Immunoprofilaktyka

tężca, wścieklizny i

innych chorób

zakaźnych

Zapobieganie i zwalczanie chorób

zakaźnych

I

. Unieczynnienie źródła zakażenia

II. Przecięcie dróg szerzenia się infekcji

III. Uodpornienie osób wrażliwych na

zakażenie

Uodpornienie

Naturalne
• Naturalne zakażenie

patogennym
drobnoustrojem

• Wariolizacja

Sztuczne
• Czynne
• Bierne
• Czynno - bierne

Uodpornienie czynne = szczepienie

Powstaje odporność
• przeciw drobnoustrojowi, którego

antygeny zostały podane jako
szczepionka

• po kilku tygodniach lub kilkakrotnym

szczepieniu podstawowym

• utrzymuje się kilka, a nawet kilkanaście

lat

Program szczepień ochronnych

Komunikat Głównego Inspektora

Sanitarnego

I.

Szczepienia obowiązkowe

• Kalendarzyk szczepień dzieci i

młodzieży według wieku

• Szczepienia osób narażonych w sposób

szczególny na zakażenie

II. Szczepienia zalecane
III. Informacje uzupełniające

Zmiany w kalendarzyku w 2007 r.

• p/gruźlicy

w I dobie życia

nie szczepi się dzieci matek
zakażonych HIV do czasu wykluczenia
zakażenia (ok. 4 miesiąca po ujemnej
próbie tuberkulinowej)
i z wagą < 2000 g

• p/Hib

obowiązkowo od 2 m.ż. 3 dawki

co 6-8 tyg. i dawkę przypominającą
w 16-18 m.ż.

Uodpornienie bierne

• Immunoglobuliny ludzkie lub
immunoglobuliny zwierzęce
• Szybki wzrost odporności po podaniu

preparatu

• Utrzymywanie się odporności tylko kilka

tygodni

• Odczyny alergiczne
• Odporność noworodka

Uodpornienie czynno-bierne

• Jednoczesne podanie

szczepionki

w

celu uodpornienia na dłuższy czas

i

immunoglobiny

w

celu szybkiego uodpornienia

• Podanie w odległe od siebie części ciała
• Uodpornienie ponarażeniowe,

po ekspozycji na zakażenie, po
kontakcie

Ludzkie immunoglobuliny

• Ludzkie normalne immunoglobuliny LNI –

Gamma-globulina ludzka (Biomed)

• Dożylne immunoglobuliny IVIG –

profilaktyka i wspomaganie leczenia
zakażeń bakteryjnych i wirusowych
Bioglobulina (Biomed),

Pentaglobin IgM (Biotest) - leczenie

wspomagające ciężkich zakażeń
bakteryjnych

• Swoiste immunoglobuliny –

Gamma anty HBs (Biomed)

Immunoglobuliny zwierzęce

• Wyprodukowane z surowicy koni, bydła,

baranów uodpornionych w długim cyku
szczepień

• Oczyszczone frakcje swoistej

immunoglobuliny G

• Reakcja anafilaktyczna, choroba

posurowicza

• Próba uczuleniowa

Immunoglobuliny zwierzęce

• Końska antytoksyna:

błonicza,
tężcowa,

botulinowa,
przeciwko jadowi żmij,
wściekliźnie

• Bydlęca antytoksyna tężcowa

Powikłania

• Wstrząs anafilaktyczny –

odczyn wczesny, I typ reakcji,
w czasie lub
bezpośrednio po

• Choroba posurowicza –

odczyn późny, III typ reakcji,
po 7-10 dniach

• Reakcja gorączkowa,

zaczerwienienie i obrzęk

Wstrząs anafilaktyczny

• Bóle głowy, pleców,

wzrost temp. ciała, dreszcze, świąd,
obrzęk naczynioruchowy, pokrzywka

• Kaszel, chrypka, narasta duszność
• Wahania ciśnienia, tachycardia, sinica
• Niepokój pacjenta
• Utrata przytomności
• Zgon

Choroba posurowicza

• Wzrost temp. ciała, dreszcze, bóle głowy
• Nudności, wymioty
• Obrzęk węzłów chłonnych
• Wysypka o charakterze pokrzywki
• Obrzęk stawów - poliarthritis
• Wahania RR, tachycardia
• Glomerulonephritis
• Granulocytoza, eozynofilia, proteinuria

Środki ostrożności

• Wywiad odnośnie chorób alergicznych
• Uprzednio otrzymane preparaty
• Zestaw przeciwwstrząsowy
• Próba uczuleniowa !

Próba śródskórna

• 0,1 ml surowicy rozcieńczonej 1:10

fizjologicznym roztworem soli

• Obserwacja 20 min.
brak objawów

{----}
próba ujemna
Podajemy antytoksynę jednorazowo

Próba śródskórna

Zaczerwienienie, obrzęk, bąbel

{+++}

Uczulenie na surowicę

Wstrzykuje się sposobem odczulającym
• rozcieńczona 1:20 - 1:10 w dawce
0,1 - 0,5 ml podskórnie,
co pół godziny
• nierozcieńczona po 0,2 - 0,5 ml p.s.

Błonica

• Antytoksyna błonicza [końska]

wyjątkowo u osób z
bliskiego kontaktu
100 j. m./kg m.c. domięśniowo

• Szczepionka - dawka przypominająca

Zatrucie jadem kiełbasianym

• Dotarcie do wszystkich osób, które nie

wykazują objawów choroby, lecz spożyły
pokarm, będący przyczyną zatrucia

• Poliwalentna antytoksyna 20 ml dom.
[po 10000 j.a. antytoksyny A i B,
2000 j.a. antytoksyny E]
• Monowalentna, odpowiedniego typu
10000 j.a. dom. [końska]

Tężec – uodpornienie czynne

• Szczepienie dzieci według kalendarzyka
• Dorośli - dawki przypominające co 10 lat

szczególnie dla osób z grup ryzyka:
wojsko, policja, rolnicy, pracownicy
leśni, transportu, budownictwa, zakażeni
HIV, strażacy, wyjeżdżający w długą
podróż

• Dorośli nieszczepieni - Td

0, 1, 6-12 miesięcy

Uodpornienie u osób zranionych

• Niezwłoczne, dokładne oczyszczenie rany,

chirurgiczne opracowanie, opatrzenie

[eradykacja przetrwalników i

uniemożliwienie namnażania bakterii,

zahamowanie produkcji tetanospazminy]

• Antybiotyki - penicyliny, tetracykliny,

makrolidy rany kąsane, miażdżone,

kłute, postrzałowe [eradykacja p.

wegetatywnych]

• Uodpornienie w zależności od charakteru

i okoliczności zranienia,

uprzednich szczepień oraz stanu pacjenta

Uodpornienie czynno-bierne

Wysokie ryzyko

• Masywne zakażenie bakteryjne – [gleba]

• Gdy upłynęło > 24 h

• Nie można prawidłowo opatrzeć rany

• Wstrząs pourazowy, duża utrata krwi

• Silne wyniszczenie, osłabienie

• Obniżona odporność, leczeni

cytostatykami, hormonami kory nadnerczy

• Napromieniowanie radioaktywne

Wysokie ryzyko wystąpienia tężca

Szczepienie podstawowe lub przypominające

• ostatnia dawka mniej niż 5 lat temu –

nie wymaga,

ew. gdy szczególnie wysokie ryzyko rozważyć
podanie jednej przypominającej dawki T lub Td

• ostatnia dawka 5 - 10 lat temu –
T lub Td, jedna przypominająca dawka

Wysokie ryzyko wystąpienia tężca

• Szczepienie podstawowe lub

przypominające

ostatnia dawka więcej niż 10 lat temu –
uodpornienie czynno-bierne
• Nie szczepieni, niekompletnie szczepieni,

historia szczepień niepewna –

uodpornienie czynno-bierne,
następnie kontynuować szczepienie

podstawowe 0,1,6 m

Niskie ryzyko wystąpienia tężca

• Ostatnia dawka szczepienia podstawowego

lub przypominającego mniej niż 5 lat temu -

nie wymaga

• Ostatnia dawka więcej niż 5 lat temu -

T lub Td, jedna przypominająca dawka

• Nie szczepieni, niekompletnie szczepieni,

historia szczepień niepewna -

T lub Td, następnie kontynuować kolejne

dawki szczepienia podstawowego: 0,1,6 m

Uodpornienie czynno-bierne

• Szczepionka

T lub Td 1ml podskórnie

w jedno ramię +

• Antytoksyna tężcowa

[końska] 3000

j.m. podskórnie lub domięśniowo
po 20 min. w drugie ramię

lub
Ludzka immunoglobulina p/tężcowa
250 – 500 j.m. dom

Uodpornienie czynne

Szczepienie -

anatoksyna tężcowa T lub Td

1 ml podskórnie

Tężec

Chorzy leczeni immunoglobuliną powinny

równolegle rozpocząć uodpornienie czynne
szczepionką [anatoksyną],
1 ml podskórnie 3 x co 3
dni, po 6
tygodniach i po 6-12 miesiącach.

Choroba nie powoduje powstania
odporności !

Wścieklizna

Kwalifikacja w specjalistycznych

Poradniach Chorób Zakaźnych
w Łodzi ul.
Kniaziewicza 1/5

Wścieklizna

Szczepienie profilaktyczne

przednarażeniowe

• Lekarze i studenci weterynarii, technicy
• Personel laboratoriów
• Pracownicy rzeźni, targowisk, leśnicy,

myśliwi, strażnicy leśni, wypychacze
zwierząt, hodowcy

• Speleolodzy
• Podróżujący na tereny z enzoocjami

Szczepienie przed ekspozycją

• Szczepienie podstawowe

w dniach 0, 7, 28

• Szczepienie uzupełniające po roku
• Szczepienia przypominające co 5 lat

Osoby podejrzane o zakażenie

wścieklizną

• pokąsane przez zwierzę z rozpoznaną

wścieklizną

• pokąsane przez zwierzę dzikie, nieznane,

zbiegłe, [padłe lub zabite], u których nie
wykluczono wścieklizny

• kontakt ze śliną lub tkanką mózgową

zwierzęcia podejrzanego lub wściekłego

• personel medyczny

Zwierzęta dzikie

• lisy – 65%
• borsuki, jenoty, wilki, kuny, łasice,

tchórze, sarny, daniele, łosie, dziki,
szczury, nietoperze, myszy, piżmaki,
wiewiórki, jeże, zające

domowe

• nieszczepione psy, koty,

konie, krowy zaatakowane na pastwiskach

Okres zaraźliwości

• Czas, w którym wirus ukazuje się w ślinie

przed wystąpieniem pierwszych objawów
klinicznych choroby, jest stały i mieści się
w granicach 0 - 10 dni,
najczęściej 1 - 3 dni

• Zasada przyżyciowej obserwacji

weterynaryjnej zwierząt przez 15 dni –
psy i koty

Postępowanie po ekspozycji

Pierwsza pomoc:
• obficie przemyć ranę bieżącą wodą

i mydłem, dokładnie spłukać

• zdezynfekować 40-70% alkoholem, jodyną,

0,1% sterinolem

• opracowanie rany – nie zaszywać

natychmiast

• rozważyć wskazania do antybiotykoterapii
• profilaktyka przeciwtężcowa !

Zalecane postępowanie

• Dotknięcie,

karmienie,
oślinienie zdrowej
skóry, brak ran

• Nie wymaga

zapobiegania

Zalecane postępowanie

• Lekkie pogryzienie,

zadrapania lub
otarcie bez
krwawienia,
oślinienie
uszkodzonej skóry

• Natychmiast

rozpocząć
podawanie
szczepionki

Przerwać, gdy

zwierzę zdrowe

Zalecane postępowanie

• Pojedyńcze lub

mnogie
pogryzienia lub
zadrapania
przechodzące
przez całą
grubość skóry,
oślinienie błon
śluzowych

• Natychmiast

immunoglobulinę
i
szczepionkę

Profilaktyka czynna

Szczepionka

w dniach 0, 3, 7, 14, 30

• Dorosłym w m. trójgłowy ramienia,

dzieciom w przednio-boczną okolicę

uda

• Szczepieni uprzednio – w dniach 0 i 3

• W innych krajach w dniach 0, 7, 21

w schemacie 2+1+1 dawki

Działania niepożądane:

• Miejscowe - obrzęk, zaczerwienienie

• Ogólne - gorączka, bóle głowy, stawów,

nudności

Profilaktyka czynno-bierna

• Swoista immunoglobulina ludzka

20 j.m./kg masy ciała dom.
i ew. wkroplenie do rany,
nastrzyknięcie okolicy rany

końska immunoglobulina – 40 j.m/kg m.c.
• Równocześnie z

cyklem szczepień

lub do 7 dnia od czasu podania
szczepionki

• Nie podaje się szczepionym uprzednio

Z powodu niepomyślnego przebiegu

zakażenia, nie istnieją żadne

przeciwwskazania dla stosowania

szczepienia, ciąża nie stanowi

p/wskazania dla szczepienia po

ekspozycji.

Badanie zwierząt

Badania przyżyciowe wykonują Zakłady

Lecznicze Zwierząt.

Pośmiertna diagnostyka polega

na stwierdzeniu obecności w mózgu

antygenu wirusa, metodą

immunofluorescencji

w Zakładzie Higieny Weterynaryjnej

Antytoksyna jadu żmij

Żmija zygzakowata Vipera berus
• Antytoksyna monowalentna,

końska

• 500 j.a. dom.
• Pokąsanie przez kilka żmij 20 ml dom.

Poliwalentne surowice

Odra – uodpornienie czynne

• Szczepienie obowiązkowe MMR
• Żywe, atenuowane wirusy odry

różyczki i świnki

• I szczepienie w 13 – 14 m.ż.

II w 10 roku życia

Odra

• Uodpornienie bierne

Gamma-Globulina ludzka
15%

0,25 ml/kg m.c. do 5 dni od kontaktu,

głęboko domięśniowo,

• Uodpornienie czynno-bierne
+ szczepionka

Różyczka

• Uodpornienie czynne

szczepienie obowiązkowe MMR

• Uodpornienie bierne
Gamma-Globulina ludzka 15%
20 – 30 ml dom. kobietom w ciąży

Ospa wietrzna – uodpornienie

czynne

• Szczepienie zalecane
• Żywe, atenuowane wirusy
• >9 m.ż. – 12 r.ż. 1 dawka
• Od 13 r.ż. dwie dawki w odstępie 6 tyg.
• Dzieciom i młodzieży z ostrą białaczką

limfoblastyczną w okresie remisji, które nie
chorowały na ospę wietrzną

Ospa wietrzna – uodpornienie

bierne

Swoista immunoglobulina ludzka -

Varitect

• Zapobiegawczo 1 ml/kg m.c. dożylnie

do 96 godzin po ekspozycji

• Leczniczo 2 ml/kg m.c. dożylnie

Ospa wietrzna

Varitect
• Wrodzony niedobór odporności
• Leczeni cytostatykami,

immunosupresyjnie, radioterapią –
choroby nowotworowe, białaczki

• Noworodki matek, które zachorowały

5 dni przed i 2 dni po porodzie

• Kobiety w ciąży

HBV

• Szczepienie obowiązkowe

w I dobie ż., w 2 i 7 m.ż.
(gimnazjaliści)

• Szczepienie obowiązkowe osób

narażonych na zakażenie

• Szczepienie zalecane 0-1-6 m
szybkie uodpornienie 0-7-12 dni +12 m

HBV

Gamma anty HBs 200, 1000
• Noworodki matek HBs+

200 j. dom. nie później niż 12 godz.

po urodzeniu + szczepionka

• Po ekspozycji 1000 j. dom. do 48 godz.
• Długotrwale hospitalizowani co 3 - 4 tyg.
Hepatect amp. 2 i 10 ml
• Noworodki 0,4 ml/kg w powolnym wlewie

dożylnym

• Po ekspozycji 0,12 - 0,2 mg/kg m.c. doż.

CMV

Cytotect
• Profilaktyka przed przeszczepami

50 - 150 j/kg m.c we wlewie
dożylnym 6 dawek co 2
tyg.

• Leczenie – cytomegalia wrodzona

Tężec

Nie wymagają uodpornienia osoby,

które miały szczepienie podstawowe
lub przypominające, a ostatnia dawka
podana mniej niż 5 lat temu.