Anatomia człowieka

Anatomia człowieka

(3)

(3)

Układ trawienny

Układ trawienny

(systema digestorium)

(systema digestorium)

poprzez rozkładanie przyjmowanego

poprzez rozkładanie przyjmowanego

pokarmu na proste związki i ich

pokarmu na proste związki i ich

resorpcję dostarcza energii dla

resorpcję dostarcza energii dla

prawidłowego funkcjonowania

prawidłowego funkcjonowania

pozostałych układów.

pozostałych układów.

Spełnia on następujące, ważne funkcje:

Spełnia on następujące, ważne funkcje:

1. Przyjmowanie pokarmu, które składa się z:

1. Przyjmowanie pokarmu, które składa się z:

- umieszczenia pokarmu w jamie ustnej,

- umieszczenia pokarmu w jamie ustnej,

- rozdrobnienia mechanicznego pokarmu (żucie)

- rozdrobnienia mechanicznego pokarmu (żucie)

- nawilgocenia pokarmu śliną,

- nawilgocenia pokarmu śliną,

- połykania pokarmu,

- połykania pokarmu,

2. Przeprowadzenie pokarmu przez przewód pokarmowy,

2. Przeprowadzenie pokarmu przez przewód pokarmowy,

zależnie od czynności motorycznej,

zależnie od czynności motorycznej,

3. Trawienie, w wyniku którego pokarm rozkłada się za

3. Trawienie, w wyniku którego pokarm rozkłada się za

pomocą enzymów na proste związki:

pomocą enzymów na proste związki:

- amylaza: skrobia → cukry proste,

- amylaza: skrobia → cukry proste,

- pepsyna, trypsyna: białko → dwupeptydy, aminokwasy,

- pepsyna, trypsyna: białko → dwupeptydy, aminokwasy,

- lipaza: tłuszcze → monoglicerydy i kwasy tłuszczowe,

- lipaza: tłuszcze → monoglicerydy i kwasy tłuszczowe,

4. Wchłanianie, które polega na transporcie substancji

4. Wchłanianie, które polega na transporcie substancji

odżywczych, wody i elektrolitów z przewodu

odżywczych, wody i elektrolitów z przewodu

pokarmowego do krwi i chłonki,

pokarmowego do krwi i chłonki,

5. Defekacja, czyli wydalanie niestrawionych substancji z

5. Defekacja, czyli wydalanie niestrawionych substancji z

przewodu pokarmowego.

przewodu pokarmowego.

Układ trawienny składa się z:

Układ trawienny składa się z:

1.

1.

Przewodu pokarmowego (tractus

Przewodu pokarmowego (tractus

alimentarius),

alimentarius),

2.

2.

Gruczołów (glandulae).

Gruczołów (glandulae).

Przyjmowanie pokarmów kontrolowane jest

Przyjmowanie pokarmów kontrolowane jest

przez ośrodek sytości i ośrodek głodu

przez ośrodek sytości i ośrodek głodu

(łaknienia), które znajdują się w

(łaknienia), które znajdują się w

podwzgórzu.

podwzgórzu.

Pobudzanie ośrodka sytości hamuje łaknienie,

Pobudzanie ośrodka sytości hamuje łaknienie,

zaś pobudzanie ośrodka głodu pobudza

zaś pobudzanie ośrodka głodu pobudza

łaknienie i zwiększa masę ciała.

łaknienie i zwiększa masę ciała.

Przewód pokarmowy zaczyna się od ust

Przewód pokarmowy zaczyna się od ust

(rima oris)

(rima oris)

i kończy odbytem (anus).

i kończy odbytem (anus).

Składa się on z następujących części:

Składa się on z następujących części:

- jama ustna (cavum oris),

- jama ustna (cavum oris),

- gardło (pharynx),

- gardło (pharynx),

- przełyk (oesophagus),

- przełyk (oesophagus),

- żołądek (gaster),

- żołądek (gaster),

- jelito cienkie (intestinum tenue),

- jelito cienkie (intestinum tenue),

- jelito grube (intestinum crassum).

- jelito grube (intestinum crassum).

Do gruczołów przewodu pokarmowego zaliczamy

Do gruczołów przewodu pokarmowego zaliczamy

gruczoły, których przewody uchodzą do

gruczoły, których przewody uchodzą do

poszczególnych części przewodu pokarmowego

poszczególnych części przewodu pokarmowego

oraz drobne gruczoły znajdujące się w ścianie

oraz drobne gruczoły znajdujące się w ścianie

przewodu pokarmowego.

przewodu pokarmowego.

Do gruczołów posiadających przewody

Do gruczołów posiadających przewody

wyprowadzające należą:

wyprowadzające należą:

- Gruczoły ślinowe (glandulae salivares), uchodzące

- Gruczoły ślinowe (glandulae salivares), uchodzące

do jamy ustnej, które wydzielają od 1000-1500

do jamy ustnej, które wydzielają od 1000-1500

ml śliny na dobę. Ślina zawiera 99,5% wody oraz

ml śliny na dobę. Ślina zawiera 99,5% wody oraz

0,5 % związków, wśród których są: sole,

0,5 % związków, wśród których są: sole,

albuminy, globuliny, mucyna, enzymy

albuminy, globuliny, mucyna, enzymy

bakterolityczne, lipaza

bakterolityczne, lipaza

i amylaza,

i amylaza,

- Wątroba (hepar), której przewód uchodzi do części

- Wątroba (hepar), której przewód uchodzi do części

zstępującej dwunastnicy. Wątroba posiada ciężar

zstępującej dwunastnicy. Wątroba posiada ciężar

ok. 1,4 kg, jest największym gruczołem

ok. 1,4 kg, jest największym gruczołem

organizmu, produkującym 800-1000 ml żółci

organizmu, produkującym 800-1000 ml żółci

dziennie. Żółć, magazynowana w pęcherzyku

dziennie. Żółć, magazynowana w pęcherzyku

żółciowym, jest niezbędna do trawienia i

żółciowym, jest niezbędna do trawienia i

wchłaniania tłuszczów oraz do wydalania

wchłaniania tłuszczów oraz do wydalania

substancji nierozpuszczalnych w wodzie:

substancji nierozpuszczalnych w wodzie:

cholesterol

cholesterol

i bilirubina.

i bilirubina.

- Trzustka (pancreas), która ma budowę zrazikową i

- Trzustka (pancreas), która ma budowę zrazikową i

poprzez przewody wydziela sok trzustkowy w

poprzez przewody wydziela sok trzustkowy w

ilości 1200-1500 ml dziennie do części

ilości 1200-1500 ml dziennie do części

zstępującej dwunastnicy. Sok trzustkowy zawiera

zstępującej dwunastnicy. Sok trzustkowy zawiera

enzymy:

enzymy:

a) proteazy trzustkowe (trypsyna i

a) proteazy trzustkowe (trypsyna i

chymotrypsyna),

chymotrypsyna),

b) lipazy trzustkowe,

b) lipazy trzustkowe,

c) amylazę trzustkową.

c) amylazę trzustkową.

W trzonie i ogonie trzustki znajdują się wyspy

W trzonie i ogonie trzustki znajdują się wyspy

Langerhansa, które stanowią gruczoł dokrewny

Langerhansa, które stanowią gruczoł dokrewny

wydzielający insulinę i glukagon, regulujący

wydzielający insulinę i glukagon, regulujący

przemianę węglowodanów.

przemianę węglowodanów.

Ściana przewodu pokarmowego prawie na

Ściana przewodu pokarmowego prawie na

całej długości ma budowę czterowarstwową:

całej długości ma budowę czterowarstwową:

1.

1.

Najbardziej wewnętrzną warstwą jest błona

Najbardziej wewnętrzną warstwą jest błona

śluzowa,

śluzowa,

2.

2.

Pod błoną śluzową znajduje się błona

Pod błoną śluzową znajduje się błona

podśluzowa,

podśluzowa,

3.

3.

Błona mięśniowa,

Błona mięśniowa,

4.

4.

Błona surowicza lub przydanka.

Błona surowicza lub przydanka.

Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem :

Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem :

- wielowarstwowym płaskim: w obrębie jamy

- wielowarstwowym płaskim: w obrębie jamy

ustnej, gardła i przełyku,

ustnej, gardła i przełyku,

- jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym:

- jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym:

od wpustu żołądka aż do dolnej części

od wpustu żołądka aż do dolnej części

kanału odbytu.

kanału odbytu.

W nabłonku znajdują się liczne komórki

W nabłonku znajdują się liczne komórki

gruczołowe, szczególnie mnogie w żołądku.

gruczołowe, szczególnie mnogie w żołądku.

Nabłonek, w zależności od części przewodu

Nabłonek, w zależności od części przewodu

pokarmowego, spełnia różne funkcje:

pokarmowego, spełnia różne funkcje:

- w przełyku – ochronną,

- w przełyku – ochronną,

- w żołądku – sekrecyjną,

- w żołądku – sekrecyjną,

- w jelitach (szczególnie cienkim) –

- w jelitach (szczególnie cienkim) –

absorpcyjną.

absorpcyjną.

Nabłonek spoczywa na błonie podstawnej oraz

Nabłonek spoczywa na błonie podstawnej oraz

leżącej pod nim blaszce właściwej błony

leżącej pod nim blaszce właściwej błony

śluzowej, zbudowanej z wiotkiej tkanki łącznej i

śluzowej, zbudowanej z wiotkiej tkanki łącznej i

zawierającej liczne naczynia, nerwy i grudki

zawierającej liczne naczynia, nerwy i grudki

chłonne.

chłonne.

W błonie śluzowej znajdują się również komórki

W błonie śluzowej znajdują się również komórki

mięśni gładkich tworzące blaszkę mięśniową

mięśni gładkich tworzące blaszkę mięśniową

śluzówki.

śluzówki.

Rzeźba błony śluzowej jest różna w poszczególnych

Rzeźba błony śluzowej jest różna w poszczególnych

odcinkach przewodu pokarmowego:

odcinkach przewodu pokarmowego:

- podłużne fałdy: przełyk,

- podłużne fałdy: przełyk,

- podłużne fałdy, układające się wzdłuż długiej

- podłużne fałdy, układające się wzdłuż długiej

osi

osi

narządu: żołądek.

narządu: żołądek.

Na powierzchni błony śluzowej żołądka

Na powierzchni błony śluzowej żołądka

widoczne są

widoczne są

nieregularne obszary zwane polami

nieregularne obszary zwane polami

żołądkowymi, w których

żołądkowymi, w których

leżą dołeczki żołądkowe, stanowiące miejsca

leżą dołeczki żołądkowe, stanowiące miejsca

ujść gruczołów

ujść gruczołów

żołądkowych, mających odmienną budowę w

żołądkowych, mających odmienną budowę w

różnych

różnych

częściach żołądka.

częściach żołądka.

- okrężne fałdy: jelito cienkie.

- okrężne fałdy: jelito cienkie.

Najwyższe są w jelicie cienkim, a zanikają

Najwyższe są w jelicie cienkim, a zanikają

w końcowym

w końcowym

odcinku jelita krętego. Błona śluzowa w

odcinku jelita krętego. Błona śluzowa w

jelicie cienkim

jelicie cienkim

posiada kosmki o kształcie spłaszczonych

posiada kosmki o kształcie spłaszczonych

stożków,

stożków,

u podstawy których znajdują się ujścia

u podstawy których znajdują się ujścia

gruczołów.

gruczołów.

- półksiężycowate fałdy: jelito grube,

- półksiężycowate fałdy: jelito grube,

- podłużne fałdy zwane słupami: kanał

- podłużne fałdy zwane słupami: kanał

odbytu.

odbytu.

Błona podśluzowa składa się z gęstej tkanki

Błona podśluzowa składa się z gęstej tkanki

łącznej zawierającej liczne naczynia

łącznej zawierającej liczne naczynia

krwionośne i chłonne oraz splot nerwowy

krwionośne i chłonne oraz splot nerwowy

podśluzowy, kontrolujący czynność

podśluzowy, kontrolujący czynność

sekrecyjną i krążenie krwi przewodu

sekrecyjną i krążenie krwi przewodu

pokarmowego.

pokarmowego.

Błona mięśniowa w większości przewodu

Błona mięśniowa w większości przewodu

pokarmowego składa się z wewnętrznej

pokarmowego składa się z wewnętrznej

warstwy okrężnej i zewnętrznej podłużnej.

warstwy okrężnej i zewnętrznej podłużnej.

W żołądku występuje warstwa skośna leżąca

W żołądku występuje warstwa skośna leżąca

najgłębiej. W górnej części przełyku błona

najgłębiej. W górnej części przełyku błona

mięśniowa utworzona jest przez mięśnie

mięśniowa utworzona jest przez mięśnie

poprzecznie prążkowane,

poprzecznie prążkowane,

natomiast w części środkowej przez mięśnie

natomiast w części środkowej przez mięśnie

gładkie i poprzecznie prążkowane a w

gładkie i poprzecznie prążkowane a w

części dolnej wyłącznie mięśnie gładkie. W

części dolnej wyłącznie mięśnie gładkie. W

żołądku warstwa podłużna mięśni grupuje

żołądku warstwa podłużna mięśni grupuje

się głównie wzdłuż krzywizn, a warstwa

się głównie wzdłuż krzywizn, a warstwa

skośna występuje w dnie i przylegającej do

skośna występuje w dnie i przylegającej do

dna części trzonu.

dna części trzonu.

W jelicie cienkim obydwie warstwy (skośna

W jelicie cienkim obydwie warstwy (skośna

i podłużna) rozmieszczone są

i podłużna) rozmieszczone są

równomiernie. W jelicie grubym warstwa

równomiernie. W jelicie grubym warstwa

podłużna tworzy podłużna taśmy, warstwa

podłużna tworzy podłużna taśmy, warstwa

okrężna tworzy fałdy półksiężycowate.

okrężna tworzy fałdy półksiężycowate.

Pomiędzy tymi warstwami mięśniowymi

Pomiędzy tymi warstwami mięśniowymi

znajduje się splot nerwowy tzw.

znajduje się splot nerwowy tzw.

śródmięśniowy odpowiedzialny za czynność

śródmięśniowy odpowiedzialny za czynność

motoryczną przewodu pokarmowego.

motoryczną przewodu pokarmowego.

Błona surowicza lub przydanka.

Błona surowicza lub przydanka.

Ściany jamy brzusznej wyściela otrzewna

Ściany jamy brzusznej wyściela otrzewna

ścienna zbudowana z tkanki łącznej

ścienna zbudowana z tkanki łącznej

włóknistej pokrytej nabłonkiem. Otrzewna

włóknistej pokrytej nabłonkiem. Otrzewna

otacza również większość narządów układu

otacza również większość narządów układu

trawiennego jako otrzewna trzewna.

trawiennego jako otrzewna trzewna.

Narządy otoczone otrzewną mają błonę

Narządy otoczone otrzewną mają błonę

surowiczą w której znajduje się splot

surowiczą w której znajduje się splot

nerwowy podsurowiczy. Części przewodu

nerwowy podsurowiczy. Części przewodu

pokarmowego leżące poza jamą brzuszną

pokarmowego leżące poza jamą brzuszną

oraz nie pokryte całkowicie otrzewną w

oraz nie pokryte całkowicie otrzewną w

jamie brzusznej otacz tkanka łączna zwana

jamie brzusznej otacz tkanka łączna zwana

przydanką.

przydanką.

Komórki gruczołowe błony śluzowej przewodu

Komórki gruczołowe błony śluzowej przewodu

pokarmowego oprócz soków trawiennych

pokarmowego oprócz soków trawiennych

wydzielają hormony polipeptydowe:

wydzielają hormony polipeptydowe:

gastryna, sekretyna, cholecystokinina,

gastryna, sekretyna, cholecystokinina,

które wpływają na czynność sekrecyjną

które wpływają na czynność sekrecyjną

układu trawiennego, a także są

układu trawiennego, a także są

mediatorami w splotach śródściennych

mediatorami w splotach śródściennych

przewodu pokarmowego.

przewodu pokarmowego.

Czynność motoryczna przewodu pokarmowego

Czynność motoryczna przewodu pokarmowego

występuje

występuje

w postaci:

w postaci:

1. Ruchów perystaltycznych polegających na

1. Ruchów perystaltycznych polegających na

stopniowym okrężnym skurczu ściany

stopniowym okrężnym skurczu ściany

przewodu, przesuwających się

przewodu, przesuwających się

z szybkością 1 cm/min.

z szybkością 1 cm/min.

2. Ruchów segmentowych, w których skurczowi

2. Ruchów segmentowych, w których skurczowi

ulegają dwa odległe miejsca przewodu

ulegają dwa odległe miejsca przewodu

pokarmowego. Jeżeli ta odległość wynosi kilka

pokarmowego. Jeżeli ta odległość wynosi kilka

centymetrów, mówimy o ruchach wahadłowych.

centymetrów, mówimy o ruchach wahadłowych.

Ruchy te mieszają pokarm i ułatwiają krążenie

Ruchy te mieszają pokarm i ułatwiają krążenie

krwi.

krwi.

3. Ruchów masowych, występujących w jelicie

3. Ruchów masowych, występujących w jelicie

grubym.

grubym.

Jest to skurcz jelita na długości 30-40 cm,

Jest to skurcz jelita na długości 30-40 cm,

powodujący przesuwanie mas kałowych.

powodujący przesuwanie mas kałowych.