Rynek pracy i kapitału

Rynek pracy

Założymy na początku, że rynek pracy
funkcjonuje swobodnie. Wtedy również jego
elementy: popyt, podaż i cena są ustalane na
bazie swobodnych decyzji podmiotów, chcących
na danym rynku pracę sprzedać lub kupić.
Następnie możemy przejść do zdefiniowania
poszczególnych elementów rynku pracy i
ustalenia czynników je determinujących.

Pierwszy z elementów rynku pracy to podaż na
pracę, czyli liczba osób, które w danych
warunkach będą skłonne pracę podjąć.

Rynek pracy

Zazwyczaj dla uproszczenia przyjmuje się, że

podaż pracy stanowią te osoby (spośród wszystkich

zdolnych do pracy), które w danych warunkach

zadeklarują chęć podjęcia pracy pełnoetatowej i

faktycznie będą skłonne ją podjąć.

Będzie to

suma osób pracujących i przymusowych

bezrobotnych.

Podstawowym czynnikiem, który w określonych

warunkach rynku pracy (poziom cen, system opieki

społecznej, zamożność społeczeństwa i in.) będzie

decydował o rozmiarach podaży pracy jest poziom

płac. Płace wpływają na podaż pracy zgodnie z

prawem podaży rynkowej tj. wraz ze wzrostem płac

ceteris paribus podaż pracy rośnie, natomiast wraz

ze spadkiem płacy podaż pracy maleje

Rynek pracy

(w)

praca

S

L

Rynkowa podaż pracy

Podaż pracy

Rynek pracy

W praktyce ludzie nie są skłonni pracować za każdy poziom

wynagrodzenia.

Dla poszczególnych grup mających zróżnicowane warunki ekonomiczne,

zwłaszcza zaś zróżnicowane możliwości utrzymywania się bez pracy
określone warunki płacowe będą zachęcały do jej podjęcia, zaś już nieco
gorsze będą powodowały, że dana osoba nie będzie skłonna pracy podjąć.

Każdorazowo decyzja o podjęciu pracy, bądź zadeklarowaniu chęci jej

podjęcia będzie bilansem korzyści jakie osiągnie jednostka w związku z
uzyskanymi zarobkami (i związanymi z nimi możliwościami konsumpcji)
oraz pozapłacowymi korzyściami związanymi z pracą (np. podniesienie
kwalifikacji, objęcie ubezpieczeniem), a tym co utraci podejmując pracę

(np.

zasiłek, który jej przysługiwał, czas wolny). Podaż pracy na żadnym rynku

nie

może jednak rosnąć w nieskończoność bo w praktyce jest to ograniczone
naturalnymi uwarunkowaniami, jak liczba osób w wieku produkcyjnym.
Możliwości wzrostu podaży poszerzają się jednak, jeśli może dojść do
transferów ludności z innych obszarów.

Rynek pracy

Z kolei popyt na pracę kreują przedsiębiorstwa.
Najogólniej rozumie się go jako liczbę miejsc pracy jakie w
danych warunkach są oferowane na danym rynku. Jest to
więc liczba zatrudnionych plus wolne miejsca pracy.
Rozmiary popytu na prace mają ścisły związek z poziomem
płac na rynku i ich relacją do krańcowej wydajności pracy.
Dopóki krańcowa wydajność pracy dodatkowego
pracownika będzie większa od wynagrodzenia, jakie
pracodawca jest zmuszony mu zapłacić, to będzie on
skłonny zwiększać liczbę miejsc pracy. Natomiast w
momencie, kiedy wydajność pracy przekroczy poziom
płacy, przestanie się to opłacać. Popyt na pracę będzie
więc zależał od poziomu płac panujących na rynku. Wraz
ze wzrostem płac będzie on malał, a wraz ze spadkiem rósł.

Rynek pracy

Rynkowy popyt na
pracę

(W)

praca

Popyt na pracę

D

L

Rynek pracy

Trzecim elementem rynku pracy jest płaca czyli cena pracy.
Na rynku pracy rozpatruje się ją na ogół jako wielkość realną tzn. nie jako
liczbę jednostek pieniężnych ale jako zestaw dóbr, które jesteśmy w

stanie

za tą płacę zakupić.

Patrząc na przebieg płacowych krzywych popytu na pracę i podaży
pracy zauważamy, że podobnie jak w warunkach rynku dóbr krzywe te
się krzyżują, co powoduje, że rynek pracy równoważy się przy jednym
tylko poziomie płacy (W0). Płacę tą określa się płacą równowagi
ponieważ tylko przy jej ukształtowaniu się liczba chętnych do podjęcia
pracy będzie odpowiadała liczbie miejsc pracy oferowanych przez
pracodawców. Nie znaczy to, że w warunkach równowagi na rynku pracy
nie będzie osób niepracujących, te bowiem występują (bo podaż pracy
może jeszcze wzrosnąć i wzrosłaby przy wyższym poziomie płac), ale
będą to osoby, które nie są zainteresowane podjęciem pracy za płacę

W0.

Podobnie jak przy zmianie cen na rynku dóbr, tak i na rynku pracy przy
zmianie płac (ceteris paribus), zadziałają czynniki, które doprowadzą do
jego zrównoważenia.

Rynek pracy

podaż pracy (SL), popyt na pracę
(DL)

Równowaga, nadwyżka i niedobór na rynku
pracy

D

L

S

L

W

0

W

1

W

2

Rynek pracy

Jeśli płace wzrosną do poziomu w1, doprowadzi to
do zmian w rozmiarach popytu na pracę i podaży
pracy. Popyt na pracę się zmniejszy, bo
pracodawcy przy wyższych wynagrodzeniach
będą skłonni zatrudniać mniej pracowników.
Podaż pracy z kolei się zwiększy, bo za wysoką
płacę w1 będzie więcej osób skłonnych podjąć
pracę, niż za w0. Mimo, że liczba chętnych do
pracy wzrośnie, to zatrudnienie się zmniejszy i na
rynku pracy powstanie nadwyżka, czyli
bezrobocie, w rozmiarach odcinka między
krzywymi popytu i podaży przy płacy w1.

Rynek pracy

Warto podkreślić, że w tym przypadku będzie chodziło o
osoby chcące podjąć pracę w danych warunkach i nie
mogące jej znaleźć. Jeśli rynek funkcjonuje swobodnie, to
w tej sytuacji dojdzie do obniżki płac, ponieważ w
warunkach wysokiego bezrobocia pracodawcy słusznie
zakładają, że zarówno zatrudnieni, jak i część
bezrobotnych będą skłonni pracować także za niższe
wynagrodzenia. Płace zatem zaczną się obniżać, a wraz z
nimi wzrośnie popyt, jak również ograniczy się podaż, bo
część z osób deklarujących chęć podjęcia pracy za płacę
w1, nie wykaże już takiej chęci za płacę niższą.
Doprowadzi to na powrót do punktu równowagi
określonego płacą równowagi.

Rynek pracy

Mechanizm rynkowy zareagowałby również wtedy gdyby płace
się obniżyły, a inne czynniki pozostały bez zmian.
Obniżka płac do poziomu w2 spowoduje, podobnie jak wcześniejsza
podwyżka, dwa bezpośrednie skutki. Z jednej strony zmniejszy się podaż
pracy, bo część osób pracujących za w0 zrezygnuje z pracy, jeśli będzie
miała zarabiać jedynie w2.
Z drugiej strony wzrośnie popyt, bo pracodawcy za niskie płace w2 będą
skłonni zatrudnić większą liczbę pracowników, niż przy płacy w0.
Doprowadzi to do niedoboru (nadwyżki popytu), który charakteryzować
się będzie tym, że zaistnieje znacznie więcej miejsc pracy, niż będzie
chętnych do jej podjęcia. W rezultacie sytuacja ta doprowadzi do wzrostu
płac, gdyż pracodawcy chcąc pozyskać pracowników będą ich musieli
zachęcić wyższymi wynagrodzeniami. Za te wyższe wynagrodzenia nie
będą już jednak chcieli zatrudnić ich tak wielu, jak przy płacy w2.
Wzrost płac spowoduje powrót do płacy równowagi i zrównoważenia
popytu i podaży.

Rynek pracy

Oprócz płac na rozmiary popytu na prace i podaży pracy
ma wpływ cały szereg innych czynników. W przypadku
podaży pracy należy wymienić takie czynniki jak:

warunki

demograficzne

(liczbę ludności, jej wiek, i mobilność),

pozapłacowe środki utrzymania

(zasiłki, oszczędności, renty),

wzorce życia i konsumpcji, tradycje pracy zawodowej

(zwłaszcza kobiet),

preferowany model rodziny, miejsce

pracy

w systemie wartości w danym społeczeństwie

.

W przypadku popytu należy wymienić

strukturę produkcji,

poziom i strukturę inwestycji, ceny innych czynników
produkcji, technologię, koszty pracy, organizację, regulacje
ustawowe oraz czynniki społeczne i polityczne.

Czynniki te i ich zmiany będą wpływać na rynek pracy
podobnie jak czynniki niecenowe na popyt i podaż na rynku
dóbr.

Rynek pracy

W praktyce rynek pracy odbiega znacznie od
przedstawionego modelu. Wynika to głównie z tego, że rynek
ten nie działa swobodnie. Uczestnicy stanowiący podaż i
popyt są niejednorodni. Pracodawcy to z jednej strony drobne
firmy, z drugiej zaś wielkie koncerny, a pracobiorcy w nich
mogą mieć mniejszą (pojedynczo) lub większa (silne związki
zawodowe) siłę w negocjacjach płacowych.
Rynek pracy cechuje się również znacznym zróżnicowaniem
poziomu płac w zakresie poszczególnych zawodów i branż.
Istotną rolę na rynku pracy pełni też państwo ingerując w ten
rynek za pomocą szeregu regulacji ustawowych mających
zwiększyć zatrudnienie lub podnieść lub wyrównać poziom
wynagrodzeń (np. płace minimalne).

Rynek pracy

Dlaczego ludzie pracują?

• Praca stanowi jedno ze źródeł (zazwyczaj istotne)

dochodów umożliwiających konsumpcję

gospodarstwom domowym.

• Gospodarstwa domowe maksymalizują swoją

użyteczność, na którą składa się użyteczność

konsumpcji dóbr nabywanych za dochody z pracy

oraz użyteczność czasu wolnego.

• Krańcowe użyteczności konsumpcji oraz czasu

wolnego maleją, tzn.

- zadowolenie z konsumpcji dóbr zakupionych za

dochody z każdej kolejnej godziny pracy jest

mniejsze, niż z poprzedniej;

- zadowolenie z każdej kolejnej godziny czasu

wolnego jest mniejsze niż z poprzedniej.

Rynek pracy

Działalność związków zawodowych a bezrobocie

• Związki zawodowe reprezentują interesy osób
pracujących, a nie osób bezrobotnych. Pracownicy
zrzeszeni w związku zawodowym dysponują większą siłą
przetargową niż pojedynczy pracownik – w efekcie

działają

raczej w warunkach konkurencji monopolistycznej, gdyż
mają bezpośredni wpływ na poziom płacy.
• Krzywa podaży związku zawodowego leży powyżej
krzywej podaży indywidualnych pracowników. W efekcie
związek doprowadza do podwyższenia płacy dla osób
zatrudnionych, lecz jednocześnie godzi się na powstanie
bezrobocia, które z punktu widzenia związku jest
dobrowolne, lecz dla indywidualnych osób ma charakter
przymusowy.

Rynek kapitału

Rynek kapitału

Rynek kapitałowy jest rynkiem nieco odmiennym, w swej
istocie od typowego rynku towarowego. Towarem jest
pieniądz.

W gospodarstwie domowym, aby kupić nowy samochód,
dom trzeba najpierw zaoszczędzić, czyli mniej środków
przeznaczać na konsumpcję.

Przedsiębiorstwo musi odkładać część zysków i
inwestować je w nowoczesne maszyny, by stale podnosić
sprawność produkcyjną i dorównać konkurencji.

Rynek kapitału

Rynek kapitałowy obejmuje rynki:
• akcji (papierów wartościowych),
• nieruchomości i firm,
• walutowy,
• kredytowy,
Najistotniejszą rolę odgrywają tu takie

instytucje

finansowe jak:
• Banki,
• Firmy ubezpieczeniowe,
• Fundusze powiernicze,
• Giełdy papierów wartościowych,
• Towarzystwa,
• Firmy inwestycyjne,

Rynek kapitału

Kolejnym czynnikiem produkcji kupowanym i
sprzedawanym na rynku czynników produkcji jest
kapitał. W praktyce funkcjonowanie rynku
kapitałowego, zwłaszcza kapitału pieniężnego jest
bardzo złożone, bo wynika to z działania na tym
rynku pośredników – głównie banków i zwiększonej
roli państwa.

My spróbujemy przeanalizować najważniejsze
zależności związane z kapitałem pieniężnym
wykorzystując najprostszy model rynku
kapitałowego - nie uwzględniający istnienia
banków i państwa - to jest prosty model rynku
kapitału pożyczkowego.

Rynek kapitału

Istota udzielania i zaciągania pożyczek bierze się z tego, że
część konsumentów posiada środki, których nie przeznacza na
bieżąca konsumpcje ponieważ, z pewnych powodów ją odracza.
Powody te mogą mieć swoje źródło w tym, że konsument
gromadzi większe środki na zakupy o większej wartości, np.
zbiera środki na budowę domu lub zakup samochodu. Przyczyną
mogą też być niesprecyzowane w danym momencie preferencje
konsumpcyjne, czy konieczność odłożenia konsumpcji na okres
późniejszy z innych względów, np. dobro, które chcemy zakupić
będzie dostępne dopiero w późniejszym okresie. Jednak samo
niewydawanie pieniędzy nie oznacza jeszcze ich pożyczenia,
choć w praktyce ściśle się z nim wiąże. Konsument może
bowiem te środki pieniężne, których nie zamierza w określonym
okresie wydawać udostępnić na ten okres innym podmiotom w
zamian za stopę procentową, stanowiącą cenę za kapitał
pieniężny na rynku kapitałowym.

Rynek kapitału

Stopa procentowa w ujęciu nominalnym to wyrażona w
procentach część wartości pożyczanego kapitału, która będzie
zapłatą za jego pożyczenie. Jeśli zatem konsument pożycza
innemu podmiotowi 100 złotych, a tamten zwraca mu wraz z
oprocentowaniem 110 złotych, to stopa procentowa wynosi 10%.
Rozważając jednak , czy pieniądze udostępnić na rynku
kapitałowym, czy też nie, konsument będzie się kierował również
tym, jaką siłę nabywczą będzie miał jego kapitał po okresie
pożyczki, w praktyce bowiem mają miejsce zmiany cen. Weźmie
więc pod uwagę nie nominalną, lecz realną stopę procentową, którą
oblicza się jako różnicę nominalnej stopy procentowej i stopy inflacji
(stopy wzrostu cen dóbr). Jeśli zatem pożyczył pieniądze za
oprocentowanie nominalne 10%, a stopa inflacji w danym okresie
wyniosła 4% to realna stopa procentowa wyniosła jedynie 6%. W
praktyce konsument posługuje się więc realną stopą procentową i

to

ona będzie – lub nie - zachętą – do udostępnienia środków na rynku
kapitału pożyczkowego.

Rynek kapitału

Jak funkcjonuje ten rynek?
Tworzą go, podobnie jak wcześniej omawiane rynki,

podaż, popyt oraz cena czyli stopa procentowa.

Przy określonych preferencjach konsumpcyjnych

dotyczących okresu bieżącego i przyszłego,

określonych przewidywaniach dotyczących zmian

dochodów oraz określonych przewidywaniach

dotyczących zmian cen dóbr (przewidywana

inflacja), podaż kapitału pożyczkowego zależeć

będzie od poziomu stóp procentowych. Na rynku

kapitału pożyczkowego działać będzie tym samym

prawo podaży rynkowej tzn. przy wzroście stóp

procentowych podaż kapitału pożyczkowego będzie

wzrastać, zaś przy obniżce stóp procentowych

podaż będzie maleć

Rynek kapitału

Podaż kapitału
pożyczkowego

Podaż kapitału
pożyczkowego

(

r)

stopa

procentow

a

Rynek kapitału

Drugi element rynku - popyt na kapitał pożyczkowy mogą zgłaszać
zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa. W przypadku
konsumentów chęć pożyczki może wynikać z niskich aktualnie lub
przejściowo dochodów i jednoczesnej chęci konsumpcji dóbr, na które
bieżące dochody nie pozwalają. Często pożyczki konsumentów wynikają z
przewidywania wzrostu cen dóbr, które mają zamiar zakupić (nie należy
tego mylić z ogólnym wzrostem cen, czyli inflacją). Jeśli np. konsument
może obecnie kupić dane dobro za 100 zł, a za rok musiałby zapłacić 150
zł, to mimo, iż nie dysponuje w danym momencie środkami, będzie mu się
opłacało zaciągnąć pożyczkę, pod warunkiem, że oprocentowanie będzie
niższe niż 50%. Z kolei producenci będą skłonni pożyczać kapitał wtedy,
kiedy uznają, że zaangażowane dzięki niemu czynniki produkcji pozwolą
uzyskać takie zyski, które w rachunku ekonomicznym przekroczą
oprocentowanie, jakie zmuszeni będą zapłacić. W praktyce odbiegającej
od niniejszego modelu rynku pożyczki mogą zaciągać również inne
instytucje nie będące przedsiębiorstwami także państwo, np. jeśli uzna,

że

krótkookresowo środki z pożyczki poprawią sytuację społeczną bardziej,
niż zadziałałyby w późniejszym okresie razem z oprocentowaniem, z
którym te środki trzeba będzie zwrócić.

Rynek kapitału

Popyt na kapitał pożyczkowy będzie
ściśle zależał od ceny tej pożyczki, czyli
od stopy procentowej. Działać tu
również będzie prawo popytu rynkowego
tzn. popyt przy wzroście stóp
procentowych będzie malał a przy
spadku stóp procentowych będzie rósł.
Przy wzroście stóp procentowych
opłacalność zaciągania pożyczek będzie
maleć, zaś przy spadku stóp
procentowych będzie rosnąć.

Rynek kapitału

Popyt na kapitał
pożyczkowy

(

r)

stopa

procentow

a

Popyt na kapitał pożyczkowy

Rynek kapitału

Odmienna reakcja popytu i podaży na zmiany stopy
procentowej doprowadzi do sytuacji typowych również dla
innych rynków. Równowaga zostanie osiągnięta jedynie
przy przecięciu się krzywych popytu i podaży, przy
poziomie stopy procentowej r0
W warunkach zmian stóp procentowych ceteris paribus

będą

się uruchamiały procesy równoważące rynek i zadziała
mechanizm rynkowy. Jeśli stopy wzrosną do poziomu r1,
spowoduje to nadwyżkę kapitału na rynku, gdyż skłonność
do udzielania pożyczek za wyższą cenę (stopę) wzrośnie,
zaś jednocześnie ograniczy się skłonność do zaciągania
pożyczek, czyli spadnie popyt. W rezultacie osoby chcące
udzielić pożyczki za stopę procentową r1 będą miały
problem ze znalezieniem chętnych. Ta nadwyżka w
rezultacie doprowadzi do spadku stóp.

Rynek kapitału

(

r)

stopa

procentow

a

podaż i
popyt

Równowaga, niedobór i nadwyżka na

rynku kapitału pożyczkowego

podaż

popyt

r

1

r

0

r

2

nadwyżka

niedobór

Q

0

Rynek kapitału

Z kolei ukształtowanie się stóp procentowych na

poziomie r2 doprowadzi do powstania niedoboru,

bo spowodowany on będzie wzrostem skłonności do

zaciągania pożyczek za niższą stopę procentową a

jednocześnie ograniczoną skłonnością do ich

udzielania.

Sytuacja na rynku kapitału pożyczkowego będzie

się zmieniać, jeśli zaczną oddziaływać inne czynniki

np.

zmieni się stopa zwrotu (rentowność) inwestycji,

zmieni się poziom dochodów konsumentów, dojdzie

do zmian w poziomie cen

. Zmiany te mają

charakter czynników niecenowych wpływających na

popyt lub podaż na rynku pieniężnym i będą

prowadziły do zmian równowagi rynkowej w sposób

podobny jak na rynku dóbr.