KULTUROWA

PSYCHOLOGIA

RODZINY

Wykład piąty

Kulturowe wzory ról

małżeńskich

1. Ewolucyjne korzenie podziału ról

płciowych

2. Podział władzy w rodzinie i typy

małżeństw

3. Polskie modele małżeństwa
4. Zderzenie kultur: małżeństwa

mieszane

ad 1. Ewolucyjne korzenie

podziału ról płciowych

• “

Przez większą część naszej przeszłości żyliśmy

w społecznościach, których przeżycie opierało

się na polowaniu na zwierzęta i zbieraniu

pożywienia roślinnego. Mężczyźni obdarzeni

większą siłą, wytrzymałością, tendencją do

włóczęgi, zajmowali się polowaniem. Kobiety

zbierały orzechy, ziarno i to wszystko, co da się

wygrzebać z ziemi. Podział ten był sensowny,

ponieważ kobieta pozostawała bliżej domu i

mogła karmić piersią dzieci, które u ludzi są
wyjątkowo zależne od matek

".

Moir & Jessel (1989)

ad 1. Ewolucyjne korzenie

podziału ról płciowych

• Motyw “naturalnej" predyspozycji kobiet do opieki i

wychowywania dzieci jest dość głęboko zakorzeniony
we współczesnym myśleniu o różnicach miedzy płciami.
Jednak Joseph Pleck (1987, za: Brach Czaina, 1997)
przedstawiając historię ojcostwa w USA stwierdza, że
w XVIII wieku wychowaniem dzieci, tak chłopców, jak i
dziewcząt zajmowali się ojcowie.

• Panowało przeświadczenie, że matki nie mogą

zajmować się dziećmi ponieważ “konstytucjonalnie są
niezrównoważone, nie kierują się rozumem tylko
emocjami, są naturami słabymi skłonnymi do grzechu".
Ojcowie, pracujący w tamtych czasach we własnym
gospodarstwie lub warsztacie rzemieślniczym, nadawali
się do tego znakomicie.

Teoria pługa

• “W dziejach człowieka chyba żadne inne

narzędzie nie spowodowało takiego spustoszenia

w relacjach między mężczyznami i kobietami i

nie zrodziło tak głębokich przemian we

wzorcach seksu i miłości. W kulturach, gdzie

ziemię uprawia się za pomocą motyki, prace

polowe wykonują kobiety i cieszą się

poważaniem i bogactwem.

• Kiedy jednak pojawia się pług, którego obsługa

wymaga znacznie większej siły - większość prac

rolniczych zaczynają wykonywac mężczyźni.

Niedługo po wprowadzeniu pługa w

społecznościach rolniczych [...] kobiety zaczęto

uważać za gorsze od mężczyzn".
Helen Fisher (1992)

ad 1. Ewolucyjne korzenie

podziału ról płciowych

• Pierwsze pisane świadectwa dyskryminacji kobiet w

społecznościach rolniczych znajdujemy w kodeksach
prawnych Mezopotamii, które pochodzą z roku mniej
więcej 1100 p.n.e.

• Kobieta jest tam określana jako rodzaj domowego

sprzętu, do produkowania dzieci. Jeden z kodeksów
postanawia, że żonę za cudzołóstwo można karać
śmiercią, podczas gdy mężowi wolno było utrzymywać
stosunki pozamałżeńskie, jeśli tylko nie naruszał przy
tym prawa własności innego mężczyzny.

• W małżeństwie chodziło przede wszystkim o

prokreację, jeśli więc kobieta nie rodziła dzieci można
ją było opuścić.

Whyte (1978)

ad 1. Ewolucyjne korzenie

podziału ról płciowych

• Do przyczyn ograniczenia społecznych i

seksualnych praw kobiety, trzeba doliczyć

jeszcze jedną: wojnę.

• Wioski rozrastały się, coraz gęstsze było

zaludnienie, a jednym z kluczowych zadań

stawała się obrona stanu posiadania. Ogromnie

wzrastało znaczenie wojowników, a wszędzie

tam gdzie trzeba walczyć z nieprzyjaciółmi,

mężczyźni narzucają swoją władzę kobietom.

• Carneiro (1991)

ad 1. Ewolucyjne korzenie

podziału ról płciowych

• “Mężczyzna jest odważniejszy, bardziej

wojowniczy i energiczny niz kobieta i ma

umysł bardziej odkrywczy - pisał w roku 1871

Karol Darwin - Kobieta jak się wydaje - różni

się od mężczyzny usposobieniem psychicznym,

głównie swą większą czułością i mniejszym

egoizmem".

• “Śmiało można powiedzieć, że wiele cech

osobowości, jeśli nie wszystkie, które

nazywamy męskimi i kobiecymi, są równie

mało związane z płcią, jak ubranie, chód i

fryzura, które pewna społeczność w pewnym

czasie narzuca każdej płci" - pisała w roku

1935 - Margaret Mead

2. Podział władzy w rodzinie i typy

małżeństw

• Zdaniem Peplau (za Duch, 2002)

małżeństwa różnią się od siebie pozycją

na dwóch wymiarach:

1. władzy czyli stopniem dominacji

jednego z małżonków;

2. specjalizacją ról w małżeństwie czyli

stopniem, w jakim dane role sprzężone z

określoną płcią

2. Podział władzy w rodzinie i typy

małżeństw

• Posługując się tymi wymiarami Peplau dokonała

podziału małżeństw na trzy grupy:

• 1. małżeństwa tradycyjne (władza w rękach

mężczyzn, wyraźna specjalizacja ról: mężczyzna
pracuje, kobieta zajmuje się domem) ;

2. małżeństwa współczesne (dominacja mężczyzny nie
jest oczywista, choć faktycznie dominuje on w
małżeństwie, mężczyzna i kobieta częściowo dzielą
się rolami, choć pozostaje sfery zajęć typowo
kobiecych i typowo męskich);

3. małżeństwa egalitarne (żadna ze stron nie
dominuje, role nie są wyspecjalizowane, lecz
zamienne)

Orientacja prorodzinna: „Kobiety pracują
zawodowo, ale większość z nich wolałaby

prowadzić dom i wychowywać dzieci” Odpowiedzi

na TAK (ISSP,1994)

Orientacja zawodowa: „Praca zawodowa jest

dla kobiety najlepszym sposobem aby być

niezależną”

Odpowiedzi na TAK (ISSP,1994)

2. Podział władzy w rodzinie i typy

małżeństw

• Zgodnie z wynikami sondażu (ISSP, 1994):

1.) największe poparcie dla „orientacji

zawodowej” kobiet i najmniejsze dla

„orientacji prorodzinnej” występuje w

wysoko rozwiniętych krajach Zachodu

niezależnie od ich umiejscowienia na skali

MAS Hofstede (2000);
2.) najmniejsze poparcie dla orientacji

zawodowej i największe dla tradycyjnej,

prorodzinnej w krajach post-

komunistycznych i na Dalekim Wschodzie

2. Podział władzy w rodzinie i typy

małżeństw

• Poparcie dla pracy zawodowej

kobiet i nie utożsamianie ich
życiowej misji z rolą pani domu
wydaje się jednak mieć niewielki
wpływ na podział prac domowych.

Kto robi pranie?

Kto robi zakupy

?

Kto wykonuje drobne naprawy

domowe?

2. Podział władzy w rodzinie i typy

małżeństw

• Na całym świecie mężczyźni wydają się stosować te

same strategie, aby obronić się przed
wykonywaniem prac domowych (Mainardi, 1982).
Mówią: Nie mam nic przeciwko podziałowi prac
domowych, ale...

1) ...każde z nas powinno robić to, co robi najlepiej;
2) ... musisz mi pokazać, jak co robić;
3) ... każesz mi to wykonywać pod swoje dyktando!;
4) ... nienawidzę tego bardziej niż ty!

3. Polskie modele małżeństwa

• Jeśli chodzi o poparcie dla orientacji

prorodzinnej kobiet Polska (35,4% poparcia

wśród kobiet i 39,5% wśród mężczyzn) jest

najbardziej podobna do:
- Irlandii (K-35,6%, M-35,4%)
- Japonii (K-33,6%, M-29,9%)

• Jeśli chodzi o poparcie orientacji zawodowej
(polskie kobiety 18,9%, mężczyźni - 9,8%)

Polska

jest najbardziej podobna do:

- Bułgarii (K-19,5%, M-10,3%)
- Japonii (K-21,4%, M-15,0%)

3. Polskie modele małżeństwa

• Specyfiką Polski i innych krajów post-

komunistycznych jest to, że wysoka
aktywność zawodowa nie stanowi efektu
emancypacji kobiet, lecz konieczności
ekonomicznej

• Tym niemniej aż 69% polskich mężatek

twierdzi, że mężczyzna bardziej niż kobieta
odpowiedzialny jest za byt rodziny,

• Wynika stąd, że kobieta nie powinna

traktować swojej kariery jako ważniejszej
niż kariera męża i nie ma prawa unikać
obowiązków domowych (Duch, 2002)

3. Polskie modele małżeństwa

• Nie oznacza to, że polskie kobiety uwielbiają

prace domowe i nie lubią pracować zawodowo:

• Z badań Danuty Duch (1989) wynika, że:

• pełną przyjemność z prac domowych czerpie

tylko 16% polskich mężatek

• pełną przyjemność z pracy zawodowej

deklaruje natomiast 36% kobiet (trochę więcej

niż wynosi odsetek zadowolonych z pracy

mężczyzn: 33%)

3. Polskie modele małżeństwa

• W ostatnich latach zmieniają się preferencje

Polaków jeśli chodzi o idealny model rodziny

(por. Fuszara, 2002):

• Które z podanych sposobów funkcjonowania

rodziny uważa Pan(i) za najlepszy?

1994

2000

________________________________________
Model partnerski

35%

44%

Model tradycyjny

42%

29%

3. Polskie modele małżeństwa

• Polki i Polacy różnią się jednak wizjami

idealnego związku:

• Dla większości mężczyzn ulubionym modelem

jest ciągle (por. Duch, 2002) związek, w

którym mężczyzna pracuje, a kobieta zajmuje

się domem (czyli model tradycyjny),

• Dla większości kobiet zaś ideałem jest

związek partnerski, w którym oboje

małżonkowie jednakową ilość czasu

poświęcają na pracę zawodową i oboje

jednakowo angażują się w dom i opiekę nad

dziećmi

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Małżeństwo mieszane zawsze niesie ze

sobą problemy związane z komunikacją,
a często także z komplementarnością
ról.

• Najtrudniej gdy małżonkowie pochodzą

z kręgów, gdzie pomysły na temat
powinności żony i męża w rodzinie są
całkowicie odmienne.

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Liczba międzykulturowych małżeństw

mieszanych w Polsce nie jest wielka, szacuje

się, że przypadki te stanowią ok.3%

wszystkich zawieranych związków (por.

Jodłowska, 2001).

• Jeśli chodzi o kandydatów na męża w latach

90. przodowali Niemcy, wśród kandydatek na

żony – kobiety z byłego ZSRR.

• Podobnie jak w innych krajach, liczba

rozwodów w małżeństwach mieszanych w

Polsce jest znacznie wyższa niż w

małżeństwach homogenicznych kulturowo.

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Jak pisze Jodłowska (2001) w większości

przypadków małżeństw mieszanych można

mówić o konflikcie jeszcze przed zawarciem

związku małżeńskiego. Chodzi o reakcje

rodziców na wiadomość o podjęciu decyzji ślubu

z osobą odmiennej narodowości czy wyznania.

• Z jednej strony źródłami tych reakcji są

negatywne wyobrażenia o innej kulturze, z

drugiej obawa o utratę kontaktu z dzieckiem.

• Po zawarciu związku konflikty dotyczą przede

wszystkim sposobu pojmowania ról płciowych i

małżeńskich. Drażliwa jest także kwestia

planowania oraz wychowania dzieci (szczególnie

kiedy małżonkowie różnią się wyznaniem).

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Polka zamężna z Algierczykiem: „Mój mąż nie

mógł zrozumieć, że mówię sąsiadom „Dzień

dobry”, że w czasie rozmowy z mężczyznami

utrzymuje kontakt wzrokowy, że na ulicy inni

mężczyźni patrzą na mnie. Nie powinno się

patrzeć na mężczyzn, nawet na sąsiadów, powinno

się udawać, że się ich nie widzi [...] Do dzisiaj robi

mi nieprzyjemne uwagi, gdy zdarza się, że jacyś

mężczyźni w towarzystwie uśmiechają się do

mnie”.

• Nigeryjczyk ożeniony z Polką: „U nas rzadko się

zdarza, by kobieta publicznie krytykowała męża.

Tu to jest nagminne [...] Jak żona na męża krzyczy,

chce o wszystkim decydować i mężczyzna nie

może mieć swojego zdania, to jego duma zostaje

poniżona”.

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

•

Kirsten Refsing (1998) przeanalizowała trudności

za jakimi zmagają się małżeństwa duńsko-

japońskie, w zależności od tego czy pobiera się

Duńczyk z Japonką, czy Dunka z Japończykiem.

•

Kobieta japońska identyfikuje się przede

wszystkim z rolą matki i żony. Atrybutami idealnej

żony są:

•

łagodność (yasashisa),

•

stoicyzm (gaman)

•

oraz oddanie dla innych (omoiyari).

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Tymczasem kobiety duńskie mają

przeświadczenie, że role płciowe są całkowicie

wymienne, a jedyną rzeczą która różni kobietę od

mężczyzny jest fakt, że potrafi ona rodzić dzieci.

• W przeciwieństwie do Japonek większość kobiet

duńskich pracuje, a największymi wartościami są

niezależność i samorealizacja.

• “Najtrudniejszą rzeczą, do jakiej musiałam

przyzwyczaić się w Japonii była pozycja kobiety w

społeczeństwie. Nie byłam np. w stanie znieść

tego, że w rodzinie mojego męża, kobiety nie

siadały do stołu razem z mężczyznami".

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Japoński mężczyzna wychowany jest w

przeświadczeniu, że rolą męża jest troska o
zapewnienie rodzinie finansowego
zabezpieczenia. Praca i rozwój siły duchowej
(seishin) to ideały męskości.

• Obowiązki domowe należą do kobiety i nie są

one godne mężczyzny

• „Myślę, że kobiety japońskie wiedzą więcej o

tym, co to znaczy być kobietą. Dunki są bardziej
niezależne. Wymagają aby mąż wykonywał
połowę prac domowych. Co to za małżeństwo?
Ja nigdy nie miałem takich problemów!"

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• Refsing (1998) podaje, że na 60 małżeństw

zawartych między Duńczykami a

Japonkami między 1979 a 1993 r. , 36

zakończyło się rozwodami. To odsetek

(60%) zbliżony do średniego poziomu

rozwodów w Danii.

• Jednak na 34 małżeństwa zawarte między

Dunkami a Japończykami, ocalało tylko

jedno... To daje 97% odsetek rozwodów w

tej grupie!

ad 4. Zderzenie kultur:

małżeństwa mieszane

• “Jesteśmy z dwóch zupełnie różnych

światów, ale łączy nas to, co w
małżeństwie najważniejsze – gotowość
do kompromisu.

I jeszcze pragnienie, by uczyć się jak

najwięcej o tej drugiej osobie i innym
kraju, bo przecież poznać to
zrozumieć".