ZWIĄZKI FENOLOWE

ZWIĄZKI FENOLOWE

2005/6

2005/6

ZWIĄZKI FENOLOWE

ZWIĄZKI FENOLOWE



co najmniej 1 aromatyczny pierścień, podstawiony co najmniej 1 grupą

co najmniej 1 aromatyczny pierścień, podstawiony co najmniej 1 grupą

-OH

-OH

wolną/związaną/eter, ester, reszta cukrowa

wolną/związaną/eter, ester, reszta cukrowa



mono

mono

- fenol,

- fenol,

di

di

- hydrochinon,

- hydrochinon,

pirokatechina,

pirokatechina,



tri

tri

-

-

floroglucyna

floroglucyna

, pirogallol

, pirogallol

Inne grupy funkcyjne:

Inne grupy funkcyjne:



alkoholowa: alkoholofenole

alkoholowa: alkoholofenole



aldehydowa: aldehydofenole

aldehydowa: aldehydofenole



karboksylowa: fenolokwasy = kwasy fenolowe

karboksylowa: fenolokwasy = kwasy fenolowe



cukier: glikozydy fenolowe

cukier: glikozydy fenolowe

Grupy fenolowe zawierają:

Grupy fenolowe zawierają:



alkaloidy (boldyna, morfina)

alkaloidy (boldyna, morfina)



terpeny (gossypol, karnozol)

terpeny (gossypol, karnozol)



zw. polifenolowe: flawonoidy, antocyjany, proantocyjanidyny

zw. polifenolowe: flawonoidy, antocyjany, proantocyjanidyny

ZWIĄZKI FENOLOWE

ZWIĄZKI FENOLOWE



Proste fenole:

Proste fenole:

fenol, gwajakol, krezol, pirokatechina

fenol, gwajakol, krezol, pirokatechina



fenolowe skł. olejków eterycznych:

fenolowe skł. olejków eterycznych:

tymol, karwakrol

tymol, karwakrol



Alkoholofenole: alkohole:

Alkoholofenole: alkohole:

salicylowy =

salicylowy =

saligenina

saligenina

, koniferylowy

, koniferylowy



Aldehydofenole:

Aldehydofenole:

aldehyd anyżowy

aldehyd anyżowy





anetol,

anetol,

wanilina

wanilina



Glik. fenolowe:

Glik. fenolowe:

salicyna, populina, lejokarpozyd,

salicyna, populina, lejokarpozyd,

arbutyna, metyloarbutyna

arbutyna, metyloarbutyna



Glikozydoestry:

Glikozydoestry:

werbaskozyd,

werbaskozyd,

echinakozyd

echinakozyd



Kwasy fenolowe:

Kwasy fenolowe:

pochodne

pochodne

kw. cynamonowego

kw. cynamonowego

:

:

p-kumarowy, kawowy,

p-kumarowy, kawowy,

synapinowy, ferulowy: kurkumina

synapinowy, ferulowy: kurkumina

pochodne kw. benzoesowego :

pochodne kw. benzoesowego :

p-

p-

OH-benzoesowy,

OH-benzoesowy,

salicylowy

salicylowy

(

(

o-

o-

OH-

OH-

benzoesowy),

benzoesowy),

protokatechowy, galusowy, wanilinowy, syryngowy

protokatechowy, galusowy, wanilinowy, syryngowy

-

-

połączenia estrowe cząsteczek kw. benzoesowego i pochodnych-

połączenia estrowe cząsteczek kw. benzoesowego i pochodnych-

depsydy (depsydony)

depsydy (depsydony)



ESTRY KWASÓW FENOLOWYCH

ESTRY KWASÓW FENOLOWYCH

ESTRY KWASU KAWOWEGO

ESTRY KWASU KAWOWEGO

z:

z:

kw kawowym

kw kawowym

kw. litospermowe

kw. litospermowe

(tri-, tetrakawowe)

(tri-, tetrakawowe)





-OH dihydrokawowym

-OH dihydrokawowym

kw. rozmarynowy

kw. rozmarynowy

kw chinowym (organiczny kwas aromatyczny)

kw chinowym (organiczny kwas aromatyczny)

chlorogenowy

chlorogenowy

(5-kawoilochinowy)

(5-kawoilochinowy)

krypto-, neo-, izo-CHL

krypto-, neo-, izo-CHL

cynaryna

cynaryna

(1,5-dikawoilochinowy)

(1,5-dikawoilochinowy)

kw. winowym (organiczny kwas alifatyczny)

kw. winowym (organiczny kwas alifatyczny)

cykoriowy

cykoriowy

(2,3-dikawoilowinowy)

(2,3-dikawoilowinowy)

PROSTE FENOLE

PROSTE FENOLE



fenol, gwajakol, krezol,

fenol, gwajakol, krezol,

pirokatechina

pirokatechina

- produkty suchej destylacji drewna

- produkty suchej destylacji drewna

•

dziegieć sosnowy

dziegieć sosnowy

Pix liquida Pini

Pix liquida Pini

•

dziegieć brzozowy

dziegieć brzozowy

Betulae oleum

Betulae oleum

•

kreozot ze smoły drewna bukowego

kreozot ze smoły drewna bukowego

Fagus silvatica

Fagus silvatica

•

Dziegcie

Dziegcie

–składniki maści w chorobach skóry

–składniki maści w chorobach skóry



keratoplastycznie, bakteriobójczo, p. pasożytniczo

keratoplastycznie, bakteriobójczo, p. pasożytniczo

(świerzb)

(świerzb)

OH

fenol

OH

OH

pirokatechina

OH

CH

3

krezol

OH

OMe

gwajakol

GWAJAKOL

GWAJAKOL

–

–

ester metylowy pirokatechiny

ester metylowy pirokatechiny



żywica z drewna gwajakowego

żywica z drewna gwajakowego

Resina Guajaci

Resina Guajaci



podany doustnie wchłania się z p. pokarmowego do krwi

podany doustnie wchłania się z p. pokarmowego do krwi





wydala w drogach oddechowych

wydala w drogach oddechowych





drażni błonę śluzową

drażni błonę śluzową





pobudza produkcję wydzieliny

pobudza produkcję wydzieliny





rozrzedza ją

rozrzedza ją





działa odkażająco

działa odkażająco



Sól K kwasu gwajakosulfonowego

Sól K kwasu gwajakosulfonowego

w

w

syropach wyksztuśnych

syropach wyksztuśnych

OH

OMe

gwajakol

FENOLOWE SKŁADNIKI OLEJKÓW ETERYCZNYCH

FENOLOWE SKŁADNIKI OLEJKÓW ETERYCZNYCH

Tymol THYMOLUM

Tymol THYMOLUM

FP VI -

FP VI -

monoterpenowy fenol

monoterpenowy fenol

Thymi herb

Thymi herb

–

–

olejek – 50%

olejek – 50%

tymolu

tymolu

+ izomer

+ izomer

karwakol

karwakol



bakteriobójczo, grzybobójczo,

bakteriobójczo, grzybobójczo,



p. robaczo - wł. nie wykorzystywane

p. robaczo - wł. nie wykorzystywane



dermatologia, stomatologia

dermatologia, stomatologia



kosmetyka – właściwości odwaniające

kosmetyka – właściwości odwaniające

pasty do zębów

pasty do zębów

wody do płukania ust

wody do płukania ust

Olejek tymiankowy i tymol, składnik:

Olejek tymiankowy i tymol, składnik:



syropów w schorzeniach górnych dróg oddechowych

syropów w schorzeniach górnych dróg oddechowych



preparatów do inhalacji

preparatów do inhalacji



maści antyseptycznych i ułatwiających gojenie

maści antyseptycznych i ułatwiających gojenie

CH

3

OH

CH

3

C

H

3

tymol

O

H

C

H

C

H

CH

2

OH

OMe

alkohol koniferylowy

ALKOHOLOFENOLE

ALKOHOLOFENOLE

ALDEHYDOFENOLE

ALDEHYDOFENOLE

Aldehyd anyżowy

Aldehyd anyżowy

(aldehyd p-metoksybenzoesowy)

(aldehyd p-metoksybenzoesowy)



produkt utl. anetolu

produkt utl. anetolu



p.grzybiczo

p.grzybiczo

Wanilina

Wanilina

(aldehyd metoksyprotokatechowy)

(aldehyd metoksyprotokatechowy)



jej glukozyd w owocach wanilii

jej glukozyd w owocach wanilii



śr poprawiający smak

śr poprawiający smak



synteza z eugenolu

synteza z eugenolu

CHO

OMe

ald. anyzowy

CHO

OH

OMe

wanilina

GLUKOZYDY FENOLOWE (1)

GLUKOZYDY FENOLOWE (1)

Salicyna

Salicyna

-

-

Salicis cort -

Salicis cort -

hydr

hydr

-

-

alkohol salicylowy-utl-kwas salicylowy

alkohol salicylowy-utl-kwas salicylowy

glukozyd alk. salicylowego

glukozyd alk. salicylowego

(

(

o-OH-benzoesowego)

o-OH-benzoesowego)

=

=

saligeniny (

saligeniny (

aglikon)

aglikon)

Populina

Populina

-

-

Populus sp

Populus sp

.

.

–

–

jw. z kw. benzoesowym

jw. z kw. benzoesowym

hydroliza (jelita) i utl. do kw salicylowego

hydroliza (jelita) i utl. do kw salicylowego

Monotropitozyd- ksylozylo gluk-

Monotropitozyd- ksylozylo gluk-

aldehydu salicylowego

aldehydu salicylowego

kwiat wiązówki, ziele fiołka trójbarwn

kwiat wiązówki, ziele fiołka trójbarwn

- p. zapalne (reumatyzm)

- p. zapalne (reumatyzm)



- p. gorączkowe, p.bólowe (ból głowy, zębów)

- p. gorączkowe, p.bólowe (ból głowy, zębów)

CH

2

OH

OGl

OH

COOH

salicyna

kwas salicylowy

GLUKOZYDY FENOLOWE (2)

GLUKOZYDY FENOLOWE (2)

Lejokarpozyd

Lejokarpozyd

-

-

diglukozyd estru alk. salicylowego

diglukozyd estru alk. salicylowego

i kwasu 2,4 dihydroksy-3-metoksybenzoesowego

i kwasu 2,4 dihydroksy-3-metoksybenzoesowego

Solidaginis herba

Solidaginis herba

(0,1-0,5%)

(0,1-0,5%)



moczopędnie

moczopędnie



p.zapalnie

p.zapalnie



p.bólowo

p.bólowo



słabo resorbuje się z jelit

słabo resorbuje się z jelit

O

O-glc

O

glc-O

OH

MeO

lejokarpozyd

GLUKOZYDY FENOLOWE

GLUKOZYDY FENOLOWE

Arbutyna, metyloarbutyna

Arbutyna, metyloarbutyna



Uvae ursi fol

Uvae ursi fol

(6-10%)

(6-10%)



Jelito-hydrol → hydrochinon → mocz: glukuronid, siarczan →

Jelito-hydrol → hydrochinon → mocz: glukuronid, siarczan →

hydrol (alkaliczny mocz)

hydrol (alkaliczny mocz)



Leki, dieta zakwaszająca obniżają efekt p. bakteryjny

Leki, dieta zakwaszająca obniżają efekt p. bakteryjny



hydrochinon - p. bakteryjnie

hydrochinon - p. bakteryjnie



diuretyczna aktywność wykazywana/nie

diuretyczna aktywność wykazywana/nie

Hydrochinon

Hydrochinon

-

-

– toksyczny- mutagenny, karcynogenny

– toksyczny- mutagenny, karcynogenny



p.wskazania: ciąża, karmienie,

p.wskazania: ciąża, karmienie,

dzieci przed 12 r. ż.

dzieci przed 12 r. ż.



Surowiec-nie dłużej niż 1 tydzień (3g/150ml wody 4 razy dz.)

Surowiec-nie dłużej niż 1 tydzień (3g/150ml wody 4 razy dz.)



nie więcej niż 5 razy/rok

nie więcej niż 5 razy/rok



napary, maceraty z surowca (przechodzi mniej garbników)

napary, maceraty z surowca (przechodzi mniej garbników)

(w surowcach 15-20%)

(w surowcach 15-20%)

O-Glc

OH

OH

OH

hyd.

arbutyna

hydrohinon

Hydrochinon

Hydrochinon

i pochodne np

i pochodne np

arbutyna

arbutyna

(ekstrakt z

(ekstrakt z

Bergenia crassifolia)

Bergenia crassifolia)







syntezy melaniny

syntezy melaniny



2% w preparatach w hiperpigmentacji: przebarwione blizny,

2% w preparatach w hiperpigmentacji: przebarwione blizny,

plamy ciążowe, starcza piegowatość

plamy ciążowe, starcza piegowatość



unikać: stosowania poza miejscem przebarwienia, dłuższego

unikać: stosowania poza miejscem przebarwienia, dłuższego

stosowania, ekspozycji na słońce

stosowania, ekspozycji na słońce



efekty uboczne: odbarwienie wokół miejsca stosowania

efekty uboczne: odbarwienie wokół miejsca stosowania

GLIKOZYDOESTRY

GLIKOZYDOESTRY

kwasu kawowego z 3.4-dioksyfenyloetyloalkoholem- fenyloetanoidy

kwasu kawowego z 3.4-dioksyfenyloetyloalkoholem- fenyloetanoidy

Werbaskozyd=akteozyd

Werbaskozyd=akteozyd

–

–

Plantago sp

Plantago sp

.

.

,

,

Verbascum sp.

Verbascum sp.



p.wirusowo

p.wirusowo

Echinakozyd

Echinakozyd

–

–

Echinacea angustifolia

Echinacea angustifolia

, pallida-

, pallida-

brak

brak

w E purpurea

w E purpurea



p.bakteryjnie

p.bakteryjnie



p.wirusowo

p.wirusowo



pobudza fagocytozę

pobudza fagocytozę





wyciągi

wyciągi





odporność

odporność

O

O

H

O

H

O

O

O

OH

OH

R3

R

1

O

OH

R

2

O

R1=rha, R2=R3=H, Werbaskozyd
R1=rha, R2=glc, R3=H, Echinakozyd

POCHODNE KWASU CYNAMONOWEGO C

POCHODNE KWASU CYNAMONOWEGO C

6

6

- C

- C

3

3



Kw. cynamonowy

Kw. cynamonowy

- w preparatach światłoochronnych

- w preparatach światłoochronnych



Kw. kawowy:

Kw. kawowy:

- p.bakteryjnie, p. zapalnie

- p.bakteryjnie, p. zapalnie

- ochronnie na kom. wątroby

- ochronnie na kom. wątroby

- immunomodulująco

- immunomodulująco



Kw. ferulowy

Kw. ferulowy

,

,

szczególnie amid

szczególnie amid

:

:

–

–

p.bakteryjnie

p.bakteryjnie

- p.zapalnie

- p.zapalnie

- żółciotwórczo

- żółciotwórczo

- ochronnie na kom. wątroby

- ochronnie na kom. wątroby



Kw. synapinowy

Kw. synapinowy

(alkohol synapinowy = syryngenina-

(alkohol synapinowy = syryngenina-



jej glukozyd=syryngina=eleuterozyd B

jej glukozyd=syryngina=eleuterozyd B

CO

2

H

kwas cynamonowy

CO

2

H

OH

R

R1

R = OH, kw. kawowy
R = OMe, kw. ferulowy
R=R1=OMe, kw. synapinowy

POCHODNE KWASU BENZOESOWEGO C

POCHODNE KWASU BENZOESOWEGO C

6

6

–C

–C

1

1

p

p

-OH- benzoesowy, protokatechowy,

-OH- benzoesowy, protokatechowy,

wanilinowy, syryngowy(R=R1-Me)

wanilinowy, syryngowy(R=R1-Me)



kwas galusowy

kwas galusowy

i jego dimer – kw. elagowy

i jego dimer – kw. elagowy





składniki garbników hydrolizujących

składniki garbników hydrolizujących

p.bakteryjnie, p.wirusowo, p.zapalnie

p.bakteryjnie, p.wirusowo, p.zapalnie



kwas salicylowy

kwas salicylowy

=

=

o-

o-

OH-benzesowy

OH-benzesowy





jako ester Me- salicylan metylu i pochodne w:

jako ester Me- salicylan metylu i pochodne w:

Ulmariae fl-

Ulmariae fl-

spireina= xyl-glc

spireina= xyl-glc

Violae tricoloris herb-

Violae tricoloris herb-

wiolutozyd= ara-glc

wiolutozyd= ara-glc

gorączka, objawy grypy, p.wbólowo

gorączka, objawy grypy, p.wbólowo

ester Me kw m-metoksysalicylowego uwalnia się z

ester Me kw m-metoksysalicylowego uwalnia się z

p

p

rymulawerozydu i

rymulawerozydu i

prymwerozydu

prymwerozydu

Primulae

Primulae

sp.

sp.

OH

CO

2

H

kwas benzoesowy

OH

OR

R1

CO

2

H

R = H, kw. protokatechowy
R = Me, kw. wanilinowy
R=H, R1=OH, kw. galusowy

OH

CO

2

CH

3

salicylan
metylu

O-glc-arab

CO

2

CH

3

wiolutozyd

ESTRY KWASU BENZOESOWEGO I CYNAMONOWEGO

ESTRY KWASU BENZOESOWEGO I CYNAMONOWEGO



Cynameina= mieszanina estrów kw benzosowego i

Cynameina= mieszanina estrów kw benzosowego i

cynamonowego

cynamonowego



Balsamum peruvianum, tolutanum

Balsamum peruvianum, tolutanum

Myroxylon balsamum

Myroxylon balsamum



Ciemnobrunatna ciecz syropowatej konsystencji, nie wysycha

Ciemnobrunatna ciecz syropowatej konsystencji, nie wysycha



Zewnętrznie: stosować nie dłużej niż 1 tydzień 5-20%

Zewnętrznie: stosować nie dłużej niż 1 tydzień 5-20%



antyseptycznie

antyseptycznie



p-zaplanie

p-zaplanie



pobudza ziarninowanie

pobudza ziarninowanie



przyspiesza gojenie ran

przyspiesza gojenie ran



p-pasożytnicze (świerzb)

p-pasożytnicze (świerzb)



Wewnętrznie: wykrztuśnie

Wewnętrznie: wykrztuśnie

– B.tolutański

– B.tolutański



Dodawane do perfum,

Dodawane do perfum,

prep. kosmetycznych, higienicznych

prep. kosmetycznych, higienicznych

dodatek do czekolady, gumy do żucia

dodatek do czekolady, gumy do żucia

ESTRY KWASU KAWOWEGO

ESTRY KWASU KAWOWEGO

z:

z:

kw kawowym

kw kawowym

kw. litospermowe

kw. litospermowe

(tri-, tetrakawowe)

(tri-, tetrakawowe)





-OH dihydrokawowym

-OH dihydrokawowym

kw. rozmarynowy

kw. rozmarynowy

kw chinowym (organiczny kwas aromatyczny)

kw chinowym (organiczny kwas aromatyczny)

chlorogenowy

chlorogenowy

(5-kawoilochinowy)

(5-kawoilochinowy)

cynaryna

cynaryna

(1,5-dikawoilochinowy)

(1,5-dikawoilochinowy)

kw. winowym (organiczny kwas alifatyczny)

kw. winowym (organiczny kwas alifatyczny)

cykoriowy

cykoriowy

(2,3-dikawoilowinowy)

(2,3-dikawoilowinowy)

ESTRY KWASU KAWOWEGO (1)

ESTRY KWASU KAWOWEGO (1)

z kwasem kawowym

z kwasem kawowym

Kwas rozmarynowy- garbnik

Kwas rozmarynowy- garbnik

Labiatae

Labiatae

- ester kw. kawowego i

- ester kw. kawowego i





- OH-dihydrokawowego

- OH-dihydrokawowego



Rosmarini, Melissae,

Rosmarini, Melissae,

Orthosiphoni fol, herb

Orthosiphoni fol, herb

(48% sumy fenoli)

(48% sumy fenoli)

p.bakteryjnie, p.wirusowo, p.zapalnie

p.bakteryjnie, p.wirusowo, p.zapalnie

p.utleniająco (przemysł spożywczy)

p.utleniająco (przemysł spożywczy)

OH

O

H

CH=CH-COO-CH-CH

2

COOH

OH

O

H

kwas rozmarynowy

ESTRY KWASU KAWOWEGO

ESTRY KWASU KAWOWEGO

z kwasem kawowym (2)

z kwasem kawowym (2)

Kwas litospermowy

Kwas litospermowy

- tri- tetrakawowe (neolignany)

- tri- tetrakawowe (neolignany)



Orthosiphoni fol

Orthosiphoni fol

(i jego pochodne 18% sumy fenoli)

(i jego pochodne 18% sumy fenoli)

Surowiec:

Surowiec:



polepsza pracę nerek

polepsza pracę nerek



przyspiesza filtrację kłębuszkową

przyspiesza filtrację kłębuszkową



zwiększa ilość moczu i kreatyniny

zwiększa ilość moczu i kreatyniny

O

O

H

O

H

O

OH

OH

O

H

O

CO

2

H

CO

2

H

kwas litospermowy

ESTRY KWASU KAWOWEGO z kwasem chinowym

ESTRY KWASU KAWOWEGO z kwasem chinowym

(1)

(1)

Kwas chlorogenowy -

Kwas chlorogenowy -

5-kawoilochinowy

5-kawoilochinowy







przepływ żółci,

przepływ żółci,





stężenie lipidów, wolnych rodników

stężenie lipidów, wolnych rodników







przemiany GABA w OUN

przemiany GABA w OUN



immunostymulująco

immunostymulująco



hamuje uwalnianie histaminy

hamuje uwalnianie histaminy

OH

O

H

CH=CH-CO-O

H

H

OH

OH

H

OH

COOH

kwas chlorogenowy

ESTRY KWASU KAWOWEGO z kw chinowym (2)

ESTRY KWASU KAWOWEGO z kw chinowym (2)

Cynaryna

Cynaryna

-

-

1, 5 -dikawoilochinowy

1, 5 -dikawoilochinowy

kwas chlorogenowy

kwas chlorogenowy

5 -kawoilochinowy

5 -kawoilochinowy

Cynarae herb

Cynarae herb

- 1% estrów kw kawowego

- 1% estrów kw kawowego







wytwarzanie, przepływ żółci, hepatoochronnie

wytwarzanie, przepływ żółci, hepatoochronnie

ekstrakt

ekstrakt





poziom cholesterolu,

poziom cholesterolu,





trawienie tłuszczu

trawienie tłuszczu

O

H

O

H

CH=CH-CO-O

O

OH

OH

O

COOH

CO-CH=CH

OH

OH

cynaryna

KWAS FERULOWY

KWAS FERULOWY

Kurkumina

Kurkumina

–

–

diferuilometan

diferuilometan



w korzeniach

w korzeniach

Curcuma longa

Curcuma longa



żółciopędnie i p.zapalne

żółciopędnie i p.zapalne



wyciągi w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego

wyciągi w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego

O

H

CH=CH-C=O

MeO

CH

2

O

H

CH=CH-C=O

MeO

kurkumina