Wpływ zmienności przedanalitycznej na
jakość wyników badań laboratoryjnych

Joanna Siódmiak
KiZDL
CM UMK

Bydgoszcz

2014

Błąd przedlaboratoryjny może
stanowić do 80-90%
wszystkich błędów
popełnianych w procesie
diagnostycznym

Wiek

-RBC i HGB, bilirubina –wyższe u noworodków
w porównaniu z dorosłymi,

- kwas moczowy- w kilka dni po porodzie u
noworodków znaczący spadek stężenia,

- wraz z wiekiem zmienia się stężenie AP
(fosfatazy alkalicznej)/aktywność
osteoblastów/-zależne od płci i wieku

- T-Chol i LDL-Chol wzrost wraz z wiekiem
/zależne także od płci i wieku/

Rasa

-Czarnoskórzy w porównaniu do rasy kaukaskiej:

-Niższa liczba leukocytów/mniej granulocytów/
-Wyższa liczba monocytów
-Wyższa aktywność CK/kinaza kreatyny//niezależnie od
wieku, wzrostu i wagi/

-Wyższa wartość kreatyniny/związek z masą mięśniową,
płcią, wzrastającym wiekiem/- GFR-odpowiednie równanie

-Witamina B12- 1,35-raza wyższe stężenie
-Lp(a) – 2 krotnie wyższe stężenie-

ale nie ma to związku z

podwyższoną śmiertelnością ani częstszym
występowaniem arteriosklerozy!!!

Płeć

-hormony płciowe
-Wartości parametrów związanych z masą mięśniową-CK,
kreatynina-zwykle wyższe u M,

-Stężenie Fe w surowicy-wyższe u M ale po 65 r.ż. różnice
niwelują się,

- U M wyższe wartości:

TG, CK, GGTP, bil, AlAT, kreatynina, mioglobina, kwas
moczowy, mocznik, amoniak, ASPAT, HGB, fosfataza
kwaśna, RBC, ALP, glukoza, LDL-Chol, albumina, IgG, Chol-
Total, białko całkowite.

-u K wyższe:

Ret, apo A, Cu, PRL, HDL-Cholesterol

Ciąża

Podczas interpretacji wyników badań laboratoryjnych u kobiet w
ciąży, należy odnosić je do stopnia zaawansowania ciąży określonego
w tygodniach ciąży.

-Zmiany stężenia analitów podczas ciąży są spowodowane wieloma
mechanizmami takimi jak wzrost syntezy białek wiążących hormony, wzrost
przemian metabolicznych lub rozcieńczeniem.

-Podczas ciąży wzrasta średnia objętość osocza z 2,6 do 3,9 L!!!
-Do 35 tyg ciąży sukcesywnie wzrasta stężenie wielu parametrów, natomiast
po 35 tyg obserwowany jest nieznaczny spadek tych parametrów (wzrost w
ostatnim trymestrze: TG, T-Chol, Cu, HDL-Chol, transferyna, leukocyty, T4, T3;
spadek: wapń, żelazo, albumina, mocznik, HGB, białko całkowite, RBC, HCT)

- Objętość moczu podczas ciąży fizjologicznej wzrasta ok.. 25% w III
trymestrze. W ciąży fizjologicznej występuje 50% wzrost przesączania
kłębuszkowego nerek.

-Zmiany stężenia hormonów płciowych

Dieta

Po spożyciu standardowego posiłku (75 g glukozy)
wzrasta:

TG, ASPAT, bilirubina, glukoza, fosforany, AlAT,
potas, kwas moczowy, białko całkowite, albumina,
wapń

Dieta wysokobiałkowa i wysokopurynowa
spowoduje podwyższony poziom amoniaku,
mocznika i kwasu moczowego.

Dieta niskobiałkowa-głodzenie spowoduje wzrost
stężenia prealbuminy i białka wiążącego retinol.

Głodzenie

48-godzinna głodówka spowoduje kwasicę
metaboliczną (spadek pH i stężenia
wodorowęglanów, a wzrost stężenia kwasów
organicznych, w tym głównie ciał ketonowych
(kwas acetooctowy,kwas 3-hydroksymasłowy).

4 tygodniowe głodzenie spowoduje:

-spadek stężenia cholesterolu, TG i mocznika,
natomiast podwyższone stężenie kreatyniny i
kwasu moczowego/ketonemia!/

-Z moczem zwiększa się wydalanie kreatyniny i
amoniaku, maleje wydalanie wapnia i fosforanów.

Krótkotrwałe głodzenie

Wykazano, iż utrata masy ciała wynosząca 1,8 kg
w ciągu tygodnia spowoduje następujące
odchylenia:

-TG (-25%)
-WKT (+124%)
-Glicerol (+74%)
-Amoniak (-17%)
-Mocznik (+11%)
-Kwas moczowy (+10%)
-Insulina (-42%)
-ACTH (+41%)
-Kortyzol (-24%)
-Testosteron (-34%)

W celu uniknięcia błędnej
interpretacji zaleca się
pobieranie próbek wszystkich
badań na czczo, po 12
godzinach od przyjęcia
ostatniego posiłku, z
zachowaniem zmniejszonej
aktywności fizycznej przez
pacjenta przed pobraniem.

Aktywność fizyczna

-rodzaj wysiłku???

Zmiany po wysiłku fizycznym związane są

przesunięciem płynów pomiędzy przestrzenią

wewnątrznaczyniową i śródmiąższową, utratą

płynów z potem i zmianami stężeń hormonów (np.

wzrost adrenaliny, noradrenaliny, glukagonu,

somatotropiny, kortyzolu, ACTH, i obniżeniem

insuliny). Zmiany stężenia hormonów mogą

spowodować wzrost liczby leukocytów i wzrost

stężenia glukozy.

Długotrwały wysiłek fizyczny

-wzrost stężenia albumin—wynik przesunięcia płynów i
utraty płynów z potem

-wzrost kwasu moczowego– spadek wydalania przez nerki–
wzrost stężenia mleczanów

-Wzrost aktywności CK- hipoksja-zależy od wytrenowania
organizmu/podobnie mleczany/

- Wysiłek fizyczny powoduje aktywację krzepnięcia /spadek
PT i aPTT, fibrynolizy, wzrost D-dimerów/

-Intensywny wysiłek może spowodować pojawienie się
erytrocytów lub leukocytów w moczu

Wysokość nad poziomem morza

Wzrost:

-białko CRP

-stężenie ß2-globuliny

-HCT i HGB

-Kwas moczowy

Adaptacja do wysokości trwa kilka tygodni zaś powrót zaledwie kilka dni.

Spadek:

-kreatynina w moczu,

-Klirens kreatyniny

-estriol

-Osmolalność surowicy

-aktywność reninowa osocza
-Transferyna w surowicy

Używki

Kofeina

Kofeina powoduje wzrost GFR oraz spadek
wchłaniania zwrotnego elektrolitów w kanalikach
nerkowych, wzrost stężenia glukozy oraz

WKT.

Sprawia, to że oznaczanie hormonów i leków
wiążących się z albuminą jest utrudnione przez
efekt wypierania ich z tego połączenia przez WKT.

Po spożyciu kofeiny wzrasta także aktywność
reninowa osocza i stężenie katecholamin

Palenie papierosów

-W ciągu godziny od wypalenia 1-5 papierosów
następuje wzrost poziomu WKT, adrenaliny,
wolnego glicerolu, aldosteronu i kortyzolu.

-Długotrwale palenie wpływa na podwyższenie:

LDL-chol, T-Chol, hematokryt, MCV, fibrynogen,
RBC, kadm, ołów, monocyty, limfocyty, neutrofile,
markery nowotworowe

Alkohol

-Ostre efekty spożycia etanolu (2-4 h od
spożycia): obniżone stężenie glukozy i
podwyższone stężenie mleczanów-spowodowane
zahamowaniem glukoneogenezy w wątrobie,
wzrost kwasu moczowego-metabolizm etanolu.

Powstaje kwasica metaboliczna w wyniku
obniżenia stężenia wodorowęglanów we krwi,
wywołanego przez octan i mleczany.

Przewlekłe przyjmowanie alkoholu

Wzrost aktywności enzymów wątrobowych: GGTP,
ASPAT, AlAT-hepatotoksyczność alkoholu

Wzrost TG we krwi- upośledzona degradacja.

Wzrost MCV- efekt toksyczności alkoholu na
komórki erytropoetyczne, lub niedobór kwasu
foliowego

Narkotyki

Amfetamina:

-wzrost WKT

Morfina:

-wzrost: amylaza, lipaza, AST, AlAT, bilirubina, ALP,
gastryna, TSH, prolaktyna

-Spadek: insulina, noradrenalina, neurotensyna,
polipeptyd trzustkowy

Heroina

Wzrost:

-pCO2, T4, Cholesterol, potas (rambdomioliza)

Spadek:

-pO2, albumina

Marihuana:

-wzrost:

Sód, potas, mocznik, chlorki, insulina

-spadek:

Kreatynina, glukoza, kwas moczowy

1. Przebywanie na dużej wysokości nad
poziomem morza prowadzi do wzrostu:

A.

CRP

B.

Beta2-globuliny

C.

Hematokrytu i hemoglobiny

D.

Kwasu moczowego

E.

Wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

2. Przebywanie na dużej wysokości nad
poziomem morza prowadzi do spadku:

A.

CRP

B.

Transferyny

C.

Luki anionowej

D.

Mocznika

E.

Wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

3. Zmiany związane z przebywaniem na
dużych wysokościach charakteryzują się:

A.

Kilkudniowym rozwojem i kilkutygodniowym
ustępowaniem

B.

Kilkutygodniowym rozwojem i podobnym
ustępowaniem

C.

Kilkutygodniowym rozwojem i kilkodniowym
ustępowaniem

D.

Kilkudniowym rozwojem i podobnym
ustępowaniem

E.

Kilkudniowym rozwojem i kilkumiesięcznym
ustępowaniem

4. Spożycie kofeiny powoduje:

A.

Nasilenie wchłaniania zwrotnego elektrolitów w
kanalikach nerkowych

B.

Zahamowanie glikogenolizy

C.

Spadek stężenia wolnych kwasów tłuszczowych

D.

Wypieranie hormonów i leków z połączeń z
albuminą

E.

Wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

5. Palenie tytoniu wywołuje:

A.

Wzrost stężenia prolaktyny

B.

Spadek liczby leukocytów

C.

Wzrost stężenia cholesterolu LDL

D.

Spadek stężenia fibrynogenu

E.

Wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

6. Znaczące różnice pomiędzy pacjentami
rasy kaukaskiej a pacjentami czarnoskórymi
dotyczą:

1.

Liczby leukocytów, granulocytów i monocytów we krwi pełnej

2.

Liczby limfocytów, hematokrytu i stężenia hemoglobiny we

krwi pełnej

3.

Związku pomiędzy stężeniem kreatyniny w surowicy krwi a GFR

4.

Aktywności kinazy kreatynowej w surowicy krwi

5.

Stężenia witaminy B12 oraz Lp(a)

Odpowiedzi prawidłowe:

A.

1,2 i 3

B.

2,3 i 4

C.

1,2,4 i 5

D.

1,3,4 i 5

E.

1,2,2,4 i 5

7. Największe różnice wartości badanych
wielkości laboratoryjnych zależne od płci
dotyczą:

A.

ASPAT, ALP i cholinesterazy

B.

TG, CK i GGTP

C.

Kwasu moczowego, albuminy i żelaza

D.

Cholesterolu LDL, HGB i RBC

E.

Mocznika i kreatyniny

8. W ostatnim trymestrze ciąży fizjologicznej
dochodzi do:

A.

50% spadku przesączania kłębuszkowego w
nerkach

B.

25% spadku przesączania kłębuszkowego w
nerkach

C.

Nieznacznych, 2-5% zmian przesączania
kłębuszkowego w nerkach

D.

25% wzrostu przesączania kłębuszkowego w
nerkach

E.

50% wzrostu przesączania kłębuszkowego w
nerkach

9. W ostatnim trymestrze ciąży dochodzi do
wzrostu:

A.

Stężenia TG, Chol i HDL-chol w surowicy krwi

B.

HCT, RBC oraz HGB we krwi pełnej

C.

Stężenia białka całkowitego, albuminy i
transferyny w surowicy krwi

D.

Stężenia wapnia, magnezu i żelaza w surowicy
krwi

E.

Aktywności fosfatazy zasadowej i
cholinesterazy w surowicy krwi

10. Stosowanie diety bogatobiałkowej i
wysokopurynowej prowadzi do wzrostu:

1.

Stężenia amoniaku

2.

Stężenia mocznika

3.

Stężenia kwasu moczowego

4.

Stężenia cholesterolu całkowitego

5.

Aktywności CK

Odpowiedzi prawidłowe:

A.

1,2 i 3

B.

2 i 4

C.

3 i 5

D.

Tylko 3

11. Wzrost stężenia kwasu acetooctowego i
beta-hydroksymasłowego, spowodowany
głodzeniem, rozpoczyna się po upływie:

A.

6 h

B.

14 h

C.

24 h

D.

48 h

E.

72 h

12. Głodzenie trwające ponad 4 tygodnie nie
doprowadza do spadku:

A.

Stężenia sodu i potasu w surowicy krwi

B.

Stężenia kreatyniny i kwasu moczowego w
surowicy krwi

C.

Stężenia cholesterolu i triglicerydów w
surowicy krwi

D.

Aktywności ALAT i GGTP w surowicy krwi

E.

HCT i stężenia HGB we krwi pełnej

13. Enzymem, wykazującym największy wzrost
aktywności w surowicy krwi, spowodowany
przedłużającym się głodzeniem, jest:

A.

Fosfataza zasadowa

B.

Fosfataza kwaśna

C.

ASPAT

D.

ALAT

E.

GGTP

14. Enzymem, wykazującym największy spadek
aktywności w surowicy krwi, spowodowany
przedłużającym się głodzeniem, jest:

A.

Fosfataza zasadowa

B.

Fosfataza kwaśna

C.

ASPAT

D.

ALAT

E.

GGTP

15. U osoby trenującej biegi na długich
dystansach, która ukończyła bieg
maratoński, można spodziewać się wzrostu:

A.

Aktywności CK w surowicy

B.

Aktywności CK-MB w surowicy krwi

C.

Stężenie mocznika, kreatyniny oraz kwasu
moczowego w surowicy krwi

D.

Liczby leukocytów we krwi pełnej

E.

Wszystkie odpowiedzi są prawidłowe

16. Wysiłek fizyczny nie prowadzi do:

A.

Spadku wartości PT i aPTT

B.

Aktywacji fibrynolizy

C.

Wzrostu stężenia D-dimerów

D.

Spadku liczby płytek

E.

Aktywacji procesu krzepnięcia

17. Stosowaniu morfiny towarzyszy spadek:

A.

Aktywność amylazy i lipazy w surowicy

B.

Aktywność ASPAT i AlAT w surowicy krwi

C.

Stężenia insuliny w surowicy krwi

D.

Aktywności ALP i stężenia bilirubiny w surowicy
krwi

E.

Stężenia TSH i prolaktyny w surowicy krwi

18. U osób stosujących marihuanę dochodzi
do wzrostu stężenia:

A.

Sodu

B.

Potasu

C.

Chlorków

D.

Mocznika

E.

Wszystkie odpowiedzi są prawidłowe