Ośrodki odpowiedzialne za uczucie głodu i sytości znajdują się w podwzgórzu. Mogą być one hamowane bądź pobudzane przez korę, układ limbiczny i inne ośrodki. Podwzgórzowy neuropeptyd Y (NPY) pobudza ośrodek głodu.

Leptyna, wydzielana przez adipocyty, działa jako czynnik sytości. Działając na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamuje przyjmowanie pokarmów. Dodatkowo, interoreceptory w ścianach przewodu hamują ośrodek sytości w wyniku ich rozciągnięcia.

Żucie

Żucie zachodzi w jamie ustnej i służy rozdrobnieniu i zmieszaniu pokarmu ze śliną. Ślina wydzielana jest na drodze odruchu bezwarunkowego, nie tylko na drodze kontaktu z pokarmem, lecz także zapachu itp. (to już odruch nabyty). Produkowane jest ok. 1,5 l śliny na dobę przez trzy główne pary ślinianek.

Ślina surowicza zawiera a-amylazę ślinową, w śluzowej znajdują się mucyny, które formują połykany kęs.

Połykanie

Dzielone na trzy fazy:

• ustno-gardłową – faza dowolna, w której uczestniczą mięśnie języka i policzków

• gardłowo-przełykową – polegającą na rozkurczu m. zwieracza górnego gardła (by przepuścić kęs) i następnie jego skurczu, by rozpocząć falę perystaltyczną (regulowane przez jądro dwuznaczne)

• przełykowo-wpustowa – fala perystaltyczna przenosi kęs do wpustu żołądka, dzięki koordynacji od nerwu błędnego. Spora część pracy odbywa się na zasadzie lokalnych odruchów śródściennych (Ach – skurcz okrężny przełyku, NO, VIP – rozkurcz). Zwieracz wpustu jest najważniejszy w tej części, tworząc barierę między przełykiem a żołądkiem, n. błędne powodują jego rozkurcz dzięki neurotransmiterom Ach, VIP, NO, ATP. Nerwy współczulne wzmagają skurcze za pomocą NA. Hormony, tj. gastryna, motylina czy PP wzmagają skurcz zwieracza, sekretyna, CCK i glukagon – rozwierają go.

Dodatkowo, skurcz przełyku przez przeponę ma tutaj znaczenie.

Żołądek

Pokarmy wypełniające trzon żołądka, nadtrawiane są przez amylazę ślinową. Zmieszanie się jej z sokiem żołądkowym rozpoczyna trawienie.

Sok żołądkowy powstaje w ilości 3 l każdego dnia, ma pH = 1,0, zawiera kwas solny, śluz, sole mineralne i enzymy trawienne. HCl powstaje w komórkach okładzinowych pod wpływem histaminy (receptory H₂) dzięki działaniu pomp H⁺/K⁺. W komórkach głównych znajdują się ziarnistości z pepsynogenem – pod wpływem HCl zamienia się on w czynną pepsynę. Komórki dodatkowe wydzielają śluz, chroniący błonę śluzową.

Motoryka

Pusty żołądek po kilku godzinach od opróżnienia wykazuje skurcze mięśniówki – tzw. głodowe. Po dostaniu się porcji pokarmu dochodzi do jej rozkurczu. Następnie delikatniejsze skurcze przyczyniają się do mieszania pokarmu z sokiem oraz opróżnienia żołądka. Wyróżnia się dwa rodzaje skurczów:

• zmiany napięcia całej błony mięśniowej z wahaniami ciśnienia w jamie żołądka

• skurcze perystaltyczne od wpustu aż po odźwiernik

We wpuście średnio co 20 sekund dochodzi do skurczu warstwy okrężnej, który dochodzi do odźwiernika otwierając go.

Faza perystaltyczna, silniejsza, dociera do części odźwiernikowej i uciska jamę odźwiernika. Następuje wycisk płynnej papki do dwunastnicy i cofnięcie się części stałej do żołądka. Taki proces, zachodzący ciągle, nazywany jest pompą odźwiernikową. Skurcze te są wyzwalane przez rozrusznik z mm. gładkich warstwy podłużnej. Tam regularnie występuje stan czynny, o czym świadczy BER – podstawowy rytm bioelektryczny. Najdłużej w żołądku zostają pokarmy bogate w tłuszcze, najkrócej – w węglowodany.

Kontrola motoryki

Kontrola może zachodzić w sposób nerwowy za pomocą n. błędnego (przywspółczulnie, przyśpieszając jego pracę) lub nn. współczulne (hamujące pracę żołądka). Czynniki humoralne to:

• rozciągniecie ścian dwunastnicy ze zmniejszeniem pH tamże

• zawartość kwasów tłuszczowych, nadtrawionych białek w treści dwunastnicznej

• gastryna i motylina (nasilające skurcze)

• CCK – hamująca opróżnianie oraz sekretyna i glukagon.

• wysokie ciśnienie osmotyczne treści żołądkowej

Kontrola wydzielania soku żołądkowego

Zachodzi w wyniku współdziałania trzech faz:

• głowowej – powoduje wydzielanie soku pod wpływem impulsów z n. błędnego, pobudzany odruchami warunkowymi jak i bezwarunkowymi. Ach uwalniana z neuronów działa na komórki główne (bezpośrednio jak i przez neurony zawierające peptyd uwalniający gastrynę i gastrynę komórek dokrewnych G) oraz komórki okładzinowe (za pomocą histaminy)

• żołądkowej – na skutek podrażnienia błony przez pokarm zachodzi odruch jak i oddziaływanie na komórki G uwalniające gastrynę

• jelitowej – pod wpływem treści z żołądka wydzielane są przez dwunastnicę gastryna i CCK pobudzające pracę żołądka oraz sekretyna – hamująca. Odruch jelitowo-żołądkowy hamuje opróżnianie żołądka.

Hormony, tj. glikokortykoidy zwiększają wydzielanie soku, a adrenalina i noradrenalina – hamują. Somatostatyna, wydzielana przez komórki D również hamuje wydzielanie gastryny i soku.