PATOMORFOLOGIA

PATOMORFOLOGIA

ZAPALEŃ

ZAPALEŃ

Dr n. med. Marek

Dr n. med. Marek

Baltaziak

Baltaziak

Definicja zapalenia

Definicja zapalenia

•

Zapalenie jest to skomplikowany system

Zapalenie jest to skomplikowany system

reakcji obronnych organizmu

reakcji obronnych organizmu

na czynnik zapaleniotwórczy.

na czynnik zapaleniotwórczy.

Celem tych reakcji jest usunięcie lub

Celem tych reakcji jest usunięcie lub

zniszczenie przyczyny uszkodzenia

zniszczenie przyczyny uszkodzenia

komórek lub tkanek, a także komórek lub

komórek lub tkanek, a także komórek lub

tkanek

tkanek

objętych martwicą w wyniku pierwotnego

objętych martwicą w wyniku pierwotnego

uszkodzenia.

uszkodzenia.

Charakterystyka procesu

Charakterystyka procesu

zapalnego

zapalnego

1.Mechanizmy obronne procesu zapalnego polegają na

1.Mechanizmy obronne procesu zapalnego polegają na

rozcieńczeniu, zniszczeniu lub innej formie neutralizacji

rozcieńczeniu, zniszczeniu lub innej formie neutralizacji

czynników uszkadzających

czynników uszkadzających

2.Następnie uruchamiane są procesy których celem jest

2.Następnie uruchamiane są procesy których celem jest

gojenie i przywrócenie integralności miejsc

gojenie i przywrócenie integralności miejsc

uszkodzonych (naprawa).

uszkodzonych (naprawa).

3.Tak więc zapalenie wiąże się z procesami naprawy, dzięki

3.Tak więc zapalenie wiąże się z procesami naprawy, dzięki

którym uszkodzone tkanki zastępowane są przez

którym uszkodzone tkanki zastępowane są przez

regeneru-jące się komórki miąższowe i /lub ubytki

regeneru-jące się komórki miąższowe i /lub ubytki

tkankowe wypełniane są tkanką włóknistą – blizna.

tkankowe wypełniane są tkanką włóknistą – blizna.

4.Należy jednak pamięta, że działanie obu tych procesów

4.Należy jednak pamięta, że działanie obu tych procesów

(zapalenia + naprawa) może być szkodliwe dla

(zapalenia + naprawa) może być szkodliwe dla

organizmu: odczyny zapalne są odpowiedzialne za

organizmu: odczyny zapalne są odpowiedzialne za

zagrażające życiu reakcje anafilaktyczne na ukąszenie

zagrażające życiu reakcje anafilaktyczne na ukąszenie

owadówi podawane leki, przewlekłe choroby jak

owadówi podawane leki, przewlekłe choroby jak

reumatoidalne zapalenie stawów czy miażdżyca,lub

reumatoidalne zapalenie stawów czy miażdżyca,lub

pozapalne zrosty w otrzewnej prowadzące do nie

pozapalne zrosty w otrzewnej prowadzące do nie

drożności jelit.

drożności jelit.

Rodzaje komórek

biorących udział

w zapaleniu

Komórki krwi

i

Białka osocza

Komórki ścian

naczyń

Komórki macierzy

pozakomórkowej

otaczające tkankę

łączną

Rodzaje komórek w zapaleniu

Rodzaje komórek w zapaleniu

•

Komórki krwi

Komórki krwi

•

- granulocyty obojętnochłonne-neutrofile

- granulocyty obojętnochłonne-neutrofile

•

- granulocyty kwasochłonne-eozynofile

- granulocyty kwasochłonne-eozynofile

•

- granulocyty zasadochłonne- bazofile

- granulocyty zasadochłonne- bazofile

•

- limfocyty

- limfocyty

•

- monocyty

- monocyty

•

- płytki krwi

- płytki krwi

•

Białka osocza

Białka osocza

•

-

-

czynniki krzepniecia,

czynniki krzepniecia,

•

- kininogeny

- kininogeny

•

- składniki dopełniacza

- składniki dopełniacza

•

Komórki ścian naczyń

Komórki ścian naczyń

•

-komórki śródbłonka

-komórki śródbłonka

•

-komórki mięśniowe gładkie

-komórki mięśniowe gładkie

•

Komórki tkanki łącznej

Komórki tkanki łącznej

•

-

-

komórki tuczne

komórki tuczne

•

- makrofagi

- makrofagi

•

- limfocyty

- limfocyty

•

- fibroblasty

- fibroblasty

Podział zapaleń

Podział zapaleń

•

Ze względu na czas trwania :

Ze względu na czas trwania :

ostre i przewlekłe

ostre i przewlekłe

•

Ze względu na czynnik

Ze względu na czynnik

wywołujący: np. bakteryjne i

wywołujący: np. bakteryjne i

wirusowe.

wirusowe.

•

Ze względu na dominujący obraz

Ze względu na dominujący obraz

morfologiczny: surowicze,

morfologiczny: surowicze,

włókniko-we,ropne,wrzodziejące.

włókniko-we,ropne,wrzodziejące.

Zapalenie ostre (

Zapalenie ostre (

Inflammatio

Inflammatio

acuta

acuta

)

)

•

Jest natychmiastową wczesną reakcją

Jest natychmiastową wczesną reakcją

na uszkodzenie, której celem jest

na uszkodzenie, której celem jest

dostarczenie leukocytów do miejsc

dostarczenie leukocytów do miejsc

uszkodzenia tkanek, które eliminują

uszkodzenia tkanek, które eliminują

szkodliwe drobnoustroje i inicjują

szkodliwe drobnoustroje i inicjują

procesy rozkładu tkanek martwi-

procesy rozkładu tkanek martwi-

czych

czych

.

.

Podział zapaleń

Podział zapaleń

•

Ze względu na czas trwania :

Ze względu na czas trwania :

ostre i przewlekłe

ostre i przewlekłe

•

Ze względu na czynnik

Ze względu na czynnik

wywołujący: np. bakteryjne i

wywołujący: np. bakteryjne i

wirusowe.

wirusowe.

•

Ze względu dominujący obraz

Ze względu dominujący obraz

morfologiczny: surowicze

morfologiczny: surowicze

,włoknikowe,ropne,wrzodziejące.

,włoknikowe,ropne,wrzodziejące.

Typy zmian w zapaleniu

Typy zmian w zapaleniu

ostrym:

ostrym:

1. Zmiany naczyniowe:

1. Zmiany naczyniowe:

zmiana średnicy naczynia z następowym

zmiana średnicy naczynia z następowym

wzrostem przepływu oraz zwiększeniem

wzrostem przepływu oraz zwiększeniem

przepuszczalności ściany naczynia dla

przepuszczalności ściany naczynia dla

białek

białek

osocza.

osocza.

2.

2.

Zmiany komórkowe:

Zmiany komórkowe:

emigracja leukocytów z

emigracja leukocytów z

mikrokrążenia i ich

mikrokrążenia i ich

gromadzenie się w

gromadzenie się w

ognisku uszkodzenia

ognisku uszkodzenia

.

.

1.Zmiany

1.Zmiany

naczyniowe

naczyniowe

A

A

)

)

Zmiany średnicy naczynia i przepływu

Zmiany średnicy naczynia i przepływu

naczyniowego

naczyniowego

•

Początkowo skurcz naczyń (kilka sekund)

Początkowo skurcz naczyń (kilka sekund)

potem rozszerzenie się tętniczek

potem rozszerzenie się tętniczek

zwiększony miejscowy wzrost przepływu, co

zwiększony miejscowy wzrost przepływu, co

objawia się wystąpieniem rumienia

objawia się wystąpieniem rumienia

(erythema) i wzmożonego ucieplenia (calor)

(erythema) i wzmożonego ucieplenia (calor)

•

Wzrost przepuszczalności naczyń

Wzrost przepuszczalności naczyń

mikrokrążenia, co powoduje wydostawanie

mikrokrążenia, co powoduje wydostawanie

się bogatobiałkowego płynu do tkanek

się bogatobiałkowego płynu do tkanek

pozaustrojowych, a następnie zwiększenie

pozaustrojowych, a następnie zwiększenie

stężenia erytrocytów, zwolnienie przepływu

stężenia erytrocytów, zwolnienie przepływu

krwi i wzrost jej lepkości-zastój krwi (stasis)

krwi i wzrost jej lepkości-zastój krwi (stasis)

•

Zachodzi zjawisko „marginalizacji” leukocytów - czyli

Zachodzi zjawisko „marginalizacji” leukocytów - czyli

ich przylegania do komórek śródbłonka, a następnie

ich przylegania do komórek śródbłonka, a następnie

przeciskania się pomiędzy komórkami śródbłonka i

przeciskania się pomiędzy komórkami śródbłonka i

przechodzenie ich do otaczającej tkanki

przechodzenie ich do otaczającej tkanki

śródmiąższowej (diapedesis).

śródmiąższowej (diapedesis).

B)

B)

Wzrost przepuszczalności ścian naczyń

Wzrost przepuszczalności ścian naczyń

- rozszerzenie się naczyń i wzmożony przepływ dają

- rozszerzenie się naczyń i wzmożony przepływ dają

wzrost ciśnienia hydrostatycznego i przechodzenie

wzrost ciśnienia hydrostatycznego i przechodzenie

płynu do tkanek otaczających (przesięk), dalszy

płynu do tkanek otaczających (przesięk), dalszy

wzrost przepuszczalności ścian naczyń powoduje

wzrost przepuszczalności ścian naczyń powoduje

przenikanie płynu bogatobiałkowego (wysięk). Utrata

przenikanie płynu bogatobiałkowego (wysięk). Utrata

białek osocza powoduje spadek

białek osocza powoduje spadek

wewnątrznaczyniowego ciśnienia osmotycznego i

wewnątrznaczyniowego ciśnienia osmotycznego i

jednoczesny wzrost ciśnienia osmotycznego w

jednoczesny wzrost ciśnienia osmotycznego w

przestrzeni pozanaczyniowej, co z kolei daje wypływ

przestrzeni pozanaczyniowej, co z kolei daje wypływ

wody i jonów do przestrzeni pozanaczyniowej i

wody i jonów do przestrzeni pozanaczyniowej i

określane jest jako obrzęk (oedema).

określane jest jako obrzęk (oedema).

2. Zmiany komórkowe:

2. Zmiany komórkowe:

•

Marginalizacja i toczenie się leukocytów

Marginalizacja i toczenie się leukocytów

Leukocyty spychane są do ściany naczynia, toczą się,

Leukocyty spychane są do ściany naczynia, toczą się,

zatrzymują i przylegają do ściany śródbłonka.

zatrzymują i przylegają do ściany śródbłonka.

•

Adhezja i przechodzenie komórek

Adhezja i przechodzenie komórek

Za pośrednictwem cząsteczek z grupy immunoglobulin

Za pośrednictwem cząsteczek z grupy immunoglobulin

obecnych na powierzchni śródbłonka i integryn na po-

obecnych na powierzchni śródbłonka i integryn na po-

wierzchni leukocyta dochodzi do przywierania leukocyta

wierzchni leukocyta dochodzi do przywierania leukocyta

do śródbłonka. Następnie leukocyt pełzając przechodzi

do śródbłonka. Następnie leukocyt pełzając przechodzi

do przestrzeni

do przestrzeni

pozanaczyniowej (diapedesis)

pozanaczyniowej (diapedesis)

•

Chemotaksja i aktywacja

Chemotaksja i aktywacja

Migracja leukocytów odbywa się zgodnie z gradientem

Migracja leukocytów odbywa się zgodnie z gradientem

chemicznym w kierunku uszkodzenia.

chemicznym w kierunku uszkodzenia.

•

Fagocytoza, neutralizacja i trawienie czynnika zapalenio-

Fagocytoza, neutralizacja i trawienie czynnika zapalenio-

twórczego

twórczego

Fagocytoza i wytworzenie enzymów trawiących to dwa

Fagocytoza i wytworzenie enzymów trawiących to dwa

najważniejsze powody obecności leukocytów w obrębie

najważniejsze powody obecności leukocytów w obrębie

ogniska zapalenia.

ogniska zapalenia.

Mediatory zapalenia

Mediatory zapalenia

•

Miejscowe

Miejscowe

a)

a)

magazynowane w ziarnisto-

magazynowane w ziarnisto-

ściach wydzielniczych

ściach wydzielniczych

- histamina (k.tuczne,bazofile,

- histamina (k.tuczne,bazofile,

płytki)

płytki)

- serotonina (płytki)

- serotonina (płytki)

- enzymy lizosomalne (neutro-

- enzymy lizosomalne (neutro-

file, makrofagi)

file, makrofagi)

b)

b)

syntetyzowane de novo

syntetyzowane de novo

- prostaglandyny (leukocyty,

- prostaglandyny (leukocyty,

płytki, śródbłonek)

płytki, śródbłonek)

- leukotrieny (leukocyty)

- leukotrieny (leukocyty)

- czynniki aktywujace płytki

- czynniki aktywujace płytki

(leukocyty, śródbłonek

(leukocyty, śródbłonek

- aktywne związki tlenu

- aktywne związki tlenu

(leukocyty)

(leukocyty)

- tlenek azotu (makrofagi)

- tlenek azotu (makrofagi)

- cytokiny (makrofagi, limfocyty,

- cytokiny (makrofagi, limfocyty,

śródbłonek)

śródbłonek)

•

Układowe

Układowe

a)

a)

aktywacja czynnika XII

aktywacja czynnika XII

- układ kinin (bradykinina)

- układ kinin (bradykinina)

- układ

- układ

krzepniecia/fibrynolizy

krzepniecia/fibrynolizy

b)

b)

aktywacja układu

aktywacja układu

dopełniacza

dopełniacza

- Anafilatoksyny

- Anafilatoksyny

( C3a,C5a,)

( C3a,C5a,)

- C3b

- C3b

- C5b ( kompleks błonowy)

- C5b ( kompleks błonowy)

DZIAŁANIE MEDIATORÓW

DZIAŁANIE MEDIATORÓW

1.

1.

Histamina: obkurczanie się komórek śródbłonka w żyłkach

Histamina: obkurczanie się komórek śródbłonka w żyłkach

i wzrost przepuszczalności ich ścian, działa 30 minut.

i wzrost przepuszczalności ich ścian, działa 30 minut.

2.

2.

Serotonina: podobnie

Serotonina: podobnie

3.

3.

Bradykinina: poszerza naczynia, ale działa wolniej, skurcz

Bradykinina: poszerza naczynia, ale działa wolniej, skurcz

mięśni gladkich w skórze i uczucie bólu, działa krótko.

mięśni gladkich w skórze i uczucie bólu, działa krótko.

4.

4.

Dopełniacz wytworzenie kompleksu atakującego błony

Dopełniacz wytworzenie kompleksu atakującego błony

komórkowe.

komórkowe.

5.

5.

Leukotrieny aktywne w chemotaksji i zwiększeniu prze-

Leukotrieny aktywne w chemotaksji i zwiększeniu prze-

puszczalności ściany naczynia.

puszczalności ściany naczynia.

6.

6.

Prostaglandyny- gorączka ,ból, wzrost przepuszczalności

Prostaglandyny- gorączka ,ból, wzrost przepuszczalności

żyłek, pobudzają leukocyty i limfocyty.

żyłek, pobudzają leukocyty i limfocyty.

7.

7.

Tlenek azotu, wzrost rozszrzenia naczyń, zmniejszenie

Tlenek azotu, wzrost rozszrzenia naczyń, zmniejszenie

agregacji płytek, hamuje funkcje mastocytów oraz

agregacji płytek, hamuje funkcje mastocytów oraz

rekrutację i migrację leukocytów.

rekrutację i migrację leukocytów.

Zjawiska towarzyszące zapaleniu i

Zjawiska towarzyszące zapaleniu i

odpowiedzialne za nie mediatory

odpowiedzialne za nie mediatory

1.

1.

Rozszerzenie naczyń: prostaglandyny, tlenek

Rozszerzenie naczyń: prostaglandyny, tlenek

azotu.

azotu.

2. Wzrost przepuszczalności naczyń: aminy

2. Wzrost przepuszczalności naczyń: aminy

biogenne (histamina, serotonina, bradykinina,

biogenne (histamina, serotonina, bradykinina,

leukotrieny, czynnik aktywujący płytki).

leukotrieny, czynnik aktywujący płytki).

3. Chemotsaksja, aktywacja leukocytów:

3. Chemotsaksja, aktywacja leukocytów:

leukotrieny, produkty bakteryjne, chemokiny.

leukotrieny, produkty bakteryjne, chemokiny.

4. Gorączka: interleukiny 1,6,TNF, prostaglandyny.

4. Gorączka: interleukiny 1,6,TNF, prostaglandyny.

5. Ból: prostaglandyny,bradykinina.

5. Ból: prostaglandyny,bradykinina.

6. Uszkodzenie tkanek. enzymy lizosomalne

6. Uszkodzenie tkanek. enzymy lizosomalne

neutrofilów i makrofagów, metabolity tlenu,

neutrofilów i makrofagów, metabolity tlenu,

tlenek azotu.

tlenek azotu.

Następstwa zapalenia ostrego

Następstwa zapalenia ostrego

A)

A)

W zapaleniach ropnych zniszczenie zajętej

W zapaleniach ropnych zniszczenie zajętej

tkanki i powstanie ropnia ( abscessus),

tkanki i powstanie ropnia ( abscessus),

B)

B)

Gojenie się poprzez ziarninowanie i

Gojenie się poprzez ziarninowanie i

zwłóknienie,

zwłóknienie,

C)

C)

Przejście zapalenia ostrego w proces

Przejście zapalenia ostrego w proces

przewlekły.

przewlekły.

D)

D)

Pełne wygojenie się bez pozostawienia

Pełne wygojenie się bez pozostawienia

śladów (restitutio ad integrum)

śladów (restitutio ad integrum)

Zapalenia przewlekłe

Zapalenia przewlekłe

(

(

Inflammatio chronica

Inflammatio chronica

)

)

•

Zapaleniem przewlekłym określamy

Zapaleniem przewlekłym określamy

proces zapalny trwający tygodnie,

proces zapalny trwający tygodnie,

miesiące lub lata.

miesiące lub lata.

•

Cechy charakterystyczne:

Cechy charakterystyczne:

-

-

naciek z komórek jednojądrowych

naciek z komórek jednojądrowych

(makrofagów, limfocytów, plazmocytów),

(makrofagów, limfocytów, plazmocytów),

- niszczenie tkanek,

- niszczenie tkanek,

- naprawa z tworzeniem nowych naczyń

- naprawa z tworzeniem nowych naczyń

krwiono-śnych (angiogeneza) i włóknieniem

krwiono-śnych (angiogeneza) i włóknieniem

(fibrosis) i bliznowaceniem (cicatrisatio).

(fibrosis) i bliznowaceniem (cicatrisatio).

Zapalenie przewlekłe rozwija

Zapalenie przewlekłe rozwija

się:

się:

-

-

w zakażeniach wirusowych,

w zakażeniach wirusowych,

-

w przewlekłych zakażeniach wywołanych

w przewlekłych zakażeniach wywołanych

przez pewne organizmy (prątki, krętka

przez pewne organizmy (prątki, krętka

bladego, niektóre grzyby)

bladego, niektóre grzyby)

-

w przedłużającej się ekspozycji na

w przedłużającej się ekspozycji na

substancje potencjalnie

substancje potencjalnie

toksyczne( egzogenne-wdychane cząstki

toksyczne( egzogenne-wdychane cząstki

krzemu powodują pylicę płuc, endogenne-

krzemu powodują pylicę płuc, endogenne-

podwyższone lipidy we krwi prowadzą do

podwyższone lipidy we krwi prowadzą do

miażdżycy

miażdżycy

-

w chorobach aoutoimmunologicznych :

w chorobach aoutoimmunologicznych :

samona-pędzający się mechanizm

samona-pędzający się mechanizm

patogenetyczny- rzs, stwardnienie rozsiane.

patogenetyczny- rzs, stwardnienie rozsiane.

Zapalenie ziarniniakowe

Zapalenie ziarniniakowe

(

(

inflammatio granulomatosa

inflammatio granulomatosa

)

)

•

Jest to szczególny typ zapalenia

Jest to szczególny typ zapalenia

przewlekłego, charakteryzuje się

przewlekłego, charakteryzuje się

skupianiem się pobudzonych makrofagów

skupianiem się pobudzonych makrofagów

przypominających swym wyglądem komórki

przypominających swym wyglądem komórki

nabłonka płaskiego (komórki

nabłonka płaskiego (komórki

nabłonkowate).

nabłonkowate).

•

Do zapaleń ziarniniakowych zaliczymy:

Do zapaleń ziarniniakowych zaliczymy:

Bakteryjne – gruźlica, trąd, kilak, choroba

Bakteryjne – gruźlica, trąd, kilak, choroba

kociego pazura

kociego pazura

Typy morfologiczne zapaleń

Typy morfologiczne zapaleń

A) Zapalenie surowicze:

A) Zapalenie surowicze:

charakteryzuje się

charakteryzuje się

wydzielaniem obfitej, wodnistej pochodzącej z

wydzielaniem obfitej, wodnistej pochodzącej z

osocza lub wydzielanej przez komórki międzybłonka

osocza lub wydzielanej przez komórki międzybłonka

otrzewnej, opłucnej czy osierdzia.

otrzewnej, opłucnej czy osierdzia.

B) Zapalenie włóknikowe:

B) Zapalenie włóknikowe:

jest następstwem

jest następstwem

większych uszkodzeń, w których dochodzi do wzrostu

większych uszkodzeń, w których dochodzi do wzrostu

przepuszczalności naczyń-przechodzenie fibrynogenu

przepuszczalności naczyń-przechodzenie fibrynogenu

i tworzenie wysięku włóknikowego.

i tworzenie wysięku włóknikowego.

C) Zapalenie ropne :

C) Zapalenie ropne :

powodowane jest najczęściej

powodowane jest najczęściej

obecnością bakterii ropotwórczych( stafylokoki,

obecnością bakterii ropotwórczych( stafylokoki,

streptokoki), wysięk stanowi ropa (pus), która składa

streptokoki), wysięk stanowi ropa (pus), która składa

się z obumarłych komórek, płynu obrzękowego i

się z obumarłych komórek, płynu obrzękowego i

neutrofilów.

neutrofilów.

D) Zapalenie wrzodziejące:

D) Zapalenie wrzodziejące:

powstaje na

powstaje na

powierzchni skóry lub błon śluzowych, dochodzi do

powierzchni skóry lub błon śluzowych, dochodzi do

martwicy i przerwania ciągłości tkanek.

martwicy i przerwania ciągłości tkanek.

Ogólnoustrojowe następstwa

Ogólnoustrojowe następstwa

zapalenia

zapalenia

•

Gorączka.

Gorączka.

•

Senność.

Senność.

•

Ogólne złe samopoczucie.

Ogólne złe samopoczucie.

•

Utrata łaknienia.

Utrata łaknienia.

•

Przyspieszone OB.

Przyspieszone OB.

•

Spadek ciśnienia tętniczego.

Spadek ciśnienia tętniczego.

•

Przesunięcia w puli leukocytów

Przesunięcia w puli leukocytów

krążących.

krążących.