IMMUNOL

OGIA

Nauka badająca sposoby obrony organizmu

przed atakującymi go z zewnątrz organizmami

patogennymi

lub

przed wewnętrznymi czynnikami inwazyjnymi

Jakie są dziedziny

zainteresowania

immunologii ?

Immunologia zajmuje się badaniem narządów, komórek i
cząsteczek odpowiedzialnych za procesy rozpoznawania i
eliminacji elementów obcych, a więc badaniem:

• funkcjonowania tych narządów, komórek i cząsteczek,
• wzajemnych zależności między mini,

a także określaniem:

• skutków ich działania (pożądanych i niepożądanych)

oraz

• sposobów odpowiedniego ich wzmacniania lub

osłabiania

IMMUNOLOGIA:

najważniejsze pojęcia

• Obcy

(ang. non-self) - wszystko co różni się od własnych

komórek i cząsteczek: drobnoustroje chorobotwórcze, narządy,

komórki i cząsteczki innego organizmu, leki, pokarmy

• Interferon

– rodzaj białek wytwarzanych przez liczne komórki w

odpowiedzi na zakażenie wirusowe; IFN hamują replikację

wirusów w innych komórkach, odgrywają rolę w

porozumiewaniu się komórek układu odpornościowego

• Dopełniacz

– grupa enzymów obecnych w surowicy, która w

wyniku aktywacji wywołuje ostra reakcję zapalną, lizę bakterii i

inne procesy obronne

• Liza

– nieodwracalny wyciek zawartości komórki w następstwie

uszkodzenia jej błony komórkowej

• Fagocytoza

– pochłanianie cząstek przez komórkę; makrofagi i

neutrofile: najważniejsze komórki fagocytujące

UKŁAD ODPORNOŚCIOWY =

IMMUNOLOGICZNY = LIMFATYCZNY

Zdolność odróżniania „swego” od obcego

Zdolność do odpowiedzi immunologicznej

Zwalczanie infekcji

wirusowych,

bakteryjnych,

pierwotniakowych

Odrzucanie

obcych

przeszczepów

tkankowych

Hamowanie

rozwoju pasożytów

i nowotworów

MORFOLOGIA UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO

Migadałki

Węzły chłonne

SZPIK KOSTNY

Wyrostek robaczkowy

Naczynia limfatyczne

Węzły chłonne

GRASICA

Kępki Peyer’a

Śledziona

Naczynia limfatyczne

Węzły chłonne

MORFOLOGIA

UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO

Narządy limfatyczne:

• grasica

• szpik

• grudki limfatyczne samotne i skupione

• migdałki

• wyrostek robaczkowy

• węzły limfatyczne

• śledziona

U ptaków występuje kaletka Fabrycjusza będąca także

centralnym narządem limfatycznym (rola w

czynnościowym dojrzewaniu limfocytów)

CENTRALNE

NARZĄDY LIMFATYCZNE

OBWODOWE

NARZĄDY

LIMFATYCZNE

MORFOLOGIA

UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO

GRASICA

Migdalki

Watroba

Śledzion
a

UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

/LIMFATYCZNY/

obejmuje:

• narządy i naczynia limfatyczne

• krążące limfocyty

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grasica

BUDOWA:
• narząd limfatyczny /limfonabłonkowy/

położony w śródpiersiu, otoczony

torebką łącznotkankową

• 2 płaty zbudowane z wielu płacików;

w płacikach:

– części korowe oddzielone są od

siebie przegrodami

łącznotkankowymi,

– części rdzenne - w nich:

ciałka grasicze (ciałka

Hassala) - owalne twory

zbudowane z koncentrycznie

ułożonych komórek nabłonkowych

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grasica

BUDOWA:

Zrąb grasicy

• torebka i przegrody łącznotkankowe
• komórki z długimi wypustkami tworzące w miąższu sieć:

komórki nabłonkowe podtorebkowe i okołonaczyniowe, korowe,

rdzeniowe, obecne w ciałkach grasiczych), makrofagi i komórki

dendrytyczne (tylko w rdzeniu i na granicy rdzenia i kory)

• na komórkach zrębu: duże stężenie cząsteczek głównego układu

zgodności tkankowej (MHC) - znaczenie dla czynnościowego

dojrzewania limfocytów T

• W okach sieci wytworzonej przez komórki zrębu - limfocyty

grasicze (

TYMOCYTY

), gęsto: w części korowej (otoczone

komórkami nabłnkowymi – grasicze komórki opiekuńcze;

kontakt z ok.200 tymocytami)), luźno: w części rdzennej

– Prekursory tymocytów: dostają się do grasicy w życiu

płodowym z wątroby, następnie ze szpiku /centrum

krwiotworzenia/.

W grasicy:

intensywna proliferacja i różnicowanie w limfocyty T

(ok.100

mld/dzień), olbrzymia większość /ok.95%/ komórek

powstających w wyniku tej proliferacji ginie na skutek

apoptozy

Grasica – narząd limfonabłonkowy

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grasica

Beleczka

łącznotkankowa

Dzielący się

tymocyt

Torebka

Tymocy

t Komórka opiekuńcza

Komórka

nabłonkowa

korowa

Komórka dendrytyczna

Komórka nabłonkowa

rdzenia

Ciałko Hassala

Makrofag

Naczynie żylne

Komórka

martwa

TYMOCYTY
• proliferują w zewnętrznej

części korowej 

różnicują przesuwając
się w kierunku
wewnętrznej części
korowej

  żyłkami

pozawłosowatymi
opuszczają grasicę

  zasiedlają obszary

garsiczozależne
narządów limfatycznych

  część krąży w ustroju:

stanowią 67-76%
wszystkich limfocytów

BARIERA KREW-GRASICA

Naczynia włosowate w korze

otoczone przestrzenią okołonaczyniową

i komórkami nabłonkowymi – utrudnienie

kontaktu obcych antygenów z

dojrzewającymi limfocytami T

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grasica

1. Hormony grasicy:

wytwarzane są przez komórki nabłonkowe,

indukują różnicowanie i dojrzewanie

czynnościowe limfocytów T

• tymozyna

• grasiczy czynnik humoralny

• tymopoetyna

• tymulina

• tymopentyna

• tymostymulina

2.

a także:

• interleukiny od 1 do 12

/IL-1, IL-2, IL-3, IL-4, IL-5, IL-6, Il-7, Il-8, IL-9, Il-10, Il-11,

Il-12/, IL-15

• czynniki stymulujące tworzenie kolonii:

• granulocytów (G-CSF)

• makrofagów (M-CSF)

• granulocytów i makrofagów (GM-CSF)

• TNF

IL-7:

najważniejsza dla wewnątrzgrasiczego dojrzewania

limfocytów T

Stymulują dojrzewanie czynnościowe
limfocytów T pomocniczych i supresorowych

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grasica

WZROST

grasicy stymulują:

• hormon wzrostu
• hormon tyreotropowy.

INWOLUCJĘ

grasicy indukują:

• hormony steroidowe
• ciężkie choroby
• stres
• wiek: od 1 roku życia do

wieku średniego /ok.3%

rocznie/ obszary

limfoepitelialne

zastępowane są przez

tkankę tłuszczową, łączną i

przestrzenie

okołonaczyniowe

OBJAWY PO TYMEKTOMII:

• ↓ liczby krążących limfocytów

T

• Zaburzenia odrzucania

przeszczepów allogenicznych

• ↓ wytwarzania przeciwciał

swoistych przeciw antygenom

• Wyniszczenie /częste infekcje/

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Szpik kostny

FUNKCJE:

krwiotworzenie:
• wytwarzanie erytrocytów
• granulocytów
• monocytów
• płytek krwi

• CENTRALNY NARZĄD LIMFATYCZNY

: wytwarzanie limfocytów

B

Ze szpiku limfocyty B przechodzą do krwi /dorosłego człowieka

stanowią około 13% (11-16%) wszystkich limfocytów/.

Komórki plazmatyczne powstają w trakcie odpowiedzi

immunologicznej z limfocytów B i osiadają ponownie w szpiku, a

więc większość przeciwciał obecnych we krwi syntetyzowanych

jest w szpiku.

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Naczynia limfatyczne

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:

• włosowate naczynia limfatyczne zaczynają się

ślepo w tkance łącznej i charakteryzują się

brakiem dobrze rozwiniętej błony podstawnej

• do naczyń limfatycznych włosowatych

bezpośrednio przez szczelinowate otwory

między komórkami śródbłonka wnika płyn

tkankowy zawierający białka i inne

cząsteczki

• naczynia włosowate przechodzą w większe

naczynia limfatyczne, które na swej drodze

zazwyczaj kilkakrotnie przechodzą przez

węzły limfatyczne

• większe naczynia limfatyczne mają budowę

trójwarstwową, charakterystyczną dla naczyń

krwionośnych

• naczynia limfatyczne mają liczne zastawki

ściana włosowatego

naczynia

limfatycznego

otwór między
komórkami
śródbłonka

płyn tkankowy

komórka

MORFOLOGIA UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO:

Naczynia limfatyczne

Naczynia limfatyczne odprowadzają

limfę do układu żylnego:

• z dolnej połowy ciała oraz z lewej

połowy klatki piersiowej

, głowy, szyi

i kończyny górnej lewej przez

przewód piersiowy do lewego kąta

żylnego (do żyły ramienno-

głowowej)

• z prawej górnej połowy

ciała przez

przewód limfatyczny prawy do

prawego kąta żylnego

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Węzły chłonne

BUDOWA:
• otoczone torebką łącznotkankową
• pod torebką znajduje się zatoka

brzeżna, do niej od strony wypukłej

węzła wpływa limfa kilkoma naczyniami

limfatycznymi doprowadzającymi

• od strony wnęki odchodzą mniej liczne,

szersze naczynia limfatyczne

odprowadzające

W węźle wyróżniamy:
• część korową
• część rdzenną (wewnątrz węzła, bliżej jego wnęki)
Od torebki węzła w jego części wypukłej odchodzą w

głąb węzła beleczki łącznotkankowe:

• w części korowej – beleczki promieniste/ beleczki

kory (regularne); dzielą część korową na obszary

zwane niszami lub komorami

• w części rdzennej – beleczki rdzenne

(nieregularne, rozgałęziające się)

Centrum

rozmnażani

a

Żyła

Kora

Paracortex

Naczynie limfatyczne doprowadzające

Naczynie limfatyczne

odprowadzające

Tętnica

Część rdzenna

Grudka

limfatyczna

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Węzły chłonne

Grudki limfatyczne

z ośrodkami

rozmnażania

Sznury rdzenne

Kora pośrednia i

głęboka

Obszar grasiczozależny

Żyłka z wysokim

śródbłonkiem

/HEV/

Kora zewnętrzna

z grudkami limatycznymi

– obszar

grasiczoniezależny

Naczynie

limfatyczne

doprowadzające

zatoki

promieniste

zatoki rdzenne

Naczynie

limfatyczne

odprowadzające

Naczynie żylne

Limfoc

yt

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Węzły chłonne

Narządy limfatyczne leżące na przebiegu

naczyń limfatycznych

FUNKCJE:

• filtracja limfy i zatrzymywanie

zawartych w niej antygenów (wolnych i
obecnych na komórkach
dendrytycznych), a także
drobnoustrojów, komórek
nowotworowych i drobnych cząsteczek
stałych makrofagi w świetle zatok,

komórki NK, limfocyty T cytotoksyczne

• wytwarzanie aktywowanych limfocytów

T i B

• udział w odpowiedzi immunologicznej

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grudki limfatyczne

• grudki limfatyczne nieotorbione – występują pojedynczo

lub w grupach w tkance łącznej wiotkiej

• Grudki limfatyczne narządów limfatycznych

otorbionych – węzły limfatyczne i śledziona

GRUDKI LIMFATYCZNE (CHŁONNE) NIEOTORBIONE

Występowanie:
• w sąsiedztwie nabłonka w ścianie przewodu

pokarmowego, dróg oddechowych i narządów moczowo-

płciowych (w bezpośrednim sąsiedztwie nabłonka)

Funkcja:
• wytwarzanie limfocytów
• element obrony tkanek znajdujących się pod

nabłonkiem przed inwazją drobnoustrojów

po pobudzeniu antygenem, w środku grudki - ośrodek

rozmnażania /centroblasty, centrocyty/

Ośrodki rozmnażania w narządach

nielimfatycznych

w przebiegu

przewlekłych reakcji zapalnych:

• żołądek /zakażenie Helicobacter pylori/
• oko /zakażenie chlamydiowe/
• tarczyca /choroba Hashimoto/
• maziówka stawów /RZS/
• błona wewnętrzna tętnic /miażdżyca/

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Grudki limfatyczne

Grudki limfatyczne nieotorbione występujące w skupiskach:

• migdałki

• grudki limfatyczne skupione (kępki Peyera)

• grudki limfatyczne w ścianie wyrostka robaczkowego

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Migdałki

• grudki limfatyczne pojedyncze lub w skupiskach pod nabłonkiem

/w miejscu krzyżowania się górnego odcinka dróg

oddechowych z przewodem pokarmowym/

• miejsce „strategiczne” dla obrony naszego organizmu przed infekcjami

• pokryte nabłonkiem, który wnika w głąb tkanki limfatycznej tworząc

krypty

– migdałek podniebienny

/parzysty/ w zagłębieniu pomiędzy łukami

podniebiennymi

– migdałek gardłowy

- w nosowej części gardła

– migdałek językowy

- w okolicy korzenia języka

– migdałek trąbkowy

/parzysty/ - w sąsiedztwie ujścia trąbki słuchowej

– migdałek nagłośniowy

– migdałki krtaniowe

W nabłonku pokrywającym migdałki,
szczególnie w kryptach - liczne limfocyty.
W grudkach limfatycznych migdałków
- ośrodki rozmnażania oraz plazmocyty.

p

ie

rś

c

ie

ń

W

a

ld

e

ye

ra

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Tkanka limfatyczna związana ze ścianą jelit

• rozproszone limfocyty – w blaszce właściwej błony śluzowej i

śródnabłonkowo między komórkami nabłonka jelitowego

• grudki limfatyczne samotne i skupione

Grudki limfatyczne samotne

• blaszce właściwej błony śluzowej, rozrzucone wzdłuż całego jelita –

szczególnie w końcowym odcinku jelita cienkiego

Grudki limfatyczne skupione (kępki Peyera)

• głownie w końcowym odcinku jelita krętego
• duża zawartość supresorowych limfocytów T i proliferujących

limfocytów B bez przekształcania w komórki uwalniające

przeciwciała

• w grudkach - żyłki pozawłosowate z wysokim śródbłonkiem /miejsce

przechodzenia limfocytów krążących z krwi do grudek limfatycznych/

Grudki limfatyczne wyrostka robaczkowego

• grudki limfatyczne z ośrodkami rozmnażania /gęsto ułożone w

blaszce właściwej błony śluzowej wyrostka/

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Śledziona

• największy narząd limfatyczny
• miejsce aktywacji limfocytów i różnicowania w komórki

efektorowe odpowiedzi immunologicznej (też

nieotorbione grudki limfatyczne i węzły limfatyczne)

• antygeny pobudzające:

– które dostały się bezpośrednio do krwi oraz takie,
– które przedostały się z limfy do krwi (nie zostały

zatrzymane w węzłach limfatycznych)

• śledziona - narządem krwiolimfatycznym –

na przebiegu naczyń krwionośnych;
naczynia limfatyczne tylko odprowadzające

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Śledziona

Budowa:

• otoczona torebką łącznotkankową
• od torebki odchodzą w głąb rozgałęziające się beleczki

łącznotkankowe

• przestrzeń między torebką i beleczkami wypełnia miąższ

śledziony (miazga biała i miazga czerwona)

Zrąb śledziony

• Rusztowanie - torebka łącznotkankowa i odchodzące od

niej beleczki łącznotkankowe

• sieć - włókna siateczkowe połączone z włóknami

kolagenowymi torebki i beleczek oraz z komórkami

zrębu; w okach sieci /w miazdze białej/ - gęsto ułożone

limfocyty

• w miazdze czerwonej - naczynia włosowate typu

zatokowego wypełnione krwią

• komórki zrębu: makrofagi i komórki dendrytyczne

MORFOLOGIA UKŁADU
ODPORNOŚCIOWEGO:

Śledziona

Czynność śledziony

• wytwarzanie limfocytów i monocytów przez całe życie, a

innych krwinek w życiu płodowym

• fagocytoza i niszczenie zużytych erytrocytów, krwinek

białych, trombocytów, bakterii, komórek nowotworowych

• współudział w wytwarzaniu bilirubiny
• magazynowanie krwi i krwinek
• udział w odpowiedzi immunologicznej - odpowiedź na

antygeny docierające z krwią w niewielkim stężeniu

– głównie odpowiedź typu humoralnego /wytwarzanie

przeciwciał/

MORFOLOGIA UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO

Migdałki

Węzły chłonne

SZPIK KOSTNY

Wyrostek robaczkowy

Naczynia limfatyczne

Węzły chłonne

GRASICA

Kępki Peyer’a

Śledziona

Naczynia limfatyczne

Węzły chłonne