Gatunek – dramat Rodzaj – tragedia

Powstała w starożytnej Grecji z obrzędów

religijnych.

Akcja tragedii koncentruje się wokół niemożliwego

do przezwyciężenia konfliktu pomiędzy dążeniami

bohatera a przypisanym mu losem i działaniami

bogów.

Bohatera ku zgubie prowadzi fatum.

Mamy w tragedii do czynienia z równorzędnością

racji. Bohaterowie dokonują złych wyborów,

jednak nie mogą tego przezwyciężyć.

Cel tragedii:

wzbudzanie u publiczności litości i strachu.

Cechy charakteryzujące

„Antygonę”:

- dzieło zwarte, spójne,

o wyraźnej konstrukcji,

- akcja konsekwentnie zmierza

do tragicznego zakończenia,

- odmiana losu jest niemożliwa,

- postaci wypowiadają się

z powagą, w sposób podniosły

i uroczysty.

Wymienione przed chwilą, zwracające na

siebie uwagę w pierwszej kolejności cechy

utworu, odpowiadają wyznacznikom tragedii.

„Antygona” Sofoklesa jest znakomitym

przykładem klasycznej tragedii antycznej.

Decydują o tym, nie tylko wymienione cechy,

ale również:

- zachowanie zasady trzech jedności,

- tragizm jako podstawa konstrukcji fabuły,

- obecność chóru,

- konstrukcja tragedii,

- brak scen drastycznych i zbiorowych,

- tematyka zaczerpnięta z mitów.

Przyjrzyjmy się teraz bliżej każdemu zjawisku.

ZASADA TRZECH JEDNOŚCI

CZASU

MIEJSCA

AKCJI

Czas trwania
akcji zamyka
się w
granicach
jednej doby.
Nie ma luk
czasowych.

Zostaje ona

ograniczona do

jednego wątku –

konfliktu

Antygony

z Kreonem.

Wydarzenia

koncentrują się

tylko wokół tego

zagadnienia.

Akcja dzieje

się przed

pałacem

króla

w Tebach.

Wieści

z pałacu,

groty

przynosi

Posłaniec.

BRAK SCEN ZBIOROWYCH – oprócz
Chóru

i Przodownika

na

scenie

znajduje się maksymalnie trzech
aktorów, np. Antygona, Ismena
i Kreon.

BOHATEROWIE NIE ZMIENIAJĄ SIĘ –
cały czas trwają przy swoich racjach,
wyrażają

się

stosownie

do

narzuconych

im

ról.

Imię bohatera znajduje się W TYTULE.

TEMATYKA

UTWORU

ZACZERPNIĘTA

ZOSTAŁA

Z

MITÓW

(mit

o

rodzie

Labdakidów).

Źródłem fabuły w „Antygonie”, jak już

zauważyliśmy, jest mitologia. Podstawową

kategorią estetyczną natomiast staje się tragizm,

który wynika z niemożliwych do rozwiązania

konfliktów. Przejawia się na wielu płaszczyznach i

to na jego podstawie budowana jest fabuła:

1. Ścierają się równorzędne racje, bohater musi

opowiedzieć się po stronie jednej z nich, z czego

wynika konflikt tragiczny. Obydwie strony

dowodzą bowiem swoich racji. Żadna z nich nie

może jednak zwyciężyć bowiem racja stoi po obu

stronach.

2. Bohater musi dokonać tragicznego wyboru –

może wybierać jedynie pomiędzy złem a złem.

Każda decyzja przyniesie cierpienie lub śmierć.

3. Bohater ponosi winę tragiczną – gdy
dowiaduje się, że popełnił moralny błąd, nie
może go naprawić i pozostaje mu tylko
czekać

na

nieuchronną

karę.

4. Postaci nie mogą być i nie są ani
jednoznacznie pozytywne, ani negatywne.
Aby stać się bohaterami tragicznymi
(będącymi

uczestnikami

sytuacji

bez

dobrego wyjścia) muszą być właśnie takimi
jednostkami

wyjątkowymi.

5. Bohater tragedii wie, że za swój czyn
będzie ukarany. W takiej sytuacji, obecnej w
antycznym dziele, doszukiwać się należy
ironii tragicznej.

Istotną rolę pełni w tragedii greckiej CHÓR, który:

- informuje o wydarzeniach zarówno z przeszłości,

jak i z przyszłości,

- komentuje wydarzenia,

- ocenia postępowanie bohaterów,

- wygłasza prawdy moralne,

- stawia diagnozy,

- dokonuje podsumowania utworu,

- wyraża często opinię autora.

Jego wypowiedzi stają się przerywnikami oraz

łącznikami pomiędzy poszczególnymi

epejsodionami (scenami).

W „Antygonie” chór składa się ze świadków
wydarzeń – starców tebańskich, którzy
posiadają doświadczenie i wiedzę o świecie,
dzięki której mogą formułować oceny.

Dramat antyczny ma KONKRETNĄ BUDOWĘ

a elementy zachowują odpowiednią KOLEJNOŚĆ:

Utwór rozpoczyna się ekspozycja (wstępem)

i jednocześnie prologiem.

Prolog – wstępna część utworu zawierająca

informacje o tym, co poprzedza właściwą fabułę

i jest niezbędne dla jej zrozumienia.

Następnie zjawia się chór ze swoją pieśnią –

parodosem.

Parodos – pieśń towarzysząca wejściu chóru na

scenę.

Dalej następuje pięć epejsodionów (epizodów)

oddzielonych od siebie stasimonami

(również pięć).

Epejsodion – bezpośrednie wystąpienie osób

dramatu w dialogach lub wypowiedziach

monologowych; rodzaje aktów.

Stasimon – pieśń, komentarz chóru.

Po odśpiewaniu piątego stasimonu następuje

katastrofa i exodos.

Exodos – końcowa pieśń chóru schodzącego

z orchestry, podsumowująca zamknięte

wydarzenia.

W „Antygonie” mamy również do czynienie z

dwoma kommosami – jeden Antygony i jeden

Kreona.

Kommos – lament głównego bohatera.

Budowę można przedstawić

więc następująco:

Prolog

Parodos

Epejsodion I

Stasimon I

Epejsodion II

Stasimon II

Epejsodion III

Stasimon III

Epejsodion IV

Stasimon IV

Epejsodion V

Stasimon V

Exodos

Przebieg wydarzeń w tragedii, mimo że
autor

dokładnie

trzyma

się

zasad

konstrukcyjnych wzorca greckiego, jest
zupełnie naturalny. Poszczególne wydarzenia
doprowadzają ostatecznie do katastrofy.
SCENY DRASTYCZNE jednak, jak śmierć
bohaterów,

nie

są

przedstawione

bezpośrednio.

Informacje

te

przynosi

widzowi

Posłaniec,

który

towarzyszył

Kreonowi w drodze do groty Antygony.
Sytuację relacjonuje również Eurydyce, która
nie popełnia samobójstwa na oczach tłumu.
Znika i dopiero posłaniec powiadamia o jej
śmierci.

Zapamiętaj dodatkowo!

Aktorem w teatrze antycznym był tylko

mężczyzna, który:

- poddany był monumentalizacji

(powiększeniu, wyolbrzymieniu) za sprawą:

koturnów, peruki,

- ubrany był w chiton, czyli luźną, długą

szatę z rękawami,

- uzupełnieniem jego stroju była maska (inna

w tragedii, inna w komedii), która wyrażała

płeć, pozycje społeczną i charakter

bohatera. Dodatkowo sprzyjała słyszalności

aktora.

Ważne!

Sofokles

(496-406

p.n.e.)

był

reformatorem

antycznego

teatru.

Wprowadził na scenę trzeciego aktora -
wcześniej jednocześnie występował
jeden bądź dwóch aktorów, w jego
dziełach pojawia się już trzech w tym
samym epejsodionie. Dramaturg ten
powiększył chór z dwunastu do
piętnastu

osób.

Dodatkowo

zaproponował aby malować dekoracje
sceniczne jako tło dla występów.