Deficyt demograficzny w

UE –

Znikające społeczeństwo?

dr Urszula

Kurczewska

Prognozy na 2050 rok.

Jeszcze sto lat temu ludność Europy stanowiła 15 %

światowej populacji.
Do roku 2050 aż trzykrotnie zmniejszy się udział

Europejczyków w ludności świata. Spadek zaludnienia

w Europie kontrastuje z gwałtownym przyrostem w

krajach rozwijających się.
Już teraz odpowiadają one za 95% światowej dynamiki

demograficznej.
W 1950 roku na Ziemi żyło 2,5 miliarda ludzi, dziś -

6,6 miliarda.
W 2050 r. ma być 9,1 miliarda ludzi na świecie.

Co składa się na przyrost
populacji?

Wzrost populacji = przyrost naturalny
– saldo migracji
Przyrost naturalny= narodziny – zgony

Obecnie w Europie panuje ujemny przyrost
naturalny, oznacza to, iż codziennie więcej ludzi
umiera niż się rodzi. Wynika to z niskiej dzietności
w Europie.

Saldo migracji =imigrujący -
emigrujący

Przyrost naturalny w 2004

Czemu tak mało dzieci?

Współczynnik dzietności

(

W skrócie pokazuje on, ile dzieci

wydaje na świat statystyczna kobieta w wieku rozrodczym

): Statystycznie

każda kobieta w UE rodzi

1,52 dziecka

. Współczynnik

dzietności, czyli liczba dzieci przypadająca na jedną

kobietę w wieku rozrodczym, musiałby wzrosnąć do 2,1,

abyśmy mogli liczyć na całkowite odtwarzanie się
populacji.

 

Wartość ta oscyluje w zależności od kraju, przy czym jest

niższa w państwach, które weszły do UE po ostatnich

rozszerzeniach.

W ciągu stu lat pozostanie zaledwie jedna czwarta

obecnej populacji, jeśli dzietność spadnie poniżej 1,3.

Współczynnik dzietności ogólnej w
2004

Przyczyny spadku
dzietności

1. Przemiany kulturowe

Ponowocześni rodzice – Za spadkiem liczby dzieci stoi ogromna

zmiana społeczna, jaka dokonała się w ciągu ostatnich dekad. Równość

kobiet i mężczyzn w dziedzinie edukacji i zatrudnienia powoduje, iż

wykształcone kobiety są zmuszone równoważyć karierę zawodową i

macierzyństwo. Coraz trudniej zrezygnować im z satysfakcjonującej i

dobrze płatnej pracy.

-> późniejszy wiek urodzenia pierwszego dziecka
i późniejszy wiek zawarcia związku małżeńskiego

2. Niewystarczająca polityka społeczna wspierająca

dzietność

3. Brak poczucia stabilizacji i pewności co do

przeszłości

Średni wiek urodzenia pierwszego
dziecka, 2006r.

Wiek zawarcia małżeństwa współcześnie:
średni wiek dla kobiet poniżej 50 roku
życia.

Przemiany społeczne i
kulturowe:

Postawienie na „jakość” dzieci, a nie ich ilość
( dziecko staje się dobrem produkcyjnym a nie
konsumpcyjnym)

Chociaż coraz więcej dzieci rodzi się poza małżeństwem,
spadek liczby zawieranych małżeństw i wzrost liczby
rozwodów mają ujemny wpływ na przyrost naturalny.

Dzięki antykoncepcji prokreacja mogła wejść w sferę
świadomych decyzji a posiadanie dziecka można dowolnie
przemieszczać na liście życiowych priorytetów.

Urodzenia poza małżeństwem w
2006 r.

Współczynnik małżeństw na 1000
populacji

Współczynnik rozwodów na 1000
populacji

Średnio dla 27 krajach UE na 1000 mieszkańców
przypadają 2 rozwody.

Długość trwania w związku
małżeńskim

też się skraca: średnio jest

to ok. 12 lat.

Do czego to prowadzi?

Spadek rozrodczości w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci nastąpił po

powojennym okresie gwałtownego wyżu demograficznego, tak zwanego

"baby boomu". Dzieci narodzone w tym czasie to pokolenie dzisiejszych

50-60-latków wchodzące w wiek emerytalny.
Wraz z odejściem na emeryturę powojennego wyżu, znacząco wzrośnie
odsetek ludzi, którzy będą finansowo zależni od kurczącej się, aktywnej
zawodowo części społeczeństwa

.

W październiku 2006 Komisja Europejska opublikowała dokument, w

którym znalazła się analiza demograficznej przyszłości UE. Komisarz

Špidla przedstawiał zagrożenie czekające Europę: "dziś na jedną osobę

powyżej 65 roku życia przypadają 4 osoby w wieku produkcyjnym. W

2050 r. na jednego emeryta będzie pracowało tylko 2 zatrudnionych".

Średnia wieku w Europie wynosi obecnie 39
lat

. Do roku 2050, przeciętny Europejczyk może

postarzeć się aż o całą dekadę. Wówczas 10%
mieszkańców UE będzie miało 80 lub więcej lat.

Wydłuża się także oczekiwana długość życia. W ciągu
nadchodzącego półwiecza oczekiwana długość życia
mężczyzn wzrośnie o sześć a kobiet o pięć lat.
Spowodowane jest to znaczącym postępem
gospodarczym, społecznym oraz rozwojem medycyny,
które dają Europejczykom szansę na dożycie sędziwych
lat.

Oczekiwana długość życia

mieszkańców (nowo urodzonych) w

UE

Oczekiwana długość życia
mieszkańców (obecnie w wieku 60
lat) w UE

Jakie są tego
konsekwencje?

Starzejące się społeczeństwo wymaga znacznego

zwiększenia nakładów na opiekę zdrowotną, wpływa

niekorzystnie na funkcjonowanie opieki socjalnej oraz

stwarza ryzyko dla stabilności systemu emerytalnego.

 

Zmiany w strukturze demograficznej zagrażają dynamice

gospodarczej, mogą spowolnić postęp intelektualny i

technologiczny, co odbije się na spadku unijnego PKB.

 

Utrata konkurencyjności oraz zahamowanie wzrostu

gospodarczego będą szczególnie widoczne w porównaniu z

regionami świata doświadczającymi obecnie znaczącego

wzrostu zaludnienia.

Współczynnik obciążenia
demograficznego ludnością starszą.

Średnia dla 25 krajów UE wynosi ok.16%

W związku z czym piramida wieku w
poszczególnych państwach wygląda
następująco:

Piramida Wieku

Struktura wieku Europejczyków nie jest
korzystna – przeważają społeczeństwa starzejące
się, o niskim przyroście naturalnym. 

Przekonują o tym przedstawione piramidy wieku,
które przeważnie są zwężone u podstawy. Dotyczy to
zwłaszcza państw Europy Wschodniej, w tym także Polski.
Nieliczne kraje – np. Francja, Dania, Finlandia – mają
piramidy o w miarę wyrównanej strukturze wieku (i to jest
dla nich korzystne). Z kolei piramidy wybrzuszone u dołu są
charakterystyczne dla Turcji i Irlandii. W państwach tych od
lat utrzymuje się znaczny przyrost naturalny, przy czym
w przypadku Turcji jest on niebezpiecznie wysoki (11,3‰),
zaś w przypadku Irlandii jak najbardziej odpowiedni (6,6‰).

Obecnie rozważa się co najmniej kilka
sposobów przeciwdziałania negatywnym
trendom demograficznym w UE:

Zwiększenie napływu imigrantów pozwoliłoby odświeżyć strukturę

wiekową UE. Jednak imigranci również się starzeją, z czasem im też

będzie potrzebne wsparcie socjalne. Pozostają również kwestie

asymilacji oraz możliwych napięć społecznych, których źródłem mogą

być różnice kulturowe. Niemniej, debata nad poziomem imigracji do UE

z każdym rokiem zabiera coraz więcej miejsca w przestrzeni publicznej.

Polityka "prorodzinna", zmierzająca do zwiększenia liczby narodzin

również ma tyleż samo zwolenników, co przeciwników. Jak pogodzić

równość kobiet i mężczyzn, przede wszystkim w dziedzinie

zatrudnienia, z faktem, iż ciąża i wychowanie dziecka utrudniają

karierę zawodową wyłącznie kobiecie. (Konieczne urlopy ojcowskie ,

Mama na uniwersytecie) 

Przesunięcie wieku emerytalnego, co pozwoliłoby zwiększyć

produktywność . Jednak kłóci się znowu z rosnącym zapotrzebowaniem

Europejczyków na spędzanie czasu wolnego.

Próba walki z pogarszającym

się trendem

Pomimo, że na niską dzietność cierpi cała
Unia, niektórym krajom udało się zahamować
ten niekorzystny trend.
Kraje i regiony Europy, w których obecnie
rodzi się najwięcej dzieci to: Francja, Irlandia,
Skandynawia i kraje Beneluksu.
Najmniej dzieci rodzi się w: Polsce, na
Słowacji, Słowenii, Litwie i Łotwie.
Dzietność kobiet w Polsce – najniższy poziom
w UE.

Gdzie przybywa najwięcej małych

obywateli

?

Średnia ilość dzieci urodzonych

przez kobietę

Polityka rodzinna w krajach UE

–

dlaczego jednym krajom udaje się to, co nie
udaje się innym?

W państwach Skandynawii i Beneluksu
polityka rodzinna przejawia się w trzech
wymiarach życia obywateli.
1. Po pierwsze – za najważniejsze uznano,
aby w społeczeństwie wzrastało poczucie
poprawy jakości życia i bezpieczeństwa
socjalnego (

w krajach byłego bloku

wschodniego warunek najtrudniejszy do
spełnienia

).

2. Po drugie – ułatwienia dla rodzin – zrównywanie szans

kobiet i mężczyzn na rynku pracy.
Od pracodawców wymaga się tworzenia przejrzystych

ścieżek kariery i awansu, zmniejszania różnic płac na tych

samych stanowiskach, wprowadzania elastycznego czasu

pracy, niezbędnego dla osób posiadających małe dzieci.
Kobietom zapewnia się poczucie niezależności

ekonomicznej i gwarancje, że po przerwie zawodowej

związanej z urodzeniem dziecka będą mogły wrócić do

pracy.
nie promuje się na siłę tradycyjnych rozwiązań z

tradycyjnym małżeństwem na czele. Zamiast tego nacisk

kładzie się, aby różne modele życia i różne wzorce

funkcjonowania w rodzinie (dzielenie się rodziców

obowiązkami, urlopy tacierzyńskie etc.) zostały społecznie

zaakceptowane.

3. Po trzecie – wprowadza się odpowiednie
rozwiązania na poziomie państwa np. tworzenie
systemów podatkowych neutralizujących wydatki
związane z posiadaniem dzieci, rozwój usług
opiekuńczych, etc.
Pieniądze przeznaczone na pomoc społeczną idą na
rozwój usług pomocniczych (tj. żłobki, przedszkola,
świetlice, pomoce szkolne dla każdego dziecka, obiady
dla uczniów w szkole, pracownicy socjalni, etc.)
Np. w Danii wydatki budżetu na usługi społeczne =
wydatkom na emerytury, podczas gdy Polsce wynoszą
jedynie 1/30 kosztów emerytur, a w Niemczech 1/6.

Finansowe „zachęty” do rodzenia dzieci wprowadza się
w całej Europie

We Francji rodziny, które zdecydują się na trzecie
dziecko przez rok otrzymują ok. 900 euro miesięcznie,
rodzina z dwojgiem dzieci dostaje 450 euro. Rodziny
wielodzietne do ukończenia przez dzieci 18 lat
korzystają z wielu zniżek.
W Norwegii po urodzeniu dziecka dostaje się 80%
pensji przez 12 miesięcy lub 100 % przez 10 miesięcy.
Ojciec ma 4 tygodnie urlopu macierzyńskiego.
We Włoszech za urodzenie drugiego dziecka rodzina
otrzymuje tysiąc euro.

Na Łotwie każde z rodziców (matka albo ojciec), jeśli

zajmuje się dzieckiem w domu przez rok, otrzymuje

miesięcznie 70% swoich dotychczasowych poborów.
W Niemczech (niski poziom dzietności) – za dziecko

urodzone po 1.01.2007 można dostać nawet do 25

200 euro w 14-tu ratach, jednak jest to uzależnione

od wysokości dochodów (poniżej 2,7 tys. euro

miesięcznie).
W krajach, gdzie takie finansowe „zachęty” nie

istnieją, wskaźnik urodzeń jest dużo niższy i nie

widać symptomów poprawy sytuacji.

Propozycje KE

Jak dotychczas wszelkie koncepcje polityki rozwoju
konstruowane

były

w

oparciu

o

paradygmat

powiększających się liczebnie społeczeństw. W nowej
sytuacji

konieczna

będzie

zatem

zmiana

tego

paradygmatu. Przyszły wzrost gospodarczy uzależniony
będzie zaś od spełnienia czterech następujących
warunków:

1) Po pierwsze, konieczna będzie aktywizacja zawodowa

tych grup społecznych, których potencjał dotychczas nie
był w pełnym stopniu wykorzystywany. Chodzi tu o
realizację priorytetów dotyczących ogólnego poziomu
zatrudnia, zatrudnienia kobiet oraz zatrudnienia osób w
przedziale wiekowym 55-64 lata

.

Cd. Warunków wzrostu
gospodarczego w przyszłości.

2) Po drugie, konieczne jest zwiększenie dynamiki wzrostu
wydajności pracy osób zatrudnionych.

3) Po trzecie, trzeba przedłużyć aktywność zawodową

pracowników poza 64 rok życia.

4) Po czwarte, na pewnym etapie istnieje potrzeba

skorzystania z zasobów ludzkich rekrutowanych poza
granicami UE.

W zakresie polityki rodzinnej czas skończyć z mitem, że
posiadanie, czy nieposiadanie dzieci to prywatna sprawa
jednostki (zazwyczaj kobiety), że to nie jest żadna wartość
społeczna. To sprawa każdego państwa i UE.

Dlaczego Francja ma
najwyższy wskaźnik
dzietności w Europie?

We Francji 50% małżeństw kończy się rozwodem,
w 25% rodzin brakuje jednego z rodziców,
prawnie dozwolone są małżeństwa homoseksualne,
aborcja jest legalne,
szeroko stosowana i upowszechniana jest
antykoncepcja.

A jednak spośród wszystkich państw europejskich
najwięcej dzieci rodzi się właśnie we Francji.
Na początku lat 90. – najniższe wskaźniki urodzeń w
Europie

Przyczyny:

1/ 25 lat konsekwentnej polityki
prorodzinnej
2/ powszechna akceptacja nowego
modelu rodziny (niepełnej lub w formie
konkubinatu)
3/ presja społeczna by mieć dzieci, ale
też ich powszechna akceptacja i
przyjazny stosunek

1.Polityka rodzinna we Francji:

wysokie zasiłki, zwolnienia podatkowe dla rodzin wielodzietnych,
umożliwienie pogodzenia ról rodzicielskich i zawodowych
- znakomicie rozwinięty system opieki nad dziećmi (zróżnicowane formy,
powszechnie dostępne ośrodki,
Najwięcej dzieci rodzi się w rodzinach najbogatszych i najbiedniejszych.
Mitem jest opinia, że najliczniejsze są rodziny imigrantów. Tylko 20%
obecnie rodzacych się dzieci, to dzieci imigrantów.
Zasiłki: Premia z powodu urodzenia: - 855 euro i 1710 euro przy
adopcji.
Zasiłek na dziecko do 3 lat – 171 euro miesięcznie przez 3 lata.
Zasiłek dla rodziców, którzy rezygnują z pracy, by być w domu z
dzieckiem 160-375 euro
Zasiłek dla rodzin wielodzietnych z dziećmi poniżej 20 lat: na dwoje
dzieci 119 euro miesięcznie; na troje dzieci 271 euro miesięcznie; na
każde następne 152 euro miesięcznie.

Jeśli dzieci są w wieku od 11 do 20 lat, suma zasiłku wzrasta: o
33 euro miesięcznie na dziecko w wieku 11-16 lat; o 59 euro
miesięcznie na dziecko powyżej 16 lat.

Zasiłek na dziecko niepełnosprawne - 119 euro miesięcznie.

Oraz wiele innych form pomocy finansowej (zasiłki mieszkaniowe,
ulgi transportowe etc)
Stosowane są dopłaty do pensji z przeznaczeniem na opiekę w
państwowych ośrodkach oraz ulgi podatkowe. Wraz z urodzeniem
trzeciego dziecka, rodzice osiągający średnie dochody otrzymują
całkowite zwolnienie z podatku od zarobków. We Francji tylko
50% gospodarstw domowych płaci ten podatek! Także
przedsiębiorstwom państwo refunduje do 60% wydatków na cele
przyzakładowej opieki nad dziećmi

Bardzo dobrze rozwinięty system opieki domowej nad
dziećmi - zatrudnionych jest 450 tysięcy opiekunek,
matki dzienne, żłobki domowe, bezpłatne przedszkola.
99% małych dzieci korzysta z przedszkoli i żłobkow.