SYSTEMY i MODELE

OCHRONY ZDROWIA

Prof. dr hab. n. hum. Mieczysław Gałuszka
Zakład Socjologii

MODEL

MODEL

= spójny zestaw założeń oraz

połączonych celów i praktyk jej dotyczących,

- modele zmierzają do uproszczenia zjawisk, by
pomóc w tworzeniu pojęć i wyjaśnianiu,
- jest stosowany jako synonim teorii lub jako system
abstrakcyjnych pojęć na poziomie bardziej ogólnym
niż teoria.

SYSTEM

SYSTEM

= skoordynowany układ elementów,

zbiór tworzący pewną całość ukierunkowaną
stałym, logicznym uporządkowaniem jego
części składowych,

- zasady organizacji, ogół przepisów, reguł
obowiązujących, stosowanych w danej dziedzinie,
według których coś jest wykonywane.

System opieki zdrowotnej ( health care system)
System zdrowotny ( health system)
System ochrony zdrowia (health protection system)
System służby zdrowia ( health services system)
 

System opieki zdrowotnej =

wszystkie instytucje zapewniające opiekę

zdrowotną w danym społeczeństwie powiązane lub nie w spójny system.

Profilaktyka -

zapobieganie jest medycyną człowieka zdrowego; powstanie

i rozwój człowieka oraz warunki wpływające na jego zdrowie.

Lecznictwo -

nastawione na człowieka chorego; rozpoznanie chorób i

leczenie chorych.

Rehabilitacja -

przywracanie zdrowia; sprawności i przydatności

społecznej ludziom dotkniętym kalectwem lub upośledzeniem fizycznym i
psychicznym.
 
Celem każdego systemu medycznego jest organizowanie, produkowanie i
udzielanie świadczeń zdrowotnych, tym którzy tych świadczeń potrzebują
oraz używanie dostępnych zasobów, wiedzy i technologii po to, by
zapobiegać i przynosić ulgę w chorobie, niepełnosprawności i cierpieniu w
zakresie możliwym w istniejących warunkach. (C. Włodarczyk, Systemy
zdrowotne)
 

WHO

WHO

(World Health Organization – 1948 )

(World Health Organization – 1948 )

Cele systemu:

*Poprawa stanu zdrowia ludności korzystającej z usług
zdrowotnych.
* Zmniejszenie nierówności w zakresie zdrowia.
*Zapewnienie dostępu do poprawy zdrowia i
powszechnego dostępu do podstawowych usług
medycznych.
*Umacnianie zdrowia przez zapobieganie chorobom,
wypadkom, zagrożeniom.
*Zabezpieczenie kosztów opieki związanej z utrata
zdrowia.
*Promowanie zachowań prozdrowotnych i społecznego
dobrostanu.
*Osiągnięcie zadowolenia pacjentów i zapewnienie
wysokiej jakości usług przy zachowaniu zasady
efektywnego korzystania z zasobów.
 

Państwa G7 – zasady systemu

Państwa G7 – zasady systemu

* Zasada solidaryzmu społecznego.
* Zasada indywidualnej odpowiedzialności za
zdrowie.
* Zasada sprawiedliwości i równości w
dostępie do pomocy niezależnie od stanu
zdrowia.
* Zasada wolnego wyboru lekarza.
* Zasada wolnej pracy profesjonalistów
opieki zdrowotnej.

Zgromadzenie Ogólne ONZ – Deklaracja

Zgromadzenie Ogólne ONZ – Deklaracja

Milenijna

Milenijna

– 2000r.

– 2000r.

Zobowiązuje kraje członkowskie do skutecznej
walki z biedą, głodem i przedwczesnymi zgonami
jako warunku zrównoważonego rozwoju społeczno-
ekonomicznego i kulturalnego społeczeństw świata.
 
Skala biedy:
-799 mln niedożywionych,
- 880 mln bez dostępu do opieki zdrowotnej,
-1000 mln bez dostępu do wody pitnej,
2000 mln bez dostępu do elektryczności,
876 mln analfabetów,
250 mln dzieci (5-14 lat) pracujących zarobkowo,
8,4 dzieci pracujących niewolniczo.

Cele milenijne – zadania do osiągnięcia w roku

Cele milenijne – zadania do osiągnięcia w roku

2015:

2015:

 

 
1. Wyeliminowanie biedy i głodu, zakłada zmniejszenie o 50%
liczby osób z dochodem dziennym poniżej dolara, cierpiących
głód.
2. Zapewnienie powszechnej edukacji podstawowej.
3. Promowanie równości płci i równych praw kobiet, eliminacja
nierówności w dostępie do kształcenia.
4. Zmniejszenie umieralności niemowląt i dzieci poniżej 5. roku
życia o 60%.
5. Poprawa zdrowia ciężarnych przez obniżenie o 75% liczby
zgonów około porodowych.
6. Walka z zakażeniami HIV/AIDS, malarią i innymi chorobami,
a co najmniej zatrzymanie tendencji wzrostowej ich
występowania.
7. Zapewnienie bezpiecznego środowiska życia przez
zmniejszenie o 50% liczby osób pozbawionych dostępu do
wody pitnej i poprawa warunków 100 mln osób żyjących w
slumsach.
8. Rozwijanie globalnego partnerstwa ze wszystkimi
instytucjami, które chcą pomóc w realizacji powyższych celów.

Zdrowie 21- zdrowie dla wszystkich w

Zdrowie 21- zdrowie dla wszystkich w

XXI wieku w regionie europejskim

XXI wieku w regionie europejskim

 

 

Europejski Komitet Regionalny – horyzont działań
2020 r.

Trzy podstawowe prawa:

* Zdrowie jako podstawowe prawo człowieka.
* Równość w zdrowiu i solidarność w działaniu na
rzecz zdrowia.
* Aktywne współuczestnictwo ludzi, instytucji i
społeczności lokalnych.

Model biomedyczny = dualizm biomedyczny =

Model biomedyczny = dualizm biomedyczny =

medycyna kartezjańska = medycyna naprawcza

medycyna kartezjańska = medycyna naprawcza

Założenie:

* dualizm – podział na dwie odrębne sfery: ducha – nauki
humanistyczne; materii – nauki przyrodnicze,
* świat materialny jest maszyną, przyrodą rządzą prawa
mechaniki,
* choroba jest fizyczną usterką organizmu, spowodowaną przez
konkretny czynnik biologiczny,
* chorobę somatyczną można zrozumieć bez odniesienia do
czynników psychicznych; „chore ciało” można leczyć w
oderwaniu od umysłu,
* lekarze mają wiedzę specjalistyczną i oferują jedynie
prawomocną terapię
zadaniem lekarza jest przywrócenie prawidłowego
funkcjonowania uszkodzonego mechanizmu,
* właściwym miejscem leczenia jest szpital, który dysponuje
techniką i personelem medycznym
 
 

Kryteria oceny opieki:

Kryteria oceny opieki:

* „prawdziwa” choroba somatyczna nie
ma nic wspólnego z problemami
„psychicznymi”

Wymagania:

Wymagania:

* upewnić się czy pacjent stosuje się
do zaleceń terapii

Krytyka:

Krytyka:

* podział na duszę i ciało spowodował, że lekarze głownie
zajmowali się ciałem, niedoceniano czynników psychicznych,
społecznych, środowiskowych,
* ciałem człowieka jako maszyny złożonej z różnych części
zajmują się różni specjaliści,
* lekarze nie są jedynym źródłem wiedzy na temat zdrowia i
choroby, uprawnione są alternatywne formy wiedzy,
* pacjent nie jest postrzegany jako integralna osoba; traktowany
jest instrumentalnie, przedmiotowo, należy traktować pacjenta
jako aktywną istotę, liczy się jego samopoczucie, a nie tylko
zdrowie fizyczne,
* koncentracja na chorobie, traktowanej jako brak zdrowia, leczy
się tylko jednostkę chorobową,
* nieuwzględnianie się czynników środowiskowych i wpływu
sytuacji życiowych,
* zdrowie traktowane „inżynieryjnie”; akcent na technologię
medyczną, uważaną za jedyną drogę do lepszego zdrowia,
* zdrowienie nie musi przebiegać w szpitalu, leczenie z
zastosowaniem techniki
( środki farmakologiczne, chirurgia) niekoniecznie przewyższa
inne formy terapii.

Model holistyczno- funkcjonalny

Model holistyczno- funkcjonalny

= holizm – gr.

holos, cały, całkowity.

Założenie:

* istnieje hierarchia systemów, z których każdy jest
jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem
systemów podrzędnych (całość- część),
* zachodzi integracja czynników somatycznych i
psychicznych
( zależności psychosomatyczne i somatopsychiczne),
* całościowe, systemowe i procesualne rozumienie
zdrowia i choroby,
* relacja struktur funkcjonalnych człowieka oraz
człowieka i jego środowiska

Kryteria oceny opieki zdrowotnej:

*choroba zostaje zwalczona lub złagodzona,
* zmierza się do sprawiedliwej dystrybucji ograniczonych
środków medycznych,
* pacjenci są lepiej przystosowani,
* potrzeby psychiczne pacjentów są zaspokojone.

Wymagania:

* rozpoznać potrzeby somatyczne i psychiczne pacjenta,
* zrozumieć wzajemne oddziaływanie czynników
psychicznych i biologicznych,
* zrozumieć zależności pomiędzy etiologią i leczeniem,
dostosować leczenie,
* kontrolować przebieg choroby do wyleczenia.

Model socjoekologiczny = społeczno-

Model socjoekologiczny = społeczno-

ekologiczny

ekologiczny

Założenie:

* istnieją skomplikowane powiązania między
człowiekiem i jego środowiskiem,
* na zdrowie człowieka wpływa wiele czynników,
* istnieje nierówny dostęp do opieki zdrowotnej i
sprzyjającego zdrowiu stylu życia,
* centralne miejsce człowieka: biosfera i kultura
oraz inne czynniki, synergia,
* człowiek jest ujmowany jako całościowy system
funkcjonujący biologicznie, umysłowo, duchowo.

Kryteria oceny opieki zdrowotnej:

* należy określić pola warunkujące zdrowie człowieka,
* czynniki biologiczne: bagaż genetyczny, cechy wrodzone,
system immunologiczny, cechy biochemiczne, fizjologiczne,
anatomiczne,
* zachowania człowieka związane ze zdrowiem: prozdrowotne,
antyzdrowotne,
* środowisko fizyczne: warunki mieszkaniowe, cechy
otoczenia, siedlisko aktywności,
* środowisko społeczno- kulturowe.
 

Wymagania:

* medycyna ma pomóc odzyskać jednostce kontrolę nad
ciałem i duszą,
* medycyna ma pomóc w określeniu jego potrzeb,
* medycyna ma ocenić i wzmocnić satysfakcję,
* leczenie ma być bezbolesne,
* medycyna ma spełniać pragnienia ludzi.

Model konsumeryczny

Model konsumeryczny

Założenie:

* za zdrowie, chorobę i leczenie odpowiada jednostka,
* pacjent nazywany jest klientem, określa swoje potrzeby, kupuje
usługę,
* pacjent sam powinien zadbać = kontrolować swoje zdrowie,
* opieka medyczna wpisana jest w koncepcję społeczeństwa
konsumpcyjnego,
* ciało ma dostarczać znaczeń, być realizacją wolności.

Kryteria oceny opieki zdrowotnej:

* pacjent bierze odpowiedzialność,
* rozstrzenia wobec opieki powinny być ograniczane wkładem
finansowym, ubezpieczenia,
* pacjent powinien być usatysfakcjonowany.

Krytyka:

* przekonanie o pełnej kontroli jednostki nad stanem
swego zdrowia jest złudzeniem,
* opieka zdrowotna będzie tworzyła nowe
nierówności społeczne,
* nastąpi podział medycyny dla biednych oraz
bogatych,
* pragnienia ludzkie nie są autentyczne, są
wytworzone przez manipulacyjne media,
* pojęcie klient zakłada przedmiotowo – merkantylny
charakter relacji,
* większość chorób jest jednak poza możliwościami
naszej kontroli.
 

Teoretyczne modele systemu ochrony zdrowia

Teoretyczne modele systemu ochrony zdrowia

System ochrony zdrowia rozumiany jest jako system
dostarczania i finansowania usług medycznych.
 
Model moralny ……………. .…………………przesłanki etyczne:

* Życie i zdrowie stanowią najwyższe dobro, a obowiązkiem
instytucji medycznych jest zapewnienie ich ochrony bez względu
na koszty.
* Ze swej istoty medycyna jest zajęciem heroicznym, a
poświęcenie personelu medycznego jest moralnych
obowiązkiem.
* Samorządy zawodowe zapewniają wysoki etos pracy personelu
medycznego, działaj ą wyłącznie przez stosowanie sankcji
moralnych.
* Uprawnienia pacjenta mają stanowić wystarczającą podstawę
do uzyskania skutecznej opieki, a wybór polityki zdrowotnej w
oparciu o czynniki ekonomiczne jest moralnie niedopuszczalny.
 
 

Model biurokratyczny…………….. przesłanki racjonalności
organizacyjnej:

* Cele opieki zdrowotnej są oparte na ustaleniach naukowych,
jasno zdefiniowane i skwantyfikowane.
* System podlega centralnemu nadzorowi administracyjnemu,
lokalne różnice w traktowaniu pacjentów są niedopuszczalne.
* Procedury systemu są uruchamiane przez nakazy prawne,
regulaminowe i administracyjne, opór instytucji prowadzi do
ograniczenia finansowania lub zawieszania uprawnień
zawodowych.
* Interakcje między lekarzem i pacjentem nie mogą mieć
wpływu na przebieg leczenia, ponieważ w leczeniu używa się
metod potwierdzonych naukowo.
* Kluczowe dla funkcjonowania systemu jest nadzór nad
kosztami i pomiar efektywności.
 

Model wolnorynkowy ……………………… przesłanki popyt/
podaż:

* Społeczeństwo i instytucje rządowe zwolnione są z troski o
stan zdrowia obywateli, podaż świadczeń medycznych
sterowany jest wyłącznie mechanizmem rynkowym.
* Pacjent sam ponosi odpowiedzialność za stan zdrowia,
korzystając z usług świadczeniodawców funkcjonujących na
rynku.
* Jakoś świadczeń podlega kontroli instytucji korporacyjnych,
które są gwarantem profesjonalnych kwalifikacji kadry
medycznej.
* Świadczeniodawca pełni swe funkcje tylko w tym zakresie, w
jakim został opłacony, zawsze może odmówić wykonania
świadczenia, jeżeli nie otrzymuje zapłaty.
 

Model ubezpieczeniowy……………………. przesłanka: pomoc
medyczna za rozsądną wysokość składki:

* Zakres świadczenia zdrowotnego, do jakiego ubezpieczony
ma prawo określa umowa (wysokość składki).
* Świadczenia, jakie otrzymuje pacjent w przypadku
zachorowania, są ustalone w ramach zawartej umowy przez
trzy strony, z których każdy realizuje własne cele:
- pacjent oczekuje świadczeń zdrowotnych o najwyższej
jakości i szerokim zakresie,
- świadczeniodawca stara się sprzedać możliwie najwięcej
usług,
- ubezpieczyciel wybiera najtańszy skuteczny sposób leczenia
kwestionuje usługi, które nie były konieczne lub nie były
objęte ubezpieczeniem,
- pacjent ma prawo wyboru ubezpieczyciela i
świadczeniodawcy,
- ubezpieczyciele oceniają ryzyko szkody, kalkulują wysokość
składki na podstawie tablic aktuarialnych.