Płeć biologiczna – przemiany
biologiczne w okresie
dziecięcym i w okresie
dojrzewania

Pracownia Seksuologii i Psychoterapii
Warszawskiego Uniwersytetu
Medycznego

Płeć

Zespół cech odróżniających w obrębie

jednego gatunku osobniki żeńskie-
wytwarzające komórki jajowe, od
osobników męskich- wytwarzających
plemniki.

Cechy płciowe pozwalają na

zdefiniowanie płci.

Cechy I – rzędowe płci



Zdeterminowane genetycznie



Gruczoły płciowe (gonady),
wydzielające hormony płciowe i
wytwarzające komórki płciowe
służące do zapłodnienia



u mężczyzn – jądra



u kobiet – jajniki

Genotyp XY



8-10 Hbd – rozwijają się najądrza,
nasieniowody, przewody wytryskowe i
pęcherzyki nasienne



11-15 Hbd – rozwija się prącie i
moszna



14-22 Hbd – przyrosty wielkości jąder,
trwający do okresu pokwitania

Genotyp XX



8-10 Hbd – rozwijają się jajowody,
macica i 2/3 górnej części pochwy



11-15 Hbd – rozwija się łechtaczka,
wargi sromowe, 1/3 dolna część
pochwy

Cechy II – rzędowe płci



Narządy płciowe wykształcone u
rodzącego się dziecka (poza
gonadami)



u mężczyzn - najądrza, pęcherzyki
nasienne, gruczoł krokowy, nasieniowód,
prącie



u kobiet - macica, jajowody, pochwa,
srom

Cechy III – rzędowe płci



Wykształcają się w okresie
dojrzewania płciowego pod wpływem
wzrastającego stężenia hormonów
płciowych



Męskich – testosteronu



Żeńskich – estrogenu



Charakterystyczne dla danej płci –



typ owłosienia, budowa ciała, szczególnie
miednicy, rozwój piersi, inne

Płeć - rodzaje



Genetyczna



Chromosomalna (genotypowa)



Gonadalna



Hormonalna



Genitalna



Fenotypowa



Metrykalna



psychiczna

Okresy rozwojowe



Okres noworodkowy – 1 m-c życia.



Okres niemowlęcy – do 12 m-ca życia



0kres wczesnego dzieciństwa – 2-3 r.ż.



Okres przedszkolny – 4-6 r.ż.



Okres szkolny – 7-15 r.ż.



Faza obojętnopłciowa – 7-10/12r.ż.



Faza dojrzew. płciowego – 10/12-15/16 r.ż.



Okres młodzieńczy – 16-20r.ż.



Okres dojrzałości – 20/25-40/50r.ż.



Okres starzenia się – od 40/50r.ż.

Okres noworodkowy i niemowlęcy
cechy typowe



Proporcje ciała, mózgowie



Głowa stanowi ¼ dł. ciała, mózgowie- 14%m.c.



Niepełne skostnienie i luźne połączenia
kości czaszki (zarastanie trwa do 18m.ż.)



Krótkie kończyny, środek ciężkości ciała
umiejscowiony powyżej pępka



Zwiększanie masy ciała i wzrostu



Rozwój psychoruchowy

Przemiany biologiczne w okresie
noworodkowym i niemowlęcym -
przyczyny

1)

Dochodzi do spadku poziomu

hormonów pochodzenia matczynego

– estrogeny, kortykosterydy,

prolaktyna, testosteron

2)

Stopniowy wzrost poziomu

hormonów przysadkowych – LH i FSH

dziecka

3)

Aktywność wydzielnicza gonad

Przemiany biologiczne w okresie
noworodkowym i niemowlęcym
przyczyny c.d.



Zmiany poziomu testosteronu u
chłopców



5-6 dzień spadek



30-60 dzień max wzrost



60-120 dzień spadek do 1 r.ż.



Wzrost poziomu estradiolu u
dziewczynek (w 2 tg życia)

Przemiany biologiczne w okresie
noworodkowym i niemowlęcym



Powiększenie, obrzmienie sutków



Wydzielanie siary



Krwawienie z dróg rodnych (reakcja
Halbana)



Rozpulchnienie zewnętrznych
narządów płciowych – u dziewczynek

Okres niemowlęcy – zmiany
zachodzące u dziewczynek



Rozpulchnienie zewnętrznych narządów

płciowych



Obecność mlecznobiałej wydzieliny o

kwaśnym pH



Błona dziewicza - strzępiasta



Pochwa - pofałdowana, elastyczna, pokryta

nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, pH

4-5, dł. 3 cm,



Macica – 2/3 dł. szyjka, a 1/3 dł. trzon



Szyjka macicy – kanał drożny, możliwość

istnienia fizjologicznej nadżerki

Okres niemowlęcy – zmiany
zachodzące u dziewczynek c.d.



Jajnik – nie podlega zmianom
zależnym od hormonów łożyskowych
matczynych



Powierzchnia gładka, biała z małymi
pęcherzykami



Kształt wrzecionowaty



Położenie – wysoko, nad wchodem
miednicy

Okres niemowlęcy – zmiany
zachodzące u chłopców



Jądra – obecne zwykle w worku
mosznowym (proces zstępowania
jąder od 20 Hbd)



Stulejka napletka - częsta

Okres poniemowlęcy



Zwolnienie tempa wzrostu od 2r.ż.



Proporcje ciała- zakończenie kształtowania

głowy, koniec wyżynania zębów, wydłużenie

kończyn



Zmniejszenie ilości tk. tłuszczowej,

zwiększenie ilości tk. mięśniowej



Postępująca integracja neuromotoryczna i

koordynacji kory mózgowej – opanowanie

podstawowych czynności lokomocyjnych



Kształtowanie równowagi H2O-elektrolitowej



Wzrost odporności



Intensywny rozwój mowy

Przemiany biologiczne płciowe w
okresie dziecięcym



Hormony płciowe pozostają na niskim
poziomie



Narządy płciowe pozostają w okresie
inwolucyjnym

Przemiany biologiczne płciowe w
okresie dzieciństwa u dziewczynek



Wargi sromowe większe – cienkie, zawierają
niewielką ilość tkanki tłuszczowej



Wargi sromowe mniejsze – obejmują tylko
górną część przedsionka pochwy



Błona dziewicza – cienka, położona głębiej
przedsionka pochwy



Pochwa – wąska, ściany pokryte nabłonkiem
jednowarstwowym płaskim, brak wydzieliny
pochwowej, pH zasadowe

Przemiany biologiczne w okresie
dzieciństwa u dziewczynek c.d.



Macica – zwiększanie masy narządu,
kanał szyjki macicy zamknięty



Jajniki – migdałowate, zstępują do
miednicy mniejszej ok.10r.ż.



Jajowody – długie i cienkie

Przemiany biologiczne w okresie
dzieciństwa u chłopców



Jądra – w worku mosznowym



Prącie – napletek zsuwalny



Brak owłosienia łonowego i
przebarwienia skóry worka
mosznowego

Okres przedszkolny



Wydłużenie kończyn



Dymorfizm płciowy – klatka piersiowa,

szerokość bioder i barków, rozkład tkanki

tłuszczowej



Nasilenie procesów mineralizacji kości



Wymiana zębów mlecznych na stałe – ok. 6

r.ż.



Ukończony rozwój motoryki dużej, poprawa

płynności i harmonii ruchów



Postępuje doskonalenie motoryki małej



Rozwój pamięci i doświadczeń ruchowych

Okres szkolny



Wzrost ogólnej odporności organizmu



Osiągnięcie dojrzałości prostych czynności

ruchowych, postępuje ekonomia ruchu i

umiejętność koncentracji



Zmiana sylwetki – spłaszczenie klatki

piersiowej, pogłębienie kyfozy piersiowej,

wydłużanie kończyn dolnych i stóp



Dalsze zaznaczanie się dymorfizmu

płciowego



Wzrost masy ciała

Okres dojrzewania płciowego



Przejściowy okres, w czasie którego

organizm osiąga dojrzałość płciową ( u

chłopców ok. 10-16r.ż. u dziewcząt ok. 8-

14r.ż.



Faza przedpokwitaniowa (adrenarche)–



wzrost syntezy i wydzielania sterydów

nadnerczowych (hormon anaboliczny) –

dynamiczny rozwój wszystkich tkanek



u dziewcząt kończy się wystąpieniem menarche,

u chłopców może to być szczyt szybkości

wzrastania wysokości ciała lub pierwsza polucja



Faza pokwitania



Faza młodzieńcza

Okres dojrzewania płciowego



Dojrzewanie mechanizmów regulacyjnych



Wzrost wrażliwości podwzgórza na działanie
mech. ujemnego sprzężenia zwrotnego w
stosunku do androgenów gonadalnych



wzrasta sekrecja gonadotropin przysadkowych



Zmienia się sposób wydzielania gonadotropin z
niskiej i stałej na epizodyczne skoki,
poprzedzone jest to podwyższeniem poziomu
wydzielania gonadotropin podczas snu.

Dojrzewanie a hormony



U chłopców



Androgeny prowadzą do rozwoju – owłosienia

łonowego i pachowego, zarostu, powiększenia

masy mięśniowej, zmiany proporcji szkieletu,

powiększenia prącia



U dziewcząt



Androgeny nadnerczowe odpowiadają za rozwój

– owłosienia łonowego i pachowego



Estrogeny jajnikowe odpowiadają za rozwój

piersi, rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, rozwój

pochwy, macicy, przyśpieszenie wzrostu,

dojrzewanie szkieletu

Dojrzewanie gruczołów płciowych



Wzrost liczby receptorów dla LH w

tkankach śródmiąższowych jądra



Wzrost wydzielania testosteronu



Wzrost szybkości wzrostu jąder



Dojrzewanie systemów

enzymatycznych jądra

uczestniczących w steroidogenezie



Zmniejszenie aktywności 5 –alfa- reduktazy



Wzrost aktywności dehydrogenazy

Faza adrenarche u dziewcząt



Wargi sromowe większe – rozpulchnienie,
wzrost zawartości tk. tłuszczowej



Srom – wzrost pigmentacji



Błona dziewicza – rozpulchnienie, wzrost
wilgotności, obrys wyraźniejszy



Pochwa – ściany pofałdowane, zwiększenie
ilości warstw nabłonka, pH kwaśne,
pojawienie się fluor pubertualis, brak
bariery ochronnej

Faza adrenarche u dziewcząt c.d.



Macica



powiększenie narządu, głównie trzonu



Zmiana kształtu –



narząd klapsydrowaty



Zaczyna być wyprostowany



Nadżerka na tarczy szyjki macicy u 30%

dziewczynek



Jajowody – ulegają pogrubieniu, poszerzenie ich

światła, położenie wzdłuż więzadeł szerokich

macicy,

Faza pokwitania u dziewcząt 12-
15r.ż.



Pojawia się pulsacyjne wydzielanie
gonadoliberyn (GnRH) przez podwzgórze



Wydzielanie hormonów jajnika (estrogeny,
progesteron) i przysadki (LH, FSH) na
zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego



Osiągnięcie odpowiedniej masy ciała



Wydzielanie leptyny i neuropeptydu Y w
mechanizmie sprzężenia zwrotnego

Faza pokwitania u dziewcząt –
kolejność objawów



TELARCHE – pojawienie się „pączka”
gruczołu piersiowego



PUBARCHE – pojawienie się owłosienia
łonowego



MENARCHE – pojawienie się pierwszej
miesiączki (ok. 13r.ż)

Faza pokwitania u dziewcząt



SKOK POKWITANIOWY



Powiększenie masy mięśniowej



Powiększenie masy kostnej



Szybki wzrost



Rozkład tkanki tłuszczowej głównie na piersiach,
pośladkach i biodrach



Ilość tkanki tłuszczowej wynosi 26-28% całej
masy ciała dziewczynek



Wzrost szerokości bioder



Zmiana kształtu miednicy



Pierwszym widocznym objawem

dojrzewania płciowego jest

powiększanie gruczołów piersiowych,

tzw. „stadium pączka”



Zazwyczaj ok. 11-11,5r.ż.



Efekt działania hormonu

luteotropowego



Pełny rozwój piersi następuje po ok.5

latach

Początek rozwoju piersi zazwyczaj

wyprzedza wystąpienie owłosienia
łonowego o ok. 2 lata.

Pełny rozwój owłosienia łonowego trwa

ponad 2 lata i kończy się w wieku 14-
14,5 lat.

Dopiero wówczas dochodzi do rozwoju

owłosienia pachowego.

Menarche pojawia się najczęściej u dziewcząt z

już zaawansowanym rozwojem piersi o
wieku kostnym 13-14 lat.

Istnieje dość ścisła korelacja występowania

menarche z rozwojem kośćca.

Początkowe miesiączki są zwykle

bezowulacyjne (nie funkcjonuje mechanizm
jajeczkowania) – metrorrhagia iuvenilis

Faza młodzieńcza u dziewcząt



15 – 18 r.ż.



Dojrzewanie osi podwzgórze –przysadka – jajnik



regularność cykli miesiączkowych i jajnikowych



Pojawienie się cykli owulacyjnych



Po 2-3 latach od menarche



Pochwa – wydłużenie do ok.10 cm, pofałdowanie ścian



Macica – zmiana proporcji



Przewaga trzonu nad szyjką



Jajniki – położenie w miednicy mniejszej



Jajowody – pojawienie się perystaltyki

Faza młodzieńcza u dziewcząt –
problemy zdrowotne



Nieprawidłowe krwawienia z dróg

rodnych



Stany zapalne



częsty związek z rozpoczęciem współżycia



Trądzik



Asymetria piersi



Zarośnięcie błony dziewiczej



Haematometra - rzekomy brak miesiączki i

okresowe bóle brzucha

Okres dojrzewania u chłopców



Pulsacyjne wydzielanie LH –

wydzielanie testosteronu



powiększenie wielkości jąder (pierwszy

wskaźnik dojrzewania)



Różnicowanie się nabłonka

plemnikotwórczego – powstawanie

plemników w procesie spermatogenezy



Moszna – wydłużenie, ścieczenie

skóry, pigmentacja



Prącie - powiększenie

Dojrzewanie chłopców – cechy
charakterystyczne dla płci



Większy skok pokwitaniowy wysokości ciała



Późniejszy szczyt szybkość wzrastania



Częstsze odchylenia w chronologii objawów
od normy



Większy przyrost masy mięśniowej i tkanki
kostnej



Mniejszy przyrost tk. tłuszczowej



Częstsze występowanie zaburzeń
emocjonalnych

Skok pokwitaniowy u chłopców



Szczyt ok. 13,5-14r.ż.(rocznie nawet

ok. 12cm)



Dochodzi do wzrostu długości tułowia

i kończyn dolnych



Skok pokwitaniowy szerokości barków

i klatki piersiowej (wpływ

androgenów)



Przyspieszenie przyrostu masy ciała

po 14r.ż. (max do 10kg rocznie)

Testosteron – stężenia we krwi



12-16 Hbd – (1,6ng/ml) odpowiada za
różnicowanie się narządów płciowych



Przed i po urodzeniu (100 dni) – 1,2ng/ml,
odpowiada prawdopodobnie za
różnicowanie płci mózgu



Okres dojrzewania – 2-4,5ng/ml



Okres dojrzałości płciowej – 4,5-10ng/ml

Testosteron - rola



Działanie androgenne – rozwój i

utrzymanie męskich cech płciowych



Działanie metaboliczne – wpływ na

aktywność enzymu 5-alfa-reduktazy



Pobudzenie syntezy erytropoetyny w

nerkach



Modulacja reakcji immunologicznych



Wpływ anaboliczny na mięśnie,

wątrobę, nadnercza, kości, ślinianki



Rozwój jąder trwa ok.6 lat (max w 13-14r.ż.)



Rozwój prącia – początek ok. 13r.ż., trwa ok.

2 lata



Pierwsza polucja – nie równa się możliwość

zapłodnienia



Obserwuje się zmniejszenie koordynacji

ruchów i precyzyjności ich wykonywania



Ruchy stają się sztywne, niezręczne



Mogą pojawiać się ruchy mimowolne (tiki)



Owłosienie łonowe rozwój do 15-
16r.ż.



Ok. 13-14r.ż. pojawienie się zarostu
twarzy



Mutacja ok. 13-15r.ż. (wzrost chrząstki
tarczowej krtani i wydłużenie strun
głosowych)



Trądzik młodzieńczy

Okres dojrzewania u chłopców -
problemy



Wady rozwojowe



Stany zapalne



Stulejka



Wnętrostwo



Jądra wędrujące

Udział kory nadnerczy w procesie
dojrzewania



Ok. 6 r.ż. początek sekrecji androgenów
nadnerczowych (dehydroepiandrosteronu)



Ok. 8-10 r.ż. wzrost sekrecji androstendionu



Androgenna czynność nadnercza poprzedza
androgenną czynność jąder



Androgeny nadnerczowe czynnik rozwoju
owłosienia łonowego i pachowego, oraz
rozwoju fizycznego

Dziękuję za uwagę…