SZKOŁY I KIERUNKI

W PSYCHOTERAPII

Czym jest psychoterapia?

= psyche (dusza) + therapein (leczyć)



oddziaływanie interpersonalne



edukacja psychospołeczna



profesjonalne asystowanie w dokonywaniu zmian w

sobie



technika behawioralna



forma powtórnego rodzicielstwa



kupowanie przyjaźni



współczesna forma szamanizmu



opieka zdrowotna



…

Definicja psychoterapii



Psychoterapia to:



świadome i zamierzone



stosowanie metod klinicznych i zabiegów
interpersonalnych, pochodzących ze sprawdzonych
twierdzeń nauk psychologicznych,



w celu towarzyszenia ludziom



w modyfikacji ich zachowań, właściwości
poznawczych, emocji i / lub innych cech



na takie, które wydają się uczestnikom tego procesu
pożądane

Norcross
(1990)

podejście

szkoła

teoria

metoda

P O D E J Ś C I A

(orientacje / kierunki)



Definicja: zbiór ogólnych założeń i

pojęć dotyczących natury człowieka,

jego rozwoju oraz relacji z otoczeniem



Podstawowe podejścia:



psychoanalityczne



humanistyczno-egzystencjalne



behawioralno-poznawcze



systemowe

S Z K O Ł Y



Definicja: grupa teorii pokrewnych ze

względu na założenia i pojęcia (często

wiązane są z określonym nazwiskiem bądź

regionem geograficznym)



Przykłady szkół podejścia

systemowego:



strategiczna (Haley)



strukturalna (Minuchin)



mediolańska (Palazzoli)



postmediolańska (Cecchin i in.)

T E O R I E

(koncepcje, modele)



Definicja: model funkcjonowania

człowieka



Przykłady teorii (koncepcji)

charakterystycznych dla szkoły

mediolańskiej



cyrkularność



gry rodzinne



pozytywna konotacja objawu

Dzięki teoriom psychoterapii

możemy m.in.:



selekcjonować informacje



dostrzegać związki między faktami



wyjaśniać i przewidywać zachowania



projektować i wywoływać zmiany

Struktura teorii

psychoterapii



Teoria „osobowości”



psychologiczne koncepcje natury człowieka



geneza, mechanizmy i proces kształtowania się
zdrowia psychicznego



Teoria psychopatologii



geneza, mechanizmy i proces kształtowania się
zaburzeń psychicznych



Teoria procesów terapeutycznych



zasady tworzenia relacji terapeutycznych



interwencje, strategie, programy



specyficzne czynniki leczące

M E T O D Y



Definicja: zbiór reguł dotyczących
interweniowania w funkcjonowanie
człowieka (praktyczna warstwa teorii)



Przykład metody, opartej na teorii
cyrkularności:



pytania cyrkularne

Typowa metodologia

teorii psychoterapeutycznych



uogólnienie doświadczenia klinicznego –

rozumowanie indukcyjne



weryfikacja przez kliniczną użyteczność

rozumowanie dedukcyjne



na ile, w oparciu o określoną teorię kliniczną możemy

prognozować

sposób funkcjonowania człowieka?



na ile możemy

zapobiegać

nawrotom choroby,

wystąpieniu objawów, etc.?



wreszcie na ile w oparciu o tę teorię możemy
skutecznie

uzyskiwać poprawę

zdrowia pacjenta

Czy możliwe jest

doskonalenie metodologii

teorii klinicznych?



Transpozycja pojęć klinicznych na język

umożliwiający kontrolowane badania empiryczne



Umieszczenie „starych” pojęć w kontekście

innego paradygmatu (np. społeczno-

poznawczego)



Rezygnacja z tradycyjnej teorii klinicznej i

odwołanie się do nowej teorii, która umożliwi

ponowne zdefiniowanie zjawiska

„nieskrępowane” ustaleniami wcześniejszymi

Podejście
psychoanalityczne

(1856 – 1939)

Tytułem wstępu



Współczesna psychoanaliza:



psychoanaliza – klasyczna teoria Freuda



podejście psychodynamiczne – teorie rozwinięte
przez spadkobierców Freuda, którzy podzielają ogólne
założenia psychoanalizy, ale rozwijają pewne jej
aspekty i minimalizują znaczenie klasycznych
konceptów Freuda



Trzy podstawowe nurty współczesnej
psychoanalizy:



teoria popędów i konfliktów (Freud)



teorie relacji z obiektem (Klein, Mahler, Kernberg)



psychologia self (Kohut)

Główne założenia

teorii popędów i konfliktu

1.

Aspekt dynamiczny

2.

Aspekt ekonomiczny

3.

Aspekt topograficzny

4.

Aspekt strukturalny

5.

Aspekt rozwojowy

Rapport i Gill (1959)

1. Aspekt dynamiczny



Zachowanie człowieka regulowane jest przez

biologiczne siły –

popędy



Wyróżniamy dwa podstawowe popędy:

konstruktywny „eros” (

libido

) i destrukcyjny

„thanatos” (

destrudo

)



Popędy te wyrażają się w fantazjach,

pragnieniach, uczuciach, myślach, działaniach



Celem popędu jest rozładowanie napięcia i

osiągnięcie przyjemności



Napięcie może zostać rozładowane tylko

poprzez kontakt z obiektem (wewnętrznym lub

zewnętrznym)

2. Aspekt ekonomiczny

(hydrauliczny)



Energia psychiczna, płynąca z popędów,

może być rozładowana tylko przy

pomocy obiektów „bezpiecznych”

(możliwych do zaakceptowania)



Pojęcia:



kateksja

– wybór i obsadzenie obiektu

przez energię popędową (libido)



dekateksja

– wycofanie energii popędowej

z obiektu



fiksacja

– „zastój” energii popędowej z

powodu braku możliwości jej rozładowania

3. Aspekt topograficzny



Umysł (psychika) człowieka obejmuje trzy obszary:



świadomość

(obszar najmniejszy)



przedświadomość

(obszar poza świadomością,

dostępny przez skupienie uwagi)



nieświadomość

(obszar największy, obejmuje sporo

treści nieakceptowanych)



Rzeczywiste motywy zachowania najczęściej są
nieświadome



Nieświadome treści psychiczne przejawiają się w
czynnościach omyłkowych, marzeniach sennych,
fantazjach

4. Aspekt strukturalny



Osobowość człowieka składa się z trzech

struktur:



ID



siedlisko popędów



kieruje się zasadą przyjemności



SUPEREGO



uwewnętrznione powinności (postawy i wartości

rodzicielskie, wzorce społeczne)



kontroluje popędy



EGO



struktura pośrednicząca między popędami a światem

zewnętrznym



kieruje się zasadą realizmu

(Aspekt topograficzny i

strukturalny)

EGO może rozwiązywać konflikty

ID–SUPEREGO przez

obronę

i

adaptację

ID

EGO

SUPER

EGO

konflikt

obrona

adaptacja

Mechanizmy obronne

EGO



Definicja: są to różne sposoby

obrony integralności EGO

przed pozostającymi w konflikcie siłami popędowymi ID, zbyt

silnymi bodźcami zewnętrznymi, wymaganiami SUPEREGO



Funkcja: polega na

zniekształcaniu pragnień

tak, żeby:



ich prawdziwa treść pozostała nieznana EGO



przybrały treść jak najmniej sprzeczną z wymaganiami i

zakazami otoczenia i SUPEREGO



były możliwe do zaspokojenia w realnej rzeczywistości



Rozwój EGO: polega na

stosowaniu coraz dojrzalszych

mechanizmów obronnych

, to znaczy takich, które:



głębiej zmieniają treść pragnień



bardziej odraczają gratyfikację



umożliwiają zaspakajanie pragnień w sposób społecznie

pożądany

Jak działa mechanizm obronny?

Zenek

pragnie „zniszczyć” kolegę z pracy

Karola

PROJEKCJA

mechanizm prymitywny

Zenek nie cierpi Karola i nie

akceptuje swojego uprzedzenia.

„Nagle „odkrywa”, że Karol chce

zająć jego stanowisko. Broni się

przed tym, wypuszczając w obieg

szereg negatywnych plotek o Karolu

Korzyści:



treść zmieniona (złagodzona)



gratyfikacja szybka i relatywnie

bliska celowi popędowemu



zgodność z normami niepełna



adaptacyjność niepełna (ryzyko

kłopotów: konflikt z Karolem,

niechęć części otoczenia, wyrzuty

sumienia)

SUBLIMACJA

mechanizm dojrzały

Zenek nie cierpi Karola i nie

akceptuje swojego uprzedzenia. Z

czasem namawia

współpracowników do wystąpienia

z petycją wprowadzenia

całkowitego zakazu palenia w

pracy. Namawia również Karola,

który jest nałogowym palaczem,

aby dla własnego dobra podpisał

petycję

Korzyści:



treść całkowicie zmieniona (troska

o zdrowie)



gratyfikacja odroczona i odległa

od celu popędowego



zgodność z normami pełna



adaptacyjność pełna

Przykłady mechanizmów

obronnych ego:



wyparcie

– pierwotne: nie dopuszczenie do świadomości

zagrażających przeżyć; wtórne: wyłączenie ze świadomości

zagrażających przeżyć wcześniej uświadamianych



projekcja

– przypisanie własnego nieakceptowanego

impulsu, cechy, zachowania innej osobie



zaprzeczanie

– negowanie wypieranych przeżyć



racjonalizacja

– stosowanie racjonalnych, pozornie

logicznych argumentów w celu uzasadnienia postępowania

motywowanego przez nieakceptowane pragnienia



intelektualizacja

– myślenie o przeżyciach (często w

terminach abstrakcyjnych) w miejsce przeżywania ich



reakcja

pozorowana

– wyrażanie pragnień i przeżyć

przeciwnych do rzeczywiście doświadczanych



fantazjowanie

– ucieczka od przykrej lub uciążliwej

realności w marzenia na jawie



sublimacja

– zastępowanie celów i obiektów, na które są

ukierunkowane impulsy, celami i obiektami łatwiej

dostępnymi lub akceptowanym przez superego i

społeczeństwo

5. Aspekt rozwojowy



Sposób realizacji popędów zmienia się w trakcie życia człowieka.



W swoim rozwoju człowiek przechodzi przez kolejne fazy (etapy

libidinalnej kateksji erogennych sfer cielesnych):



oralna



analną



falliczną



latencji



genitalną



Ogólna charakterystyka faz:



każda rozwija określone cechy osobowości



w każdą z nich wpisany jest konflikt między popędami id,

wymaganiami ego i nakazami superego



możliwy jest też kompromis między tymi strukturami (gdy

pragnienia id są słabiej realizowane, niż wymagania ego i nakazy

superego), co pozostawia ślady w postaci objawów

nerwicowych

5. Aspekt rozwojowy



Sposób realizacji popędów zmienia się w trakcie życia człowieka.



W swoim rozwoju człowiek przechodzi przez kolejne fazy (etapy

libidinalnej kateksji erogennych sfer cielesnych):



oralna



analną



falliczną



latencji



genitalną



Ogólna charakterystyka faz:



każda rozwija określone cechy osobowości



w każdą z nich wpisany jest konflikt między popędami id,

wymaganiami ego i nakazami superego



możliwy jest też kompromis między tymi strukturami (gdy

pragnienia id są słabiej realizowane, niż wymagania ego i nakazy

superego), co pozostawia ślady w postaci objawów

nerwicowych

Faza oralna (0-1,5 r.ż.)



lokalizacja libido:

wargi, gardło, przełyk



gratyfikacja:

ssanie, karmienie, gaworzenie



konflikt:

id

(natychmiastowe zaspokajanie

pragnień)

–

otoczenie

(mama, pierś, butelka

nie zawsze jest „na zawołanie”)



obrony przed konfliktem:

zaprzeczanie,

projekcja, inkorporacja



możliwa fiksacja oralna:

w wyniku

nadmiernego zaspokajania lub deprywacji
potrzeb

Faza analna (1,5-3 r.ż)



lokalizacja libido:

odbyt i jego okolice



gratyfikacja:

uzyskiwanie kontroli nad

zwieraczami, zadowolenie rodziców



konflikt:

id

(puścić lub wstrzymać wedle

ochoty

-

otoczenie

(oczekiwania czystości,

porządku i innych reguł społecznych)



obrony przed konfliktem:

reakcja

upozorowana, izolacja, intelektualizacja,



możliwa fiksacja analna:

w wyniku zbytniej

surowości lub pobłażliwości opiekunów

=>EGO

Faza falliczna (pregenitalna)

(3-6 r.ż)



lokalizacja libido:

okolice genitalne



gratyfikacja:

fantazje seksualne dotyczące

rodzica płci przeciwnej, masturbacja



konflikt edypalny:

id

(pragnienia seksualne do

matki)

–

otoczenie

(ojciec z prawem do matki)



obrony przed konfliktem:

wyparcie,

identyfikacja



możliwa fiksacja falliczna:

w wyniku

nadmiernej pobłażliwości lub skrajnego
odrzucenia

=>SUPEREGO

Faza latencji (7-14 r.ż)



lokalizacja libido:

okolice genitalne



gratyfikacja:

fantazje seksualne,

masturbacja



konflikt:

id

–

superego

(wyciszony)



obrony przed konfliktem:

sublimacja,

reakcja pozorowana (wobec rówieśników

płci przeciwnej), identyfikacja (z innymi

niż rodzic tej samej płci)

Faza genitalna (dorastanie-

dorosłość)



lokalizacja libido:

okolice genitalne



gratyfikacja:

obiekty zaspokajające popęd

seksualny (miłość) i agresywny (praca)



konflikty:

z poprzednich faz rozwojowych



obrony przed konfliktami:

z poprzednich

faz rozwojowych



możliwe fiksacje:

na celach i obiektach z

poprzednich faz rozwojowych

KONCEPCJA ZDROWIA

PSYCHICZNEGO



Im mniej energii popędowej „zafiksowało” się

na celach i obiektach poprzednich etapów

rozwojowych i tym samym więcej dotarło jej

do fazy genitalnej – tym więcej zdrowia



Wyznaczniki zdrowia:



zdolność do

miłości

(dojrzałych intymnych relacji)

i

pracy

(zaangażowania, twórczości)



dojrzałe mechanizmy obronne

(np. sublimacja a

nie wyparcie lub projekcja):



doświadczanie raczej

lęku obiektywnego

(przed

realnym niebezpieczeństwem) niż neurotycznego (id

– otoczenie) lub moralnego (id – superego)

KONCEPCJA NERWICY



Zdarzenia kryzysowe (np. utrata bliskiej osoby,

wejście w związek miłosny, choroba)



Uaktywnienie nierozwiązanych konfliktów i

fiksacji ze wcześniejszych faz rozwojowych



Wzrost napięcia lękowego i obron przed lękiem



Napięcie lękowe zostaje rozładowywane

poprzez powstanie objawów nerwicowych, które



w sposób symboliczny wyrażają wyparte treści

(funkcja

ekspresyjno-komunikacyjna)



powodują

korzyści wtórne

(np. uwagę, opiekę

otoczenia)

Normalny i neurotyczny

konflikt

KONCEPCJA ZMIANY

TERAPEUTYCZNEJ



Ustąpienie objawu nerwicowego jest możliwe, gdy
EGO w sposób dojrzały rozwiąże konflikt bieżący



Będzie to możliwe, wtedy, gdy EGO rozpozna
konfliktowe pragnienia i powiąże je z konfliktem
bieżącym (czyli wtedy, gdy pacjent uzyska

WGLĄD

)



Terapia nasza działa przez to, że przemienia
nieświadome w świadome, i działa tylko o tyle, o ile
jest w możności przeprowadzić tę przemianę” (Freud,
1917)