Wybrane zagadnienia
Wybrane zagadnienia
prawa
prawa
Warszawa, 14 grudnia 2010 r.
Warszawa, 14 grudnia 2010 r.
Prawo – wolność - obowiązek
Prawo – wolność - obowiązek
1.
1.
Prawa człowieka – wynikające z konstytucji i aktów
Prawa człowieka – wynikające z konstytucji i aktów
międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może
międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może
ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności
ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności
innych osób, rodzące po stronie innych osób obowiązek
innych osób, rodzące po stronie innych osób obowiązek
nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, a po stronie Państwa –
nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, a po stronie Państwa –
obowiązek nieprzeszkadzania oraz obowiązek zapewnienia
obowiązek nieprzeszkadzania oraz obowiązek zapewnienia
warunków umożliwiających korzystanie z tego prawa, np. prawo
warunków umożliwiających korzystanie z tego prawa, np. prawo
do edukacji
do edukacji
2.
2.
Wolności człowieka - wynikające z konstytucji i aktów
Wolności człowieka - wynikające z konstytucji i aktów
międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może
międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może
ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności
ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności
innych osób, rodzące po stronie Państwa i innych osób
innych osób, rodzące po stronie Państwa i innych osób
obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, nierodzące po
obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, nierodzące po
niczyjej stronie obowiązku w pomocy w korzystaniu z tej
niczyjej stronie obowiązku w pomocy w korzystaniu z tej
wolności, np. wolność wyznania
wolności, np. wolność wyznania
3.
3.
Obowiązki obywatelskie – nałożone przez konstytucję obligacje
Obowiązki obywatelskie – nałożone przez konstytucję obligacje
każdego pełnoletniego obywatela spełniane wobec Państwa,
każdego pełnoletniego obywatela spełniane wobec Państwa,
np. obowiązek płacenia podatków
np. obowiązek płacenia podatków
Źródła praw i wolności
Źródła praw i wolności
człowieka
człowieka
Prawo międzynarodowe
Prawo międzynarodowe
Akty Organizacji Narodów Zjednoczonych
Akty Organizacji Narodów Zjednoczonych
Akty Rady Europy
Akty Rady Europy
Akty Unii Europejskiej
Akty Unii Europejskiej
Prawo narodowe
Prawo narodowe
Konstytucja
Konstytucja
Ustawy
Ustawy
Akty ONZ
Akty ONZ
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych 1966
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966
Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form
Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form
Dyskryminacji Rasowej 1966
Dyskryminacji Rasowej 1966
Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975
Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych 1975
Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979
Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 1979
Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego,
Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego, Okrutnego,
Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984
Nieludzkiego lub Poniżającego Traktowania albo Karania 1984
Konwencja Praw Dziecka 1989
Konwencja Praw Dziecka 1989
Deklaracja w Sprawie Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych
Deklaracja w Sprawie Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych
lub Etnicznych, Religijnych i Językowych 1992
lub Etnicznych, Religijnych i Językowych 1992
Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób
Deklaracja Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób
Niepełnosprawnych 1993
Niepełnosprawnych 1993
Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2007
Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych 2007
Akty Rady Europy
Akty Rady Europy
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności 1950
Wolności 1950
Europejska Karta Socjalna 1961
Europejska Karta Socjalna 1961
Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz
Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz
Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987
Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu 1987
Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z
Zalecenie w sprawie spójnej polityki wobec osób z
niepełnosprawnością 1992
niepełnosprawnością 1992
Konwencja o ochronie praw człowieka i godności jednostki
Konwencja o ochronie praw człowieka i godności jednostki
ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny 1997
ludzkiej w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny 1997
Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony
Rekomendacja w sprawie zasad dotyczących prawnej ochrony
niekompetentnych osób dorosłych 1999
niekompetentnych osób dorosłych 1999
Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i
Zalecenie Plan działań Rady Europy dla promocji praw i
pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w
pełnego uczestnictwo osób niepełnosprawnych w
społeczeństwie 2006
społeczeństwie 2006
Akty Unii Europejskiej
Akty Unii Europejskiej
Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989
Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników 1989
r.
r.
Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób
Komunikat Komisji Europejskiej w sprawie równych szans osób
niepełnosprawnych „Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w
niepełnosprawnych „Nowa strategia Wspólnoty Europejskiej w
odniesieniu do osób niepełnosprawnych” 1996 r.
odniesieniu do osób niepełnosprawnych” 1996 r.
Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z
Rezolucja Rady w sprawie równości szans osób z
niepełnosprawnościami 1996 r.
niepełnosprawnościami 1996 r.
Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13
Traktat amsterdamski 1999 r., art. 13
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r.
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2000 r.
Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego
Dyrektywa Rady ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego
traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r.
traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy 2000 r.
Dyrektywa 2001 roku o pojazdach dla przewozu pasażerów, które
Dyrektywa 2001 roku o pojazdach dla przewozu pasażerów, które
zawierają więcej niż osiem miejsc siedzących oprócz miejsca dla
zawierają więcej niż osiem miejsc siedzących oprócz miejsca dla
kierowcy, zwana „Autobusy i autokary”
kierowcy, zwana „Autobusy i autokary”
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca
Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady 2001 r. ustanawiająca
program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami
program działań Wspólnoty wspierający współpracę między Państwami
Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego 2002-2006
Członkowskimi w celu zwalczania wyłączenia społecznego 2002-2006
Akty Unii Europejskiej
Akty Unii Europejskiej
Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób
Decyzja Rady 2001 r. w sprawie Europejskiego Roku Osób
Niepełnosprawnych – 2003
Niepełnosprawnych – 2003
Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym – przez dialog
Rezolucja Rady 2003 r. o włączaniu społecznym – przez dialog
społeczny i partnerstwo
społeczny i partnerstwo
Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej
Rezolucja Rady 2003 r. o promowaniu zatrudnienia i społecznej
integracji osób niepełnosprawnych
integracji osób niepełnosprawnych
Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób
Komunikat Komisji Europejskiej 2003 r. Równe Szanse dla osób
z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania 2004-2010
z niepełnosprawnościami: Europejski Plan Działania 2004-2010
Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony
Rezolucja Parlamentu Europejskiego 2006 r. w sprawie ochrony
socjalnej i integracji społecznej
socjalnej i integracji społecznej
Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla
Decyzja Komisji Europejskiej 2007 r. w sprawie wsparcia dla
zakładów aktywności zawodowej
zakładów aktywności zawodowej
Karta Praw Podstawowych Unii
Karta Praw Podstawowych Unii
Europejskiej
Europejskiej
Zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w
Zbiór fundamentalnych praw człowieka uchwalony i podpisany w
dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w
dniu 7 grudnia 2000 r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei w
imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz
imieniu trzech organów Unii Europejskiej: Parlamentu, Rady oraz
Komisji.
Komisji.
Miała stać się wiążąca jako część Konstytucji dla Europy z 2004 r.
Miała stać się wiążąca jako część Konstytucji dla Europy z 2004 r.
Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisana przez
Powtórnie, z pewnymi poprawkami, podpisana przez
przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu
przewodniczących tych organów podczas szczytu w Lizbonie w dniu
12 grudnia 2007 r.
12 grudnia 2007 r.
Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński
Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat lizboński
podpisany 13 grudnia 2007 roku.
podpisany 13 grudnia 2007 roku.
Karta zaczęła obowiązywać jako prawo pierwotne 1 grudnia 2009 r.
Karta zaczęła obowiązywać jako prawo pierwotne 1 grudnia 2009 r.
Zastrzeżenie wobec UK i Polski oraz Czech – protokół 9:
Zastrzeżenie wobec UK i Polski oraz Czech – protokół 9:
Karta nie rozszerza zdolności ETS ani żadnego sądu lub
Karta nie rozszerza zdolności ETS ani żadnego sądu lub
trybunału obu państw do uznania, że przepisy ustawowe,
trybunału obu państw do uznania, że przepisy ustawowe,
wykonawcze i administracyjne są niezgodne z podstawowymi
wykonawcze i administracyjne są niezgodne z podstawowymi
prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej
prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej
stwierdzone
stwierdzone
W zakresie praw socjalnych Karta nie tworzy praw, które
W zakresie praw socjalnych Karta nie tworzy praw, które
mogą być dochodzone na drodze sądowej Polski, UK i Czech
mogą być dochodzone na drodze sądowej Polski, UK i Czech
Karta Praw Podstawowych Unii
Karta Praw Podstawowych Unii
Europejskiej
Europejskiej
Godność człowieka
Godność człowieka
(art. 1-5):
(art. 1-5):
ochrona
ochrona
godności
godności
ludzkiej; prawo do
ludzkiej; prawo do
życia
życia
(w tym zakaz
(w tym zakaz
orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do
orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do
integralności
integralności
cielesnej
cielesnej
(w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania
(w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania
zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części,
zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części,
zakaz
zakaz
klonowania
klonowania
w celach reprodukcyjnych);
w celach reprodukcyjnych);
zakaz tortur
zakaz tortur
i
i
poniżającego traktowania lub karania;
poniżającego traktowania lub karania;
zakaz niewolnictwa
zakaz niewolnictwa
i
i
pracy przymusowej.
pracy przymusowej.
Wolność
Wolność
(art. 6-19):
(art. 6-19):
prawo do
prawo do
wolności i bezpieczeństwa
wolności i bezpieczeństwa
osobistego; prawo do
osobistego; prawo do
poszanowania
poszanowania
prywatności i życia rodzinnego
prywatności i życia rodzinnego
; ochrona danych
; ochrona danych
osobowych; prawo do zawarcia
osobowych; prawo do zawarcia
małżeństwa i założenia rodziny
małżeństwa i założenia rodziny
;
;
wolność
wolność
myśli, sumienia i religii
myśli, sumienia i religii
; wolność przepływu informacji i
; wolność przepływu informacji i
wyrażania opinii; wolność
wyrażania opinii; wolność
zgromadzania się i stowarzyszania
zgromadzania się i stowarzyszania
się
się
; wolność
; wolność
sztuki i badań naukowych
sztuki i badań naukowych
; prawo do
; prawo do
edukacji
edukacji
;
;
wolność
wolność
wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym
wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym
państwie UE
państwie UE
; wolność prowadzenia działalności gospodarczej;
; wolność prowadzenia działalności gospodarczej;
prawo
prawo
własności
własności
(w tym własności intelektualnej); prawo do
(w tym własności intelektualnej); prawo do
azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.
azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.
Karta Praw Podstawowych Unii
Karta Praw Podstawowych Unii
Europejskiej
Europejskiej
Równość
Równość
(art. 20-26):
(art. 20-26):
równość wobec prawa
równość wobec prawa
;
;
zakaz wszelkiej dyskryminacji
zakaz wszelkiej dyskryminacji
; poszanowanie
; poszanowanie
różnorodności kulturowej, religijnej i językowej;
różnorodności kulturowej, religijnej i językowej;
równość płci,
równość płci,
ale przy
ale przy
dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie
dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie
reprezentowanych"; prawa
reprezentowanych"; prawa
dziecka
dziecka
; prawa
; prawa
osób starszych
osób starszych
;
;
integracja osób
integracja osób
niepełnosprawnych
niepełnosprawnych
.
.
Solidarność
Solidarność
(art. 27-38):
(art. 27-38):
prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i
prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i
wspólnych działań;
wspólnych działań;
prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej
prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej
; prawo do
; prawo do
ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków
ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków
pracy;
pracy;
zakaz pracy dzieci
zakaz pracy dzieci
i ochrona pracującej młodzieży;
i ochrona pracującej młodzieży;
zakaz zwolnień z
zakaz zwolnień z
powodu macierzyństwa
powodu macierzyństwa
, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego;
, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego;
prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona
prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona
środowiska; ochrona konsumenta.
środowiska; ochrona konsumenta.
Prawa obywatelskie
Prawa obywatelskie
(art. 39-46):
(art. 39-46):
prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu
prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu
Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach
Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach
samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do
samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do
dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw
dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw
Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo
Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo
przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i
przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i
konsularnej.
konsularnej.
Wymiar sprawiedliwości
Wymiar sprawiedliwości
(art. 47-50):
(art. 47-50):
prawo do
prawo do
rzetelnego procesu
rzetelnego procesu
sądowego;
sądowego;
domniemanie niewinności
domniemanie niewinności
i
i
prawo do
prawo do
obrony
obrony
; zasada
; zasada
legalizmu
legalizmu
i proporcjonalności w procesie karnym;
i proporcjonalności w procesie karnym;
ne bis in
ne bis in
idem
idem
(nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do
(nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do
których został już uniewinniony lub skazany).
których został już uniewinniony lub skazany).
Prawa i wolności człowieka w Konstytucji
Prawa i wolności człowieka w Konstytucji
RP
RP
Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i
Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i
nienaruszalna
nienaruszalna
godność
godność
człowieka. Obowiązkiem władz publicznych
człowieka. Obowiązkiem władz publicznych
jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.
jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.
Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany
Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany
szanować wolności i prawa innych
szanować wolności i prawa innych
. Nikogo nie wolno zmuszać do
. Nikogo nie wolno zmuszać do
czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
Wszyscy są
Wszyscy są
równi wobec prawa
równi wobec prawa
i mają prawo do równego traktowania
i mają prawo do równego traktowania
przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w
przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w
życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w
życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w
szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego
szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego
wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia
wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia
społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz
społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz
uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
Nikt nie może być
Nikt nie może być
dyskryminowany
dyskryminowany
w życiu politycznym, społecznym
w życiu politycznym, społecznym
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na
lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na
terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.
terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i
praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są
praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są
konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa
konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa
lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i
moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Prawa osobiste
Prawa osobiste
RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę
RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę
życia
życia
.
.
Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym
Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym
medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.
medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.
Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu
Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu
lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar
lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar
cielesnych.
cielesnych.
Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.
Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.
Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach
Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach
określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie
określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie
wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy
wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy
zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla
zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla
niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w
niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w
ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na
ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na
wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy
wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy
bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób
Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób
humanitarny.
humanitarny.
Prawa związane z wymiarem
Prawa związane z wymiarem
sprawiedliwości
sprawiedliwości
Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu
Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu
zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego
zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego
popełnienia, chyba że jest to czyn prawa międzynarodowego.
popełnienia, chyba że jest to czyn prawa międzynarodowego.
Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.
Zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.
Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez
Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez
funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z
funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z
przyczyn politycznych, ulega zawieszeni do czasu ustania tych przyczyn.
przyczyn politycznych, ulega zawieszeni do czasu ustania tych przyczyn.
Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo
Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo
do obrony.
do obrony.
Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie
Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie
stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozstrzygnięcia sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, bezstronny i niezawisły
bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, bezstronny i niezawisły
sąd. Wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność,
sąd. Wyłączenie jawności może nastąpić ze względu na moralność,
bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na
bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na
ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok
ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok
jest ogłaszany publicznie.
jest ogłaszany publicznie.
Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w
Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w wypadkach określonych w
ustawie na mocy orzeczenia sądu.
ustawie na mocy orzeczenia sądu.
Mniejszości narodowe i etniczne będące obywatelami polskimi mają
Mniejszości narodowe i etniczne będące obywatelami polskimi mają
zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania
zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania
obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, tworzenia własnych
obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury, tworzenia własnych
instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie
instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie
tożsamości religijnej.
tożsamości religijnej.
Prawa do życia prywatnego
Prawa do życia prywatnego
Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego,
Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego,
czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
przekonaniami. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich
przekonaniami. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich
może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i na
może nastąpić tylko w wypadkach określonych w ustawie i na
podstawie orzeczenia sądu.
podstawie orzeczenia sądu.
Wychowanie powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a
Wychowanie powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a
także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.
Ograniczenie może nastąpić tylko w wypadkach określonych w
Ograniczenie może nastąpić tylko w wypadkach określonych w
ustawie.
ustawie.
Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie może
Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie może
nastąpić jedynie w wypadkach i w sposób określony w ustawie.
nastąpić jedynie w wypadkach i w sposób określony w ustawie.
Nikt nie może być zobowiązany do ujawniania informacji o innej
Nikt nie może być zobowiązany do ujawniania informacji o innej
osobie inaczej niż na podstawie ustawy. Władze publiczne nie mogą
osobie inaczej niż na podstawie ustawy. Władze publiczne nie mogą
gromadzić informacji o obywatelach innych niż niezbędne w
gromadzić informacji o obywatelach innych niż niezbędne w
demokratycznym państwie prawa. Każdy ma prawo wglądu do
demokratycznym państwie prawa. Każdy ma prawo wglądu do
dokumentów urzędowych i zbiorów danych jego dotyczących oraz
dokumentów urzędowych i zbiorów danych jego dotyczących oraz
żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych.
żądania sprostowania lub usunięcia informacji nieprawdziwych.
Każdy ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów
Każdy ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów
władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wstępu na
władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, wstępu na
posiedzenia organów kolegialnych z możliwością rejestracji obrazu i
posiedzenia organów kolegialnych z możliwością rejestracji obrazu i
dźwięku, wglądu w dokumenty. Ograniczenie tego prawa może
dźwięku, wglądu w dokumenty. Ograniczenie tego prawa może
wynikać jedynie ze względu na określone w ustawach ochronę
wynikać jedynie ze względu na określone w ustawach ochronę
wolności i praw innych osób, ochronę porządku publicznego,
wolności i praw innych osób, ochronę porządku publicznego,
bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.
bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.
Prawo do poruszania się
Prawo do poruszania się
Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium RP
Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium RP
oraz prawo wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może
oraz prawo wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Każdy może
swobodnie opuścić RP. Obywatela polskiego nie można wydalić z
swobodnie opuścić RP. Obywatela polskiego nie można wydalić z
kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.
kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.
Obywatela polskiego nie można ekstradować, chyba że taka
Obywatela polskiego nie można ekstradować, chyba że taka
możliwość wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej:
możliwość wynika z ratyfikowanej umowy międzynarodowej:
o ile czyn został popełniony poza RP
o ile czyn został popełniony poza RP
jest w Polsce karalny w czasie popełnienia i w czasie składania
jest w Polsce karalny w czasie popełnienia i w czasie składania
wniosku
wniosku
chyba że chodzi o zbrodnię ludobójstwa, przeciwko ludzkości,
chyba że chodzi o zbrodnię ludobójstwa, przeciwko ludzkości,
wojenną lub agresji.
wojenną lub agresji.
Ekstradycja może nastąpić do innego kraju lub przed
Ekstradycja może nastąpić do innego kraju lub przed
międzynarodowy trybunał karny.
międzynarodowy trybunał karny.
Ekstradycja jest zakazana, jeśli dotyczy osoby podejrzanej o
Ekstradycja jest zakazana, jeśli dotyczy osoby podejrzanej o
popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn
popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn
politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać prawa i wolności
politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać prawa i wolności
człowieka. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.
człowieka. O dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.
Cudzoziemcy mogą w Polsce uzyskać azyl, a nawet status
Cudzoziemcy mogą w Polsce uzyskać azyl, a nawet status
uchodźcy.
uchodźcy.
Wolności osobiste
Wolności osobiste
Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność
Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność
wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu,
wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu,
nauczanie, posiadanie świątyń.
nauczanie, posiadanie świątyń.
Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w
Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w
praktykach religijnych.
praktykach religijnych.
Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji
Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji
prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może
prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może
być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.
być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.
Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania
Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania
religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.
religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.
Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia
Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia
swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze
Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze
ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa,
ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa,
porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych
porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych
osób.
osób.
Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz
Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz
pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna
pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna
środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.
środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane.
Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub
Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub
telewizyjnej.
telewizyjnej.
Wolności publiczne
Wolności publiczne
Zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i
Zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i
uczestniczenia w nich. Ograniczenia może wprowadzać ustawa.
uczestniczenia w nich. Ograniczenia może wprowadzać ustawa.
Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się, w tym w związkach
Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się, w tym w związkach
zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników,
zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników,
organizacjach pracodawców. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub
organizacjach pracodawców. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub
działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą, o czym orzeka sąd.
działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawą, o czym orzeka sąd.
Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników
Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych pracowników
lub pracodawców może podlegać tylko takim ograniczeniom
lub pracodawców może podlegać tylko takim ograniczeniom
ustawowym, jakie dopuszcza prawo międzynarodowe.
ustawowym, jakie dopuszcza prawo międzynarodowe.
Związki zawodowe mają prawo do strajku i innych form protestu w
Związki zawodowe mają prawo do strajku i innych form protestu w
granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne
granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne
można zakazać strajku lub ograniczyć prawo jego prowadzenia w
można zakazać strajku lub ograniczyć prawo jego prowadzenia w
odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub dziedzin.
odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub dziedzin.
Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo
Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo
dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.
dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.
Obywatel polski ma prawo wyboru organów publicznych i udziału w
Obywatel polski ma prawo wyboru organów publicznych i udziału w
referendum, jeśli najpóźniej w dniu wyborów skończy 18 lat. Prawo to
referendum, jeśli najpóźniej w dniu wyborów skończy 18 lat. Prawo to
nie przysługuje osobom, które orzeczeniem sądu są
nie przysługuje osobom, które orzeczeniem sądu są
ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych.
ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych lub wyborczych.
Każdy ma prawo składać petycje, wnioski, skargi w interesie
Każdy ma prawo składać petycje, wnioski, skargi w interesie
publicznym, własnym lub za zgodą innej osoby – w interesie tej osoby.
publicznym, własnym lub za zgodą innej osoby – w interesie tej osoby.
Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców
Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców
przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i
przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i
bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Zakres ochrony określa ustawa.
Zakres ochrony określa ustawa.
Prawa ekonomiczne
Prawa ekonomiczne
Każdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo
Każdy ma prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo
dziedziczenia. Prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie
dziedziczenia. Prawa te podlegają równej dla wszystkich ochronie
prawnej. Własność może być ograniczona jedynie w drodze ustawy w
prawnej. Własność może być ograniczona jedynie w drodze ustawy w
zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności.
zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności.
Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz
Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz
wyboru miejsca pracy. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez
wyboru miejsca pracy. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez
ustawę. Stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane.
ustawę. Stałe zatrudnianie dzieci poniżej 16 roku życia jest zakazane.
Minimalną wysokość wynagrodzenia określa ustawa.
Minimalną wysokość wynagrodzenia określa ustawa.
Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego,
Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego,
produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów
produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów
zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa
zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa
i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.
i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.
Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i
Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i
corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa
corocznych płatnych urlopów. Maksymalne normy czasu pracy określa
ustawa.
ustawa.
Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie
Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie
niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po
niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po
osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z
osiągnięciu wieku emerytalnego. Obywatel pozostający bez pracy nie z
własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do
własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do
zabezpieczenia społecznego. Zakres i formy określa ustawa.
zabezpieczenia społecznego. Zakres i formy określa ustawa.
Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb
Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb
mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają
mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają
bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają
bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają
działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.
działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.
Ochronę lokatorów określa ustawa.
Ochronę lokatorów określa ustawa.
Prawa socjalne
Prawa socjalne
Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich
Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich
sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do
sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do
świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,
świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,
zakres i warunki udzielania świadczeń określa ustawa.
zakres i warunki udzielania świadczeń określa ustawa.
Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom w
Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom w
ciąży, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
ciąży, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z
Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z
ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do
ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do
pracy oraz komunikacji społecznej.
pracy oraz komunikacji społecznej.
Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych o
Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych o
zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród
Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród
dzieci i młodzieży.
dzieci i młodzieży.
Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro
Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro
rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i
rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i
społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do
społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do
szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po
szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Matka przed i po
urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy określonej w
urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy określonej w
ustawie.
ustawie.
RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od władz
RP zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy może żądać od władz
publicznych ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem,
publicznych ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem,
wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki ma prawo do
wyzyskiem i demoralizacją. Dziecko pozbawione opieki ma prawo do
opieki i pomocy władz publicznych. Organy i osoby odpowiedzialne za
opieki i pomocy władz publicznych. Organy i osoby odpowiedzialne za
dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości
dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości
uwzględniania zdania dziecka.
uwzględniania zdania dziecka.
Prawa związane z nauką
Prawa związane z nauką
Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa.
Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa.
Sposób określenia obowiązku szkolnego określa ustawa.
Sposób określenia obowiązku szkolnego określa ustawa.
Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić
Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić
odpłatność niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły
odpłatność niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły
wyższe za odpłatnością.
wyższe za odpłatnością.
Rodzice mają prawo wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż
Rodzice mają prawo wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż
publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół,
publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół,
warunki i formy nadzoru określa ustawa.
warunki i formy nadzoru określa ustawa.
Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy
Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy
dostęp do wykształcenia. Wspierają systemy indywidualnej pomocy
dostęp do wykształcenia. Wspierają systemy indywidualnej pomocy
finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów, warunki pomocy
finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów, warunki pomocy
określa ustawa.
określa ustawa.
Zapewnia się autonomię szkół wyższych na warunkach określonych w
Zapewnia się autonomię szkół wyższych na warunkach określonych w
ustawie.
ustawie.
Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań
Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań
naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania oraz
naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania oraz
korzystania z dóbr kultury.
korzystania z dóbr kultury.
Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo
Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo
ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona
ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona
środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do
środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do
informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze wspierają działania
informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze wspierają działania
obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska.
obywateli na rzecz ochrony i poprawy środowiska.
Do zobaczenia za tydzień!
Do zobaczenia za tydzień!