B) Cholecystokinina wydzielana

jest przez śluzówkę dwunastnicy i
jelita czczego Silnie stymuluje
wydzielanie żółci przez kurczenie
woreczka żółciowego, pobudza
także ekskrecję enzymów
trzustkowych. Jest bardzo ważna
dla przemian tłuszczowców

2. HORMONY JELITA

CIENKIEGO

• C) Enteroglukagon - polipeptyd

wydzielany pod wpływem cukrów
w pokarmie, który wzmaga
transport aktywny glukozy

3. HORMONY TRZUSTKI

• A) Pankreozyna (czynnik PP,

wielopeptyd trzustkowy) - ten polipeptyd
wydziela sama trzustka, jego zadaniem
jest hamowanie wydzielania soku
trzustkowego, skurczów pęcherzyka
żółciowego i działania sekretyny ;

• B) Enkefaliny - hamują sekrecję

trzustki, zwalniają też motorykę jelita i
działają rozkurczowo.

WĄTROBA

• NAJBARDZIEJ ZNANĄ FUNKCJĄ

WĄTROBY JEST PRODUKOWANIE
ŻÓŁCI

WĄTROBA

• Żółć wydzielana jest do kanalików

żółciowych, a następnie gromadzi się
w woreczku żółciowym (ulega w nim
zagęszczeniu od 5 do 20 razy). Do
najważniejszych skł. należy zaliczyć:
sole żółciowe (ok. 50% suchej masy
żółci), fosfolipidy (do 25%),
cholesterol (14%) i barwniki żółciowe
(±1,5%).

WĄTROBA

• Sole kwasów tłuszczowych

wytwarzane są w komórkach
wątrobowych i spełniają istotną
funkcję w emulgowaniu
tłuszczowców

powstawanie barwników

żółciowych

• osłabione, starzejące się erytrocyty

wyłapywane są z krwi przez komórki
układu siateczkowo-śródbłonkowego,
różnych narządów, a zwłaszcza wątroby i
śledziony. Hemoglobina z fagocytowanych
krwinek jest rozkładana na aminokwasy i
hem. Ten ostatni pozbawiany jest żelaza i
jako biliwerdyna wydalany z powrotem do
krwi. Komórki wątrobowe wychwytują ten
związek i przekształcają w bilirubinę

powstawanie barwników

żółciowych

• W jelicie grubym pod wpływem

enzymów bakteryjnych związek ten
przechodzi w urobilinogen i dalej w
brunatną sterkobilinę (brunatny
barwnik kału). Urobilinogen jest
częściowo wchłaniany do osocza i
po przefiltrowaniu w kłębuszkach
nerkowych dostaje się do moczu.

powstawanie barwników

żółciowych

• Zaburzenia w krążeniu barwników

żółciowych, prowadzące do
nagromadzenia się ich w krwi i
tkankach, są przyczyną żółtaczek.

FUNKCJE WĄTROBY

• A) Metabolizm węglowodanów -

narząd ten jest w stanie
przerabiać i magazynować
wszystkie rodzaje cukrowców
występujące w ustroju.

FUNKCJE WĄTROBY

• a) magazynowanie glikogenu -

powstaje on w wyniku kondensacji
cząsteczek glukozy w procesie,
który nazywa się
glikogenogenezą; proces ten jest
kontrolowany przez insulinę

FUNKCJE WĄTROBY

• b) resyntezę glukozy w procesie

glukoneogenezy (odtwarzanie tej
heksozy, np. z kwasu mlekowego,
powstającego w niedotlenionych
mięśniach;

FUNKCJE WĄTROBY

• c) przekształcanie fruktozy w

glukozę;

• d) w okresie trawienia i

międzytrawiennym buforowanie
stężenia glukozy we krwi (m.in.
przez rozkład glikogenu, czyli
glikogenolizę, i uwalnianie
powstałej glukozy do krwi).

B) Metabolizm

tłuszczowców

wątroba jest głównym miejscem:
• a) utleniania kwasów tłuszczowych

w procesie oksydacji;

• b) biosyntezy lipoproteidów z

białek i tłuszczów;

B) Metabolizm

tłuszczowców

• c) zamiany nadwyżki metabolicznej

cukrów na kwasy tłuszczowe, a
nawet na tłuszcze;

• d) syntezy fosfolipidów

(składników m.in. błon
biologicznych) i cholesterolu. Ten
ostatni można przerabiać na kwasy
żółciowe;

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

• a) zdecydowana większość bardzo

niebezpiecznej dla ustroju
nadwyżki związków azotowych (gł.
aminokwasów) jest wyłapywana z
krwi i podlega w wątrobie
reakcjom dezaminacji

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

• Powstały także w innych częściach

organizmu amoniak, hepatocyty
wychwytują z krwi i wraz z własnym
metabolizują w cyklu mocznikowym
(inaczej:ornitynowy). Inne narządy
tego nie potrafią. Jeśli więc jakaś
przyczyna „wyłączy" tę funkcję,
postępująca hiper-amonemia
doprowadzi do śmierci.

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

• Znane są przypadki częściowego

upośledzenia któregoś z etapów
cyklu mocznikowego. Wtedy w
organizmie brak jest
alternatywnych szlaków
metabolicznych, co prowadzi do
podwyższonego stężenia jonów
amonowych we krwi.

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

• Nadmiar jonów amonowych może

prowadzić do poważnych zaburzeń
rozwojowych, w tym rozwoju OUN.
Jedynym ratunkiem jest szybka
diagnoza i niskobiałkowa dieta

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

• b) wątroba potrafi syntetyzować

niemal wszystkie białka osocza
krwi, m.in. fibrynogen, enzymy
związane z mechanizmem
krzepnięcia krwi (warunkiem jest
odpowiedni poziom witaminy K),
białka przenoszące miedź, żelazo.

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

W wątrobie-

syntetyzowane są alfa- i beta-
globuliny Wyjątek stanowią
jedynie gama-immuno-globuliny,
ale one, syntetyzowane są przez
limfocyty B;

C) Metabolizm

aminokwasów i białek

• c) specjalnością wątroby jest także

synteza aminokwasów
endogennych;

D) Funkcje biochemiczne i

fizyczne

• a) detoksykacja (odtruwanie) - w

hepatocytach następuje neutralizowanie

trucizn różnego pochodzenia. Poprzez;

• hydroksylację „wyłącza się z gry" leki,
• proteolizę niszczy się nadmiar

hormonów peptydowych,

• lipolizę bądź inaktywację

(unieczynnianie przez wiązanie z innymi,

nietoksycznymi związkami) pozbywamy

się hormonów steroidowych.

D) Funkcje biochemiczne

i fizyczne

• Oczywiście, jeśli poziom sterydów

przekroczy określony próg, wątroba
nie poradzi sobie z tym i wystąpią
poważne zakłócenia w integracji
czynności życiowych. Stosujący
doping powinni liczyć się z
kalectwem, a jeśli ich organizm
ogólnie źle toleruje takie stany, mogą
umrzeć

D) Funkcje biochemiczne i

fizyczne

• b) wątroba magazynuje niektóre

witaminy: A (zapas starcza nawet
na 2 lata),

• D i B12 (ilości wystarczające na 3-

6 miesięcy).

• Nie oznacza to jednak, że można

nie dbać o swoją dietę;

D) Funkcje biochemiczne i

fizyczne

• c) jest także spichlerzem żelaza.

Gromadzi go w postaci
skompleksowanej z białkiem
apoferrytyną - powstaje wówczas
metaloproteid ferrytyna, który jest
buforem żelaza, chroniącym organizm
przed ryzykiem związanym z
niedoborem tego ważnego
pierwiastka

D) Funkcje biochemiczne i

fizyczne

• d) granulocyty występujące w

łącznotkankowym zrębie wątroby
(także w płucach) wytwarzają
mukopolisacharyd heparynę.
Substancja ta przeciwdziała
krzepnięciu krwi.

D) Funkcje biochemiczne i

fizyczne

• Wątroba w warunkach spoczynku

jest głównym generatorem ciepła
w organizmie. W narządzie tym
poziom metabolizmu jest wysoki, a
jak wiadomo, część energii
chemicznej tracona jest w czasie
przemian, ponieważ wydziela się
jako ciepło..

D) Funkcje biochemiczne i

fizyczne

• W przeciętnych warunkach

wątroba jest mniej więcej o 1,5°C
cieplejsza niż inne części ciała.
Przepływająca przez nią krew
nagrzewa się więc roznosząc
ciepło po całym ustroju

Wątroba filtruje i wydziela

różne substancje

• A) Filtruje substancje:
• wprowadzone do krwi z przewodu

pokarmowego. Dopływająca z jelita
do wątroby żyłą wrotną krew
zawiera monosacharydy, wolne
kwasy tłuszczowe i aminokwasy.
Bez wątroby ich ilość po trawieniu
wzrosłaby we krwi zbyt gwałtownie;

Funkcja uwalniania do

krwi z różnych tkanek

• b) wychwytywanie z krwi amoniaku,

glutaminianu, bilirubiny, nadmiar
hormonów jest także wyłapywany, przy
czym hormony peptydowe są
rozkładane, natomiast steroidowe
zwykle wiążą się z kwasem
glukuronowym. Takie kompleksy
hormon-glukuronian można dość
bezpiecznie wydalać z moczem;

Funkcja wydzielania

B ) bezpośrednio do krwi

(endokrynowo)

• wytwarzanie globulin osocza krwi,

fibrynogenu oraz heparyny;

• do światła przewodu pokarmowego,

a więc egzokrynowo. Wątroba jest
jedynym producentem żółci, której
składniki są typowymi ekskretami;

Funkcja magazynowania

C) Magazynuje wiele związków

niezbędnych do prawidłowego
funkcjonowania ustroju.

Odżywianie

• W SYTUACJI NIEDOBORU

POKARMU NAJPIERW POJAWIA
SIĘ UCZUCIE GŁODU

Odżywianie

• Głód jest to stan motywacji, który

aktywizuje każdego człowieka,
zmuszając go do poszukiwania
pożywienia i zaspokojenia tej
potrzeby (osiągnięcia stanu
sytości). Miarą tego uczucia jest
apetyt - chęć do jedzenia.

Odżywianie

• Najważniejszym kontrolerem

odżywiania jest ośrodek
pokarmowy, zlokalizowany w
podwzgórzu. Składa się on z
dwóch ośrodków pozostających w
sieci zależności typu sprzężeń
zwrotnych ujemnych. Są to:
ośrodek głodu i ośrodek sytości

Odżywianie

• Układ działa mniej więcej tak:
1.

stopniowe zużywanie przez komórki
całego ciała zapasów glukozy
doprowadza do spadku stężenia
cukru we krwi, zaznacza się to w
niewielkim wzroście różnicy stężeń
w krwi tętniczej w stosunku do
żylnej (różnica tętniczo-żylna).

Odżywianie

2. Zjawisko to uruchamia tzw.

podwzgórzowy mechanizm
glukostatyczny, który w tej
sytuacji polega na aktywizowaniu
ośrodka głodu

Odżywianie

3. Centrum to wyzwala aktywność

organizmu w kierunku
wyszukiwania, zdobywania i
konsumowania pożywienia.
Jednocześnie hamuje ono drugi
ośrodek -sytości (dlatego mówi
się o sprzężeniu ujemnym).

Odżywianie

4. Zaspokojenie głodu oznacza

odwrócenie sytuacji -
wypełnienie żołądka i dalej
ogólne podniesienie stężenia
glukozy w krwi (spadek różnicy
tętniczo-żylnej).

Odżywianie

5.

Uruchamiany ośrodek sytości, hamuje aktywność

organizmu i przy okazji ośrodek głodu.

6.

W podwzgórzu mieszczą się także inne ośrodki

ściśle współpracujące z pokarmowym.

7.

Są to ośrodek pragnienia i ośrodek

termoregulacji.

8.

Pobudliwość ośrodka pokarmowego rośnie więc,

gdy bilans energetyczny organizmu obciążają:

wysiłek fizyczny, niska temperatura otoczenia,

wzmożone wydzielanie hormonów tzw.

metabolicznych, np. GH, T3 i T4 i ciąża.

Odżywianie

6. W podwzgórzu mieszczą się także inne

ośrodki ściśle współpracujące z pokarmowym.

7. Są to ośrodek pragnienia i ośrodek

termoregulacji.

8. Pobudliwość ośrodka pokarmowego rośnie

więc, gdy bilans energetyczny organizmu
obciążają: wysiłek fizyczny, niska temperatura
otoczenia, wzmożone wydzielanie hormonów
tzw. metabolicznych, np. GH, T3 i T4 i ciąża.

Odżywianie

6. W podwzgórzu mieszczą się także inne

ośrodki ściśle współpracujące z pokarmowym.

7. Są to ośrodek pragnienia i ośrodek

termoregulacji.

8. Pobudliwość ośrodka pokarmowego rośnie

więc, gdy bilans energetyczny organizmu
obciążają: wysiłek fizyczny, niska temperatura
otoczenia, wzmożone wydzielanie hormonów
tzw. metabolicznych, np. GH, T3 i T4 i ciąża.

Odżywianie

6. W podwzgórzu mieszczą się także inne

ośrodki ściśle współpracujące z pokarmowym.

7. Są to ośrodek pragnienia i ośrodek

termoregulacji.

8. Pobudliwość ośrodka pokarmowego rośnie

więc, gdy bilans energetyczny organizmu
obciążają: wysiłek fizyczny, niska temperatura
otoczenia, wzmożone wydzielanie hormonów
tzw. metabolicznych, np. GH, T3 i T4 i ciąża.

Odżywianie

• Podobne do naturalnych efekty

można osiągnąć w warunkach
doświadczalnych, drażniąc
elektrycznie poszczególne ośrodki
w mózgu.

Równowaga energetyczna

Funkcje życiowe organizmu

człowieka wymagają stałego
dostarczania energii i wody ze
środowiska zewnętrznego.

Równowaga energetyczna

Spożywanie pokarmów, a więc ilość

energii wprowadzana do organizmu
wyrażona w dżulach (J) zależy przede
wszystkim od metabolizmu i zużycia
energii wewnątrz organizmu. Podobnie
ilość wypijanej wody ściśle wiąże się z
ilością wody wydalanej z organizmu
przez nerki, skórę i płuca.

Równowaga energetyczna

• W ciągu doby, która stanowi jeden

pełny cykl w życiu człowieka, powinna
być zachowana równowaga
energetyczna pomiędzy energią
wprowadzoną w postaci pokarmów a
energią zużytą. U dorosłego człowieka
bilans wprowadzonej i zużytej w ciągu
doby energii powinien równać się
zeru

Równowaga energetyczna

Odżywianie obejmuje:
• przyjmowanie pokarmów;
• trawienie pokarmów;
• wchłanianie składników

pokarmowych i wody;

• przyswajanie składników

pokarmowych

Przyjmowanie pokarmów

Kontrolę nad ilością spożywanych

pokarmów, czyli nad ilością
wprowadzonej do organizmu energii,
pełnią ośrodki pokarmowe w
podwzgórzu, z których jeden
„ośrodek głodu" — wyzwala
mechanizm poszukiwania, zdobywania
i przyjmowania pokarmów, drugi
„ośrodek sytości" — hamuje apetyt.

Przyjmowanie pokarmów

Układ limbiczny hamuje „ośrodek

głodu", kora mózgu i inne ośrodki
podkorowe zaś wywierają wpływ
pobudzający lub hamujący na ten
ośrodek. Występujący w
podwzgórzu neuropeptyd Y
pobudza „ośrodek głodu" i może
być uważany za „czynnik głodu".

Przyjmowanie pokarmów

Zasadniczym czynnikiem

wpływającym na pobudliwość
ośrodków pokarmowych jest
leptyna (leptin), hormon białkowy
wydzielany przez komórki tkanki
tłuszczowej (adipocyty) działająca
jak „czynnik sytości".

Przyjmowanie pokarmów

• Spożyte i wchłonięte w przewodzie

pokarmowym składniki
pokarmowe pobudzają adipocyty
do wydzielania leptyny
bezpośrednio i pośrednio poprzez
insulinę z wysp trzustkowych.

Przyjmowanie pokarmów

• Leptyna na zasadzie ujemnego

sprzężenia zwrotnego poprzez
ośrodki pokarmowe w podwzgórzu
hamuje przyjmowanie pokarmów i
tym samym hamuje
magazynowanie energii w tkance
tłuszczowej.

Przyjmowanie pokarmów

• U ludzi z nadwagą występuje duże

stężenie leptyny we krwi,

proporcjonalne do masy tkanki

tłuszczowej, i jednoczesny brak

hamowania spożywania pokarmów.

Świadczy to o niewrażliwości ośrodka

sytości na zwiększające się stężenie

leptyny we krwi i na przewagę

oddziaływania podwzgórzowego

neuropeptydu Y na „ośrodek głodu”

Przyjmowanie pokarmów

Impulsacja odbierana z

interoreceptorów ścianach
przewodu pokarmowego

zmienia pobudliwość „ośrodka

sytości".

Rozciągnięcie ścian przewodu
pokarmowego pobudza ten ośrodek

Przyjmowanie pokarmów

Apetyt jest hamowany również przez

zwiększone pragnienie wywołane
wzrostem ciśnienia osmotycznego
osocza krwi na skutek utraty wody z
organizmu lub jej wydzielaniem
przez gruczoły przewodu
pokarmowego wraz z innymi
składnikami soków trawiennych

Zasady żywienia

człowieka

• Pożywienie człowieka powinno

zawierać białka, tłuszcze, cukrowce, a
także witaminy, wodę i sole mineralne.
W prawidłowym żywieniu należy
przestrzegać tego, aby poszczególne
składniki pożywienia były przyjmowane
w określonych proporcjach w
przeliczeniu na dobę

Zasady żywienia

człowieka

• Dobowe zapotrzebowanie na

białko u dorosłego człowieka
wynosi l g na l kg masy ciała, z
tego połowę powinny stanowić
białka pełnowartościowe (z
kompletem różnych aminokwasów,
w tym egzogennych).

Zasady żywienia

człowieka

• U małych dzieci i młodzieży

zapotrzebowanie na białka jest wyższe

(1,5—3,5 g), a u kobiet ciężarnych i

karmiących wynosi 1,5—2,0 g.

Orientacyjnie zakłada się, że u osób

dorosłych 1/3 spożywanego białka

powinna być pochodzenia

zwierzęcego, u dzieci — 2/3, u

młodzieży — 1/2 a, u kobiet ciężarnych

i karmiących — 1/2—2/3.

Zasady żywienia

człowieka

• Ponieważ człowiek nie robi

zapasów białka, zatem powinien
go dostarczać do organizmu
codziennie, w miarę możliwości w
każdym posiłku, w równych
porcjach.

Zasady żywienia

człowieka

• Dzienna norma spożywania

tłuszczów przez osoby dorosłe
wynosi około l g na l kg masy
ciała, u małych dzieci (2—4 lat) —
około 40 g na l kg masy ciała
(zrówna się ona z normą dorosłego
człowieka w wieku 11—12 lat).

Zasady żywienia

człowieka

• Podwyższoną ilość tłuszczów powinny

spożywać osoby ciężko pracujące,

uprawiające sport, przebywające w

niskich temperaturach. Tłuszcze,

oprócz znaczenia energetycznego,

zapewniają dostarczanie substancji im

towarzyszących, np. witamin

rozpuszczalnych w tłuszczach, a także

ułatwiają wchłanianie tych witamin ze

światła jelita

Zasady żywienia

człowieka

• Tłuszcze roślinne są źródłem

egzogennych kwasów
tłuszczowych i dlatego kładzie się
duży nacisk we współczesnej
dietetyce na konieczność ich
spożywania.

Zasady żywienia

człowieka

• Jednocześnie znacznie ogranicza

się obecność tłuszczów
zwierzęcych w pokarmach.
Nadmiar spożywania tłuszczów
jest szkodliwy, ponieważ powoduje
nadwagę, a w efekcie różne
choroby.

Zasady żywienia

człowieka

• Dobowe zapotrzebowanie na

cukrowce u osoby dorosłej wynosi
(5—6 g na l kg masy ciała i zależy
od wielkości energii wydatkowanej
przez organizm oraz od poziomu
spożycia tłuszczów.

Zasady żywienia

człowieka

• Przy wprowadzaniu do organizmu

cukrowców w pożywieniu należy
brać pod uwagę złożoność związku
chemicznego

Zasady żywienia

człowieka

Zaleca się produkty żywnościowe

zawierające skrobię, jak ziemniaki,
kasze (cukier poza walorami
energetycznymi nic nie wnosi do
organizmu, a spożywany w
nadmiarze jest szkodliwy)..

Zasady żywienia

człowieka

• Cukrowce są główną grupą

składników pokarmowych
wykorzystywanych przez organizm
jako źródło energii potrzebnej do
pokrycia dobowych wydatków
energetycznych

Zasady żywienia

człowieka

• Składa się na nie ilość energii

gwarantująca utrzymanie życia
organizmu (podstawowy metabolizm),
a także nakłady energetyczne na
wykonywanie pracy oraz związane z
realizacją codziennych czynności, np.
z zachowaniem higieny (toaleta
codzienna)

Zasady żywienia

człowieka

• Znając wartość dobowych

wydatków energetycznych można
obliczyć, ile składników
pokarmowych należy dostarczyć
organizmowi, aby zrównoważyć
bilans energetyczny

Zasady żywienia

człowieka

• Składniki mineralne stanowią

niewiele, bo około 4% masy
organizmu ludzkiego. Jednak ze
względu na stałe ubywanie z
organizmu (w ciągu doby wydala
się 20—50 g z moczem, potem i
kałem) istnieje konieczność ich
uzupełniania.

Zasady żywienia

człowieka

• Dobowe zapotrzebowanie na

witaminy jest nieduże i
zróżnicowane, np. na witaminę C
wynosi około 75 mg, na witaminę A
około 1,5 mg, na witaminę Bl około
2 mg, a na witaminę B12 — 3 /ug.
Mimo niewielkiego zapotrzebowania
ich znaczenie jest bardzo ważne.

Zasady żywienia

człowieka

• Witaminy należą do związków

łatwo ulegających rozkładowi pod
wpływem różnych czynników, jak
gotowanie, zamrażanie,
konserwowanie i w trakcie
przechowywania produktów
spożywczych.

Zasady żywienia

człowieka

• Witaminami nazywamy egzogenne

związki organiczne o prostej, ale
zróżnicowanej chemicznie
budowie, konieczne do
prawidłowego funkcjonowania
organizmu.

witaminy

• Witaminy muszą stanowić proste

związki organiczne, gdyż tylko takie
mogą być wchłonięte w niezmienionej
postaci (gdyby należały do związków
złożonych, musiałyby ulec strawieniu,
a wówczas stawałyby się innymi
związkami niż te, które nazwano
witaminami).

witaminy

Witaminy ze względu na funkcje

można podzielić na prostetyczne i
indukcyjne.

Pierwsze z nich znajdują się we

wszystkich komórkach gdzie
wchodzą w_skład koenzymów. Do
nich należą witaminy z grupy B
oraz witamina K.

witaminy

Witaminy indukcyjne nie

uczestniczą w całokształcie
metabolizmu, a więc są mniej
równomiernie rozmieszczone w
organiźmie. Spełniają one funkcję
indukcyjną w tworzeniu innych
substancji czynnych. Do tych
witamin należą: A, C, D, E.

witaminy

Ze względu na rozpuszczalność

witaminy dzieli się na
rozpuszczalne w tłuszczach — A,
D, E, K i na rozpuszczalne w
wodzie — witaminy należące do
grupy B (B15 B2, PP, kwas foliowy,
kwas pantotenowy, biotyna, B6,
B12) i witamina C.

witaminy

Źródłem poszczególnych witamin są

głównie różne pokarmy, ale
niektóre pochodzą także z
drobnoustrojów żyjących w
przewodzie pokarmowym zwierząt
i człowieka

witaminy

Istnieją również przypadki powstawania

witamin w organizmach zwierząt i człowieka
z pobieranych substancji wyjściowych,
zwanych prowitaminami np. witamina A
wytwarzana w nabłonku jelita lub w wątrobie
z B-karotenu będącego prowitaminą A, lub
witamina — D3 — powstaje z prowitaminy o
nazwie 7-dehydrocholesterolu pod wpływem
światła nadfioletowego.

witaminy

Brak lub niedobór witaminy

wywołuje negatywne skutki,
zwane awitaminozą lub
hipowitaminozą, a nadmiar może
prowadzić do hyperwitaminozy

witaminy

Niedostateczna ilość określonej

witaminy w organiźmie może
wynikać ze zbyt małej podaży w
pożywieniu, upośledzonego
wchłaniania, zwiększonego
zapotrzebowania lub działania
związków chemicznych zwanych
antywitaminami

witaminy

Antywitaminy znane są w stosunku

do wszystkich witamin
prostetycznych, które powstają w
mikroflorze przewodu
pokarmowego (witaminy
indukcyjne nie mają antywitamin).