Zaburzenia

psychosomatyczne

Mariusz Furgał

Definicja



schorzenie somatyczne powstałe lub
nasilające się pod wpływem czynników
psychicznych

Zaburzenia

psychosomatyczne

DSM

Czynniki psychologiczne

wpływające

na stan somatyczny

ICD

Czynniki psychologiczne
i behawioralne związane z
zaburzeniami i chorobami
sklasyfikowanymi w
innych rozdziałach
+

•Zaburzania somatoformiczne

•Zaburzenie somatyzacyjne

•Zaburzenie hipochondryczne

•Dysfunkcje autonomiczne

•Ból psychogenny

•Zaburzenia jedzenia

•Dysfunkcje seksualne

ROZPOZNANIE W DSM IV



Czynniki psychologiczne wpływające na

stan somatyczny



A. Obecność zaburzeń fizycznych (III oś DSM)



B. Czynniki psychologiczne niekorzystnie wpływają na

stan medyczny w jeden z poniższych sposobów



Wpływają na przebieg zaburzeń somatycznych, zachodzi
bezpośredni

związek czasowy między

zachorowaniem lub zaostrzeniem choroby (także

opóżnieniem zdrowienia) a urazem psychicznym



Czynniki te oddziałują na leczenie stanu somatycznego



Czynniki te tworzą dodatkowe ryzyko zachorowania



Fizjologiczne reakcje organizmu związane ze stresem

wywołuj,ą albo zaostrzają objawy choroby

Zaburzenia pod postacią
somatyczną



Skargi na objawy somatyczne wraz z

uporczywym domaganiem się kolejnych

badań i porad, mimo negatywnych wyników i

zapewnień o braku patologii somatycznej.



Jeśli istnieją jakieś zaburzenia somatyczne,

nie wyjaśniają one natury, nasilenia objawów,

i związanych z nimi cierpień pacjenta i jego

zaabsorbowania objawami.



Pacjent zwykle przeciwstawia się możliwości

psychologicznego wyjaśnienia zaburzeń



Pacjent nie ma kontroli nad objawami

Zaburzenia pod postacią
somatyczną



ICD



Zaburzenie
somatyzacyjne



Zaburzenie
hipochondryczne



Zaburzenia i
dysfunkcje
autonomiczne
występujące pod
postacią somatyczną



Uporczywe bóle
psychogenne



DSM



Zaburzenia
konwersyjne



Zaburzenie
somatyzacyjne



Zaburzenie
hipochondryczne



Zaburzenia bólwe



Dysmorficzne
zaburzenie ciała

Zaburzenie
somatyzacyjne



Wielorakie, zmieniające się i częste skargi

somatyczne. (zwykle kilkuletni wywiad,

skomplikowana historia kontaktów z

placówkami służby zdrowia)



Różne narządy, najczęściej:



układ trawienny: wymioty, wzdęcia, nudności,

biegunki, zgaga, odbijanie



nieprzyjemne doznania: swędzenie, pieczenie,

drętwienie, bolesność



skargi dotyczące sfery seksualnej i miesiączkowania

Zaburzenie
somatyzacyjne



Często współistnieją uzależnienia od

leków przeciwbólowych i

uspokajających.



Czas trwania co najmniej dwa lata.



Odmowa akceptacji zdania wielu

lekarzy co do braku fizjologicznych

podstaw zaburzenia.



Pewne upośledzenie funkcjonowania

społecznego lub w rodzinie.

Zaburzenie
hipochondryczne



Trwałe zaabsorbowanie pacjenta możliwością

występowania u niego jednej lub liczniejszych,

poważnych i postępujących chorób

somatycznych.



Prawidłowe odczucia często interpretowane są

jako nieprawidłowe i przykre.



Zmienny stopień przekonania o istnieniu

zaburzeń i zmienność skarg.



Uporczywy brak akceptacji porad i zapewnień



Często współwystępuje lęk lub depresja.



Częste wtórne korzyści

Zaburzenie
hipochondryczne



obejmuje:



zaburzenia obrazu ciała (dysmorfofobia
nieurojeniowa) - w ICD 10



nerwica hipochondryczna



nozofobia

Dysmorficzne zaburzenia
ciała



Zaabsorbowanie wyimaginowanym defektem

wyglądu. Drobne braki fizyczne wzbudzają

zdecydowanie przesadną troskę



Niezadowolenie jest przyczyną kliniczne

istotnego pogorszenia samopoczucia lub

upośledzenia w obszarze społecznym,

zawodowym lub innych ważnych obszarach

funkcjonowania



Zaabsorbowania wyglądem nie można lepiej

wyjaśnić innymi zaburzeniami psychicznymi

(np.. niezadowoleniem z własnej sylwetki czy

wymiarów w anoreksji)

Zaburzenia i dysfunkcje
autonomiczne występujące pod
postacią somatyczną



Objawy zgłaszane przez pacjenta

przypominają zaburzenia funkcji narządów

unerwianych głównie lub wyłącznie przez

układ autonomiczny (układ krążenia,

pokarmowy, oddechowy, czasem moczowo

płciowy).



W obrazie klinicznym wyraźny udział

układu autonomicznego i niespecyficzne

subiektywne skargi oraz trwałe odnoszenie

objawów do określonego narządu, jako

przyczyny zaburzenia.

Zaburzenia i dysfunkcje
autonomiczne występujące pod
postacią somatyczną



Nadmierna koncentracja na

możliwości poważnego (choć często

nieprecyzyjnie określonego)

zaburzenia i przykre jej

przeżywanie, które nie ustępuje

mimo zapewnień i wyjaśnień.



Brak potwierdzonych istotnych

zaburzeń struktury czy funkcji

narządu

Zaburzenia i dysfunkcje
autonomiczne występujące pod
postacią somatyczną



obejmują:



nerwica serca,



nerwica żołądka,



aerofagia,



czkawka,



niestrawność,

Zaburzenia i dysfunkcje
autonomiczne występujące pod
postacią somatyczną



kurcz wpustu,



wzdęcia,



zespół drażliwego jelita,



biegunka psychogenna,



psychogenny kaszel i hyperwentylacja,



psychogenne zwiększenie częstości

oddawania moczu



dyzuria

Uporczywe bóle
psychogenne



Uporczywy, silny i przykry ból, którego

geneza nie jest wystarczająco wyjaśniona

zaburzeniem somatycznym.



Często występuje funkcjonalnie w

konfliktowych sytuacjach.

 



psychalgia



psychogenne bóle krzyża lub głowy

Inne zaburzenia
występujące pod postacią
somatyczną



Nie ma w nich udziału układ autonomiczny i
są ograniczone do konkretnych układów lub
części ciała. Tkanki nie są uszkodzone.



Zalicza się tu także zaburzenia czucia nie
spowodowane przyczyną fizyczną i ściśle
związane w czasie ze stresującymi
zdarzeniami lub problemami, które powodują
znaczne zwiększenie zainteresowania
pacjentem

Inne zaburzenia
występujące pod postacią
somatyczną



uczucia obrzmienia,



drgania skóry,



parestezje,



globus hystericus,



psychogenny kurcz karku i inne kurczowe
zaburzenia ruchowe,



świąd psychogenny,



psychogenne zaburzenia miesiączkowania,



bruksizm.



Zaburzenia pozorowane



Symulacja

Choroby uważane za
psychosomatyczne



dusznica bolesna (choroba niedokrwienna

serca)



arytmie, skurcze naczyń wieńcowych



nadciśnienie tętnicze



choroba wrzodowa

Choroby uważane za
psychosomatyczne



astma oskrzelowa



choroby tkanki łącznej (układowy toczeń

rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie

stawów)



bóle głowy



zespół hiperwentylacyjny

Choroby uważane za
psychosomatyczne



choroby zapalne jelit (zespół nadwrażliwego

jelita, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)



zaburzenia metaboliczne i hormonalne



neurodermatozy



otyłość

Choroby uważane za
psychosomatyczne



zapalenie kości i stawów



choroba Raynauda



omdlenia, podciśnienie tętnicze krwi



pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy

Choroby somatyczne
manifestujące się zaburzeniami
psychicznymi



Nadczynność kory nadnerczy



częste objawy przedmiotowe - przyrost
masy ciała, nierównomierne rozłożenie
tkanki tłuszczowej (twarz, brzuch),
męczliwość



objawy psychopatologiczne - depresja, lęk,
urojenia hipochondryczne

Choroby somatyczne
manifestujące się zaburzeniami
psychicznymi



Niedoczynność kory nadnerczy



częste objawy somatyczne - utrata masy
ciała, niedociśnienie krwi, przebarwienia
skóry



objawy psychopatologiczne - depresja,
negatywizm, apatia, zaburzenia myślenia -
podejrzliwość

Choroby somatyczne
manifestujące się zaburzeniami
psychicznymi



Hipoglikemia



częste objawy somatyczne - drżenie,
pocenie się, męczliwość, głód, zawroty
głowy



objawy psychopatologiczne - lęk, strach,
panika, męczliwość, depresja

Choroby somatyczne
manifestujące się zaburzeniami
psychicznymi



Guzy wewnątrzczaszkowe



częste objawy somatyczne - bóle głowy,
wymioty, wolne tętno



objawy psychopatologiczne - upośledzenie
funkcji poznawczych, utrata krytycyzmu,
zaburzenia świadomości

Choroby somatyczne
manifestujące się zaburzeniami
psychicznymi



Rak trzustki



częste objawy somatyczne - utrata masy
ciała, bóle brzucha, osłabienie, żółtaczka



objawy psychopatologiczne - depresja,
poczucie zbliżającej się śmierci, ale bez
wyraźnego poczucia winy, spadek napędu
psychoruchowego, osłabienie sfery woli

Choroby somatyczne
manifestujące się zaburzeniami
psychicznymi



Guz chromochłonny kory nadnerczy



częste objawy somatyczne - bóle głowy,
okresowe zwyżki ciśnienia krwi, zlewne poty



objawy psychopatologiczne - lęk, niepokój,
panika, poczucie zagrożenia, drżenie,
niezdolność do prawidłowego
funkcjonowania w czasie napadu

Teorie chorób
psychosomatycznych



Teoria biomedyczna



genetyka - wrażliwość określonych narządów



selekcja ewolucyjna



ogólny zespół przystosowania



Teoria psychoanalityczna



Modele behawioralne i poznawcze



warunkowanie



wydarzenia życiowe



procesy poznawcze, zachowania świadomie
kontrolowane

Zaburzenia

dysocjacyjne

Definicja



Częściowa lub całkowita utrata
integracji pomiędzy wspomnieniami z
przeszłości, poczuciem tożsamości,
wrażeniami czuciowymi i kontrolą
ruchów ciała

Amnezja dysocjacyjna



Dominującym zaburzeniem jest jeden lub więcej

epizodów niemożności przypomnienia sobie ważnych

informacji osobistych, przeważnie o charakterze

urazowym lub stresowym, zbyt obszernych do

wyjaśnienia w kategoriach zwykłych zaburzeń pamięci



Zaburzenie nie wystąpiło w przebiegu dysocjacyjnych

zaburzeń identyfikacji (osobowość. mnoga" fugi

dysocjacyjnej, zespołu stresu pourazowego, ostrego

stresu, zaburzeń somatyzacyjnych i nie jest skutkiem

działania leków; środków odurzających czy zaburzeń

neurologicznych (np. amnezji po urazie głowy)



Objawy są przyczyną silnego stresu, upośledzają

funkcjonowanie społeczne, zawodowe, oraz inne ważne

sfery życia

Fuga dysocjacyjna



Dominującym zaburzeniem jest nagłe, niewytłumaczalne

opuszczenie domu lub miejsca pracy i niemożność

przypomnienia, co się stało



Funkcjonowanie pomiędzy dwiema osobowościami, z

przewagą identyfikacji z nową (częściowo lub całkowicie)



Zaburzenie nie wystąpiło w przebiegu dysocjacyjnych

zaburzeń identyfikacji (osobowość mnoga" nie jest

następstwem działania leków; środków odurzających i

nie wynika z choroby somatycznej (np. padaczka

skroniowa)



Objawy są przyczyną silnego distresu, upośledzają

funkcjonowanie zawodowe, społecznei inne ważne sfery

życia

Osłupienie dysocjacyjne



Zahamowanie ruchowe, mutyzm, brak
kontaktu z otoczeniem, odmowa
przyjmowania posiłków,
zanieczyszczanie się



Wyraźna przyczyna psychogenna, brak
innych zaburzeń u podłoża



Przytomność w zasadzie zachowana,
stan czuwania

Trans i opętanie



Utrata poczucia własnej tożsamości



Zaburzenia orientacji w otoczeniu



Zawężenie uwagi lub świadomości



Poczucie pozostawania pod wpływem
obcej siły



Stan nie chciany i niezależny od woli

Dysocjacyjne zaburzenie
ruchu i czucia



Utrata lub utrudnione wykonywanie ruchów dowolnych



Niedowłady, osłabienia, porażenia



Niedowład niezgodny z anatomią (brak spastyczności,

klonusów, objawu Babińskiego



Zaburzenia koordynacji ruchów



Skurcze mięśni twarzy i powiek



Afonia, dysfonia



Utrata czucia



Często bezpośrednie następstwo stresu czy konfliktu

między ludźmi



Spokojna akceptacja poważnej niesprawności



Brak somatycznego podłoża

Drgawki dysocjacyjne



Drgawki naśladujące napady
padaczkowe



Rzadko niepamięć, uszkodzenia ciała,
oddanie moczu czy stolca



Osłupienie czy trans zamiast utraty
świadomości



Częste współwystępowanie z napadami
padaczki

Dysocjacyjne znieczulenia
i utrata czucia
zmysłowego



Zaburzenia czucia



Zaburzenia widzenia



Utrata słuchu



Utrata węchu

Dysocjacyjne zaburzenie
tożsamości (osobowość
mnoga)



Występowanie dwóch lub więcej wyraźnych tożsamości lub

stanów osobowości (każdy z własnym względnie stałym

wzorcem odczuwania, odnoszenia się do otoczenia, myślenia

o otoczeniu i o sobie)



Przynajmniej dwie z tych tożsamości lub stanów osobowości

naprzemiennie przejmują kontrolę nad zachowaniem osoby



Niemożność przypomnienia sobie ważnych informacji

osobistych, zbyt poważnego, by mogło być przypisane

zwykłemu osłabieniu pamięci



Zaburzenie nie wynika z bezpośrednich skutków działania

jakichkolwiek substancji (np. odreagowanie lub chaotyczne

zachowanie pod wpływem alkoholu) ani ze stanu

somatycznego pacjenta (np. złożone częściowe napady

padaczkowe: U dzieci objawy nie mogą być przypisane

utworzonym w wyobraźni towarzyszom zabaw dziecięcych

ani grze wyobraźni

Zaburzenie konwersyjne



Jeden lub więcej symptomów bądź deficytów

wpływających na ruchy dowolne lub funkcje czuciowe,

które wskazują występowanie zaburzeń neurologicznych

lub somatycznych



Czynniki psychologiczne są prawdopodobnie związane z

tymi objawami czy deficytami, ponieważ powstanie lub

zaostrzenie objawów bądź deficytów jest poprzedzone

konfliktami lub innymi stresorami



Objawy lub deficyt nie są intencjonalnie generowane lub

udawane (jak w zaburzeniu pozorowanym)

Zaburzenie konwersyjne



Objawy lub deficyt nie mogą być (po odpowiednim

zbadaniu) w pełni wyjaśnione ogólnym stanem zdrowia

ani bezpośrednim skutkiem działania jakiejkolwiek

substancji, ani też jako kulturowo usankcjonowane

zachowanie lub przeżycie



Objawy lub deficyt powodują istotne klinicznie

wyczerpanie lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania

społecznego, zawodowego lub w innych ważnych

zakresach funkcjonowania bądź wymagają oceny

medycznej



Objawy lub deficyt nie są ograniczone do bólu ani do

dysfunkcji seksualnej, nie występują wyłącznie w czasie

trwania zaburzenia somatyzacyjnego i nie mogą być

lepiej wyjaśnione innymi zaburzeniami psychicznymi .

Inne zaburzenia

nerwicowe

Neurastenia



Wzmożone zmęczenie po wysiłku umysłowym



Obniżenie sprawności i efektywności



Trudności w skupieniu uwagi, mniej efektywne
myślenie



Uczucie osłabienia fizycznego



Niemożność odprężenia się



Napięcia, bóle



Martwienie się pogorszeniem samopoczucia,
męczliwość, rozdrażnienie

Zespół depersonalizacji,
derealizacji



Uczucie nierealności otoczenia, siebie

samego, poczucie zmienionej

aktywności psychicznej



Poczucie braku własnego myślenia,

wyobraźni czy pamięci



Poczucie braku autorstwa własnych

ruchów, nienaturalności własnego ciała



Uczucie obserwacji samego siebie z

odległości