Fizjoterapia w
leczeniu
zaburzeń układu
nerwowego
autonomicznego

Prof. dr hab. med. Irena
Ponikowska
Katedra Balneologii i
Medycyny Fizykalnej
Collegium Medicum

*

Układ autonomiczny

spełnia ważną role

wpływając na czynności

wszystkich narządów i

układów(poza m.

poprzecznie

prążkowanymi)

*

Zaburzenia układu

autonomicznego

występują jako:zaburzenia

towarzyszące innym

chorobom, powikłania lub

samodzielne jednostki

PLAN WYKŁADU

1.Anatomia i fizjologia

ukł.autonomicznego
2.Rola segmentarnego

unerwienia narządów
3. Objawy zaburzeń układu

autonomicznego
4. Jednostki chorobowe zab.

układu auton.
5. Choroby przebiegające z

nadreaktywnościa ukł.

autonomicznego.
6. Metody leczenia zaburzeń ukł.

autonom.
7. Badania własne i dane

literaturowe

Budowa układu

autonomicznego



Układ autonomiczny:

1.

współczulny

2.

przywspółczulny

Układ autonomiczny

różni się od

somatycznego tym, że reakcje
zachodzą wolniej i trwają dłużej

Schemat budowy układu

autonomicznego

Rola regulacyjna
autonomicznego układu
nerwowego



Reguluje wszystkie czynności
narządów wewnętrznych



Zapewnia stałość środowiska
(homeostaza)



Scisle współpracuje z ukł. gr wydz.
wewn.



Moduluje czynność układu
immunologicznego i odporność
organizmu



Jest w dużej mierze niezależny od
woli

Układ autonomiczny a

immunologiczny(1)



Pobudzenie układu współczulnego

działa

immunosupresyjnie

( pobudzenie beta

receptorów zwiększa zawartość ATP

w komórkach immunoreaktywnych,

osłabia to odpowiedz na czynniki

indukujące obronną reakcje

immunologiczną( zmniejszenie

limfocytów T, IL-2)



Pobudzenie receptorów alfa2 osłabia

aktywność limfocytów NK

Układ autonomiczny a

immunologiczny (2)



Pobudzenie układu

parasympatycznego działa

immunostymulująco

( zwiększe

nie limfocytów w grasicy),

miejscowo działa

przeciwzapalnie

Zmienność dobowa
aktywności układu
autonomicznego



większa aktywność w godzinach
rannych



mniejsza aktywność w ciągu
dnia i w nocy



mniejsza aktywność układu
sympatycznego w nocy, a
większa układu
parasympatycznego

Transmitery, receptory

układu autonomicznego



Transmitery

: noradrenalina,

histamina,adrenalina, NPY,dopamina,

ATP, acetylocholina



Receptory



alfa1, alfa2, beta, beta1 i beta2, Y-1,

H1, D1, N(acetylocholina),

M1(acetylochol.)



Tlenek azotu
Transmiter wykazuje aktywność po

połączeniu się z receptorem

Główne transmitery



Noradrenalina

-

w zazwojowych

włóknach współczulnych



Acetylocholina

- w

zazwojowych

włóknach przywspólczulnych



ATP, Neuropeptyd Y- uwalniane w

zazwojowych włóknach współczulnych



Wyjatki: acetylocholina w

współczulnych włóknach

zazwojowych,inne

Zmiany aktywności układu

autonomicznego w czasie

zmian frontów

atmosferycznych



Przechodzenie frontów

atmosferycznych powoduje

wzrost aktywności układu

parasympatycznego, a po 5-6

godzinach po przejściu frontu

zwiększa się aktywność układu

sympatycznego

Budowa układu
współczulnego



zwoje i sploty( galnglia, plexus)



neurony

przedzwojowe i

zazwojowe



włókna odśrodkowe

zazwojowe:

dochodzą do narządów
wykonawczych, wydzielają subst.
przekażnikowe: acetylocholine i
noradrenalinę



włókna dośrodkowe

- przewodzą

impulsy z narządów wewnętrznych
do rdzenia

Schemat unerwienia narządu

wewnętrznego

Unerwienie współczulne
i działanie na narządy

hamowanie
wydzielania

Gruczoły żołądka i
jelit

skurcz

M.zwieracza
przew.pokarm.

rozkurcz-
hamowanie
perystaltyki

Przew.pokarm.-
mięśniówka gladka

rozkurcz

Tchawica ,oskrzela

skurcz, wzrost RR

Naczynia inne

rozkurcz

Naczynia wieńcowe

zwiększenie
częstości,siły i
przewodnictwa

Serce

Unerwienie współczulne
(2)

wzmożone
wydzielanie:adrenalin
y i noradrenaliny

Rdzeń nadnerczy

wzrost wydzielania

Gruczoły potowe

skurcz(jeżenie
włosów)

Mięśnie przywłosowe

skurcz(rozszerzenie
żrenicy)
skurcz(wytrzeszcz
oka)

Gałka oczna
a)m. zwieracz żrenicy

b

)m. oczodołowy

rozkurcz
skurcz(zatrzymanie
moczu)

Układ moczowy:
a)m.wypieracz moczu
b) m. zwieracz
pęcherza

Budowa układu
przywspółczulnego



1.

Ośrodki przywspółczulne



a)w pniu mózgu



b)w cz.krzyżowej rdzenia



2.

Neurony przedzwojowe:



a) w pniu mózgu i jądrach przywsp.

n.czaszkowych(okołoruchowy,

twarzowy, jadro ślinowe, n.językowo-

gardłowy, jądro n.błędnego)



b) w części krzyżowej, w jądrze

przywsp.krzyżowym( S2-S3)



3.

Neurony zazwojowe:

w części

czaszkowej ukł. przywsp. tworzą zwoje

przywsp. n.czaskowych

Unerwienie
przywspółczulne
narządów

wzrost wydzielania

Gruczoł łzowy

skurcz( zwężenie
żrenicy)

M.zwieracz żrenicy

rozkurcz

b) zwieracz pęcherza

skurcz(oddawanie
moczu)

Układ moczowy:
a) wypieracz moczu

rozkurcz
wzrost wydzielania

Przew.pokarmowy:

-

zwieracze

-

gruczoły

skurcz

Tchawica, oskrzela

rozszerzenie(wzwód)

Naczynia narządów
płciowych

nie maja unerwienia
przywspółczulnego

Naczynia krwionośne

zmniejszenie częstości i
siły skurczów oraz
przewodnictwa

Serce

Autonomiczny łuk odruchowy

Łuk odruchowy-rodzaje



1.

Monosynaptyczny:

składa się z

2 neuronów :doprowadzającego i

odprowadzającego, odpowiada za

proste odruchy sterowane z rdzenia

kręgowego z jedną synapsą



2

. Polisynaptyczny

- posiada więcej

neuronów i synaps, służy do

bardziej skomplikowanych

odruchów( np. odruch obronny

zginania przy zetknięciu z gorącem)

Najczęściej spotykane
odruchy układu
autonomicznego



1. Odruch

pęcherzowy

(wypełnienie pęchera

pobudza wypieranie moczu)



2. Odruch

odbytniczy

( skurcz

mięśni odbytnicy-ukl. przywsp. i
rozlużnienie mięśnia zwieracza
wewn.)



3.

Odruch naczynioruchowy

( pola Heada), impulsy z narządów
wewn. przenoszone są na segment
okolicy skóry

Segmentarne unerwienie narządów

wewnętrznych

Terapia segmentarna

(strefy Haeda)



Segment

Obszar zaopatrywany przez jedną parę

nerwów rdzeniowych składający się :



* strefy skórnej- dermatom



* strefy mięśniowej- miotom



* kości – osteotom



*narządow wewnętrznych- wiscerotom



* strefy naczyniowej- angiotom\



*strefy nerwów- neurotom

Metody segmentarne

Masaż sgmentarny



Ultradżwięki stosowane

segmentarnie i w terapii

łączonej



Prądy Traberta

Prądy Traberta-

charakterystyka(„prądy

2-5”)



Kształt prostokątny



Czas impulsu 2 ms



Czas przerwy 5 ms



Natężenie prądu- dawka

biologiczna koło 50 mA

Działanie stymulacyjne

prądów Traberta



Hamowanie aktywności układu

autonomicznego



Rozlużnienie mięśni

przykręgosłupowych



Przeciwbólowe(hamowanie

przewodzenia bólu)

Działanie biologiczne

prądów Traberta



Przeciwbólowe



Myorelaksacyjne



Poprawa ukrwienia

obwodowego

Zasady techniki

wykonywania zabiegu



Ułożenie elektrod zapewniające

równoczesne działanie na układ

nerwowy: czuciowy, ruchowy

wegetatywny



Typowe metody ułożenie

elektrod:ułożenie szyjne,

piersiowe górne, piersiowo-

lędżwiowe, lędżwiowo-krzyżowe



Zabiegi wykonuje się

codziennie, czas 15 minut

Typowe ułożenia

elektrod

(wgGieremek i wsp.

Balneol.Pol.1998,40,99)

Zastosowanie ułożeń

elektrod(1)



Ułożenie szyjne: bóle

głowy(katoda el. górna),

dolegliwości kończyn

górnych(katoda. el. dolna)



Ułożenie piersiowe górne: bóle

głowy i obręczy barkowej(katoda

el. górna), dolegliwości klatki

piersiowej(katoda el. dolna)

Zastosowanie ułożenia

elektrod(2)



Ułożenie piersiowo-lędżwiowe:

neuralgie międzyżebrowe,

dyskineza dróg żółciowych,

dolegliwości żołądkowo-jelitowe



Ułożenie lędżwiowo-krzyżowe:

dolegliwości w okolicy

lędżwiowej i krzyżowej( katoda

el. górna), dolegliwości obręczy

biodrowej i kończyn

dolnych(katoda el. dolna)

Kiedy mają

zastosowanie prądy

Traberta



Gdy lokalna terapia jest

zawodna



Gdy zajęty jest duży obszar

ciała przez chorobę np. AO obu

kończyn



Gdy miejscowe ułożenie

elektrod jest niemożliwe( np.

uszkodzenie skóry, gips)

Odruchy

wegetatywne(1)



*

Trzewno-skórny

- bodziec z receptorów

narządów wewnętrznych przenoszony

jest do skóry- strefy Haeda o

nadmiernej wrażliwości, nadmierne

poty, wzmożone napięcie na skórze



*

Trzewno-somatyczny

- bodziec

przenoszony jest od narządów wewn. do

mięśni przynależnych do danego

segmentu

Objawy: wzmożone lub obniżone

napięcie, bolesność mięśni(np. brzuszny

objaw otrzewnej)

Odruchy

wegetatywne(2)



Odruch trzewno-kostny

( od narządów

wewn. do kości)
Objawy: bolesne obrzęki i bóle

okostnowe(np. ból na ucisk na staw

mostkowo-żebrowy w ch. serca)

*Odruch trzewno- trzewny

( od jednego

narządu do drugiego)
Objawy: bóle narządów blisko siebie

położonych po tej samej stronie ciała

(np. dolegliwości ze strony wątroby

przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego)

Odruchy wegetatywne

(3)



Odruch skórno-trzewny

( od skóry

do odpowiedniego narządu), stąd

istnieje możliwość wpływu na

narządy wewn. poprzez zabiegi

stosowane na skóre( strefy Haeda)



Odruch mięśniowo-trzewny

( od

mięsni do narządów wewn.) stąd

istnieje możliwość oddziaływania

bodżcami na narządy wewnętrzne

poprzez działanie na segment

mięśniowy

Wpływ bodżca

leczniczego na układ

autonomiczny



Działanie bodżca energetycznego (

np. energii ultradżwiękowej) na

odpowiedni segment rdzenia

kręgowego powoduje

zmniejszenie napięcia układu

autonomicznego

oraz napięcia

w odpowiednich grupach

mięśniowych w okolicy chorego

stawu, na zasadach odruchowych

Metody skojarzone

stosowania bodżców

leczniczych na stawy i

odpowiadające im

segmenty rdzenia



Miejscowo

Parawertebralnie



Stawy palców rąk C4- Th2



Stawy palców stóp S1 – S4



Staw łokciowyC4- C6

Metody skojarzone cd

•Miejscowo

•

Staw barkowy

•

Staw
kolanowy

•

Staw
biodrowy

• Parawertebra

lnie

•

C4 – Th2

•

Th12 – L3

•

L3 – L5

Pola Heada a

fizjoterapia



Możliwość wpływu leczniczego na

narządy wewnętrzne poprzez

zastosowanie bodzców leczniczych

na odpowiedni segment skóry

charakteryzujący się

nadwrażliwością lokalną



Strefy Haeda znajduja się zawsze

po tej samej stronie co chory narząd

Pola Heada-

przenoszenie sygnałów z

narządów wewnętrznych



Sygnały z narządów wewnętrznych

przenoszone są na odpowiedni

segment skóry



Segment ten charakteryzuje się

nadwrażliwościa lokalną



Nadwrażliwość lokalna

objawia się:

– wzmożoną reaktywnościa na bodzce na

skórze, mięśniach oraz w naczyniach

skórnych unerwionych przez dany

segment

Fizjoterapia a odruchy

wegetatywne(1)



1.

Celem zabiegów

fizjoterapeutycznych

jest zmniejszenie dolegliwości o

charakterze czynnościowym, poprzez

stosowanie bodżców leczniczych

wywołujących

określone odruchy

wegetatywne



2. Zabiegi zastosowane na

strefy skórne

pozwalają na zlikwidowanie bólu,

zmniejszenia napięcia, normalizację trofiki

skóry i odruchowo normalizacje funkcji

narządów( odruch skórno-trzewny)

Fizjoterapia a odruchy

wegetatywne(2)



Zabiegi zastosowane na

mięśnie pozwalają na

zmniejszenie bólu, napięcia i

drogą odruchową do poprawy

funkcji narządu ( odruch

mięśniowo-trzewny)

Działanie bodżców

energetycznych na pola

Haeda- leczenie chorób

wewnętrznych(1

)



Choroba wrzodowa żołądka i

dwunastnicy

miejscowo:

na brzuch w części

środkowej górnej

-

Segmentarnie

:Th7- Th9, oraz

punkty bolesne

Łączny czas zabiegu 10 minut

Leczenie chorób

wewnętrznych

(2)



Nawykowe zaparcia stolca

miejscowo

: po prawej i lewej stronie

brzucha na wysokości 8 kręgu

piersiowego

Segmentarnie

: Th12 przy grzebieniu

miednicy i
Th8 – Th9
Po 2 minuty na każde pole

Leczenie chorób

wewnętrznych

(3 )



Dychawica oskrzelowa

Miejscowo

: na zwój gwiażdzisty z

przodu brzuch

Segmentarnie:

C3 –Th12

przykręgosłupowo

Całkowity czas zabiegu 5 – 8

minut

Objawy kliniczne
zaburzeń układu
autonomicznego

Układ krążenia



- tachykardia( czynnik ryzyka
zgonu)



- komorowe zaburzenia rytmu



- hipoglikemia(ostre
niedokrwienie serca)



- przerost lewej komory(brak
nocnego spadku RR)



- hipotonia ortostatyczna

Objawy zaburzeń
układu
autonomocznego(2)



Zaburzenia czynności

seksualnych



Zaburzenia czynności żołądka i

jelit



Zaburzenia czynnosci ukladu

moczowego



( zaburzenia pęcherza)



Zaburzenia metaboliczne, brak

odczuwania hipoglikemii



Zaburzenia potliwości:



a) nadmierna( wzrost

aktywności ukł. przywsp.)

Neuropatia
autonomiczna w
cukrzycy



Brak odczuwania hipoglikemii



nieme zwały



tachykardia



zaburzenia jelitowe (biegunki)



porażenie żołądka(zaburzenia

wydzielnicze)



zaburzenia erekcji



zaburzenia czynności pęcherza

moczowego

Algodystrofia( Zespół

Sudecka)



Objawy zaburzeń układu

autonomicznego:

wzmożona wrażliwość na

noradrenalinę i inne mediatory

układu współczulnego w obszarze

zajętych aksonów

Algodystrofia- Objawy



Ból samoistny



Bolesność uciskowa śródręcza

lub śródstopia



Objawy zaburzeń miejscowego

krążenia



Nadmierna potliwość



Miejscowa osteoporoza

Algodystrofia - Leczenie



1. Fizjoterapia: jonoforeza

xylocainowo- wapniowa
Impulsowe pole magnetyczne( sisnus.

30Hz, 3mT)
Kinezyterapia
Masaż wirowy

2. Leczenie nadreaktywnosci układu

autonomicznego:
-blokada ukł. współczulnego( dożyl.

rezerpina)
- sympatektomia chirurgiczna

Choroba Raynauda



Galwanizacja

:miejscowo(na ręce)

oraz parawertebralnie na segment

C3-Th2



Jonoforeza wapniowa

ogólna wg

Wermela: roztwór Ca Cl2 1%, anoda

na plecach w okolicy

międzyłopatkowej
Katoda na oba podudzia z tyłu,

elektroda rozwidlona
natężenie 10 – 20 mA, czas 20 min,

10 – 15 zabiegów

Choroby przebiegające z

nadaktywnością układu

sympatycznego



Cukrzyca,



Nadciśnienie tetnicze,



Zespół metaboliczny



Zespół bezdechów



Nadczynność tarczycy



Hipoglikemie



Choroba Raynauda



Algodystrofia

Stan ogólnego

wyczerpania fizycznego i

psychicznego,bezczynno

ść ruchowa



Długotrwała nadmierna aktywność

układu sympatycznego



Bezczynność ruchowa wywołuje

zaburzenia w układzie

autonomicznym z przewaga układu

sympatycznego

Leczenie zaburzeń
układu autonomicznego



Dieta bogatowarzywna



ćwiczenia fizyczne



Lecznie farmakologiczne( Beta-
blokery, ACE inhibitory)



Fizjoterapia

Wpływ metod

fizjoterapeutycznych na

układ autonomiczny



zmniejszenie aktywności

układu autonomicznego



zmniejszenie aktywności

układu współczulnego



zwiększenie aktywności układu

parasympatycznego



równowaga obu układów

Reguła Wildera



Im bardziej nasilona jest

aktywność narządu- większe

pobudzenie układu

autonomicznego



Tym mniejsza jest jego

wrażliwość na bodżce

pobudzające, a większa na

hamujące

Mechanizm wpływu

zabiegów

fizjoterapeutycznych na

układ autonomiczny

POPRZEZ:



- działanie odruchowe bodżców

leczniczych



- stopniowe zmiany w układzie

autonomicznym podczas zabiegów o

działaniu systemowym stosowanych

seryjnie



zmiany wydzielania hormonów

stresowych

Fizjoterapia w

nadaktywności układu

sympatycznego



Łagodne zabiegi wodolecznicze,

chłodne, najlepiej w godzinach

wieczornych



Kąpiele 4 komorowe zstępujące:

– k. górne (+)
- k. dolne (-)
*Łagodne masaże
*Kąpiele mineralne chłodne np..

kwasowęglowe

Fizjoterapia w

nadmiernej

aktywności

układu sympatycznego



Prądy interferencyjne na

kręgosłup( częstotliwość 100 Hz,

natężenie w słabej dawce, czas

12 min.)



Prądy Traberta

– Masaż klasyczny pobudza układ

sympatyczny

Fizjoterapia w

nadaktywności układu

parasympatycznego



Zabiegi w saunie



Kąpiele mineralne ciepłe



Kąpiele Hauffego



Zabiegi wodolecznicze gorące,

najlepiej stosowane w godz.

rannych

Wysiłek fizyczny



Jednorazowy, znacznej

aktywności wysiłek fizyczny

powoduje pobudzenie

sympatycznego układu

nerwowego

Kinezyterapia w leczeniu

zaburzeń układu

autonomicznego

Przewaga układu

sympatycznego:



* ćwiczenia oddechowe



* ćwiczenia relaksujące



* trening autogenny



* spacery

Kinezyterapia w

leczeniu zaburzeń

układu

autonomicznego(2)

Przewaga aktywności układu

parasympatycznego



* ćwiczenia izometryczne



*ćwiczenia oddechowe(głębokie

oddychanie z przerwa na szczycie

wdechu)

Fizjoterapia zaburzeń

układu sympatycznego

Przeciwwskazania



* zabiegi silnie bodzcowe(np.

borowinowe)



* całkowite naświetlania lampą UV



* zabiegi w saunie

Fizjoterapia w

zaburzeniach układu

autonomicznego

Korzystne- regulujące działanie

na autonomiczny układ nerwowy

działają:



zabiegi hartujące



inhalacje w powietrzu o ujemnej

jonizacji



Kąpiele słoneczne pobudzają

aktywność układu

autonomicznego

Badania własne zmian

odczynowości organizmu

w trakcie leczenia

uzdrowiskowego

Zastosowano 3 rodzaje bodżców : chemiczny,

elektryczny i mechaniczny w formie testów



Test histaminowo-galwaniczny( 0,0005%
histaminy, 1 mA, 2 min)



Test galwaniczny( 1mA 2 min)



Dermografizm

• Ocena powierzchni rumienia i bąbla

Ponikowska I. i wsp.1989, Balneol.Pol. 1-4

Badania własne-

metodyka



Odczyn rumieniowy w teście histaminowo-

galwanicznym podczas leczenia

fizykalnego w 3 grupach



Srednie wartości powierzchni rumienia w

teście histaminowo-galwanicznym przed i

po leczeniu w grupie 125 osób



Odczyn rumieniowy w teście

galwanicznym podczas leczenia

fizykalnego w 3 grupach chorych



Srednie wartości powierzchni rumienia i

bąbla w teście galwanicznym przed i po

leczeniu w grupie 125 osób

Zachowanie się odczynu

rumieniowego w teście galwanicznym

w 3 grupach chorych podczas

leczenia uzdrowiskowego

Zachowanie się odczynu

rumieniowego w teście histaminowo -

galwanicznym podczas leczenia

uzdrowiskowego w 3 grupach chorych

Średnia wartość powierzchni

rumienia i bąbla w teście

galwanicznym w całej grupie przed i

po leczeniu uzdrowiskowym

Średni wartości powierzchni rumienia

przed i po leczeniu w całej 120

osobowej grupie w teście

histaminowo- galwanicznym

Balneofizykoterapia w
zaburzeniach układu
autonomicznego



Istotne zmniejszenie wydzielania

adrenaliny i noradrenaliny

dowodzi wpływu zabiegów na

obniżenie aktywności ukladu

sympatycznego,

dodatkowym

czynnikiem jest działanie

relaksujące zabiegów



Khai Vu, Mitsunobu F.:Spa therapy for

Bronchial Asthma.Alternative and
Complementary

Therapies, 2004

Wpływ zabiegów
balneofizykalnych na
wydzielanie hormonów



wzrost kortizolu



wzrost ACTH



wzrost HGH



obniżenie adrenaliny



obniżenie noradrenaliny



wzrost bradykiny

Zmiany reaktywności

układu autonomicznego

podczas leczenia

uzdrowiskowego



I faza

– obronna,zmienność

aktywności



II faza

wzmożona aktywność układu

sympatycznego-faza

ergotrotopowa



III faza

przewaga aktywności

układu parasympatycznego-

trofotropowa

Dziękuje