Zapalenie to zespół zjawisk w tkance i całym ustroju, będących reakcją na bodziec zapaleniotwórczy, od chwili jego zadziałania do czasu wyzdrowienia i naprawy powstałych uszkodzeń.

Czynniki zapaleniotwórcze: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty oraz czynniki mechaniczne: fizyczne i chemiczne.

Zakażenie to wniknięcie i rozwój w organizmie biologicznego czynnika chorobotwórczego, prowadzące do zapalenia.

Najważniejsze czynniki zakażenia: zjadliwość drobnoustrojów, odporność ustroju.

ZAPALENIE

W pochwie i szyjce macicy barierę anatomiczną stanowi nabłonek wielowarstwowy płaski.

Bariera ta jest wspomagana przez produkowane miejscowo substancje o działaniu bakteriobójczym raz przez fagocytozę.

Przed rozwojem patogennych drobnoustrojów chroni kwaśny odczyn środowiska pochwy, a także drobnoustroje saprofityczne, które normalnie nie wywołują reakcji zapalnej, jednak mogą ulec przemianie w czynnik patogenny.

Czynniki predysponujące do tej przemiany

• Niedojrzały nabłonek wielowarstwowy płaski, który występuje u dziewczynek przed pokwitaniem i nabłonek atroficzny u kobiet w okresie menopauzy

• Ectropion i / lub duża powierzchnia szyjki pokryta niedojrzałym nabłonkiem metaplastycznym

• Uszkodzenie kanału szyjki macicy w czasie ciąży, porodu lub innych urazów

• Zasadowy odczyn w pochwie w czasie miesiączki.

Drogi infekcji w układzie rodnym
Przez bezpośrednią inwazję tkanek

• Z sąsiednich narządów i tkanek

• Drogą krwiopochodną

Cytologia

• W tkance objętej procesem zapalnym wzrasta liczba komórek zapalnych

• Typ komórek zależy od rodzaju czynnika zapaleniotwórczego oraz od fazy zapalenia

• W początkowej fazie ostrego zapalenia pojawiają się liczne granulocyty obojętnochłonne wielopłatowe (neutrofile) - występują one fizjologicznie w rozmazach z szyjki macicy w okresie przedmiesiączkowym, w czasie miesiączki i w śluzie z kanału. Oklejają komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego a w rozmazie widzimy brudne tło do którego przyczyniają się tez skupiska bakterii resztki rozpadających się komórek.

• Pojawiają się również histiocyty, makrofagi, rzadziej eozynofile

• Dla zapaleń o charakterze przewlekłym charakterystyczne są limfocyty i plazmocyty.

Zmiany w nabłonku wielowarstwowym płaskim wywołane procesem zapalnym

Zmiany dotyczą cytoplazmy i jądra komórkowego.

1. Zmiany w cytoplazmie:

• Zatarcie granic komórkowych i zanik cytoplazmy

• Wakuolizacja - małe wodniczki lub jedna duża przesuwająca jądro na obwód komórki, neutrofile w wodniczkach - leukofagocytoza

• Cytoliza - cytoplazma ulega dezintegracji i uwalniane sa jądra (nagie jądra)

• Przejaśnienie (halo) wokół jądra - cytoplazma jest bardziej zagęszczona na obwodzie niż wokół jądra

• Zmiany barwliwości cytoplazmy.

. 2. Zmiany w jądrze komórkowym

• Powiększenie (hypernucleosis)

• Nadbarwliwość jąder (hyperchromasia)

• Różnice w wielkości (anisokaryosis)

• Wielojądrowość (polynucleosis)

• Zmiany rozkładu chromatyny

• Obkurczenie jądra z zagęszczeniem chromatyny (pyknosis)

• Rozpad jądra (karyorrhexis)

• Upłynnienie jądra (karyolysis).

Zmiany w składzie populacji komórek

• Wzrasta odsetek komórek przypodstawnych (nasilone procesy regeneracyjne nabłonka)

• U kobiet w okresie menopauzalnym pobudzenie nabłonka w procesie zapalnym może prowadzić do jego przyspieszonego dojrzewania - liczne komórki pośrednie a nawet powierzchowne

Różnicowanie zmian ze zmianami występującymi w neoplazji wewnątrznabłonkowej

• W różnicowaniu należy zwrócić uwagę m. in. na rozkład chromatyny i obrysy jąder

• W zapaleniu nie obserwuje się grudowatości chromatyny, ani nieregularnych obrysów jąder komórkowych

Zmiany w nabłonku walcowatym kanału szyjki
1. Komórki zmieniają swój wygląd:

• Ulegają powiększeniu

• Przypominają histiocyty lub przybierają kształt kijankowy

• Występują walcowate wielojądrowe

2. W cytoplazmie pojawiają się wodniczki zawierające neutrofile lub ich resztki

3. Jądra komórkowe różnią się wielkością, czasem powiększone, zachowują swój okrągły lub owalny kształt i równe obrysy

• Chromatyna lekko ziarnista

• Pojawiają się duże jąderka

• Mitozy

Przewlekłe zapalenie szyjki macicy

Przykładem zapalenia przewlekłego jest grudkowe zapalenie szyjki macicy (cervicitis follicularis)

• Pod nabłonkiem szyjki macicy pojawia się naciek złożony z limfocytów tworzących grudki chłonne - w rozmazie cytologicznym liczne komórki limfoidalne

• Towarzyszą im makrofagi wykazujące aktywność fagocytarną.

• Grudki zapalne szyjki macicy występują częściej u kobiet w okresie menopauzy.

Infekcje wirusowe

Wirusy, jako organizmy posiadające tylko jeden kwas nukleinowy, nie są zdolne do samodzielnego metabolizmu, a ich rozwój jest ściśle uzależniony od indukcji w komórkach gospodarza.

Wirus brodawczaka ludzkiego (Human papilloma virus - HPV)

• Onkogenny dwuniciowy wirus DNA

• HPV - typy 16, 18 mają znaczenie w onkogenezie raka szyjki macicy

• HPV- typy 6, 11 są czynnikami etiologicznymi dla kłykcin kończystych (condylomata acuminata)

• W nabłonku wielowarstwowym płaskim pojawiają się koilocyty

• Są to kk. warstwy pośredniej lub powierzchownej, w których wokół powiększonego i jakby pogniecionego jądra widoczne jest przejaśnienie

Cytologia.

• Koilocyty najczęściej warstwy pośredniej, z powiększonym jądrem z cechami umiarkowanej hiperchromazji, o nierównych obrysach (przypomina rodzynkę)

• Wokół jądra szerokie przejaśnienie (halo), którego obrys zewnętrzny przypomina obrys muszli ostrygi

• Kk. dwujądrowe i wielojądrowe

Wirus cytomegalii (Cytomegalovirus - CMV)

Wykazuje powinowactwo do kk. nabłonka cylindrycznego szyjki macicy.

W zakażonych kk. mogą pojawiać się duże śródjądrowe kwasochłonne wtręty, otoczone charakterystycznym przejaśnieniem typu „sowie oko”.

Infekcje bakteryjne

Zmiany zapalne szyjki macicy

• Identyfikacja typu patogenu możliwa jest w oparciu o badanie mikrobiologiczne

• Na podstawie rozmazu cytologicznego barwionego met. Papanicolaou można jedynie określić kształt i wielkość bakterii oraz ich ułożenie w rozmazie

• Część drobnoustrojów są to saprofity, inne mogą wywołać zmiany zapalne, jeszcze inne chociaż są saprofitami w pewnych sytuacjach mogą ujawnić swój patogenny charakter wywołując odczyn zapalny

• Paciorkowce i gronkowce to bakterie wywołujące ostry odczyn zapalny w postaci zapalenia wysiękowego z udziałem neutrofilów. Kk. Nabłonkowe wykazują cechy zwyrodnienia.

Gardnerella vaginalis (Haemophilus vaginalis)

• Krótki pałeczki Gram- ujemne barwiące się met. PAP na kolor ciemnoniebieski, które w sposób charakterystyczny gromadzą się na powierzchni komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego dając obraz „komórek posypanych cukrem”

• Klinicznie stan ten objawia się obecnością upławów z charakterystycznym zapachem wędzonej ryby.

Promieniowce (Actinomyces

Nitkowate Gram- dodatnie bakterie, stwierdzane czasem u kobiet stosujących wewnątrzmaciczne wkładki antykoncepcyjne

• Bakterie te tworzą kolonie układające się w twory przypominające kłębki bawełny, na zewnątrz najeżone promieniście ułożonymi nitkowatymi tworami

• Ryzyko infekcji- prowadzi do zapalnej choroby miednicy z tworzeniem licznych ropni.

Dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae)

Dwoinki rzeżączki są ziarniakami Gram-ujemnymi , które występują wewnątrzkomórkowo, układają się parami i kształtem przypominają ziarna kawy

Rzeżączka jest chorobą weneryczną i w fazie ostrej manifestuje się ropnym zapaleniem cewki moczowej u obu płci.

Chlamydia trachomatis

Są to Gram- ujemne drobnoustroje wywołujące wiele schorzeń np. śluzowo-ropne zapalenie szyjki macicy

• Cecha morfologiczną są ciałka wtrętowe w postaci wodniczek cytoplazmatycznych

• Namnażają się w kk. metaplastycznych i kk. nabłonka cylindrycznego kanału szyjki

• We wszystkich stadiach jądra ulegają powiększeniu i hiperchromazji oraz dość często pojawia się wielojądrowość

Infekcje grzybicze -Candida albicans
Obecność wiąże się z kwaśnym pH pochwy - zaburzenie biocenozy i minimalnym uszkodzeniem pokrywy nabłonkowej i nie wywołuje najczęściej objawów klinicznych

Rozwojowi zapalenia sprzyjają: brak higieny, długotrwała antybiotykoterapia, cukrzyca, otyłość, ciąża, osłabienie odporności.

Cytologia

• Dość grube, segmentowe rozgałęziające się nitki grzybni oraz nieprzeźroczyste zarodniki zasadochłonne o średnicy 7-10µm

Infekcje pierwotniakowe - rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis)

Jest to anareobowy pierwotniak, występujący w postaci trofozoitu

Do zakażenia dochodzi najczęściej przez kontakt płciowy

Rozwija się w środowisku zasadowym

Objawy: świąd, ból, obfite żółtawe upławy, czasem zaburzenia w oddawaniu moczu

Kliniczne zmiany makroskopowe w szyjce opisuje się jako „szyjkę poziomkową”

Cytologia

• W met. PAP: są to małe twory o średnicy 8-20µm , kształtu okrągłego, owalnego, trójkątnego lub gruszkowatego

• Barwią się na kolor szarawo-zielony

• Posiadają mimośrodkowo położone okrągłe jądro, zwykle słabo widoczne

• Stwierdzenie jądra jest konieczne, aby odróżnić go od fragmentu cytoplazmy

• Rzęsistek jest wiciowcem, ale nitka jest niewidoczna

Zmiany morfologiczne w obrazie mikroskopowym kk. nabłonkowych:

• Eozynofilia

• Wzrost odsetka kk. przypodstawnych

• Nasilona cytoliza

• Zmiany dotyczące jądra: powiększenie, dwujądrowość, halo wokół jądra, anisonucleosis, karyorrhexis.