ŚRODKI

ODKAŻAJĄCE

DEZYNFEKUJĄCE

ANTYSEPTYCZNE

Środki odkażające,

podział

• ANTYSEPTYCZNE do ochrony

żywych organizmów

• DEZYNFEKCYJNE do powierzchni,

materiałów, urządzeń

Dezynfekcja (odkażanie):

• postępowanie mające na celu

maksymalne zmniejszenie liczby

drobnoustrojów. Niszczenie form

żywych mikroorganizmów, (nie

zawsze usuwa formy

przetrwalnikowe). Dezynfekcja

dotyczy przedmiotów i powierzchni

użytkowych.

Idealny środek to:

1. Szerokie spektrum działania
2. Duża szybkość działania
3. Stabilność w kontakcie ze środowiskiem

i niereaktywność z powierzchniami

odkażanymi.

4. Nietoksyczność, bezwonność.
5. Bezpieczeństwo dla ludzi i

przedmiotów.

6. Łatwość użycia
7. Niska cena

Podział ze względu na

mechanizm

Mechanizm działania

Przykład

Zmiana pH

Kwasy, zasady

Zmiana ciśnienia osmotycznego

Roztwory hipertoniczne -
NaCl, cukier (syropy), glukoza
(20-40%)

Wydzielanie tlenu atomowego

Woda utleniona,
nadmanganian potasowy,
chlor, podchloryny

Inaktywacja enzymów drobnoustrojów

Związki rtęci, związki bizmutu

Zmiany charakteru błony lipoproteinowej
drobnoustrojów

Błękit metylenowy,
rozpuszczalniki organiczne,
garbniki

Denaturacja białek drobnoustrojów

Formaldehyd, fenol, krezol,
związki srebra, fiolet
krystaliczny, jod

Zmiany napięcia
powierzchniowego

tenzydy, detergenty

Antiseptica

• Termin ‘Antiseptica’ wprowadził po

raz pierwszy chirurg John Pringle,
określając zabiegi ‘przeciwko gniciu
ran’

Z greckiego:
• Anti – przeciw
• Sepsis - gnicie

Sterylizacja,

wyjaławianie:

• proces polegający na zniszczeniu

wszystkich, zarówno żywych, jak i

przetrwalnikowych form

mikroorganizmów.

• Prawidłowo wysterylizowany materiał

jest jałowy - nie zawiera żadnych

żywych drobnoustrojów (także wirusów)

oraz ich form przetrwalnikowych.

Środki antyseptyczne

:

• środki stosowane na powierzchnię

żywych tkanek w celu zabicia

drobnoustrojów lub zahamowania ich

rozwoju.

• Zastosowanie:

skóra nieuszkodzona

• rany, błony śluzowe.

• Mogą one działać bakteriobójczo

lub bakteriostatycznie

• Niższe stężenie niż środki odkażające

= mniejsza toksyczność

Środki dezynfekcyjne

• Środki dezynfekcyjne = odkażające są

to środki o właściwościach trucizn
protoplazmatycznych zabijających
drobnoustroje i hamujące ich
rozmnażanie

• Stosowane do niszczenia

drobnoustrojów znajdujących się poza
organizmem lub ewentualnie na jego
powierzchni

• Środki dezynfekcyjne

- stosowane do

zabicia drobnoustrojów znajdujących się
poza organizmem.

•

Są toksyczne, drażniące i żrące dla

tkanek ludzkich

.

• Zastosowanie:

- pomieszczenia
- przedmioty
- narzędzia, materiały opatrunkowe.

Podział ze względu na moc

działania

:

A.Silnie działające środki

tlenek etylenu

A.Średnio-silnie działające środki

Formaldehyd, związki chloru,
jodofory, alkohole, związki fenolu

B. Słabo działające środki

detergenty dostępne do sprzątania

Ćwiczenia

Podział ze względu na właściwości

chemiczne:

1. Kwasy
2. Alkohole, aldehydy
3. Fenole
4. Środki utleniające
5. Związki chlorowcowe i ich pochodne
6. Sole czwartorzędowych zasad aminowych

(tenzydy)

7. Sole metali ciężkich (srebra, rtęci, cynku)
8. Leki roślinne
9. Barwniki i inne środki odkażające

1. Kwasy

• Działanie ich polega na zmianie pH środowiska.
• Spośród kwasów, jako środki antyseptyczne do

odkażania blon śluzowych i skóry nie
uszkodzonej stosuje się:

• kwas borny (Acidum boricum)
• dwuboran sodowy (Natrium biboricum - boraks)
• kwas salicylowy (Acidum salicylicum)
• oraz rzadziej kwas nalidyksowy i undecylenowy

2. ALKOHOLE

Alkohol etylowy

• Działa przeciwbakteryjnie niezbyt silnie lecz

w odpowiednich stężeniach dość skutecznie

• Na większość bakterii działa bakteriobójczo
• Działanie na grzyby i wirusy niepewne
• Nie działa na zarodniki
• Roztwór o stężeniu 70% zastosowany na

skórę zmniejsza liczbę drobnoustrojów o
90% w ciągu 2 min

Alkohol izopropylowy

• W stężeniach powyżej 70% działa

nieco silniej od alkoholu etylowego

• Powoduje przekrwienie tkanek

położonych głębiej

• Stosowany nieraz jako rozpuszczalnik

dla innych leków
przeciwbakteryjnych

3. Fenole i pochodne:

• Są to trucizny protoplazmatyczne, w

odpowiednich stężeniach denaturują
białka, działając bakteriobójczo na
większość drobnoustrojów. Na tkanki
wyższego organizmu działają
ściągająco, w większych stężeniach
nekrotyzująco.

Fenol

• Działa bakteriobójczo w stężeniach

powyżej 1%

• Jest to związek o dużej toksyczności
• Znaczenie w zasadzie historyczne
• Współcześnie stosowany niekiedy w

stomatologii do dewitalizacji miazgi
zębowej

• Niektóre pochodne fenolu działają silniej

od związku macierzystego

Krezol

• Dość skuteczny środek przeciwbakteryjny
• Nie mniej toksyczny od fenolu
• Działa na większość drobnoustrojów

chorobotwórczych

• Jest jednym z lepszych środków do

odkażania odchodów ze względu na
skuteczność wobec drobnoustrojów
jelitowych

• Roztworem krezolu jest lizol i kreolina

Heksachlorofen

• Działa na bakterie Gram – dodatnie
• Działanie głównie bakteriostatycznie
• Hamuje wzrost większości grzybów

chorobotwórczych

• Związek ten jako dodatek do mydła zyskał

popularność w sytuacjach gdy odkażanie

skóry rąk jest szczególnie ważne

(chirurgia, przemysł spożywczy)

• Jest związkiem toksycznym

4. Środki utleniające

Nadtlenek wodoru (Hydrogenium
peroxydatum

Nietrwały związek, wydzielający tlen

pod wpływem zetknięcia się z

substancjami organicznymi lub

zasadami, jak również pod wpływem

katalaz znajdujących się w wielu

bakteriach. Działa:

- silnie utleniająco

- odkażająco

- pęcherzyki tlenu spulchniają

skrzepy krwi i ropę

- mechanicznie oczyszczają

ranę - 3% wodny roztwór nadtlenku

wodoru (woda utleniona) lub 1 łyżka

stołowa na szklankę wody – do

przemywania błon śluz.

Nadmanganian potasowy

KMnO4

• po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli

tlen atomowy, działając odkażająco.

Stosowany:
- do dokażania ran i płukania błon śluzowych

(0,025 - 0,1%)
- do płukania żołądka (0,02%)

• W zetknięciu z białkiem ulega redukcji, co

zmniejsza jego wartość kliniczną,

• plami tkaniny i skórę, może działać drażniąco

na tkanki.

• Działanie p-bakteryjne KMnO4 jest słabsze

ale dłuższe od wody utlenionej.

Tlen atomowy i ozon

Tlen atomowy

• Działa toksycznie na komórki bakterii i innych

drobnoustrojów

• Słabe działanie przeciwbakteryjne

• Bardzo silne własności utleniające
Ozon

• Silnie drażni błony śluzowe

• Powoduje szybsze starzenie się materiałów i

tworzyw

• Stosowany do uzdatniania wody wodociągowej

5. Związki chlorowcowe i ich

pochodne

Chlor

• działa silnie odkażająco, stosowany

do odkażania wody i pomieszczeń.

• Związki chlorowcowe odszczepiają w

roztworach wodnych jon chloru
działający odkażająco, a wtórnie
wyzwala z wody tlen.

Chloramina B

• działa antyseptycznie i odkażająco
• stosowana do odkażania:

- pomieszczeń i urządzeń

sanitarnych (2-5%)

- narzędzi i sprzętów (0,5-2%)
- rąk (1 łyżka proszku na 1 litr

wody).

Jod

• powoduje denaturację białek, działa

bakteriobójczo i ściągająco.

• W środowisku wodnym wyzwala tlen -

działa utleniająco, a w wyniku tego
odkażająco i drażniąco. Stosowany:
- Jodyna (3% roztwór alkoholowy
- Płyn Lugola (1% roztwór wodny)