KULTUROWA

PSYCHOLOGIA

RODZINY

Wykład dziesiąty

MODELE DOBRZE

FUNKCJONUJĄCEGO

ZWIĄZKU

1. Jak funkcjonuje zdrowy system rodzinny?
2. Czekając na rozwód. Dwuczynnikowy
model Gottmana i Levensona
3. Kultura a terapia rodzinna

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• W swojej klasycznej pracy, Laurence

Barnhill (1979) wyróżnia osiem
kluczowych wymiarów, na podstawie
których diagnozować można system
rodzinny.

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

Dwa pierwsze:

1) indywiduacja - splątanie
2) współzależność - izolacja,

związane są z kwestią formowania zdrowej

TOŻSAMOŚCI

Kolejne dwa:

3) plastyczność - sztywność
4) stałość - dezorganizacja

wiążą się z kwestią reagowania na ZMIANĘ

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

Następne:
5) jasna vs. zaburzona percepcja
6) jasna vs. zaburzona komunikacja,

łączą się z kwestią PRZETWARZANIA

INFORMACJI

Wreszcie ostatnie wymiary:

7) zgodność ról vs. konflikt bądź niejasność ról,
8) jasne vs. płynne granice międzypokoleniowe

dotyczą STRUKTURY RÓL w rodzinie.

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

• 1. indywiduacja vs. splątanie (enmeshment)

• Indywiduacja odnosi się do samodzielności

myślenia, odczuwania i sądów każdego z

członków rodziny. Jednostka posiada silne

poczucie autonomii, odpowiedzialności

osobistej, tożsamości oraz granic własnego ja.

• Jak pisze Virginia Satir (1972) osoba taka

"wierzy we własne kompetencje. Potrafi

poprosić innych o pomoc, ale uważa, że

potrafi samemu podjąć decyzję. Docenia

własną wartość i dzięki temu potrafi dostrzec

i uszanować wartość innych".

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• Splątanie z kolei odnosi się do słabo

wytyczonych granic, do braku
samodzielności myślenia i tozsamości
opartej na identyfikacji (splątaniu) z innymi

• Jak pisze Satir (1967) taka osoba mogłaby

powiedzieć: "Bądź taki jak ja. Jesteś nie w
porządku, jeśli się ze mną nie zgadzasz.
Twoje poczucie odrębności się nie liczy".

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

• 2. Współzależność vs. izolacja

• Współzależność odnosi się do poczucia

emocjonalnej bliskości, przynależności, bądź
intymności, która będzie jednak możliwa tylko
pomiędzy osobami o dobrze określonych
tożsamościach.

• Izolacja odnosi się z kolei do alienacji, albo

oderwania od innych. Izolacja może miec miejsce
w przypadku splątania, gdy tożsamości są tak
splątane, że nie potrafią się na tyle rozdzielić, aby
poczuć się blisko. Może być to także efekt
wycofania z relacji rodzinnych.

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• Jak pisze Ackerman (1958) "zdrowa

autonomia może pojawić się tylko
wtedy, gdy ustanowiony zostanie
satysfakcjonujący i zdrowy związek
między osobami. Rozdzielenie i
wspólnota to dwie strony tej samej
monety. Bez wspólnoty, nie ma
prawdziwej autonomii. Autonomia nie
zastępuje wspólnoty, jest dodatkiem".

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• 3. Plastyczność vs. sztywność

• Plastyczność odnosi się do umiejętności

dostosowywania się w odpowiedzi na rózne
bodźce i do zmieniających się warunków.

• Sztywność odnosi się do braku plastyczności, do

demonstrowania stereotypowego i
niedostosowanego do zmieniających się
warunków repertuaru zachowań

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• 4. Stałość vs. dezorganizacja

• Stałość odnosi się do konsekwencji,

odpowiedzialności i bezpieczeństwa w
relacjach rodzinnych.

• Dezorganizacja to brak brak stałości i

konsekwencji w rodzinnych relacjach .
Wiąże się z brakiem przewidywalności i
jasnego określenia odpowiedzialnosci

.

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• Jak pisał Ackerman (1966) "zdrowa

grupa rodzinna ... musi być
wewnętrznie zintegrowana, spójna
i wykorzystywać swój potencjał
rozwojowy. Musi zachowywać
płynną zdolność do adaptacji".

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• 5. Jasna vs. zaburzona percepcja

• Jasna percepcja odnosi się do pełnej

świadomości siebie i innych oraz
rozgrywających się wokół zdarzeń
(odczytywanie emocji, świadomość
konfliktów)

• Zaburzona percepcja łączy się z niejasną,

bądź poważnie zniekształconą percepcją
rzeczywistości.

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

• 6. Jasna vs. zaburzona komunikacja

• Jasna komunikacja to skuteczna i czytelna

wymiana informacji pomiędzy członkami rodziny.
Częścią procesu jest procedura sprawdzania czy
komunikat został należycie zrozumiany
(ewentualne wyjaśnianie intencji, znaczeń).

• Zaburzona komunikacja odnosi się do niejasnej

komunikacji, do komunikacji paradoksalnej
(gdzie jeden człon komunikatu zaprzecza
drugiemu) i niezgody na procedury objaśniania
znaczenia.

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

• 7. Zgodność vs. konflikt bądź niejasność ról

•

Zgodność ról odnosi się do wspólnie dokonanego

ustalenia odnośnie zachowań składających się na

rolę, którą dana jednostka dopełnia rolę partnera

lub partnerki. Te wzajemne ustalenia najczęściej

dokonują się bez słów, choć może być inaczej.

•

Konflikt bądź niejasność ról odnosi się do sytuacji,

gdy brakuje porozumienia odnośnie uzupełniania

się ról pomiędzy członkami rodziny. W rezultacie

mamy do czynienia z niejasno zakreślonymi rolami

i częstymi konfliktami.

Jak funkcjonuje zdrowy system

rodzinny?

• 8. Jasne vs. płynne granice

międzypokoleniowe

•

Jasne granice międzypokoleniowe odnoszą się do

uzupełniania się specyficznych ról rodzinnych,

konkretnie do różnic między uzupełnianiem się rol

podejmowanych przez członków tego samego

pokolenia a uzupełnianiem się ról obejmujących

dwie generacje, jak role w układzie rodzice-dzieci.

•

Płynne granice międzypokoleniowe odnoszą się do

sytuacji, gdy w rodzinie występują mało

przejrzyste układy zależności nie pokrywające się

z podziałami pokoleniowymi, np. porozumienie

zawarte między matką a dzieckiem przeciw ojcu.

ad. 1 Jak funkcjonuje zdrowy

system rodzinny?

• Jak pisze Lidz (1965): "Małżonkowie nie

mogą pozostawać w układzie zależności
w stosunku do własnych rodziców, nie
może być też tak, że jedno odgrywa rolę
rodzica w stosunku do drugiego, nie
można wreszcie dopuścić do sytuacji,
aby stać się rywalem własnego dziecka
w poszukiwaniu akceptacji partnera lub
w ogóle zrezygnować z roli
rodzicielskiej w stosunku do własnego
dziecka”.

ad 2. Czekając na rozwód

• O ile analiza Barnhilla (1979) dotyczy czynników

warunkujących dobre funkcjonowanie całego

systemy rodzinnego, Gottman i Levenson

koncentrują się na funkcjonowaniu małżeństwa.

• Model powstał na podstawie ponad 20. letnich

badań laboratoryjnych, podczas których badacze

śledzili interakcje małżeńskie kilkuset par. Każda

interakcja zapisywana była na taśmie

magnetowidowej i skrupulatnie analizowana pod

kątem przekazywanych przez małżonków

oficjalnych i utajonych komunikatów

emocjonalnych. Dodatkowo rejestrowane były

zmiany fizjologiczne, jak przewodnictwo skóry.

ad 2. Czekając na rozwód

• Spory między małżonkami, których

związek jest zdrowy, różnią się od
sporów między partnerami, których
pożycie kończy się rozwodem, przede
wszystkim tym, że ci pierwsi znają
sposoby rozładowania napięcia
wywołanego kłótnią poprzez
wykorzystanie pozytywnego afektu.

ad 2. Czekając na rozwód

• Wyłącznie negatywistyczny wzor prowadzenia

sporu stosowany przez pary przechodzące
kryzys Gottman i Levenson (1992) określili
terminem "Czterech jeźdzców Apokalipsy".
Obejmuje on

• 1) krytycyzm,
• 2) pogardę,
• 3) przyjmowanie postawy obronnej
• 4) utrudnianie (np. kwestionowanie sensu
prowadzenia rozmowy, wyłączanie się)

ad 2. Czekając na rozwód

• Gottman opisał syndrom wystepujący

podczas interakcji małżonków
znajdujących się w głębokim kryzysie,
nazwał go ”ZATOPIENIEM".

• Osoby "zatopione" nie potrafią

przyjmować wypowiedzi swych
małżonków bez zniekształceń ani trzeźwo
na nie reagować; trudno im zapanować
nad myślami, a rytm serca skacze nawet o
dodatkowe 30 uderzeń na minutę.

ad 2. Czekając na rozwód

• Gottman pisze, że jeśli podczas 15-

minutowej rozmowy, twarz żony cztery lub
więcej razy wyraża odrazę, to jest to znak,
że w przeciągu następnych 4 lat
małżeństwo prawdopodobnie się
rozpadnie. Równie niepokojące jest częste
okazywanie pogardy przez małżonków.

• Skuteczność z jaką Gottman potrafi

przewidzieć bliski koniec związku
przekracza niekiedy 90 %

ad 2. Czekając na rozwód

• Rozwód wczesny i późny

• Okazuje się jednak, że eskalowanie emocji

charakterystyczna jest jedynie dla

małżeństw, które rozpadają się stosunkowo

szybko (w przeciągu pierwszych 7-10 lat

małżeństwa).

• Inaczej wygląda obraz interakcji w

przypadku par, które decydują się na rozwód

później (po 20-30 latach małżeństwa)

ad 2. Czekając na rozwód

•

Aby to zbadać Gottman i Levenson (2002)
prowadzili 14 letnie badania podłużne. W
efekcie zaproponowali dwuczynnikowy model
pozwalający na przewidywanie rozwodu.

•

Czynnikiem pierwszym zgodnie z
wcześniejszymi założeniami był styl
afektywnej eskalacji.

•

Czynnikiem drugim odpowiedzialnym za
"późne" rozwody: neutralna emocjonalność.

ad 2. Czekając na rozwód

• Ta neutralna emocjonalność jest

świadectwem obumarcia
jakichkolwiek emocji pomiędzy
partnerami.

• Partnerzy dystansują się od siebie,

izolują psychicznie, unikają nie
tylko konfliktów, ale także mówienia
o sobie i własnych odczuciach.

ad 2. Czekając na rozwód

• W przypadku par "nademocjonalnych"

Gottman i Levenson (2002) polecają
terapię, która miała by na celu:

• 1. "zastąpienie maniery krytycyzmu,

strategią doceniania i szacunku"

• 2. uczyłaby równoważyć pozytywne i

negatywne emocje

• 3. uczyłaby regulować intensywność

emocjonalną interakcji

ad 2. Czekając na rozwód

• W przypadku par "nieemocjonalnych"

terapeuta powinien

• 1. zachęcać do wyrażania wszelkich

emocji, które mogą powstać odnośnie
konfliktowych kwestii

• 2. zachęcać do mówienia o sobie,

ujawnianiu własnych myśli i odczuć

• 3. (od)budować przyjaźń między

małżonkami - emocjonalny związek

ad 3. Kultura a terapia

rodzinna

• W latach 90. powstało sporo prac

kwestionujących przydatność Zachodnich

modeli terapeutycznych w kontekście innych

kultur, gdzie terapia rodzinna zaczęła

zdobywać popularność (Indie, Japonia).

• Pisano, że to, co w jednej kulturze uważa się

za normalne zachowanie rodzinne, w innej

może być uznane za patologiczne. A nawet,

że terapia małżeńska "odnosi się tylko do

zaburzeń charakterystycznych dla

Zachodniej rodziny nuklearnej"

ad 3. Kultura a terapia

rodzinna

• Niemniej pojawiały się próby

przeszczepiania metod terapeutycznych
na obce dotąd terytoria, w Japonii (Saito
et al., 1996), Chinach (Lewinsohn i
Werner, 1997), Indiach (Singh, 1996) i w
Tajlandii (Pinyuchon i Gray, 1997).

• Powstawały też studia poświęcone terapii

w środowiskach emigrantów bąđź
mniejszości etnicznych w Wielkiej
Brytanii i USA.

ad 3. Kultura a terapia

rodzinna

•

W artykule poświęconych trans-kulturowej terapii

rodzinnej w społecznościach wielokulturowych,

Bhugra i DeSilva (2000) zwracają uwagę, że mogą

istnieć cztery odmienne sytuacje terapeutyczne, z

których każda rządzić się będzie swoimi prawami:

•

1) Terapeuta biały – klienci z mniejszości etnicznej;

•

2) Terapeuta z mniejszości etnicznej – klienci biali;

•

3) Terapeuta z mniejszości A – klienci z

mniejszości A

•

4) Terapeuta z mniejszości A – klienci z

mniejszości B

ad 3. Kultura a terapia

rodzinna

• Sytuacja staje się jeszcze bardziej

skomplikowana w przypadku, gdy nie mamy do

czynienia z terapią indywidualną, tylko terapią

par. Wtedy mamy do czynienia z kolejnym

podziałem (za: Bhungra i DeSilva, 2000):

• 1) partner i partnerka z tej samej grupy

etnicznej, co terapeuta;

• 2) partner i partnerka z innej grupy etnicznej,

co terapeuta;

• 3) partner z tej samej grupy etnicznej, co

terapeuta, ale partnerka z innej grupy etnicznej;

• 4) partnerka z tej samej grupy etnicznej, co

terapeuta, ale partner z innej grupy.

ad 3. Kultura a terapia

rodzinna

• W przypadku wielu kultur kolektywistycznych

(Indie, Chiny) Zachodnie założenia dotyczące

zdrowych relacji rodzinnych trudne są do

przełożenia.

• W Indiach w mieszkającej razem rodzinie

wielopokoleniowej relacja matka-syn jest z

reguły silniejsza niż relacja tego syna z żoną.

Żona kompensuje więc często brak bliskości z

mężem, silnym związkiem emocjonalnym z

własnymi dziećmi i resztą rodziny.

• Tak więc mówiąc językiem Barnhilla naruszone

zostają bariery międzypokoleniowe, a

indywiduację zastępuje splątanie. Inne zupełnie

jest też rozumienie ról małżeńskich.

ad 3. Kultura a terapia

rodzinna

• Specjalne wymagania łączą się też z rolą

terapeuty.

• W Indiach powinien być on jednocześnie

dyktującym warunki autorytetem i przyjacielem

rodziny (Nath & Craig, 1999)

• W Japonii relacja między terapeutą a klientem

ma charakter bardzo zhierarchizowany,

przypomina relację nauczyciel-uczeń, narzuca to

klientowi zupełnie pasywną rolę (Nippoda, 2002)

• W Afryce ważny jest wiek i doświadczenie, ale

oczekuje się też, że dobry terapeuta powinien

być żonatym mężczyzną (Nwadiora, 1996).