KULTUROWA

PSYCHOLOGIA

RODZINY

Wykład trzeci

Psychologia randki i

narzeczeństwa

1. Funkcja tradycyjnego narzeczeństwa
2. Psychologia i socjologia randki
3. Budowanie relacji. Randka tradycyjna
i internetowa
4. Kohabitacja jako okres przygotowania

do

małżeństwa
5. Kohabitacja jako styl życia

ad 1. Funkcja tradycyjnego

narzeczeństwa

• Tradycyjny okres narzeczeństwa

rozpoczynało uroczyste przyjęcie
zaręczynowe w domu narzeczonej, w którym
uczestniczyli rodzice. Od tego momentu
miłość przestawała być czymś prywatnym, a
zaczyna być “sprawą rodzinną".

• Symbol nowego związku to pierścionek

zaręczynowy (wręczony koniecznie przed
przyjęciem zaręczynowym).

Funkcja tradycyjnego

narzeczeństwa

• Tradycyjnie narzeczeństwo nie zezwalało

bynajmniej na rozluźnienie gorsetu

konwenansów między młodymi,

przynajmniej w Polsce:

• W podręczniku Dobry ton Mieczysława

Rościszewskigo (1905) przeczytać można:

• „Aż do dnia ślubu młodzi mówią do siebie

„pan” i „pani”, nie tak jak u Niemców, gdzie

poufałość i „tykanie się” następują zaraz po

zaręczynach”.

ad 1. Funkcja tradycyjnego

narzeczeństwa

• Zaręczyny definiowane są jako:

“przyrzeczenie małżeństwa przez przyszłych

małżonków" i choć mają charakter “przede
wszystkim obyczajowy" i żadna ze stron
“nie może być na podstawie zaręczyn
zmuszona do zawarcia małżeństwa,
zerwanie zaręczyn traktowane jest jako
skandal, złamanie honorowej przysięgi.

• W założeniu póżniejszy ślub jest czymś

absolutnie oczywistym.

ad 1. Funkcja tradycyjnego

narzeczeństwa

• Beth Bailey (1999) zwraca uwagę na inny kontekst

kulturowy, który towarzyszył narzeczeństwu w XIX
wieku i czasach wcześniejszych. Tradycyjne
narzeczeństwo zakorzenione było w
kolektywistycznych zwyczajach, stanowiło układ
zawarty za przyzwoleniem obu zainteresowanych
rodzin, pod patronatem Kościoła.

• Obecnie szybkie uniezależnianie się młodych od

rodziny i laicyzacja społeczeństwa nie sprzyja tego
rodzaju umowom. W zamian oferuje metaforę
konsumpcji, która zostaje zastosowana również do
układów międzyludzkich. Bailey mówi więc o
komercjalizacji praktyk narzeczeńskich.

ad. 2 Psychologia i socjologia randki

• Tradycyjne narzeczeństwo zastąpione

zostało przez alternatywne formy

erotycznych relacji międzyludzkich

jak randkowanie i kohabitacja.

• Jednak w przeciwieństwie do

narzeczeństwa nie muszą one

koniecznie prowadzić do zawarcia

związku małżeńskiego. Wręcz

przeciwnie, istnieje tendencja do

regularnej wymiany obiektów miłości.

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

• Choć stało się to faktem, np. w USA

istnieje aktywny ruch
przeciwstawiajacy się “rekreacyjnemu
traktowaniu miłości w formie randek" i
głoszący konieczność powrotu do
tradycyjnych form czyli narzeczeństwa.
Tę opcję prezentuje np. wydany w roku
1997 amerykański bestseller “I Kissed
Dating Good-Bye".

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

• Randka jest wynalazkiem kultury Zachodu.

Jednak nawet w kulturze Zachodu, jeszcze
100 lat temu kobieta, która umówiła się na
spotkanie z mężczyzną bez obowiązkowego
towarzystwa przyzwoitki narażała rodzinę na
skandal.

• Scenariusz randki przewiduje także dość

otwarte manifestowanie emocji, obejmowanie,
pocałunki, jest jednak wiele kultur, w których
publiczne trzymanie się za rękę możliwe jest
tylko wśród mężczyzn.

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

• Zgodnie z teorią randkowania (theory of

adolescent dating) Marity McCabe (1984)
istnieją dwa podstawowe czynniki
wpływające na to, czy w danej kulturze
popularna i akceptowana będzie ta forma
interakcji:

• 1. wpływ społeczny

• 2. dogodne warunki

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

W USA, a także w większości wysoko rozwiniętych

społeczeństw Zachodnich oba warunki są spełnione:

1.

Randkowanie jest wyznacznikiem popularności w

grupie (presja rówieśników), jest nie tylko

aprobowane, ale promowane przez rodziców i

wychowawców jako ważny czynnik w procesie

dojrzewania psychologicznego i społecznego, nie ma

też jednoznacznego potępienia dla

przedmałżeńskiego seksu

2.

Istnieją też sprzyjające okoliczności w postaci

swobody jaką mogą cieszyć się młodzi ludzie,

warunków mieszkaniowych (osobny pokój) i

materialnych (np. własny samochód)

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

• Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w

Chinach:

1. Randkowanie uważane jest przez rodziców

za naganne i opóźniające rozwój psychiczny i

intelektualny, wysoką wartość przypisuje się

dziewictwu (zwłaszcza u kobiet), uczniowie,

którzy randkują są uważani za

niebezpiecznych dewiantów, zaś seks w

internacie grozi wyrzuceniem ze szkoły;

2. Warunki mieszkaniowe nie pozwalają na

intymność, młodzież poddana jest silnej

kontroli ze strony rodziny

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

• Badania Tanga i Zuo (2000) ujawniły

następujące różnice pomiędzy

studentami chińskimi a

amerykańskimi:

1.

Celem randkowania jest znalezienie

partnerki/partnera małżeńskiego

(USA- 14% na TAK, w ChRL – 42%)

2.

Pierwsza randka w wieku: 14,7 lat w

USA, w wieku 18 lat w Chinach;

3.

Wśród studentów randkuje: 65% w

USA, 32 % w Chinach.

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

• Jest to zbieżne z wynikami innych badań (zob.

Xiaohe & Whyte, 1990), w których

stwierdzono, że mniej niż 30% Chinek

przyznaje się, że przed zawarciem małżeństwa

umawiała się na randki.

• Co więcej niemal połowa kobiet twierdziła, że

nie umawiała się także na randki z przyszłym

męża, zaś te, które się z nim spotykały mówiły,

że randki nie były „preludium do małżeństwa”,

lecz sposobem spędzania czasu, kiedy decyzja

o małżeństwie została już „przypieczętowana”.

ad. 2 Psychologia i socjologia randki

• Nawet jednak w obrębie kultury

Zachodu istnieją duże różnice w
podejściu do randkowania związane z
przynależnością etniczną czy religijną,
obojga bądź jednego z partnerów.

ad. 2 Psychologia i

socjologia randki

• W próbie par studentów spotykających

się regularnie, odsetek par, które

podjęły współżycie seksualne wynosił

95% w przypadku Amerykanów o

“europejskim rodowodzie" i 62% w

przypadku Amerykanów pochodzenia

chińskiego (Tsai & Levenson, 1997).

• Istotnym czynnikiem może być tu także

religijność, np. katolicyzm i islam dość

ostro wypowiadają się w sprawie tzw.

stosunków przedmałżeńskich.

ad. 2 Psychologia i socjologia

randki

•

Kulturowo uwarunkowane jest także stosowanie

agresji i seksualnego przymusu w sytuacji randki.

Zmienną, która wydaje się tutaj najważniejsza jest

kulturowa męskość-kobiecość w rozumieniu

Hofstede (2000).

•

W krajach męskich jak Japonia czy Stany

Zjednoczone mężczyźni mogą być wychowani w

przeświadczeniu, że to od nich wymagana jest

inicjatywa przy inicjowaniu związków z kobietami,

które powinny być nieśmiałe i uległe. W takim

układzie, opartym na dominacji, stosowanie

psychicznego, bądź fizycznego przymusu

traktowane bywa jako coś naturalnego (Kanin, 1985;

Lottes, 1991).

ad. 2 Psychologia i socjologia randki

• W

krajach kobiecych natomiast, gdzie

nie istnieje ścisłe rozróżnienie na role
męskie i kobiece, wszystkich
obowiązuje ten sam kodeks zachowań
seksualnych.

• W badaniu Ilse Lottes i Martina

Weinberga (1996) odsetek Szwedek,
które odpowiadały, że partner zmusił je
do stosunku wynosił 4%, natomiast w
przypadku Amerykanek aż 15%.

ad. 3. Budowanie relacji. Randka

tradycyjna i internetowa

• W założeniu randka, oprócz rozrywki,

powinna prowadzić do budowania
relacji pomiędzy dwojgiem ludzi.

• Stosunkowo rzadko zdarza się, że

owocuje to czymś tak spektakularnym
jak małżeństwo, jednak relacja powinna
dostarczać randkowiczom pewnej
gratyfikcji emocjonalnej.

ad. 3. Budowanie relacji.

Randka tradycyjna i

internetowa

• Kluczowym momentem dla każdej relacji jest,

rzecz jasna, pierwsze spotkanie. W tym wypadku

decydująca okazuje się bądż bliskość miejsca

zamieszkania, bądź wspólna nauka, czy praca.

• W badaniach Kollera (za: Ineichen, 1979)

przeciętny dystans pokonywany przez robotnika w

poszukiwaniu żony wynosił pięć budynków od

własnego bloku.

• Ta geograficzna bliskość przestaje mieć znaczenie

w przypadku znajomości internetowej. Tu możliwy

jest romans pokonujący nie tylko granice

województw i krajów, ale i kontynentów.

ad. 3. Budowanie relacji.

Randka tradycyjna i

internetowa

• W związku ze specyfiką kontaktów internetowych

odwrócona zostaje cała dramaturgia budowania
relacji. W tradycyjnej relacji “twarzą w twarz",
typowa sekwencja wygląda następująco (por.
Montgomery, 1994):

• 1. Ocena wzajemnej atrakcyjności fizycznej
• 2. Porównywanie zainteresowań, postaw, wartości.
Sprawdzanie “kompatybilności"
• 3. Wzajemne zwierzenia, zwiększanie intymności
• 4. Zaangażowanie seksualne

ad. 3. Budowanie relacji.

Randka tradycyjna i

internetowa

W związku “internetowym" czyli CMR

(computermediated relationship) jest zupełnie
inaczej (por. Merkle & Richardson, 2000):

1. Sprawdzanie kompatybilności podczas

przypadkowego spotkania w Sieci

2. Wzajemne zwierzanie, zwiększanie

intymności

------------------------------------------------------------
3. Ocena wzajemnej atrakcyjności fizycznej
4. Zaangażowanie seksualne

ad. 3. Budowanie relacji.

Randka tradycyjna i

internetowa

• Nie wiadomo jak duży odsetek

związków przechodzi do fazy 3 czyli
przechodzi z relacji CMR na kontakt
“twarzą w twarz". Najprawdopodobniej
większość relacji poprzestaje na fazie
drugiej, zwłaszcza w przypadku
znacznej bariery geograficznej.

ad. 3. Randka tradycyjna i

internetowa

• Specyfiką CMR są:

• a) szybkie przejście do fazy intymnych zwierzeń, ułatwione

anonimowością (Wysocki, 1998)
• b) duża gotowość do ujawniania intymnych szczegółów
• c) możliwość manipulacji tożsamością i atrakcyjnością
fizyczną
• d) większe narażenie na zerwanie (relacja mniej
zobowiązująca, łatwiejsze zerwanie)
• e) inne podejście do zdrady (zdrada emocjonalna

ważniejsza

niż fizyczna)
• f) stosowanie strategii unikania konfliktów zamiast innych
“dojrzalszych" metod (Schnarch, 1997)

Czym jest kohabitacja?

• Wg. Margaret Matlin (1996, s.308): „kohabitacja

oznacza, że dwie osoby płci przeciwnej żyją razem
jak mąż i żona, nie będąc jednak małżeństwem”.

• Kohabitacja traktowana może być jako faza

poprzedzająca małżeństwo, w tym ujęciu stanowi
współczesną wersję narzeczeństwa.

• Kohabitacja może być też stylem życia, pomysłem

na stały związek bez konieczności jego
formalizacji. W tym wypadku mówi się w Polsce o
konkubinacie.

ad. 4 Kohabitacja jako okres

przygotowania do małżeństwa

• Dla psychologów interesujące było zbadanie, czy

coraz bardziej masowo rozpowszechniony zwyczaj

mieszkania przed ślubem wpływa pozytywnie na

funkcjonowanie późniejszego małżeństwa.

• W założeniu w tej próbnej fazie powinno dojść do

lepszego zrozumienia wzajemnych potrzeb

partnerów oraz jasny podział ról i obowiązków.

Tymczasem okres narzeczeństwa może wpłynąć

na nierealistyczne, wyidealizowane wzajemne

wyobrażenia małżonków o sobie nawzajem oraz

wspólnym życiu.

• Badania nie dają jednak jednoznacznej

odpowiedzi, czy przedmałżeńska kohabitacja w

jakimś stopniu “pomaga" w małżeństwie.

ad. 4 Kohabitacja jako okres

przygotowania do

małżeństwa

• Watson (1983) oraz Watson i DeMeo (1987)

badali partnerów w związkach małżeńskich o
jedno- i czteroletnim stażu, z których część
mieszkała ze sobą przed ślubem, a część nie.

• Okazało się, że w związkach o krótszym stażu

partnerzy nie mieszkający ze sobą przed
ślubem wykazali większe, a nie mniejsze
dostosowanie i zadowolenie z małżeństwa niż
partnerzy, którzy mieli za sobą kohabitację.

ad. 4 Kohabitacja jako okres

przygotowania do małżeństwa

• Tłumaczono to efektem “miodowego

miesiąca", bowiem dla tamtych par,
małżeństwo mogło być upragnioną i
ekscytującą nowością, podczas, gdy dla
partnerów mieszkających ze sobą wcześniej
nie tak wiele się właściwie zmieniło.

• W przypadku, gdy zbadano te same pary po

3 latach, różnice znikneły. W obu
przypadkach dostosowanie i satysfakcja
opadły i osiągnęły podobny niewysoki
poziom.

ad. 4 Kohabitacja jako okres

przygotowania do małżeństwa

• Elizabeth Thompson i Ugo Colella (1992)

stwierdzili, że im dłuższa kohabitacja

przedmałżeńska, tym większe

prawdopodobieństwo rozpadu małżeństwa.

• Nie potwierdziły jednak tego badania

Kathleen Kiernan (1999), która wykazała

jedynie większą trwałość związków

formalnych (poprzedzonych bądź nie

poprzedzonych kohabitacją) w stosunku do

związków nieformalnych.

ad. 4 Kohabitacja jako okres

przygotowania do małżeństwa

• Najprawdopodobniej duże znaczenie

ma tutaj dobór próby, bowiem na
kohabitację decydują się z jednej strony
ludzie z wyższym wykształceniem i
dużymi dochodami, z drugiej nisko
wykształceni, których nie stać na
małżeństwo. Ta ostatnia grupa stanowi
większość (por. Slany, 2002).

ad. 4 Kohabitacja jako okres

przygotowania do małżeństwa

• Czynnikiem warunkującym sukces związku są

też cechy osobowości partnerów. Badania

wskazują, że kohabitacja jest szczególnie

popularna wśród:

• mężczyzn mniej wytrzymałych, mniej

pracowitych i mniej kompromisowych, za to

bardziej androgynicznych niż mężczyźni

zamężni;

• oraz kobiet bardziej ekstarwertywnych i

androgynicznych, mniej dominujących i o

wyższej samoakceptacji niż kobiety zamężne

(Newcomb, 1987)

ad. 5 Kohabitacja jako styl życia

• Jeszcze w latach 50. w większości krajów

zachodnich (nie mówiąc już o Europie

Wschodniej) życie w nieformalnym związku

uznawane było za dewiację (Eriksen i

Lindsay, 1999).

• Jednak już w kolejnej dekadzie nieformalne

związki zaczynają być akceptowane i

zyskiwać popularność, zwłaszcza wśród

przedstawicieli klasy średniej. Stają się

stylem życia, a nie „przygrywką” do

małżeństwa.

ad. 4 Kohabitacja jako styl życia

• Wśród związków nieformalnych coraz większą

grupę stanowią związki z założenia nietrwałe.

Kenneth Gergen ukuł pojęcie “mikrofalowych

relacji". Jego zdaniem narzeczeństwo w

dzisiejszych czasach sprowadza się do

tworzenia bardzo wielu, następujących po

sobie relacji o seksualnym podłożu. Są one

błyskawicznie podgrzewane, podawane i

natychmiast konsumowane jak dania w barze

szybkiej obsługi.

• Proces tworzenia relacji, który kiedyś mogł

trwać lata, teraz osiąga się w kilka tygodni. W

ten sposób każdy ma szansę przeżyć nie jedno,

ewentualnie dwa, okresy narzeczeństwa, ale

dziesiątki podobnych “epizodycznych" relacji.

ad. 4 Kohabitacja jako styl życia

• Szybko rozprzestrzeniającym się

fenomenem ostatniej dekady jest
kohabitacja typu LAT czyli Living Apart
Together (razem ale osobno), gdzie
partnerzy dzielą życie, ale nie miejsce
zamieszkania

• Dawniej ten typ relacji charakterystyczny

był niemal wyłącznie dla bardzo młodych
ludzi, którzy wciąż mieszkali z rodzicami

Pary żyjące w związkach

kohabitacyjnych

(w % w każdej grupie wiekowej)

ad. 5 Kohabitacja jako styl życia

• W Polsce w roku 1995 istniało ponad 150 tys.

kohabitujących par, w 2002 r. było ich już ok.
200 tys. (2,2% wszystkich związków). Jak pisze
Krystyna Slany, kohabitacja „szczególnie
rozwija się wśród ludzi młodych,
rozwiedzionych, żyjących w wielkich miastach.

• Zdecydowana większość kohabitantów (70,5%)

legitymuje się niższym poziomem
wykształcenia (zasadnicze zawodowe,
podstawowe), większość też znajduje się w
przedziale wiekowym powyżej 30 lat.

ad. 5 Kohabitacja jako styl życia

• Z

przeprowadzonych przez Slany (2002) badań

na 1500 osobowej próbie polskich studentów
wynika, że:

•

postrzegają oni więcej minusów niż plusów

wynikających z faktu życia w kohabitacji;

• jeśli akceptują kohabitację (45% ogółu) to tylko jako

przygotowanie do małżeństwa, nie jako jego alternatywę;

• nawet jeśli sami posiadają stałego partnera, z którym

współżyją nie traktują tego jako „kohabitacji”, lecz
„chodzenie ze sobą”. Termin kohabitacja był praktycznie
nieznany (98%), a jego synonimy jakimi są w Polsce:
konkubinat czy „życie na kocią łapę” nacechowane są
negatywnie, co z pewnością utrudnia identyfikację z tą
formą związku.