Zapalenie to zespół zjawisk w tkance i całym ustroju, będących reakcją na bodziec zapaleniotwórczy, od chwili jego zadziałania do czasu wyzdrowienia i naprawy powstałych uszkodzeń.
Czynniki zapaleniotwórcze: wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty oraz czynniki mechaniczne: fizyczne i chemiczne.
Zakażenie to wniknięcie i rozwój w organizmie biologicznego czynnika chorobotwórczego, prowadzące do zapalenia.
Najważniejsze czynniki zakażenia: zjadliwość drobnoustrojów, odporność ustroju.
ZAPALENIE
W pochwie i szyjce macicy barierę anatomiczną stanowi nabłonek wielowarstwowy płaski.
Bariera ta jest wspomagana przez produkowane miejscowo substancje o działaniu bakteriobójczym raz przez fagocytozę.
Przed rozwojem patogennych drobnoustrojów chroni kwaśny odczyn środowiska pochwy, a także drobnoustroje saprofityczne, które normalnie nie wywołują reakcji zapalnej, jednak mogą ulec przemianie w czynnik patogenny.
Czynniki predysponujące do tej przemiany
Niedojrzały nabłonek wielowarstwowy płaski, który występuje u dziewczynek przed pokwitaniem i nabłonek atroficzny u kobiet w okresie menopauzy
Ectropion i / lub duża powierzchnia szyjki pokryta niedojrzałym nabłonkiem metaplastycznym
Uszkodzenie kanału szyjki macicy w czasie ciąży, porodu lub innych urazów
Zasadowy odczyn w pochwie w czasie miesiączki.
Drogi infekcji w układzie rodnym
Przez bezpośrednią inwazję tkanek
Z sąsiednich narządów i tkanek
Drogą krwiopochodną
Cytologia
W tkance objętej procesem zapalnym wzrasta liczba komórek zapalnych
Typ komórek zależy od rodzaju czynnika zapaleniotwórczego oraz od fazy zapalenia
W początkowej fazie ostrego zapalenia pojawiają się liczne granulocyty obojętnochłonne wielopłatowe (neutrofile) - występują one fizjologicznie w rozmazach z szyjki macicy w okresie przedmiesiączkowym, w czasie miesiączki i w śluzie z kanału. Oklejają komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego a w rozmazie widzimy brudne tło do którego przyczyniają się tez skupiska bakterii resztki rozpadających się komórek.
Pojawiają się również histiocyty, makrofagi, rzadziej eozynofile
Dla zapaleń o charakterze przewlekłym charakterystyczne są limfocyty i plazmocyty.
Zmiany w nabłonku wielowarstwowym płaskim wywołane procesem zapalnym
Zmiany dotyczą cytoplazmy i jądra komórkowego.
Zmiany w cytoplazmie:
Zatarcie granic komórkowych i zanik cytoplazmy
Wakuolizacja - małe wodniczki lub jedna duża przesuwająca jądro na obwód komórki, neutrofile w wodniczkach - leukofagocytoza
Cytoliza - cytoplazma ulega dezintegracji i uwalniane sa jądra (nagie jądra)
Przejaśnienie (halo) wokół jądra - cytoplazma jest bardziej zagęszczona na obwodzie niż wokół jądra
Zmiany barwliwości cytoplazmy.
. 2. Zmiany w jądrze komórkowym
Powiększenie (hypernucleosis)
Nadbarwliwość jąder (hyperchromasia)
Różnice w wielkości (anisokaryosis)
Wielojądrowość (polynucleosis)
Zmiany rozkładu chromatyny
Obkurczenie jądra z zagęszczeniem chromatyny (pyknosis)
Rozpad jądra (karyorrhexis)
Upłynnienie jądra (karyolysis).
Zmiany w składzie populacji komórek
Wzrasta odsetek komórek przypodstawnych (nasilone procesy regeneracyjne nabłonka)
U kobiet w okresie menopauzalnym pobudzenie nabłonka w procesie zapalnym może prowadzić do jego przyspieszonego dojrzewania - liczne komórki pośrednie a nawet powierzchowne
Różnicowanie zmian ze zmianami występującymi w neoplazji wewnątrznabłonkowej
W różnicowaniu należy zwrócić uwagę m. in. na rozkład chromatyny i obrysy jąder
W zapaleniu nie obserwuje się grudowatości chromatyny, ani nieregularnych obrysów jąder komórkowych
Zmiany w nabłonku walcowatym kanału szyjki
1. Komórki zmieniają swój wygląd:
Ulegają powiększeniu
Przypominają histiocyty lub przybierają kształt kijankowy
Występują walcowate wielojądrowe
2. W cytoplazmie pojawiają się wodniczki zawierające neutrofile lub ich resztki
3. Jądra komórkowe różnią się wielkością, czasem powiększone, zachowują swój okrągły lub owalny kształt i równe obrysy
Chromatyna lekko ziarnista
Pojawiają się duże jąderka
Mitozy
Przewlekłe zapalenie szyjki macicy
Przykładem zapalenia przewlekłego jest grudkowe zapalenie szyjki macicy (cervicitis follicularis)
Pod nabłonkiem szyjki macicy pojawia się naciek złożony z limfocytów tworzących grudki chłonne - w rozmazie cytologicznym liczne komórki limfoidalne
Towarzyszą im makrofagi wykazujące aktywność fagocytarną.
Grudki zapalne szyjki macicy występują częściej u kobiet w okresie menopauzy.
Infekcje wirusowe
Wirusy, jako organizmy posiadające tylko jeden kwas nukleinowy, nie są zdolne do samodzielnego metabolizmu, a ich rozwój jest ściśle uzależniony od indukcji w komórkach gospodarza.
Wirus brodawczaka ludzkiego (Human papilloma virus - HPV)
Onkogenny dwuniciowy wirus DNA
HPV - typy 16, 18 mają znaczenie w onkogenezie raka szyjki macicy
HPV- typy 6, 11 są czynnikami etiologicznymi dla kłykcin kończystych (condylomata acuminata)
W nabłonku wielowarstwowym płaskim pojawiają się koilocyty
Są to kk. warstwy pośredniej lub powierzchownej, w których wokół powiększonego i jakby pogniecionego jądra widoczne jest przejaśnienie
Cytologia.
Koilocyty najczęściej warstwy pośredniej, z powiększonym jądrem z cechami umiarkowanej hiperchromazji, o nierównych obrysach (przypomina rodzynkę)
Wokół jądra szerokie przejaśnienie (halo), którego obrys zewnętrzny przypomina obrys muszli ostrygi
Kk. dwujądrowe i wielojądrowe
Wirus cytomegalii (Cytomegalovirus - CMV)
Wykazuje powinowactwo do kk. nabłonka cylindrycznego szyjki macicy.
W zakażonych kk. mogą pojawiać się duże śródjądrowe kwasochłonne wtręty, otoczone charakterystycznym przejaśnieniem typu „sowie oko”.
Infekcje bakteryjne
Zmiany zapalne szyjki macicy
Identyfikacja typu patogenu możliwa jest w oparciu o badanie mikrobiologiczne
Na podstawie rozmazu cytologicznego barwionego met. Papanicolaou można jedynie określić kształt i wielkość bakterii oraz ich ułożenie w rozmazie
Część drobnoustrojów są to saprofity, inne mogą wywołać zmiany zapalne, jeszcze inne chociaż są saprofitami w pewnych sytuacjach mogą ujawnić swój patogenny charakter wywołując odczyn zapalny
Paciorkowce i gronkowce to bakterie wywołujące ostry odczyn zapalny w postaci zapalenia wysiękowego z udziałem neutrofilów. Kk. Nabłonkowe wykazują cechy zwyrodnienia.
Gardnerella vaginalis (Haemophilus vaginalis)
Krótki pałeczki Gram- ujemne barwiące się met. PAP na kolor ciemnoniebieski, które w sposób charakterystyczny gromadzą się na powierzchni komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego dając obraz „komórek posypanych cukrem”
Klinicznie stan ten objawia się obecnością upławów z charakterystycznym zapachem wędzonej ryby.
Promieniowce (Actinomyces
Nitkowate Gram- dodatnie bakterie, stwierdzane czasem u kobiet stosujących wewnątrzmaciczne wkładki antykoncepcyjne
Bakterie te tworzą kolonie układające się w twory przypominające kłębki bawełny, na zewnątrz najeżone promieniście ułożonymi nitkowatymi tworami
Ryzyko infekcji- prowadzi do zapalnej choroby miednicy z tworzeniem licznych ropni.
Dwoinki rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae)
Dwoinki rzeżączki są ziarniakami Gram-ujemnymi , które występują wewnątrzkomórkowo, układają się parami i kształtem przypominają ziarna kawy
Rzeżączka jest chorobą weneryczną i w fazie ostrej manifestuje się ropnym zapaleniem cewki moczowej u obu płci.
Chlamydia trachomatis
Są to Gram- ujemne drobnoustroje wywołujące wiele schorzeń np. śluzowo-ropne zapalenie szyjki macicy
Cecha morfologiczną są ciałka wtrętowe w postaci wodniczek cytoplazmatycznych
Namnażają się w kk. metaplastycznych i kk. nabłonka cylindrycznego kanału szyjki
We wszystkich stadiach jądra ulegają powiększeniu i hiperchromazji oraz dość często pojawia się wielojądrowość
Infekcje grzybicze -Candida albicans
Obecność wiąże się z kwaśnym pH pochwy - zaburzenie biocenozy i minimalnym uszkodzeniem pokrywy nabłonkowej i nie wywołuje najczęściej objawów klinicznych
Rozwojowi zapalenia sprzyjają: brak higieny, długotrwała antybiotykoterapia, cukrzyca, otyłość, ciąża, osłabienie odporności.
Cytologia
Dość grube, segmentowe rozgałęziające się nitki grzybni oraz nieprzeźroczyste zarodniki zasadochłonne o średnicy 7-10µm
Infekcje pierwotniakowe - rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis)
Jest to anareobowy pierwotniak, występujący w postaci trofozoitu
Do zakażenia dochodzi najczęściej przez kontakt płciowy
Rozwija się w środowisku zasadowym
Objawy: świąd, ból, obfite żółtawe upławy, czasem zaburzenia w oddawaniu moczu
Kliniczne zmiany makroskopowe w szyjce opisuje się jako „szyjkę poziomkową”
Cytologia
W met. PAP: są to małe twory o średnicy 8-20µm , kształtu okrągłego, owalnego, trójkątnego lub gruszkowatego
Barwią się na kolor szarawo-zielony
Posiadają mimośrodkowo położone okrągłe jądro, zwykle słabo widoczne
Stwierdzenie jądra jest konieczne, aby odróżnić go od fragmentu cytoplazmy
Rzęsistek jest wiciowcem, ale nitka jest niewidoczna
Zmiany morfologiczne w obrazie mikroskopowym kk. nabłonkowych:
Eozynofilia
Wzrost odsetka kk. przypodstawnych
Nasilona cytoliza
Zmiany dotyczące jądra: powiększenie, dwujądrowość, halo wokół jądra, anisonucleosis, karyorrhexis.