Postacie leków o przedłużonym działaniu
(depot) są stosowane zarówno doustnie, jak
i pozajelitowo.
Preparaty stosowane doustnie
charakteryzują się powolnym uwalnianiem i
wchłanianiem związków czynnych (tabletki
wielowarstwowe).
Postacie do stosowania pozajelitowego
(domięśniowego, podskórnego) wykazują
długotrwałe działanie najczęściej w wyniku
powolnego wchłaniania z miejsca podania
leku.
Przykładem mogą być olejowe roztwory
estrów niektórych leków neuroleptycznych
(flufenazyna, flupentiksol).
Są również stosowane dekanian i enantan
flufenazyny, flupentiksolu i klopentiksolu.
Wchłaniają się one powoli z miejsca podania
i, co jest szczególnie interesujące, są powoli
rozszczepiane (przez estera zy znajdujące
się w różnych tkankach), w wyniku czego
działanie farmakologiczne ma pierwotna,
„klasyczna" (niezestryfikowana) postać leku.
W przypadku wymienionych leków
neuroleptycznych w mózgu pojawiają się
nieporównanie mniejsze stężenia
„klasycznych" neuroleptyków, jednak
działanie przeciwpsychotyczne (a także
większość działań niepożądanych) pozostaje
tak samo silne, jak przy podawaniu
„klasycznych" postaci.
Leki neuroleptyczne o przedłużonym
działaniu stosuje się w jednorazowych
wstrzyknięciach domięśniowych co 2-3
tygodnie, co jest dużym udogodnieniem w
porównaniu z codziennym stosowaniem
leków „klasycznych".
Są znane różne postacie insuliny - hormonu
trzustki o działaniu przeciwcukrzycowym.
Przedłużone działanie uzyskuje się np. w
wyniku połączenia zasadowego białka
(protaminy) z insuliną (w celu zwiększenia
trwałości dodaje się chlorek cynku).
Insulina zawarta w tym kompleksie wchłania
się powoli (insulina protaminowo-cynkowa) i
wykazuje długotrwałe działanie (ponad 30
h), w porównaniu z 6-8-godzinnym
działaniem insuliny krystalicznej.
W wyniku zmiany struktury chemicznej leku
można, w niektórych przypadkach, wpłynąć
na jego tropizm, czyli spowodować większe
gromadzenie się w określonych tkankach.
Przykładem może być cykliczny węglan
erytromycyny, wykazujący większe
powinowactwo do tkanki płucnej niż inne
sole erytromycyny dotychczas stosowane.
Bardzo interesującą formą nośników leków są
liposomy - mikroskopijne pęcherzyki zbudowane
z fosfolipidów.
Mogą one tworzyć układ „nośnikowy" dla leków
„zamkniętych" (enkapsulowanych) w tych
pęcherzykach, zmieniając zasadniczo
właściwości farmakokinetyczne leków.
Leki podane w takiej postaci przenikają
nieporównanie łatwiej przez błony komórkowe,
są bardziej oporne na działanie enzymów
metabolizujących, nie przenikają jednak przez
barierę krew-mózg.
Wiele leków działa nie tylko jako forma
wyjściowa (podstawowa), lecz ulega
przemianie do czynnych metabolitów,
wykazujących także pożądane działanie
farmakologiczne.
NLPZ (oksyfenylbutazon jest czynnym
metabolitem fenylbutazonu),
Leki anksjolityczne
Często metabolit działa silniej niż związek
macierzysty, niejednokrotnie dopiero
metabolit wykazuje działanie
farmakologiczne.
Czasami metabolit wykazuje odmienne lub
nawet przeciwne działanie niż związek
macierzysty.
W grupie trójpierścieniowych leków
przeciwdepresyjnych takich przypadków jest
szczególnie wiele, np. dezipramina,
metabolit imipraminy, wykazuje w
przeciwieństwie do związku macierzystego
znacznie silniejsze działanie na wychwyt
noradrenaliny.
W leczeniu parkinsonizmu stosowany jest
aminokwas, 3,4-(dihydroksyfenylo)-L-alanina
(lewodopa), który przenika do mózgu, gdzie,
ulegając dekarboksylacji przekształca się w
dopaminę (3-hydroksytyraminę), związek
neuroprzekaźnikowy, działający leczniczo we
wspomnianej chorobie.
Aby zapobiec takiej przemianie już w tkankach
obwodowych, podaje się lewodopę z dodatkiem
inhibitora dekarboksylazy (np. karbidopa),
który, sam nie ma zdolności przenikania przez
barierę krew-mózg.
lek przeciwwirusowy - acyklowir.
Gromadzi się on wybiórczo w tkance
zakażonej wirusem opryszczki herpes
simplex), przekształcając się w formę
aktywną: trifosforan acyklowiru.
Hamuje replikację wirusa w wyniku
blokowania aktywności polimerazy DNA
wirusa.
Nazwa miedzynarodowa
Nazwa handlowa - Nazwa ta jest
zastrzeżona i nie może być użyta przez
innych producentów wytwarzających
identyczny lek. Dlatego też w handlu
znajduje się często ten sam lek pod wieloma
nazwami.
Kumulacja jest to gromadzenie się leków w
organizmie. Dzieje się to szczególnie w tych
przypadkach, w których lek ma długi
biologiczny okres półtrwania, a więc gdy
łatwo jest wchłaniany z miejsca podania, a
wolno metabolizowany i wydalany z
organizmu.
Do łatwo kumulujących się leków należą
min. glikozydy nasercowe (najsilniej
kumuluje się digitoksyna), strychnina,
barbital, sole ołowiu, strontu i wiele innych
związków.