BAKTERIE

BAKTERIE

•

Najmniejsze bakterie mają około 0,2

Najmniejsze bakterie mają około 0,2





m (np. komórki bakterii z rodzaju

m (np. komórki bakterii z rodzaju

Chlamydia

Chlamydia

)

)

•

N

N

ajwi

ajwi

ę

ę

ksze

ksze

bakterie mają

bakterie mają

oko

oko

ł

ł

o 600

o 600





m (np.

m (np.

Epulopiscium fischelsoni

Epulopiscium fischelsoni

, która zamieszkuje jelito

, która zamieszkuje jelito

ryby

ryby

Acanthurus nigrofuscus)

Acanthurus nigrofuscus)

•

W świecie organizmów żywych

W świecie organizmów żywych

bakterie należą do

bakterie należą do

najmniejszych istot

najmniejszych istot

0,5-5,0 m

Chlamydia trachimatis

Chlamydia trachimatis

Epulopiscium

Epulopiscium

fishelsoni

fishelsoni

Acanthurus

Acanthurus

nigrofuscus

nigrofuscus

Formy bakterii.

Coccus
Diplococcus
Tetracoccus
Streptococcus
Sarcina
Staphylococcus
Bacterium
Bacillus
Vibrio
Spiryllum
Spirochaeta

fioletowy

różowy

Bakterie Gram-
dodatnie

Bakterie Gram-
ujemne

Preparaty bakterii barwione
metodą Grama

Otoczki

•ochrona przed szkodliwymi
czynnikami zewnętrznymi;

•ochrona przed bakteriofagami,
antybiotykami i metalami
ciężkimi;

•ochrona przed fagocytozą
(pochłonięciem i strawieniem
przez komórki żerne krwi i
tkanek)

polimery cukrów, aminokwasów, kwasów uronowych, kwasy organiczne

Mureina



polimer kwasu N-acetylomuraminowego i N-acetyloglukozaminy

połączonych wiązaniami β-1,4;
 kwas N-acetylomuraminowy to cukier, który niewystępuje w
komórkach eukariotycznych;

Białka

Fosfolipidy

Cytoplazma

Błona

cytoplazmatyczna

Przestrzeń

periplazmatyczna

Błona

zewnętrzna

Warstwa

powierzchniowych

polisacharydów

LIPOPOLISACHARYD

[LPS; Endotoksyna]

Polisacharydy

Otoczkowe

(Niektóre gatunki lub szczepy)

Antygen wspólny

Enterobacteriaceae

(ECA)

Lipoglikany

Fosfolipidy

Lipoproteiny

Peptydoglikan

Bakterie gramujemne

Lipid A

Rdze
ń

Łańcuch O-
specyficzny

Lipopolisacharyd

Występowanie LPS w środowisku pracy

Głównie w pyłach organicznych skupiają się w
najdrobniejszej frakcji respirabilnej o średnicy ziaren
poniżej 0,1 um

Ryzyko ekspozycji zwiększa termostabilność endotoksyny
– mogą występować w pyle w dużych ilościach po
obumarciu i wyschnięciu wytwarzających je bakterii

Za pomocą czułego testu Limulus stwierdzono, że stężenie
endotoksyn w pyłach i surowcach roślinnych (zboże,
bawełna, zioła) jest wysokie – 10

2

– 10

6

ng/m

3

Za bezpieczny poziom endotoksyn bakteryjnych uznaje się

się stężenie 0,2 ng/ m

3 –

co odpowiada

około 2400

jednostkom endotoksycznym (Endotoxin Units, UE) w 1 m

3

W wielu zakładach przemysłu spożywczego
przerabiających surowce roślinne i zwierzęce oraz w
gospodarstwach rolnych stężenie LPS mieści się w
zakresie 10

2

– 10

5

ng/m

3

Inkluzje

Inkluzje

komórkowe

komórkowe

U gatunków

U gatunków

Bacillus thuringensis

Bacillus thuringensis

występują w cytoplazmie

występują w cytoplazmie

kryształki

kryształki

białka – toksyna owadobójcza

białka – toksyna owadobójcza

.

.

Bacillus thuringensis

Bacillus thuringensis

Kryształki

Kryształki

białka

białka

Konidia, u promieniowców

Konidia, u promieniowców

Formy przetrwalne

Formy przetrwalne

bakterii

bakterii

Endospory

Endospory

Mikrospory, u

Mikrospory, u

Myxobacteriales

Myxobacteriales

•

U rodzaju

U rodzaju

Bacillus (Bacillus subtilis)

Bacillus (Bacillus subtilis)

•

U rodzaju

U rodzaju

Clostridium

Clostridium

Clostridium

Clostridium

novyi

novyi

endospora

endospora

Clostridium

Clostridium

botulinum

botulinum

Cysty, u

Cysty, u

Azotobacter

Azotobacter

czy

czy

Methylocystis

Methylocystis

Egzospory, u

Egzospory, u

bakterii wykorzystuj

bakterii wykorzystuj

ą

ą

cych metan,

cych metan,

Methylosinus trichosporium

Methylosinus trichosporium

Streptomyc

Streptomyc

es

es

Bacillus

Bacillus

subtilis

subtilis

Bacillus -

Bacillus -

endospora

endospora

Plazmidy

Plazmidy

Plazmidy to pozachromosomowe cząsteczki DNA. Występują
niezależnie w cytoplazmie i zdolne są do replikacji niezależnej od
chromosomu bakteryjnego.

W komórce może występować kilka kopii plazmidu.

Plazmidy nie kodują cech, które warunkują podstawowy
metabolizm komórki.

Obecność plazmidu kodującego zdolność do inaktywacji
antybiotyku umożliwia wzrost bakterii w środowisku zawierającym
antybiotyk.

GRUPA GORĄCZKI PLAMISTEJ

Riketsja gorączki Q

• patogen: Coxiella burneti
• przenosiciel: kleszcze
• sposób zakażenia:

- ukłucie kleszcza;

- droga oddechowa, pokarmowa,
uszkodzony



naskórek

Choroba ta występuje u hodowców owiec,
kuśnierzy, garbarzy, weterynarzy i pracowników
laboratoriów.

RIKETSJA GORĄCZKI PLAMISTEJ

Gorączka plamista Gór skalistych

• występowanie: USA, Kanada
• patogen: Ricketsia ricketsii
• przenosiciel
• sposób zakażenia:
- ugryzienie przez kleszcza
- wszelkie zanieczyszczenie ran

Zagrożeniem zawodowym dla dla rolników i
leśników na różnych kontynentach mogą być
riketsje przenoszone przez krwiopijne owady

Zarazek choroby ptasiej (Chlamydia
psittaci)

Występuje u licznych ptaków
hodowlanych i dzikich (kaczek, kur,
gołębi, indyków i papug).

U ludzi stykających się z ptakami
bakteria ta wywołuje chorobę zwaną

ornitozą

(choroba ptasia, papuzica)

przebiegająca pod postacią zapalenia
płuc z wysoka gorączką.

Narażonymi grupami zawodowymi są
głównie:

• hodowcy drobiu
• pracownicy kombinatów drobiarskich
(rzeźni)

•W 1968 r doszło do wielu zachorowań
w Kielcach

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą powietrzną przez
wdychiwania aerozolu kropelkowego lub pyłu
zawierającego wydaliny ptaków.

Borrelia burgdorferi (krętek)

BORELIOZA

(Borelioza z Lyme, Lyme disease)

przenoszona przez kleszcze, przewlekła poważna
choroba

Bakterie
spiralne

• bakterie Gram-
ujemne

• kształt spiralnie
skręcony

• mała średnica
komórek (0,1-0,6 m) w

stosunku do długości

• cylinder
protoplazmatyczny
wraz z włóknami
osiowymi otoczony jest
przez błonę zewnętrzną

• ruch wężowaty

Odkrycie krętków



XIX/XX wiek - pierwsze opisy objawów boreliozy



1910 r. - opisano po raz pierwszy obrączkowatą zmianę

skórną, powstałą w wyniku ukłucia przez kleszcza i
nazwano ją rumieniem wędrującym (EM)



1944 r. - Bannwarth opisał objawy neurologiczne

poprzedzone wystąpieniem rumienia na skórze



1975 r. - w Lyme (USA) opisano przypadki nietypowego

zapalenia stawów u młodych ludzi, u których wcześniej
zaobserwowano EM  Lyme arthritis



1981 r. - Dr Willy Burgdorfer odkrył w uchyłkach jelit

kleszczy bakterie z
rodziny krętków (Johnson nazwał je Borrelia burgdorferi)

Wektorem krętków Borrelia burgdorferi są
kleszcze z rodzaju Ixodes

Gatunki kleszczy:

• Europa i Azja – Ixodes ricinus, Ixodes
persulcatus

• Ameryka Północna - I. pacificus, I.
dammini

Rezerwuar Borrelia burgdorferi:

• drobne gryzonie z rodziny myszowatych i
nornikowatych

• niektóre owadożerne
• gady, ptaki, ssaki (np..jelenie sarny, wilki)

Sposób zakażenia

Zakażenie.

Kleszcz przytwierdza się do skóry
żywiciela i wypełniając się krwią
powiększa się. Aby doszło do zakażenia
konieczna jest obecność bakterii w
przewodzie pokarmowym kleszcza i
pozostawienie go w skórze przez co
najmniej 24 godziny.

Bakterie mają zdolność do adhezji i inwazji do komórek
ludzkich (tkanka łączna serca, błona maziowa stawów,
więzadła i ścięgna oraz śledziona, nerki, skóra)

Bakteryjne białko OspC indukuje wczesną odpowiedź
immunologiczną - najwcześniej wykrywane są przeciwciała
klasy IgM (po 14 dniach od pojawienia się pierwszych
objawów choroby)

Obraz kliniczny

Obraz kliniczny

W ustroju ludzkim krętki rozsiewają się drogą

krwionośną oraz wzdłuż włókien nerwowych.

Umiejscawiają się w narządach, głównie: w sercu,

stawach i centralnym układzie nerwowym.

W przebiegu boreliozy wyróżnia się

3 fazy

Czas trwania klika tygodni

Wczesne okresy choroby

Czas trwania: wiele

miesięcy lub lat

Późny okres choroby

I faza boreliozy

I faza boreliozy

Pierwszym objawem choroby jest przewlekły rumień

wędrujący –

erythema chronicum migrans (ECM)

ECM pojawia się po 7 dniach od ukąszenia przez kleszcza,

najczęściej na dystalnych częściach kończyn oraz w okolicach

pachwinowych

Oznakami schorzenia mogą być również objawy podobne do

przeziębienia. Czasami zakażenie przebiega bezobjawowo.

Zmiany chorobowe I fazy ustępują po kilku tygodniach.

U 60% nieleczonych przypadków choroba przechodzi w fazę II

II faza boreliozy z Lyme

II faza boreliozy z Lyme

Objawy II fazy:

osłabienie, zmęczenie, wędrujące bóle

kostno-stawowe i mięśniowe

Dolegliwości ze strony układu nerwowego to tzw.

neuroborelioza.

Postacią kliniczną neuroboreliozy jest zapalenie opon mózgowych tzw.

zespół Bannwartha

Objawy zespołu Bannwartha:

zapalenie i bóle korzonków nerwowych,

obwodowe porażenie nerwu twarzowego,

Objawy ze strony skóry:
przewlekłe zanikowe zapalenie skóry

Objawy ze strony stawów stawów:
obrzęki i bolesność, zapalenie wielostawowe z
nadżerkami kości i chrząstek

III faza
boreliozy

Zaburzenia neurologiczne:

późna neuroborelioza: przewlekłe zapalenie opon
mózgowo - rdzeniowych i mózgu, zaburzenia czucia,
porażenia lub niedowłady, zespoły otępienne,
depresyjne i psychotyczne

Występowanie choroby z Lyme

Polska - część pn.-
wsch.

(region białostocki,

Pojezierze Mazurskie, do 25%
zainfekowanych kleszczy)

Grupy o dużym ryzyku zachorowania:
leśnicy, rolnicy

Zapobieganie

• osłanianie ciała
• używanie środków,
których zapach
odstrasza kleszcze

• usunięcie kleszcza w
całości ze skóry

Szczepionka

W grudniu 1998 r. w USA
zarejestrowano pierwszą
szczepionkę przeciwko boreliozie
zawierającą genetycznie
rekombinowane białko
powierzchniowe OspA Borrelia

Przeciwciała anty-OspA przedostają
się z krwią osoby uodpornionej do
układu pokarmowego zakażonego
kleszcza i zabijają drobnoustroje, co
uniemożliwia zakażenie.

Pałeczki Gram-
ujemne

Pałeczki te odgrywają szczególnie ważną rolę w patologii
zawodowej. Niektóre gatunki są przyczyną zawodowych
chorób zakaźnych, w tym i odzwierzęcych.

Wykazano, że uważane za nieszkodliwe saprofity pałeczki
bytujące na powłokach roślin i zwierząt stanowią jedną z
najważniejszych przyczyn chorób wywołanych przez pyły
organiczne, wydzielając do tych pyłów chorobotwórcze
endotoksyny i alergeny.

Wśród pałeczek, wywołujących choroby
odzwierzęce, największe znaczenie mają pałeczki
brucelozy:

• Pałeczka ronienia bydła
• Pałeczka ronienia świń
• Pałeczka gorączki maltańskiej

Pałeczka ronienia bydła (Brucella
abortus)

Największe znaczenie w Polsce spośród
tych bakterii ma Brucella abortus, która
wywołuje brucelozę – ciężką chorobę
narządową o charakterze typowo
zawodowym.

Najczęściej występuje w Polsce
zachodniej i północnej.

Liczba zachorowań spada

w latach 80. – 100 – 200 przypadków
rocznie

W latach 90. – 50 – 100 przypadków
rocznie

Grupami zawodowymi narażonymi na tę bakterie są:
pracownicy oborowi, dojarki, weterynarze, inseminatorzy,
pracownicy zakładów mięsnych i laboratoriów.

Do zakażenia dochodzi przez skórę (nawet nieuszkodzoną –
ważne stosowanie odzieży ochronnej przy np.: odbieraniu
porodów u krów).

Ważna jest profilaktyka – wybijanie chorego bydła, odkażanie
pomieszczeń

Występujący u wielu gatunków zwierząt domowych (zwłaszcza
ptactwa domowego – indyki) Gram-ujemny przecinkowiec
Campylobacter jejuni

może powodować choroby u ludzi.

Campylobacter
jejuni

•mleko,
•mięso, podroby,
•nieuzdatniona woda pitna.

 

•w wyniku kontaktu z chorym

zwierzęciem lub zwierzęciem

nosicielem.

Człowiek zaraża się poprzez:

Yersinia
eneterocolitica

Może być przyczyną chorób układu
pokarmowego u rzeźników, hodowców i
masarzy.

Bakteria ta występuje u wielu gatunków
zwierząt (świnie, bydło, ptactwo) i
bakterie występujące w odchody mogą
zanieczyszczać wody i środki
spożywcze.

Liczba zachorowań spowodowana tą
bakterią w ostatnich latach wzrasta
(szczególnie w klimacie chłodnym)

Pałeczka tularemi (Francisella tularensis)

Występuje u wielu gatunków gryzoni i
zającokształtnych ( w Polsce głównie u
zajęcy)

Stanowi zagrożenie dla

leśników i

pracowników przetwórstwa dziczyzny

oraz

u pracowników cukrowni (podczas wstępnej
obróbki buraków zebranych na terenach
ognisk tularemii – płukanie, krojenie – są
narażeni na wdychanie aerozolu
zawierającego bakterie (z kału zarażonych
zwierząt)

Wrota zakażenia: skóra, spojówka, przewód pokarmowy,
drogi oddechowe.

Tularemia w formie tzw. durowej (wysoka gorączka,
obrzęk węzłów limfatycznych, obrzęk śledziony) jest
bardzo poważną chorobą (śmiertelność – do 50%)

Helicobacter
pylori

Sok żołądkowy zawiera mniej niż

Sok żołądkowy zawiera mniej niż

10 bakterii w 1 ml. „Sterylność”

10 bakterii w 1 ml. „Sterylność”

spowodowana jest obecnością

spowodowana jest obecnością

kwasu

kwasu

solnego i enzymów trawiennych.

solnego i enzymów trawiennych.

Bakteria ta została została
odkryta stosunkowo niedawno,
bo w 1983r., przez australijskich
badaczy – Warrena i Marshalla
(Campylobacter like organism)

Występowanie

Występowanie

Głównym miejscem występowania

Głównym miejscem występowania

H. pylori

H. pylori

jest

jest

błona śluzowa części

błona śluzowa części

przedodźwiernikowej żołądka

przedodźwiernikowej żołądka

.

.

Mikroorganizmy te mogą przylegać do

Mikroorganizmy te mogą przylegać do

powierzchni nabłonka, oraz

powierzchni nabłonka, oraz

kolonizować połączenia

kolonizować połączenia

międzykomórkowe.

międzykomórkowe.

Epidemiologia

Epidemiologia

H. pylori

H. pylori

jest drugim

jest drugim

co do częstości występowania

co do częstości występowania

ludzkim patogenem,

ludzkim patogenem,

jest nim zarażonych aż

jest nim zarażonych aż

52% ludzkiej populacji,

52% ludzkiej populacji,

w Polsce 87%.

w Polsce 87%.

Jest to podstawowy czynnik

Jest to podstawowy czynnik

etiologiczny zapalenia błony śluzowej

etiologiczny zapalenia błony śluzowej

żołądka. Pełni on rolę w chorobie wrzodowej

żołądka. Pełni on rolę w chorobie wrzodowej

dwunastnicy, może pośrednio wpływać na

dwunastnicy, może pośrednio wpływać na

rozwój choroby nowotworowej.

rozwój choroby nowotworowej.

Pałeczka legionellozy (Legionella
pneumophila)

Wywołuje ostrą, nieodzwierzęcą
chorobę zakaźną u osób
zawodowo narażonych
wdychanie aerozolu
pochodzącego z ciepłej wody (20
– 50

o

C), ścieków lub wilgotnej

gleby – typowych miejsc
występowania tej pałeczki.

Przypadki tej choroby opisano u: pracowników
elektrociepłowni i platform wiertniczych

Woda

Woda

Lody

Lody

Niedogotowane mięso

Niedogotowane mięso

Brudne ręce

Brudne ręce

Ciasto

Ciasto

Jajka

Jajka

Mleko

Mleko

Pałeczki z rodzaju Salmonella

Są zagrożeniem dla ludzi
pracowników oczyszczalni ścieków i
kanalizacji miejskich.

Salmonella

Salmonella

wnikająca w pofałdowaną błonę komórek

wnikająca w pofałdowaną błonę komórek

nabłonkowych

nabłonkowych

Dur brzuszny –

Dur brzuszny –

Salmonella typhi

Salmonella typhi

Dury rzekome –

Dury rzekome –

Salmonella paratyphi

Salmonella paratyphi

Bakterie Gram-ujemne w pyłach
organicznych

Bakterie występujące w pyłach organicznych
pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego mogą być
przyczyną chorób alergicznych, a także wytwarzają
endotoksynę.

Szczególne znaczenie chorobotwórcze ma epifityczny
gatunek

Erwinia herbicola

występujący na powierzchni

wielu roślin, a zwłaszcza na ziarnie zbóż i listkach
bawełny

.

Bakterie te stanowią stały składnik pyłu zbożowego i
innych pyłów roślinnych, a w powietrzu mogą występować
w ilości 10

5

CFU 1 m

3

Polskie badania ostatnich lat wykazały, że bakteria ta
stanowi w Polsce szczególnie częstą przyczynę
alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych u rolników
i innych osób narażonych

na pył zbożowy i pyły roślin

uprawnych (koniczyny) oraz bisynozy (choroby wywołanej
przez pył bawełny).

Staphylococcus
aureus

Przeważająca liczba gronkowców jest ściśle
związana z człowiekiem jako prawidłowa flora
bakteryjna, głównie skóry i błon śluzowych. S.
aureus szczególnie często kolonizuje przedsionek
nosa.

Te same bakterie w zmienionych warunkach mogą
powodować infekcje. Od lat gronkowce pozostają
na czele listy drobnoustrojów powodujących
zakażenia szpitalne.

Czynniki odpowiedzialne:

• Szerokie rozprzestrzenienie i łatwa zdolność do
kolonizacji skóry i błon śluzowych

• łatwe nabywanie genów oporności na
antybiotyki (MRSA)

• selekcja szczepów w szpitalach

CZERWONKA - CHOROBA BRUDNYCH RĄK

Czerwonka – wysoce zakaźna choroba “brudnych
rąk”
Źródłem zakażenia jest kontakt z chorym
człowiekiem lub zakażoną przezeń żywnością.
Shigella zakaża najczęściej sałatki, surowe,
warzywa, mleko i nabiał, drób, wody gruntowe w
najbliższej okolicy.
Bakteria ta rozprzestrzenia się wraz z wydalaniem
kału przez nosicieli i osoby chore, a do zakażenia
dochodzi najczęściej metodą „brudnych rąk”,
poprzez zainfekowane pożywienia, czy wody
gruntowe.
W odróżnieniu od salmonelli, aby doszło do
zakażenia wystarczy kilka (

ok. 10

) bakterii!

Shigella
dysenteriae

Morfologia, fizjologia i
biochemia:

• gramujemna pałeczka (2
mikrony długości, 0.8
mikrona szerokości)

• większość szczepów
ruchliwa

• rozmnażanie przez podział
poprzeczny średnio co 20
minut

• fakultatywny tlenowiec

• jest prototrofem

• składnik normalnej
mikroflory jelitowej
człowieka i zwierząt
ciepłokrwistych

Escherichia
coli

NIEBEZPIECZNA PAŁECZKA OKRĘŻNICY
O157:H7

Ta odmiana pałeczki jest bardzo groźna, głównie ze względu na
produkcję niebezpiecznej toksyny SLT.

Ten typ bakterii coli jest często składnikiem normalnej flory
bakteryjnej bydlęcego przewodu pokarmowego.

Drogi zakażenia:

• mięso wołowe, gdy podczas uboju zetknie się z nim zawartość
jelit ( ryzyko zakażenia mięsem, które jest dokładnie usmażone,
jest praktycznie zerowe). Natomiast krwiste befsztyki
niedokładnie wysmażone kotlety mielone czy hamburgery mogą
zawierać zakaźną bakterię.

• Epidemia w USA (1993) – 500 osób zachorowało, 4 zmarło

O157:H7 w wyniku produkcji toksyny powodują niebezpieczne
dla zdrowia komplikacje w postaci tzw. zespołu hemolityczno-
uremicznego (HUS). W jego efekcie u około 10% zakażonych , a
najczęściej są to dzieci, dochodzi do poważnego uszkodzenia
nerek. Osoby, u których wystąpił HUS, często do końca życia
skazane są na dializy, a nawet mogą wymagać przeszczepów
nerek.

LISTERIA – BAKTERIA
LODÓWKOWA

Główne siedlisko - gleba i gnijące rośliny,
woda.

Dostają się do przewodu pokarmowego
licznych gatunków ssaków (bydło, owce) i
ptaków.

Listeria monocytogenes - listerioza

• wysoka śmiertelność
(granulomatoza noworodków)

• największe ryzyko zachorowania
występuje u ludzi z obniżoną
odpornością

• bakterie te to wewnątrzkomórkowe
pasożyty - mogą mnożyć się w
makrofagach (adhezyny,
inwazyny,cytolizyna, katalaza, białko
Act A)

Pałeczka listeriozy (Listeria monocytogenes)

Wywołuje chorobę odzwierzęcą
(zoonoza) – listeriozę.

Bakteria ta występuje u wielu gatunków
zwierząt domowych (owce, bydło, świnie,
gryzonie, drób), a także w kiszonkach i
innych paszach, glebie i wodzie.

Do najgroźniejszych form choroby należy
zapalenie opon mózgowych i mózgu.

Stanowi szczególne zagrożenie dla kobiet
w ciąży – może powodować uszkodzenia
płodu i poronienia.

Bakterie Gram-
dodatnie

Włoskowiec różycy (Erysiphelotrix
rhusiopathiae)

Jest chorobotwórcza dla świń –
u ludzi powoduje przyranne
zakażenia skóry, głównie w
postaci bolesnego, czerwonego
rumienia.

Jest to zawodowa choroba
masarzy, rzeźników u hodowców
trzody chlewnej (w Polsce
występuje kilkaset przypadków
zachorowań rocznie)

Najważniejsza jest profilaktyka – stosowanie
rękawic i bezzwłoczne opatrywanie wszystkich
skaleczeń.

Paciorkowiec (Streptococcus
suis)

Zagrożeniem dla hodowców
trzody

Wywołuje u człowieka zapalenie
opon mózgowo-rdzeniowych i
innych narządów.

Saprofit
y

Saprofityczne pałeczki Gram-dodatnie (Brevibacterium
ssp.) Arthrobacter spp., Corynebacterium ssp. oraz
ziarniaki (Staphylococcus ssp., Micrococcus ssp.)
stanowią z reguły dominującą frakcje mikroflory pyłów
i powietrza w rolniczym środowisku pracy (zwłaszcza
w pomieszczeniach hodowlanych).

Gronkowce występują powszechnie w ludzkim
organizmie.
W przypadku osłabienia układu immunologicznego
lub stresu bakteria mogą zaatakować organizm i stać
się przyczyną wielu schorzeń.
S. aureus - U niektórych osób wywołuje biegunkę i
odwodnienie, u innych - zapalenie płuc, układu
moczowego czy ucha.

Niektóre z tych bakterii mogą powodować alergiczne
zapalenie pęcherzyków płucnych.

Laseczka wąglika (Bacillus
anthracis)

Bacillus anthracis jest bakterią
powszechnie występującą w glebie i
wodzie.

Wywoływany przez nią wąglik jest
chorobą zakaźną zwierząt (głównie
trawożernych) i odzwierzęcą chorobą
ludzi. Najczęściej chorowali na nią
hodowcy i osoby zatrudnione przy
przeróbce skór i mięsa.

Postać płucna – chory ma ogólnie złe samopoczucie
podobne do grypy; po tych objawach często następuje
krótki okres poprawy (1 – 3 dni), po którym pojawia się
druga faza choroby: wysoka gorączka, zmiany martwicze w
węzłach chłonnych śródpiersia i zmiany zapalne w płucach,
krwotoczny obrzęk płuc, kaszel z krwiopluciem, duszności,
utraty świadomości, śpiączka; w niektórych przypadkach
dochodzi też do zapalenia opon mózgowych

Postać jelitowa – w błonie śluzowej i węzłach chłonnych
pojawiają się zmiany krwotoczne i martwicze; wysoka
gorączka, wymioty, bóle brzucha, krwawa biegunka i
posocznica; w niektórych przypadkach rozwija się
wodobrzusze; postać ta u zwierząt może mieć różny
przebieg (nadostry, ostry lub podostry)

Rokowanie u ludzi:

postać skórna – dobre

postać jelitowa – śmiertelność około 50%

postać płucna – śmiertelność bliska 100%

 u osób szczególnie narażonych na zakażenie – szczepienie
ochronne lub chemioprofilaktyka (stosowanie antybiotyków)

Szczepionki przeciwwąglikowe dla ludzi produkowane są w 5
ośrodkach na świecie: w Wielkiej Brytanii, Chinach, Gruzji,
Tunezji i Stanach Zjednoczonych.

Podawany w USA preparat – AVA (anthrax vaccine adsorbed) -
zawiera zmodyfikowane cząsteczki toksyny uzyskiwane po
filtracji komórek osłabionego szczepu laseczki wąglika.

ZAPOBIEGANIE CHOROBIE

Bacillus anthracis jako broń biologiczna

1940 r. – w Mandżurii – Japończycy wykorzystali laseczkę wąglika
w działaniach wojennych przeciw Chińczykom

1979 r. - W okolicach Swierdłowska w fabryce broni biologicznej
w czasie awarii uwolnione zostały przetrwalniki wąglika.
Zginęło ponad 200 osób

1995 r. - sekta Aum Shinrikyo ośmiokrotnie podjęła nieudane
próby rozprzestrzenienia B. anthracis w tokijskim metrze.

2001 r. – ataki na Nowy Jork

Inne bakterie Gram-dodatnie

Zawodowe narażenie może występować wśród
pracowników zakładów biotechnologicznych
wytwarzających biopreparaty z masy komórkowe
saprofitycznych laseczek.

Używane do wyrobu środków piorących enzymy
proteolityczne

Bacillus subtilis

(subtilizyny) wywołują

u wielu osób specyficzna postać astmy, wykazującą
pewne cechy alveolitis allergica.

Bacillus thuringiensis

–

wytwarzająca białkową

toksynę zabijającą owady (stosowaną jako
bioinsektycyd) może wywoływać u zatrudnionych
przy jej produkcji schorzenia górnych dróg
oddechowych oraz zapalenia spojówek i skóry.

Termofilne promieniowce są nitkowatymi,
zarodnikującymi bakteriami, które rozwijają się w
wysokiej temperaturze, np. w wilgotnych surowcach,
(przemokniętych paszach, głównie sianie, oraz
kompoście) w których następuje proces
samozagrzewania do temperatury 55-70

o

C lub w

zanieczyszczonych urządzeniach klimatyzacyjnych.
Są one uznawane za główną przyczynę najbardziej
znanej jednostki alveolitis allergica określanej jako płuco
rolnika lub płuco farmera. Głównym źródłem
chorobotwórczego alergenu są gatunki:
Saccharopolyspora rectivirgula i Thermoactinomyces
vulgaris.

PROMIENIOWC
E

Do uczulenia dochodzi w trakcie pracy z
przegrzaną paszą w wyniku wdychiwania
pyłu organicznego, zanieczyszczonymi
drobnymi (ok. 1 µm średnicy)
zarodnikami promieniowców.

Pracownicy narażeni na promieniowce to:
ogrodnicy, rolnicy, hodowcy pieczarek

Egzotoksyny:

- silnie toksyczne białka,

-zwykle wrażliwymi na działanie wysokiej temperatury,
- mają ściśle określoną aktywność farmakologiczną,
enzymatyczną i antygenową (wywołującą odporność);

-enterotoksyny — działające na przewód pokarmowy, np.
enterotoksyna gronkowca (wyjątkowo oporna na
działanie wysokiej temperatury) odpowiadająca za
zatrucia pokarmowe będące następstwem spożycia
nieświeżych kremów, lodów i in. produktów mlecznych;

TOKSYNY BAKTERYJNE

Źródła zatrucia:

• najczęściej - konserwy jarzynowe (szpinak, groch, szparagi)
• konserwy mięsne i rybne

Pokarm zawierający jad kiełbasiany ma często zapach
zjełczałego tłuszczu i zawiera duże ilości gazu, który powoduje
wydymanie puszek (bombaż).

Objawy kliniczne (zwykle po18-96 godz. od spożycia pokarmu)

Clostridium botulinum – laseczka jadu
kiełbasianego

Postacie choroby:

• botulizm klasyczny
• botulizm niemowląt (do 1 roku życia)
• botulizm przyranny

Botulotoksyna

Dawka śmiertelna - 0,09 - 0,15 g (droga pozajelitowa)

Śmiertelne dawki powodują porażenie mięśni i zgon w
ciągu 24 godz.

Jest to typowa neurotoksyna - blokuje funkcje nerwów
motorycznych na skutek zaburzeń w syntezie lub
uwalnianiu acetylocholiny na zakończeniach neuronów.

Pierwszymi objawami zatrucia są:

• zaburzenia wzroku (podwójne widzenie, wzmożone
odruchy na światło)

• opadanie powiek, trudności w przełykaniu i wymowie,
ślinotok

• objawy ze strony przewodu pokarmowego często są
niewielkie; może występować. porażenie perystaltyki
jelit, bóle brzucha, zaparcie stolca, wymioty. Gorączka
zazwyczaj nie występuje, chory jest przytomny.

Śmierć następuje przez uduszenie lub zatrzymanie akcji
serca

W latach 1990 – 1995 3-krotnie użyto toksyny do
zaatakowania ludzi

Botulotoksyna w medycynie

Lata 60. XX w. Alan Scott

– kurcz

powiek, leczenie zeza

1988 r firma ALLERGAN

OCULINUM Botox

• Zaburzenia nerwowo-
mięśniowe

twarzy

• Kręcz karku i szyi

BotoxCosmetics (2002

FDA)

Dysport 

Pierwsze odkrycia wirusów

• 1790

słowo „wirus” oznacza truciznę

• Pasteur terminem „wirus” określił

czynnik wywołujący choroby zakaźne,

których etiologia (przyczyna, powód)

pozostawała nieznana

• 1892 D. Iwanowski ujawnił, że

choroba, zwana „mozaiką”, na którą

zapadają rośliny tytoniu, może być

przekazywana przez sok liści

tytoniowych po przepuszczeniu go

przez sączki bakteryjne

Dmitrij Iwanowski

(1864-1920)

Martinus Beijerinick

(1851-1931)

Pierwsze odkrycia wirusów

• 1898 F. Lőffler i P. Frosch, wykazali,

że pryszczyca powodowana jest
również przez czynnik przesączalny

• 1898

M. Beijerinck, F. Lőffler i P.

Frosch, wprowadzili do nauki termin
wirus

• 1917 F. D’Herelle i F. Twort opisali

zakażenie wirusowe
u bakterii prowadzące do lizy ich
komórek; wirus przesączalny
nazwano bakteriofagiem

• 1935 W. Stanley otrzymał kryształki

wirusa mozaiki tytoniu

Friedrich August Löffler

(1852-1915)

Frederick Twort

(1877-1950)

Felix d'Herelle

(1873-1949)

Wendell Stanley

(1904-1971)

Cechy wirusów

• stanowią duża i heterogenną grupę czynników zakaźnych
• zachowują zakaźność po przejściu przez filtry zatrzymujące

bakterie

• wielkość od około 28 do 400 nm
• ich replikacja i byt są całkowicie zależne od żywych

komórek

• bezwzględne pasożyty wewnątrzkomórkowe
• wirion zawiera jeden rodzaj kwasu nukleinowego, albo

DNA albo RNA, otoczony płaszczem białkowym

• niektóre posiadają inne komponenty makrocząsteczkowe

takie jak: lipidy, węglowodany, śladowe ilości metali lub

substancje podobne do witamin

• nie można ich hodować na sztucznych podłożach

„Kwintesencją wirusa jest jego wplątanie

w genetyczną i metaboliczną maszynerię gospodarza”

Podział wirusów

• Zwierzęce, które różnią się znacznie nie tylko zakresem

gospodarzy, w których bytują, ale również powinowactwem

do poszczególnych tkanek

w organizmie gospodarza (tropizmem tkankowym)

-

neurotropy

rozwijają się w komórkach nerwowych

-

limfotropy

rozwijają się w limfocytach

-

miksotropy

rozwijają się w błonach komórkowych

• Roślinne

• Bakteriofagi

• Inny podział uwzględnia kryteria takie jak: rodzaj kwasu

nukleinowego i liczbę łańcuchów w tym kwasie, polarność

genomu, symetrię kapsydu, występowanie osłonki

Ze względu na wysoką swoistość w stosunku do

gospodarza wirusy możemy podzielić na:

Budowa wirusów – kwasy

nukleinowe

Dwuniciowy

Jednoniciowy

Kolisty (częściowo jedno-

częsciowo dwuniciowy

Jednoniciowy

Dwuniciowy

Dwuniciowy

segmentowany

DNA

RNA

Charakterystyka wirusów

adenowirus

wirus wścieklizny

HIV

Herpes simplex

WIRUS ZAPALENIA WĄTROBY TYPU B

Wirusowe zapalenie wątroby typu
B jest obecnie najczęstszą chorobą
zawodową pracowników służby
zdrowia.

Co roku w Europie i USA każdego
roku około 30 000 osób zaraża się
tym wirusem.

Wirusy te przenoszą się najczęściej
przez krew a także przez surowicę
inne płyny ustrojowe

Wirus ten należy do hepa

dna

wirusów

(świstak amerykański, pies stepowy,
wiewiórka, kaczka pekińska)

WIRUS ZAPALENIA WĄTROBY TYPU B

Na świecie zakażonych jest ok. 200 mln ludzi. Polska
należy do strefy średniego nasilenia nosicielstwa (ok.
1-2%)

Wirusy HBV są odporne na działanie
czynników fizycznych i chemicznych, co
sprawia, że stanowią one częsta przyczynę
zachorowań u personelu medycznego,
laboratoriów, stacji hemodializ i stacji
krwiodawstwa.

Według oficjalnych statystyk żółtaczka
zakaźna od lat w Polsce choroba ta
zajmuje I miejsce na liście chorób
zawodowych (ponad 1000 rocznie).

Późnymi konsekwencjami zakażenia
HBV są: pierwotny rak wątroby i
marskość wątroby.

WIRUS GRYPY

Wirus GRYPY

Trzy typy wirusa grypy: A, B i C,
- średnica 110 nm,
-zawiera RNA
- główne białka powierzchniowe:
- hemaglutynina (HA) (15
podtypów),
- neuramidaza (NA) (9
podtypów).

A/Moscow/10/99 (H3N2)
B/Sydney/5/2003(H1N2)

WIRUS GRYPY - INFEKCJA



związanie wirusowej hemaglutyniny

z kwasem sjalowym



rozszczepienie hemaglutyniny na

dwa fragmenty,

wchłonięcie wirusa na drodze endocytozy.

WIRUS GRYPY

RÓŻNORODNOŚĆ WIRUSÓW GRYPY

Przesuniecie antygenowe

- stopniowa zmiana sekwencji

aminokwasów w antygenie, spowodowana
spontanicznymi mutacjami punktowymi w genie
kodującym dane białko.

Wirus może się zmieniać

–

zjawisko to zachodzi w
wyniku reasortacji genów
dwóch różnych szczepów
wirusa w jednej komórce
gospodarza; może
prowadzić do powstania
szczepów wirusa mających
wirusy, zdolnych do
wywołania pandemii.

WIRUS GRYPY LUDZKIEJ



zakażenie zachodzi drogą kropelkową,



wirus ma powinowactwo do komórek nabłonka dróg

oddechowych,



objawy pojawiające się w ciągu jednego lub dwóch

dni:

-

katar,

-

suchy kaszel,

-

dreszcze,

-

gorączka,

-

bóle stawów i mięśni

-

zmęczenie,

-

brak apetytu

 

                

                                  
                                  

              

Powikłania – zapalenie ucha środkowego, zapalenie mięśnia
sercowego, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-
rdzeniowych

GRYPA HISZPANKA



40 milionów ofiar, (1918 r)



zwiększona zjadliwość wirusa wynikiem mutacji

w białku NS1



objawy:

-

krwotoczne zapalenie płuc i opłucnej,

-

obrzęk płuc,

-

wysoka gorączka,

-

wymioty,

-

gwałtowny spadek ciśnienia krwi i tętna,

-

bóle mięśni, sinica, ostry kaszel.

Inne pandemie:

GRYPA AZJATYCKA szczep

H2N2

GRYPA Z HONGKONGU
szczep H3N2

WIRUS PTASIEJ GRYPY



zawiera HA 1-16 i NA 1-9,



podział na podstawie stopnia

wirulencji:

-

wysoce patogenne wirusy ptasiej grypy

(HPAI),

-

nisko patogenne wirusy ptasiej grypy

(LPAI).

WIRUSY PTASIEJ GRYPY, KTÓRE

SPOWODOWAŁY ZACHOROWANIA WŚRÓD

LUDZI



HA wirusów ptasiej grypy łączy się z kwasem sjalowym

(związanym
z galaktozą wiązaniem α2,3), występującym na powierzchni
orzęsionych
komórek tchawicy i oskrzeli.



szczep H5N1,



szczep H9N2 - 1999, 2003 rok,



szczep H7N7 – 2003 rok.

SZCZEP H5N1

199
7

2001

2004

Hongkong

-18 zakażonych
osób

-6 osób zmarło

Hongkong

- zakażenia
drobiu

Wietnam

-76 zakażonych
- 37 zmarło

Tajlandia

-17
zakażonych

- 12 zmarło

Kambodża

- 4 osoby
zmarły

DETERMINANTY WIRULENCJI:



białko PB2 - zamiana Glu na Lys w pozycji 627

-

zdolności replikacyjne,



białko NS - mutacja wpływająca na

skuteczność

blokowania obrony organizmu przy użyciu
interferonów,



hemaglutynina,



neuramidaza.

Jedną z najbardziej skomplikowanych i niewątpliwie
najciekawszych grup wirusów zwierzęcych są
retrowirusy.
Przyczyn, dla których znajdują się one w centrum
zainteresowania jest wiele.
1. Zostały początkowo zidentyfikowane jako
czynniki indukujące powstawanie nowotworów.
2. Jeden z retrowirusów (HIV) jest przyczyną
jednej z najgroźniejszych współcześnie chorób czyli
AIDS.
3. Potrafią wbudowywać się do chromosomów
zaatakowanych komórek

RETROWIRUSY

Wirus HIV (Human Immunodeficiency Virus)

(wirus ludzkiego niedoboru odporności AIDS, Acquired Immune

Deficiency Syndrome)

Dwa rodzaje: HIV-1 i HIV-2
HIV-1: sześć genotypów,
oznaczonych literowo od A do F

Wirus ten jest wrażliwy na czynniki fizyczne i
chemiczne, co sprawia, że w środowisku zewnętrznym
ginie on bardzo szybko. Ryzyko zawodowego zakażenia
w przypadku stwierdzenia kontaktu (np.: zadraśniecie
igłą) wynosi 0,5% (to ryzyko wynosi 7-30% w przypadku
kontaktu z wirusem zapalenia wątroby)

BUDOWA WIRUSA HIV

Średnica: 110-130 nm
Dwie główne części wirusa: rdzeń ( RNA) i
otoczka
Główne białko powierzchniowe otoczki
– białko Env zbudowane z dwóch podjednostek
- glikoproteiny 120,
- glikoproteiny 41.

W strukturze genomu HIV
występują obszary o dużej
zmienności,

możliwość łączenia

się z różnymi receptorami
powoduje, że mogą atakować
różne komórki.

HIV należy do najbardziej zmiennych wirusów
chorobotwórczych

Białka GP41 i GP120

rdzeń

otoczka

W Polsce zdiagnozowano ponad 10 tys. zakażeń, a szacuje się, że

liczba osób żyjących z HIV przekracza 30 tys.

Daje to 0,07% populacji, czyli 75 na 100 tys. ludności; dla

porównania w Rosji wedle szacunków z HIV żyje nawet 2%
populacji

EPIDEMIOLOGI
A

Wirusy HIV-1 i HIV-2 występują naturalnie w populacjach
małp afrykańskich, odpowiednio: szympansów i mangab
szarych.

Ludzka epidemia powstała w wyniku przeniesienia małpich
wirusów do populacji ludzkiej. Najprawdopodobniej miało to
związek z częstą w niektórych regionach Afryki praktyką
polowania na małpy w celach konsumpcyjnych - uważa się, że
poprzez skaleczenie do krwiobiegu jednego z myśliwych
dostała się krew świeżo upolowanego zwierzęcia, w
konsekwencji zaraził się on wirusem HIV.

INTERAKCJE: HIV-KOMÓRKA

GOSPODARZA

Okres inkubacji wynosi od 0,5 do 3 lub nawet więcej lat.
Swoiste przeciwciała pojawiają się już po 3-8 tygodniach,
niekiedy dużo później. Są one wykorzystywane do
diagnozowania AIDS i nosicielstwa HIV.

WEJŚCIE WIRUSA DO WNĘTRZA KOMÓRKI

TWORZENIE WIRIONÓW POTOMNYCH

TWORZENIE WIRIONÓW

POTOMNYCH

ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ WIRUSA HIV



kontakty seksualne,



bezpośrednia styczność z zakażoną krwią,



wraz z krwią matki (płód),



niemowlę ssące matczyny pokarm.

HAART - (highly active antiretroviral
therapy)

ZAKAŻENIA OPORTUNISTYCZNE

CHARAKTERYSTYCZNE DLA AIDS

W ciągu roku albo
dwóch od wystąpienia
takich objawów
dochodzi do śmierci.

Leki przeciw HIV dostępne na rynku

GRZYBY

Grzyby są organizmami szeroko rozpowszechnionymi
na kuli ziemskiej. Rozwijają się wszędzie tam, gdzie w
podłożu znajdują dostateczną ilość substancji
odżywczych. Jako, że nie zawierają chlorofilu,
odżywiają się całkowicie heterotroficznie. Wśród
grzybów najwięcej jest saprofitów mających olbrzymi
udział w rozkładzie substancji organicznej. Liczne są
również gatunki prowadzące pasożytniczy tryb życia,
odpowiedzialne za większość chorób roślin, atakujące
również ludzi i zwierzęta.

Ciało wegetatywne grzybów, zwane grzybnią, zbudowane
jest z nitkowatych tworów noszących nazwę strzępek.
Większość grzybów to organizmy mikroskopijne,
niewidoczne dla nieuzbrojonego oka, lub widoczne tylko w
postaci nalotów. Te, których cechą jest tworzenie grzybni w
postaci nalotów nazywamy potocznie pleśniami.

Wśród grzybów pleśniowych wyróżniamy dwie grupy:

1. Grzyby polowe – rozwijają się na roślinach, niektóre z

nich – Alternaria ssp., Cladosporium ssp., Verticillium
lecanii – w sezonie letnim wytwarzają ogromne ilości
zarodników, które mogą być przyczyną chorób
alergicznych (alergicznego nieżytu nosa, astmy,
zapalenia spojówek) u rolników wykonujących prace
polowe.

2. Grzyby przechowalniane – stanowią znacznie większe

zagrożenie, zalicza się tu np.: grzyby z rodzajów
Aspergillus i Penicilium rozwijające się na składowanych
surowcach roślinnych i zwierzęcych w warunkach
podwyższonej temperatury i wilgotności.

GRZYBY PLEŚNIOWE

Grzyby stanowią jedną z podstawowych grup alergenów
inhalacyjnych. Reakcje alergiczne w górnych drogach oddechowych
swą symptomatologią przypominają pyłkowicę, a dominującym
objawem wydaje się być nieżyt nosa.

WARUNKI WZROSTU GRZYBÓW
PLEŚNIOWYCH

Najkorzystniejsze warunki do rozwoju pleśni
występują wówczas gdy wskaźnik aktywności wodnej
(określającej dostępność wody w surowcu) wynosi od
0,65 – 1,00 a

w.

Obfity rozwój pleśni w paszach wiąże się z
występowaniem w powietrzu bardzo dużej ilości
zarodników rzędu 10

6

do 10

9

zarodników w 1 m

3

powietrza. Stwarzają one zagrożenie wystąpienia
alveolitis allergica i ODTS (syndrom toksyczny
wywołany pyłem organicznym).

Przykładem takiego zagrożenia jest pierwsza faza
wyjmowania kiszonek z silosa, kiedy rolnicy narażeni
są na wdychanie ogromnych ilości zarodników grzyba
Aspergillus fumigatus.

Grzyb ten uważany jest ponadto za
przyczynę grzybicy płuc (aspergiloza).
Najczęściej ma ona charakter wtórny (po
gruźlicy), stwierdzono jednak asperilozę
pierwotną (u pracowników przemysłu
tytoniowego)

Właściwości chorobotwórcze wykazują inne gatunki z
rodzajów Aspergillus i Penicilium.

Czynnikami alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych
mogą być:

Aspergillus clavatus

Aspergillus flavus

Penicillium casei

Penicillium roquefortii

Inne grzyby pleśniowe

Używane w przemyśle piekarniczym enzymy
enzymy Aspergillus oryzae i A. niger mogą być
przyczyną astmy zawodowej u piekarzy.

Aspergillus candidus – wykazuje bardzo silne
właściwości antygenowe i stanowi potencjalną
przyczynę ODTS u osób (zwłaszcza młodych)
narażonych na duże stężenie pyłu zbożowego.

MIKOTOKSYNY

Wiele grzybów z rodz. Aspergillus, Penicilllium,
Fusarium wytwarza mikotoksyny – trujące, nielotne
metabolity o budowie cyklicznej.

Są związkami niskocząsteczkowymi (200 – 400
daltonów), zaliczanymi do pochodnych
kumaryny, antrachinonu, cyklicznych peptydów
oraz sterydów. Są zwykle ciepłostabilne, nie
ulegają destrukcji podczas pasteryzacji
(nie należy przetwarzać żywności zepsutej).

Są natomiast wrażliwe na UV oraz
środowisko alkaliczne. Są produktami
przemian metabolicznych grzybów
pleśniowych, o nieznanej lub drugorzędnej
funkcji biologicznej (metabolity wtórne).
Mogą być magazynowane w komórkach grzyba
lub uwalniane do środowiska.

MIKOTOKSYNY

Do tej pory opisano ponad 100 rodzajów mikotoksyn.

Największe zagrożenie :

aflatoksyny – wytwarzane przez A. flavus i A. parasitic

ochratoksyna A – wytwarzana przez A. alutaceus (A.
ochraceus) i P. verrucosum

zearalenon i trichotecyny

– produkowane przez

grzyby z rodzaju Fusarium

Aflatoksyna B2

ODKRYCIE AFLATOKSYNY

W 1960 r ponad 100,000 młodych indyków w hodowlach drobiu w
Anglii zdechło w trakcie kilku miesięcy od jakiejś nowej choroby, która
została określona choroba "Turkey X". Wkrótce okazało się, że
choroba nie  ograniczyła się tylko do indyków, znaleziono martwe
kaczki i bażanty.
Okazało się, że zwierzęta te żywione były paszą zawierającą orzeszki
brazylijskie. Intensywne badania doprowadziły do znalezienia
„winnej” - toksycznej substancji. Sprawcą wyprodukowania toksyny,
okazał się grzyb Aspergillus flavus, a toksyna ta została nazwana
Aflatoxin od nazwy początkowych liter grzyba (A. flavus  --> Afla).

To odkrycie doprowadziło do rosnącej świadomości potencjalnych
przypadków tych substancji jako środków zanieczyszczających
pożywienie dla ludzi i karmę dla zwierząt - groźne zanieczyszczenie
powodujące choroby, a nawet śmierci ludzi i zwierząt.

DZIAŁANIE MIKOTOKSYN

Mikotoksyny dostające się do ciała zwierząt i ludzi mają
działanie:

• Toksyczne (np.: zabijają makrofagi płuc)
• Rakotwórcze (podanie 0,01 mg aflatoksyny szczurom
powoduje raka wątroby)

• Teratogenne (uszkodzenia płodów)
• Mutagenne
• Najczęściej powodują zmiany w nerkach, wątrobie, płucach i
układzie nerwowym.

Stężenie mikotoksyn w pyle zbożowym i innych pyłach jest niższe niż
stężenie endotoksyny i średnio zawiera się w przedziale 10

-1

– 10

2

ng/gram.

Niektórzy autorzy uważają, że mikotoksyny są czynnikiem
etiologicznym u osób otwierających silosy – pogląd ten jednak nie
został potwierdzony i udowodniony.

Potwierdzona jest natomiast szkodliwa rola mikotoksyn u osób
zatudnionych z surowcami takimi jak orzeszki ziemne lub kukurydza
(badania Holendrów).

AFLATOKSYNA

Stwierdzono, że zawartość aflatoksyny w
zarodnikach grzyba wynosi 84 – 200 g/

gram.

Wytwarzanie mikotoksyny uzależnione jest
ściśle od warunków ekologicznych – znany
jest fakt, że jest szczególnie intensywnie
produkowana a w niekorzystnych
warunkach wzrostu i braku substancji
odżywczych (okres suszy)

Źródła mikotoksykoz pierwotnych i
wtórnych

Surowce i

produkty

roślinne

Zanieczyszczeni

a pleśniami

Tworzenie
mikotoksyn

Konsumpcja

przez zwierzęta i

ludzi

Pierwotna

mikotoksykoza

Konsumpcja przez zwierzęta
hodowlane

Wiązanie

mikotoksyn w

tkankach

Wydalanie

mikotoksyn z

mlekiem

Produkty mięsne

Produkty mleczne

Konsumpcja przez ludzi

Wtórna mikotoksykoza

TOKSYCZNE METABOLITY LOTNE

Grzyby wytwarzają także związki
określane jako „Lotne związki
organiczne” – należą do nich
niskocząsteczkowe metabolity (alkohole,
aldehydy, kwasy, ketony) – mogą
przejawiać własności drażniące,
toksyczne i rakotwórcze.

Substancje te nadają charakterystyczną
woń zagrzybionym pomieszczeniom i
uważne są za jedną z przyczyn złego
samopoczucia osób zamieszkujących te
pomieszczenia. Zespół (tzw. syndrom
chronicznego zmęczenia) ten obejmuje
bóle głowy i oczu, podrażnienie śluzówki
nosa i gardła, nudności i zmęczenia.

GLUKANY

Są stałymi składnikami ściany komórkowej
grzybów – zbudowane są cząsteczek d-glukozy
połączonych w postaci łańcuchów i pierścieni,
połączonych wiązaniami 1- 3ß-
poliglikozydowymi. Glukany mogą uwalniać się
ze ścian zarodników i powierzchni strzępek.

Wyniki badań wskazują, że glukan może mieć
znaczenie w etiologii niektórych chorób
przewlekłych, takich jak chroniczna bisynoza
czy „syndrom chorego domu”.

Stwierdzono,że stężenie glukanów w zakładach
przetwarzających bawełnę wynosiło 28 - 4330
ng/m

3.

W urzędach mieszczących się w „chorych

domach” stężenie glukanów było znacznie
niższe (0,06 – 0,55 ng/m

3).

GRZYBY
NIŻSZE

Drożdżaki występujące w glebie i na
roślinach mogą wywoływać grzybice
narządów wewnętrznych i skóry
(najczęściej) u

rolników, ogrodników,

leśników, górników i pracowników
prowadzących prace ziemne.

Do takich chorobotwórczych grzybów
zaliczamy Histoplasma capsulatum,
Blastomyces dermatitidis, Cocidioites
immitis.

DERMATOFITY

Są to grzyby, które wywołują choroby skóry.

Zawodowe choroby wywołane przez te grzyby dzieli się na

dwie grupy:

1. Dermatozy będące wynikiem bezpośredniego kontaktu

zawodowego z chorym zwierzęciem lub człowiekiem, w
większości wywołane przez grzyby z rodzaju
Trichophyton

2. Grzybice skóry, będące rezultatem nie tyle kontaktu ze

źródłem infekcji, ile wynikiem narażenia na specyficzny
mikroklimat w miejscu pracy, charakteryzujący się dużą
wilgotnością i wysoką temperaturą sprzyjającą
wzmożonej potliwości. Warunki takie występujące np: w
kopalniach, roszarniach lnu, piekarniach i niektórych
zakładach gastronomicznych sprzyjają rozwojowi na
skórze przypadkowo zawleczonych zarodników grzybów
(głównie saprofitycznych pleśni, a także drożdżaków z
rodz. Candida). Prowadzi to do występowania grzybic
naskórkowych u narażonych pracowników.

GRZYBICE

Najczęstszą przyczyną „klasycznych”, w
małym stopniu zależnych od mikroklimatu,
grzybic skóry są tzry gatunki z rodzaju
Trichophyton. T. verrucosum, T
mentagrophytes, T. rubrum.

T. verrucosum (grzyb brodawkowaty)
wywołuje grzybicę strzygącą, w swej
powierzchniowej postaci ma
charakterystyczne wykwity. Są to okrągłe,
wyraźnie ograniczone ogniska, w których
obrębie widać krótko, tuż przy skórze,
nierówno poułamywane, przerzedzone włosy,
zniszczone grzybem. Postać głęboka grzybicy
strzygącej wywołuje ostry stan zapalny z
tworzeniem się bolesnych guzków różnej
wielkości. Na miejscu tych zmian włosy
ulegają zniszczeniu i dlatego po wygojeniu
powstają stałe wyłysienia i blizny.

GRZYBICE

Trichophyton mentagrophytes jest grzybem
szeroko rozpowszechnionym wśród licznych
ssaków, zwłaszcza gryzoni (myszy, szczury,
świnki morskie, króliki).

Może powodować - w zależności od odmiany-
grzybicę naskórkową dłoni i stóp, grzybicę
paznokci oraz grzybicę włosów u
pracowników wiwariów i ferm hodowlanych.

Grzyb czerwony (T. rubrum) jest
dermatofitem ludzkim, wywołującym zmiany
na skórze i paznokciach. Stanowi on
zagrożenie infekcji i alergii dla personelu
służby zdrowia, pedikurzystek i fryzjerek.

GRZYBY WYŻSZE
(Podstawczaki)

Zarodniki pasożytujących na
zbożu podstawczaków:
rdzy źdźbłowej
głowni
śnieci

uważane są za ważne alergeny
zawodowe, mogące wywołać
astmę, alergiczny nieżyt nosa i
alergiczne zapalenie spojówek u
rolników i młynarzy.

Wśród podstawczaków hodowanych jako grzyby
jadalne - silne właściwości alergizujące mają zarodniki
boczniaka ostrygowatego (alveolitis allergica, astma u
hodowców).

Zawodowe uczulenia stwierdzono także u hodowców
pieczarek i osób pracujących przy produkcji zup w
proszku z grzybni borowików.

ROŚLINY TKANKOWE

POROSTY I MSZAKI

Rosnące na korze drzew porosty z
rodzaju Parmelia i wątrobowce z
rodzajów Frullaria i Radula wytwarzają
substancje o działaniu alergizującym
(kwasy porostowe, frunallolid), które
mogą być przyczyną stanów zapalnych
skóry u drwali i pracowników tartaków
zatrudnionych przy ścince i
okorowywaniu drzew.

PYŁKI KWIATOWE

Pyłki kwiatowe traw, chwastów, warzyw i
drzew stanowią znaną przyczynę pyłkowicy
(„katar sienny”, sezonowy napadowy nieżyt
nosa”), astmy i częstego u rolników skórnego
„wyprysku powietrzno-pochodnego).

Objawy pyłkowicy występują dość powszechnie
w populacjach miejskich i wiejskich, tym
niemniej uznaje się, że osoby wykonujące
pewne zawody (rolnicy, sadownicy, pracownicy
szklarni) zagrożeni są tą chorobą w większym
stopniu.

Przyjmuje się, że wartości przekraczające 20 ziaren
pyłku traw w 1 m

3

powietrza stanowią zagrożenie dla

wrażliwych osób

ALERGENY I TOKSYNY W TKANKACH
ROŚLINNYCH

Obok pyłków kwiatowych zagrożeniem dla
zdrowia mogą być alergeny i toksyny
wytwarzane przez same rośliny i uwalniające się
do powietrza w trakcie przemysłowej obróbki
surowców roślinnych (transport, czyszczenie,
rozdrabnianie). Substancje te mogą powodować
objawy podobne jak pyłki roślin.

Objawy takie obserwowano u osób narażonych
na:

• pyły z roślin uprawnych (herbata, kawa, soja,
ryż, gryka, różne zioła)

• sproszkowane tkanki roślin używane do
produkcji leków (babki lekarskiej, wymiotnicy)

• proteazy roślinne stosowane w przemyśle
spożywczym

TOKSYNY ROŚLINNE

Rycyna jest substancją pochodzenia roślinnego.
Można ją uzyskać z odpadów z nasion rącznika
pospolitego (Ricinus communis, rodzina
Euphorbiaceae), z których wytłacza się olej
rycynowy. Sam olej nie zawiera rycyny!
Jest silnie toksyczna, połknięcie (i pogryzienie)
kilku do kikunastu nasion rącznika jest dla
człowieka śmiertelne.