Toksyczność substancji

uzależniających

Andrzej Kunt

Wykład VII

1. Podstawowe pojęcia

Definicje podstawowych pojęć związanych z substancjami uzależniającymi

podano poniżej.



Narkomania - zespół zjawisk psychicznych, a niekiedy fizycznych, wynikających z
działania narkotyków; charakteryzuje się zmianami zachowania i reakcji
psychofizycznych w określonym środowisku oraz koniecznością stałego lub okresowego
przyjmowania narkotyków w celu doznania ich wpływu na psychikę albo dla uniknięcia
następstw spowodowanych ich brakiem w organizmie.



Używanie - celowe przyjmowanie substancji chemicznych doustnie lub przez
nabłonkową wyściółkę nosa, odbytnicy lub płuc; wstrzyknięcie substancji chemicznej
podskórnie, domięśniowo lub dożylnie.



Nadużywanie - celowe użycie środka leczniczego w ilościach nadmiernych w stosunku
do przepisanych lub w celach innych od zamierzonych w leczeniu: ciągłe używanie
środka psychoaktywnego i(lub) alkoholu mimo niekorzystnego wpływu na używającego
lub na inne osoby.



Uzależnienie – stan, w którym dana osoba musi kontynuować używanie
substancji chemicznej w celu uniknięcia objawów odstawienia.



Zależność psychiczna - przymus okresowego lub stałego przyjmowania
środka uzależniającego, wywołującego przyjemność lub zapobiegającego
uczuciu nieprzyjemności.



Zależność fizyczna - zmieniony stan fizjologiczny wywołany przez
powtarzalne przyjmowanie substancji, których okresowy brak wywołuje
charakterystyczny i swoisty zespół objawów, określany jako zespół
odstawienia.



Zespół odstawienia - objawy fizyczne i(lub) psychiczne, które powstają
po zaprzestaniu pobierania substancji chemicznej.



Nałóg - ciągłe stosowanie substancji chemicznej, mimo związanego z tym
pogarszania stanu somatycznego i psychicznego oraz pogarszania sytuacji
ekonomicznej lub prawnej.



Tolerancja - stan zmniejszonej wrażliwości na substancję chemiczną,
spowodowany jej zwiększonym metabolizmem lub zmniejszoną reakcją
organizmu na jej obecność.



za leksykonem WHO:



narkotyzowanie się - to przyjmowanie substancji i związków

chemicznych oddziaływujących na OUN człowieka w celach

niemedycznych, dla osiągnięcia przyjemności;



uzależnienie - oznacza potrzebę powtarzania dawki alkoholu lub środka

psychoaktywncgo (narkotyku) dla wywołania dobrego samopoczucia lub

uniknięcia złego. Rozróżniamy uzależnienia: psychiczne -

charakteryzujące się wyłącznie wystąpieniem zespołu objawów ze strony

OUN oraz uzależnienie fizyczne - związane z objawami somatycznymi w

momencie odstawienia jako efektów ingerencji środka w procesy

fizjologiczne i metaboliczne;



zespól uzależnienia - grupa zjawisk behawioralnych, poznawczych i

fizjologicznych rozwijających się w wyniku powtarzającego się

przyjmowania substancji psychoaktywnych;



abstynencja - powstrzymywanie się od zażywania środków

psychoaktywnych; Nie należy tego terminu mylić z terminem „zespołu

abstynencyjnego”, używanego czasami zamiennie z terminem „zespołu

odstawiennego”;



nadużywanie (abuse) - grupa terminów zdefiniowanych jako ciągłość

używania środka psychoaktywnego. mimo świadomości trwałych lub

nawracających skutków negatywnych (zdrowotnych, społecznych,

zawodowych);



nałóg lękowy lub alkoholowy - powtarzające się używanie jednej lub

kilku substancji psychoaktywnych powodujących, że osoba przyjmująca

(nałogowiec) znajduje się okresowo lub przewlekle w stanie intoksykacji i

odczuwa przymus przyjmowania wybranej substancji. Z reguły rozwija

się w tym zespole tolerancja, a przerwanie przyjmowania prowadzi do

zespołu abstynencyjnego. Dla alkoholu stosuje się termin równoznaczny

- alkoholizm;



zaburzenia afektywne, rezydualne - są to zmiany w nastroju

wywołane przez alkohol lub substancje psychoaktywne, utrzymujące się

dłużej niż przewidywalny czas działania tych substancji;



szkodliwa reakcja na lek (adverse drug reaction) - w medycynie

ogólnej i farmakologii określana jako toksyczna reakcja somatyczna

(rzadziej psychiczna) wywołana działaniem leku. Reakcja może być

przewidywalna lub idosynkratyczna albo alergiczna (nieprzewidywalna).

W omawianym kontekście chodzi o nieprzyjemne reakcje i odczucia w

trakcie przyjmowania substancji psychoaktywnych;



amnezja - utrata lub zaburzenie pamięci (całkowite lub częściowe,

trwale lub okresowe) dające się wytłumaczyć przyczynami

somatycznymi (zmiany organiczne w wyniku działania narkotyku) lub

wyłącznie psychicznymi;



psychoza amfetaminowa - zaburzenie charakteryzujące się urojeniami, omamami, nadaktywnością i

chwiejnością nastroju. Najczęściej zachowanie chorego jest nieracjonalnie wrogie wobec otoczenia. Zespół

występuje po przyjmowaniu średnich i wysokich dawek amfetaminy lub wkrótce po odstawieniu narkotyku;



zespół amnestyczny - wywołany alkoholem lub substancjami psychoaktywnymi. Charakteryzuje się

silnymi, przewlekłymi upośledzeniami pamięci świeżej i trwałej;



zespól braku motywacji - apatia, brak skuteczności działania, trudności w wyko nywaniu codziennych

czynności. Przypisywany głównie działaniu przetworów konopii indyjskich (Cannabis);



zła podróż (bad trip) - w żargonie osób uzależnionych negatywny, inny od oczekiwanego skutek przyjęcia

substancji psychoaktywncj;



detoksykacja - proces bezpiecznego i skutecznego (zgodnie z procedurą kliniczną) odstawienia substancji

psychoaktywnej w sposób minimalizujący objawy zespołu abstenencyjnego, wyprowadzający pacjenta ze

skutków działania przyjmowanej substancji;



halucynogen - substancja chemiczna wywołująca zmiany w postrzeganiu,

myśleniu, uczuciach. Działaniem przypomina obraz endogennej psychozy. Nie

powoduje upośledzenia pamięci i orientacji (np. LSD, psylocybina. meskalina);



wznowa, nawrót - powrót do picia alkoholu lub przyjmowania środków

psychoaktywnych po okresie abstynencji, z ponownym rozwinięciem się

wszystkich objawów uzależnienia, tolerancją i objawami zespołu odstawienia;



tolerancja - osłabienie reakcji na działanie substancji psychoaktywnej

wywołane jej przewlekłym stosowaniem.



- typ morfinowy



Obejmuje naturalne alkaloidy opium uzyskane z maku lekarskiego, w tym morfinę i kodeinę (pochodne

fenantrenu) oraz półsyntetyczne i syntetyczne pochodne (opioidy) z heroiną włącznie.



Cechy charakterystyczne: silne uzależnienie psychiczne i fizyczne, szybki wzrost tolerancji, wyraźne objawy

abstynencji oraz wysoka toksyczność.

2. Typy narkomanii i najpopularniejsze preparaty

wg podziału WHO

Pochodne

Alkaloid

Zawartość w %

MORFINA

1,0

FENANTRENU

KODEINA

0,5

TEBAINA

0,2

PAPAWERYNA

1,0

IZOCHINOLINY

NARKOTYNA

6,0

NARCEINA

0,3

Średnia procentowa zawartość alkaloidów w opium

Pozostałe półsyntetyczne i syntetyczne opioidy

Półsyntetyczne

Syntetyczne

DIONINA
HEROINA
HYDROKODON
HYDROMORFON
OKSYKODON
OKSYMORFON

ALFENTANYL
ALFAPRODYNA
BUTORFANOL
DEKSTROMETORFAN
DIFENOKSYLAT
FENTANYL
LEWORFANOL

LOFENTANYL

NALBUFINA
NALORF1NA
PENTAZOCYNA
PETYDYNA
PROPOKSYFEN
SYFENTANYL



- typ kokainowy



Obejmuje wszystkie przetwory i postacie uzyskane w wyniku obróbki i
przetwarza nia liści krzewu Erythroxylon coca - liście surowe,
chlorowodorek kokainy, pasta kokainowa, „crack”, ,,freebase”.



Cechy charakterystyczne: silne uzależnienie psychiczne, bardzo słabo
zaznaczona zależność fizyczna. Szybki wzrost tolerancji i wyraźne
objawy abstynencji, a także wysoka toksyczność narządowa.



Postacie i drogi podania kokainy (Erythroxylon coca)

Postać kokainy

Nazwy potoczne

Drogi podania

LIŚCIE KRZEWU

KOKAINOWEGO

KOKA

ŻUCIE LIŚCI

CHLOROWODOREK

KOKAINY

BIAŁA DAMA, ŚNIEG, KOKA, PUDER,

JULIA, KOLUMBIJKA, PERUVIAN,
CHARLIE, LADY, ZLOTY PROSZEK

DOUSTNIE,
DONOSOWO,
DOŻYLNIE,
PODSKÓRNIE,
DOSPOJÓWKOWO,

DOPOCHWOWO,
DOODBYTNICZO

PASTA KOKAINOWA

(produkt pierwotny
przerobu liści)

GREEN PASTE, PASTE LAVADE

PALENIE

FREEBASE (pozbawiona

soli
chlorowodorkowej)

ROCKS, CHIPS

WDYCHANIE OPARÓW

CRACK (krystaliczna

postać
chlorowodorku)

DUMEX, CRACK

PALENIE,
WDYCHANIE OPARÓW



- typ cannabis



Dotyczy wszystkich preparatów i przetworów uzyskanych z rośliny konopi indyjskich lub

gatunków pokrewnych. Są to: marihuana (ziele), haszysz (żywica), olej haszyszowy.



Cechy charakterystyczne: zwykle silna, ewentualnie umiarkowana zależność

psychiczna, a w ostatnich latach poznano również receptorowe mechanizmy uzależnienia

fizycznego. Tolerancja rozwija się kilka miesięcy (3-6), rzadziej niż w poprzednich typach

notowano objawy abstynencji. Skutki toksyczne odnoszą się do: układu sercowo-

naczyniowego (tachykardia, wzrost ciśnienia krwi); regulacji neurohormonalnej poprzez

receptory kannabinoidowe (CB1), serotoninowe (5HT) oraz dopaminergiczne;

upośledzenia odporności komórkowej (receptory CB2). Coraz częściej wskazuje się na

ryzyko karcinogenezy i działania mutagennego w wyniku palenia marihuany.

Przetwory konopi indyjskich (Cannabis sativa, C. indica)

Nazwa

Źródło

Nazwy potoczne

Zawartość

THC*

MARIHUANA

MIESZANINA SUCHYCH LIŚCI I

ŻEŃSKICH KWIATOSTANÓW

MARY JANE, MARYCHA,

MARYŚKA, TRAWKA, JOINT,
GANDZIA, ŚMIESZKA

l-3%

HASZYSZ

MIESZANINA ŻYWICY

KWIATOSTANÓW ŻEŃSKICH I
KWITNĄCYCH SZCZYTÓW ROŚLINY

HASZ, BHANG, AFGAN.

PETARDA, HLASTELINA.
CZARNE MAROKO

5-10%

OLEJ Z HASZYSZU

WYCIĄG HASZYSZU

30-50%

*THC – tetrahydrokanabinole, substancje czynne konopi



- typ amfetaminowy



Grupa ta stanowi obecnie około 28 różnych związków (m.in. amfetamina,

metamfetamina, MDA, MDMA, MMDA, ecstase, mitsubishi, UFO),

uzyskiwanych na drodze syntezy (sole siarczanowe lub fosforany

amfetaminy), a przyjmowanych w postaci proszku (doustnie, donosowo,

inhalacyjnie) lub tabletek. Stosunkowo niedawno wprowadzono

chlorowodorek amfetaminy (ICE) w postaci płynnej.



Cechy charakterystyczne: ten typ narkomanii charakteryzuje silna

zależność psychiczna, przy słabo wyrażonej lub całkowitym braku

zależności fizycznej. Znamienny jest szybki wzrost tolerancji. Psychozy

maniakalne, zmiany nastroju z agresją lub skłonnościami samobójczymi,

problemy ze snem - to najczęściej spotykane zaburzenia psychiczne u

amfetaministów. Coraz częściej zwraca się uwagę na toksyczność

narządową tej grupy środków psychoaktywnych, a szczególnie w

odniesieniu do układu sercowo-naczyniowego. Opisywano liczne

przypadki kardiotoksycznego działania pochodnych amfetaminy

(szczególnie ecstase) z rozległymi zawałami mięśnia sercowego włącznie.



- typ substancji halucynogennych



Jest to liczna grupa naturalnych i syntetycznych (LSD-25, PCP. fencyklidyna)
związków psychodysleptycznych. Większość znanych halucynogenów jest
jednak po chodzenia naturalnego. Kaktus (Lophophora wiliamsi) zawierający
mescalinę, grzyby (Psilocybe mexicana czy europejska Łysiczka
lancetowata) zawierające psylocybinę, psylocynę - to główne źródła
związków psychodysleptycznych. Charakterystyczne dla polskich, lokalnych
warunków jest szukanie przez narkomanów rodzimych zamienników, takich
jak muchomor czerwony i plamisty, zawierających muskarynę, kwas
ibotenowy i muscymol - alkaloidy działające psychostymulująco.
Z tego samego powodu młodociani narkomani sięgają po nasiona bielunia
dziędzierzawej i innych roślin rozpowszechnionych w środowisku
naturalnym.



Cechy charakterystyczne: obserwowano jedynie uzależnienie psychiczne,
występują psychozy, nawroty typu „odbłysk” („flashback”), stosunkowo
wysoka toksyczność narządowa.



- typ lotnych rozpuszczalników



Obejmuje lotne związki organiczne jak np.: octan etylu, aceton,
ksylen, toluen. Po szczególne substancje lub ich mieszanina w
handlowych preparatach typu SKIN, BIROL, rozpuszczalniki i
rozcieńczalniki do farb olejnych i ftalowych itp. używane są do
inhalacyjnego (wziewnego) intoksykowania się dla wywołania stanu
odurzenia.



Cechy charakterystyczne: uzależnienie psychiczne, typ wysoce
toksyczny, organicz ne uszkodzenia OUN i narządów miąższowych.
Znaczne niebezpieczeństwo zachły śnięcia i zadławienia treścią
pokarmową.

3. Objawy kliniczne związane z

używaniem i zespołem odstawienia
wybranych środków narkotycznych

ZGŁASZANE PRZEZ

PACJENTA

OBJAWY SOMATYCZNE

W BADANIU

SKUTKI PRZY

PRZEWLEKŁYM

STOSOWANIU

ZESPÓŁ

ABSTYNENCJI

(ODSTAWIENIA

)

OPIATY (F11)

Euforia, ciepło, zanik
uczucia głodu,

obniżenie odczuwania
bólu

i zmęczenia

zwężenie źrenic, brak lub

słaba ich reakqa na

światło.
spowolnienie psycho

ruchowe, hipotermia

osłabienie odruchu

wykrztuśneao.

spadek R R,
bradykardia.
wysychanie błon
śluzowych.
bladość skóry.
zaparcia

uszkodzenie narządów
miąższowych.
zaburzenia hormonalne i

układu, odpornościowego.

wyniszczenie, zmiany

zapalne skóry.

zakażenia.
urazy,
zaburzenia seksualne.
wczesna umieralność

wzrost R R,
przyspieszenie

tętna.

wzrost

temperatury.

nasilona

potliwość.
wymioty.

drżenia

mięśniowe.

bóle stawowe.
światlowstręt.
niepokoje.
głód

narkotykowy

KANABINOLE(F12)

Nie opisywano

zgonów po
zażywaniu
kanabinoli

omamy,

halucynacje,
gonitwa myśli,
niepewność,
lęk. bezsenność

psychozy intoksykacyjne,

tachykardia, wzrost RR,

wysuszenie błon (wzmożone

pragnienie), wzrost

temperatury ciała,

przekrwione spojówki

zaburzenia snu,

zaburzenia pamięci,

zaburzenia percepcji,

wychudzenie, przewlekle

zapalenie, krtani i oskrzeli,

napady kaszlu

lęki,

zaburzenia snu. drażliwość,

zmniejszone łaknienie,

wzmożona potliwość,

dolegliwości gastryczne, głód

narkotykowy

HALUCUNOGENNE I PSYCHOSTYMULUJĄCE (F16)

Euforia,
omamy,
zaburzenia

percepcji,

lęki,
zaburzenia

pamięci

i wnioskowania,
urojenia

mistyczne

i religijne

szerokie źrenice,

wzrost RR,

tachykardia,

ślinotok,

nudności,

śpiączka,

drgawki,

krwotoki w obrębie OUN

zmiany osobowości,

apatia,

zmiany nastroju

i tendencje samobójcze

zespól urojeniowy

(pseudoschizofreniczny),

zaburzenia depresyjne,

„odbłyski”

Dziękuję za uwagę